Định nghĩa, kiến thức tổng quan về truyền thông và truyền thông quốc tế 5 1 Định nghĩa
Truy ề n thông
„„Truyền thông là cách truyềnđạt hoặc trao đổi suy nghĩ, ý kiếnhoặc thông tin bằng lời nói, bằng văn bảnhoặc ký hiệu‟‟ – Trích dẫntại từđiển trường American
Truyền thông là quá trình tương tác và truyền đạt thông tin giữa các cá nhân hoặc tổ chức, ảnh hưởng đến ý tưởng, niềm tin và thái độ của nhau Nó sử dụng các thông điệp để tạo ra ý nghĩa trong nhiều nền văn hóa, bối cảnh và phương tiện truyền thông khác nhau.
Truyền thông đã được nhiều chuyên gia nghiên cứu và định nghĩa, trong đó có James R Wilson và Stan Le Roy Wilson (1998), hai nhà lý luận nổi tiếng trong lĩnh vực truyền thông đại chúng và văn hóa Họ cho rằng truyền thông là một quá trình phân loại, lựa chọn và chia sẻ các biểu tượng, giúp người nhận thông tin suy luận và phát triển ý tưởng tương tự như người truyền tải thông tin.
Trong tác phẩm "Mass Culture" xuất bản năm 2001, các tác giả như Denis McQuail định nghĩa truyền thông là "một quá trình làm tăng tính phổ biến" Ngược lại, Hovland mô tả truyền thông như "một quá trình mà một nhà truyền thông truyền tải thông điệp nhằm sửa đổi hành vi của các cá nhân khác" Warner Weaver cũng mở rộng khái niệm này, coi truyền thông là "phương thức mà một tâm trí có thể ảnh hưởng đến người khác".
Truyền thông dưới các góc độ khác nhau có thể được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau Dưới góc độ ký hiệu lời, John R Hober (1954) cho rằng: „„Truyền
6 thông là quá trình trao đổitư duy hoặc ý tưởngbằnglời‟‟ Dưới góc độ quyềnlực,
Truyền thông được coi là cơ chế thể hiện quyền lực và là quá trình chuyển đổi từ một tình huống đã có cấu trúc sang một tình huống khác theo thiết kế có chủ đích Định nghĩa về truyền thông khác nhau tùy theo từng ngành nghề và lĩnh vực, nhưng tất cả đều xoay quanh việc chia sẻ và truyền tải thông tin, ý nghĩ, ý tưởng, và ý kiến giữa con người.
Theo PGS.TS Lê Thanh Bình trong cuốn Giáo trình Đại cương Truyền thông quốc tế, truyền thông được hiểu theo nghĩa hẹp là quá trình truyền tải thông tin giữa hai hoặc nhiều đối tượng, nhằm đạt được hiệu quả giao tiếp nhất định Trong nghĩa rộng hơn, truyền thông là một quá trình chia sẻ thông tin và giao tiếp tương tác, không chỉ tìm kiếm những đặc điểm chung mà còn thể hiện và xây dựng hình ảnh riêng của từng đối tượng.
Truyền thông đã ra đời và phát triển song song với sự hình thành của xã hội loài người, đóng vai trò là sản phẩm và động lực thúc đẩy sự tiến bộ xã hội Nó không chỉ là yếu tố quan trọng trong việc đánh giá trình độ phát triển mà còn phản ánh văn hóa của mỗi cá nhân, cộng đồng và quốc gia.
Truyền thông quốc tế
Truyền thông quốc tế, hay còn gọi là nghiên cứu về truyền thông toàn cầu, là quá trình giao tiếp diễn ra qua biên giới quốc gia, bao gồm việc phát triển và chia sẻ thông tin cùng với việc truyền tải các thông điệp bằng lời nói và không bằng lời nói trong các bối cảnh quốc tế Sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông quốc tế không thể phủ nhận đã chịu ảnh hưởng lớn từ nhiều yếu tố và đang ngày càng trở nên quan trọng trong việc kết nối các nền văn hóa và xã hội khác nhau.
1 Nguy ễn Đình Lương: Nghề báo nói, 1993, NXB Văn hóa – Thông tin, Hà N ộ i
2 PGS TS Nguy ễn Văn Dững, TS Đỗ Th ị Thu H ằ ng, 2012, Truy ề n thông: Lý thuy ế t và k ỹ năng cơ bả n, NXB
Chính tr ị qu ố c gia, Tr.11-12
Chủ nghĩa tư bản toàn cầu, dưới ảnh hưởng của toàn cầu hóa, mang lại bảy cơ hội quan trọng Trong bối cảnh này, truyền thông quốc tế đóng vai trò quan trọng như một lĩnh vực nghiên cứu, liên quan đến mối quan hệ giữa các chính phủ và doanh nghiệp.
„„tương tác giữa người với người‟‟ ở cấp độ toàn cầu
Truyền thông quốc tế được chia thành hai loại chính: giao dịch chính thức, liên quan đến hoạt động truyền thông của chính phủ, và giao dịch không chính thức, liên quan đến tương tác giữa các bên phi chính phủ Trong bối cảnh chính trị, truyền thông giữ vai trò trung tâm trong việc vận hành nền dân chủ, góp phần vào sự phát triển của dân chủ hiện đại Mặc dù có nhiều định nghĩa về truyền thông quốc tế từ các học giả, chưa có định nghĩa nào được công nhận rộng rãi Điều này xuất phát từ sự phát triển của lĩnh vực này và tính chất lịch sử của nó Mỗi định nghĩa phản ánh quan điểm lịch sử của từng học giả Stevenson (1992) cho rằng định nghĩa truyền thông quốc tế là khó khăn nhưng có thể nhận biết qua thực tiễn, trong khi Aina mô tả nó như sự trao đổi truyền thông xuyên quốc gia về chính trị, văn hóa và kinh tế, được thúc đẩy bởi sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia và cá nhân Theo Wikianswers.com, truyền thông quốc tế được định nghĩa là quá trình giao tiếp giữa hai hoặc nhiều quốc gia.
3 PGS.TS Lê Thanh Bình (2012), Giáo trình Đại cương Truyề n thông qu ố c t ế , Nhà xu ấ t b ả nThông tin và Truy ề n thông, Hà N ộ i, tr 27
4 Aina S (2003) Global Communication And The Media Agenda Abeokuta: Julian Publishers.
Truyền thông quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các quốc gia thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng PGS.TS Lê Thanh Bình nhấn mạnh rằng hoạt động này chủ yếu được thực hiện bởi các nhà báo và chuyên gia truyền thông quốc tế.
Truyền thông quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy nền chính phủ dân chủ và kinh tế thị trường tự do toàn cầu Nó tạo ra một hình thức chủ nghĩa đế quốc cấu trúc, nơi một quốc gia có thể trở thành trung tâm quyền lực Về mặt chính trị, truyền thông quốc tế gia tăng áp lực dân chủ hóa, phổ biến và tuyên truyền các ý tưởng chính trị, đồng thời tăng cường ngoại giao công chúng và giảm tính đồng nhất chính trị Ngoài ra, đây cũng là lĩnh vực nghiên cứu phong phú trong giới học thuật, nơi các học giả phân tích mối quan hệ giữa toàn cầu hóa và hùng biện, cũng như cách thức truyền thông ảnh hưởng đến văn hóa, xã hội, kinh tế và chính trị qua các phương tiện truyền thông mới như công nghệ kỹ thuật số và mạng xã hội.
Quá trình phát tri ể n c ủ a truy ề n thông và truy ề n thông qu ố c t ế
Những nhà nghiên cứu truyền thông tiêu biểu như Marshall McLuhan, Stuart Hall, Ien Ang và Jean Baudrillard đã đóng góp quan trọng vào lĩnh vực này Bài viết của Walter Benjamin năm 1936, mang tên „„Tác phẩm nghệ thuật trong thời đại tái sản xuất cơ khí‟‟, đánh dấu sự khởi đầu cho việc nghiên cứu mối quan hệ giữa các phương tiện truyền thông hiện đại và văn hóa.
5 “process of communication between two or more countries to settle down issues and matters” http://wiki.answers.com/Q/Definition_of_international_communication
6 PGS.TS Lê Thanh Bình (2012), Giáo trình Đại cương Truyề n thông qu ố c t ế , Nhà xu ấ t b ả nThông tin và Truy ề n thông, Hà N ộ i, tr 24-25
Vào những năm 1960, nghiên cứu truyền thông tại Anh chủ yếu được giảng dạy trong khoa tiếng Anh, thường ở bậc cao đẳng hoặc trường kỹ thuật, với ngoại lệ là Trung tâm Nghiên cứu Văn hoá đương đại tại Đại học Birmingham vào năm 1964 do Richard Hoggart dẫn dắt Đến những năm 1970, Trung tâm này chuyển trọng tâm nghiên cứu sang mối quan hệ giữa truyền thông và quyền lực, dưới sự lãnh đạo của Stuart Hall, người nổi tiếng với mô hình mã hoá/giải mã, đã thực hiện nhiều nghiên cứu quan trọng về mối quan hệ giữa các văn bản và khán giả trong lĩnh vực nghiên cứu truyền thông.
Chiến tranh thế giới lần thứ hai đánh dấu sự ra đời của một hệ thống truyền thông quốc tế toàn cầu Đến đầu thập kỷ 1980, sự phát triển công nghệ truyền thông và tầm nhìn của Ted Turner đã dẫn đến sự ra đời của CNN, mạng lưới truyền thông tin tức toàn cầu đầu tiên CNN đã cung cấp tin tức 24/7 thông qua truyền hình vệ tinh và cáp Trong cuộc chiến tranh Vùng Vịnh 1990-1991, CNN đã khẳng định vị thế toàn cầu, với mạng lưới phủ sóng dày đặc, từ đó đã truyền cảm hứng cho các tổ chức truyền hình khác như BBC, NBC và Star trong việc thành lập các mạng lưới truyền thông toàn cầu.
Sự trỗi dậy của truyền thông toàn cầu bắt đầu một cách nghiêm túc vào cuối những năm 1980 và chưa phát huy hết tiềm năng cho đến những năm 1990 Toàn cầu hóa đã đóng góp quan trọng trong việc phổ biến các giá trị và văn hóa trên toàn thế giới.
7 Etyan Gilboa (2005 ) “The CNN Effect: The Search for a Communication T heory of International Relations ”, Political Communication, Vol 22, pp 27 – 44
10 chung trên toàn thế giới và thúc đẩy nhu cầu chia sẻ, trao đổi những giá trị chung
Nhu cầu lớn đối với thị trường truyền thông đang gia tăng Theo thống kê Internet Việt Nam 2019, người dùng Việt Nam trung bình dành nhiều thời gian trực tuyến.
Theo số liệu cập nhật đến tháng 1 năm 2020, mỗi người dành trung bình 6 giờ 42 phút mỗi ngày cho các hoạt động liên quan đến Internet Sự gia tăng này cho thấy tầm quan trọng ngày càng cao của Internet trong đời sống hàng ngày.
Tính đến nay, Việt Nam có khoảng 68,17 triệu người sử dụng Internet Một ví dụ điển hình về việc sử dụng mạng xã hội trong chính trị là cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2008, khi các ứng cử viên đã tận dụng MySpace và YouTube để vận động Cụ thể, các ứng cử viên của đảng Dân Chủ như Barack Obama và Hillary Clinton đã sử dụng MySpace để thu hút hàng chục ngàn người ủng hộ, trong khi các ứng cử viên của đảng Cộng hòa lại chọn YouTube để phát động chiến dịch của mình nhờ vào khả năng lan truyền thông tin hiệu quả của nền tảng này.
Phương tiện truyền thông đại chúng mới đang ảnh hưởng đến chính trị và dân chủ, nhưng vẫn chưa rõ ràng về mức độ và hình thức của tác động này Trong thập kỷ 1990, nhiều người tin rằng Internet sẽ cách mạng hóa đời sống chính trị, tạo ra các cộng đồng ảo có khả năng lật đổ các quốc gia - dân tộc truyền thống Tuy nhiên, thực tế cho thấy các quốc gia vẫn có thể áp đặt giới hạn đối với việc sử dụng Internet Hiện tại, tác động của phương tiện truyền thông mới lên chính trị không lớn bằng ảnh hưởng từ sự phát triển của truyền hình.
Truyền hình vệ tinh và truyền hình cáp đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính trị, vượt xa bất kỳ tiến bộ nào trong lĩnh vực truyền thông kỹ thuật số.
Trong vài thập kỷ qua, nghiên cứu về truyền thông đại chúng đã tập trung vào hiệu quả truyền thông, đặc biệt là mối liên hệ giữa bạo lực trên phim và thái độ bạo lực ngoài đời thực Bài viết của David Gauntlett năm 1998 mang tên „„Mười sai lầm với mô hình hiệu quả truyền thông‟‟ đã chỉ ra những sai lầm của các nhà nghiên cứu trước đó Trong các tác phẩm sau này, Gauntlett đã đề xuất các phương pháp nghiên cứu sáng tạo, cho phép người tham gia tự tạo ra các chương trình truyền thông, nhằm khám phá sâu hơn những đặc điểm tâm lý tiềm ẩn trong mỗi cá nhân.
Ch ủ th ể và đối tượ ng c ủ a truy ề n thông qu ố c t ế
Chủ thể truyền thông quốc tế rất đa dạng, bao gồm cả tổ chức và cá nhân Theo nghĩa rộng, các tổ chức như Bộ Ngoại Giao, Đài Truyền hình quốc gia và các tập đoàn truyền thông xuyên quốc gia là những chủ thể quan trọng Nghĩa hẹp hơn, chủ thể truyền thông có thể là các nhà báo, nhà truyền thông quốc tế, chính khách, doanh nhân, học giả, nhà văn hóa, nhà ngoại giao, và thậm chí là sinh viên hay công dân bình thường, tất cả đều tham gia vào việc tạo ra sản phẩm truyền thông quốc tế Đối tượng nghiên cứu của truyền thông quốc tế bao gồm các dòng thông tin luân chuyển xuyên biên giới cùng với các thể chế và luật lệ điều tiết chúng.
9 Marc F Plattner (2012) „„Media and Democracy: The Long View‟‟ , Journal of Democracy, Vol 23, No 4 (October), pp 62-73
10 PGS.TS Lê Thanh Bình (2012), Giáo trình Đại cương Truyề n thông qu ố c t ế , Nhà xu ấ t b ả nThông tin và Truy ề n thông, Hà N ộ i, tr 54.
Trong truyền thông quốc tế, 12 yếu tố cốt lõi như quy trình, chủ thể và công chúng được nhìn nhận từ góc độ toàn cầu, tập trung vào các vấn đề nổi bật xuyên biên giới Sự tham gia vào truyền thông quốc tế phụ thuộc vào mối liên kết chặt chẽ giữa đối tượng và chủ thể với cộng đồng quốc tế, cùng với sự hiện diện của các phương tiện truyền tải thông tin tại các khu vực mà công chúng sinh sống.
Truyền thông quốc tế và thông tin đối ngoại có những điểm tương đồng nhất định Thông tin đối ngoại được định nghĩa là hoạt động truyền thông của một quốc gia nhằm tiếp cận công chúng trong và ngoài nước, chủ yếu thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng, do các nhà báo và tổ chức được giao nhiệm vụ thực hiện Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, thông tin đối ngoại trở thành hình thức chủ yếu của truyền thông quốc tế, với tính chất phi vật chất, dễ thẩm thấu và không bị giới hạn bởi biên giới Hoạt động này đã tạo ra các tuyến thông tin xuyên biên giới giữa các quốc gia, phục vụ mục đích tuyên truyền, quảng bá và thuyết phục công chúng nước ngoài về các chính sách và quan điểm của quốc gia thực hiện truyền thông.
Tại Việt Nam, thông tin đối ngoại chủ yếu hướng đến các nhóm công chúng như chính khách, học giả, văn nghệ sĩ, trí thức, nhân dân, Việt kiều ở nước ngoài và công chúng quốc tế Thông tin này phản ánh kịp thời các chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội và chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước.
11 Theo PGS TS Lê Thanh Bình
Việt Nam đã đạt được 13 thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và hội nhập quốc tế, giúp cộng đồng quốc tế hiểu rõ hơn về đất nước này Hình ảnh Việt Nam hiện lên như một quốc gia hòa bình, ổn định, đổi mới và phát triển năng động, trở thành điểm đến an toàn và đáng tin cậy cho đầu tư, du lịch Sự phong phú và đa dạng của lịch sử và văn hóa dân tộc Việt Nam đã được người dân thế giới và cộng đồng người Việt ở nước ngoài biết đến thông qua nhiều kênh thông tin khác nhau.
Trong bối cảnh hiện nay, mọi hoạt động "thông tin đối ngoại" của nhà nước có thể được xem là "truyền thông quốc tế" Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng "truyền thông quốc tế" không đồng nghĩa với "thông tin đối ngoại" Đây là sự khác biệt cơ bản giữa truyền thông quốc tế ngày nay và trước đây.
Lý thuy ế t Dòng ch ả y t ự do thông tin c ủ a truy ề n thông qu ố c t ế
Từ Tuyên ngôn về quyền tại bang Virginia năm 1776, tự do ngôn luận đã được đưa vào khái niệm tự do báo chí, đánh dấu sự khởi đầu cho sự phát triển của "tự do thông tin" Khái niệm này tiếp tục được hình thành và phát triển qua các hiến pháp, dự luật, học thuyết và luật pháp mới.
Lý thuyết dòng chảy tự do thông tin là một trong những lý thuyết quan trọng của truyền thông quốc tế, xuất hiện sau Thế chiến II khi thế giới chia thành hai cực đối đầu: chủ nghĩa tư bản tự do và các nước xã hội chủ nghĩa Trong bối cảnh này, truyền thông quốc tế trở thành một phần quan trọng của cuộc chiến tranh ý thức hệ, với những người ủng hộ chủ nghĩa tư bản nhấn mạnh vai trò của truyền thông trong việc phát huy tính dân chủ và tự do.
Tuyên ngôn về quyền của bang Virginia năm 1776 là một văn bản pháp lý quan trọng trong lịch sử pháp luật thế giới, đóng vai trò khởi nguồn về quyền con người và phân quyền Văn bản này đã ảnh hưởng sâu sắc đến các tài liệu pháp lý sau này, bao gồm Tuyên ngôn độc lập của Mỹ, Tuyên ngôn về quyền của Mỹ, cũng như Tuyên ngôn về quyền con người và quyền công dân của Pháp.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Kể từ khi chiến tranh thế giới thứ II xảy ra, tự do thông tin đã trở thành một chính sách quan trọng trong chiến lược của chính phủ Hoa Kỳ đối với truyền thông quốc tế Chính phủ thường kết hợp các nguyên tắc quản trị dân chủ từ hiến pháp các quốc gia và điều lệ của Liên Hợp Quốc với các nguyên tắc chính trị nhằm thúc đẩy thương mại tự do Điều này giúp xuất khẩu nội dung tin tức và giải trí qua biên giới quốc gia, thể hiện sự cam kết của Hoa Kỳ đối với việc bảo vệ ngôn luận và thượng tôn pháp luật.
Hoa Kỳ đã nổi lên như một cường quốc kinh tế - quân sự, thúc đẩy chính sách dòng chảy tự do thông tin như một nguyên tắc dân chủ phổ quát Đồng thời, Hoa Kỳ cũng là một trong những quốc gia đề xuất và phê chuẩn quyền tự do ngôn luận và thông tin trong hiến chương Liên Hợp Quốc Khi Chiến tranh Lạnh bắt đầu vào cuối những năm 1940, dòng chảy tự do thông tin trở thành một yếu tố chính trị quan trọng, liên quan đến kiểm soát thông tin của chính phủ và xuất khẩu tin tức - giải trí sang các quốc gia khác.
Ngược lại với quan điểm của Marxist, những người ủng hộ quy định của nhà nước về truyền thông cho rằng thị trường không nên bị kiểm soát hay kiểm duyệt, phản ánh niềm tin tư bản của phương Tây về dòng chảy tự do thông tin Trong khi đó, các nhà truyền thông xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là từ Liên Xô, khẳng định rằng báo chí và truyền thông cần phải do nhà nước lãnh đạo và chi phối để phục vụ lợi ích của giới lãnh đạo và dân tộc Hầu hết tài nguyên truyền thông toàn cầu hiện nay đều tập trung ở phương Tây, dưới sự điều phối của chính phủ, các chủ sở hữu phương tiện truyền thông và cộng đồng doanh nghiệp Điều này dẫn đến việc dòng chảy tự do thông tin phục vụ cho các mục đích kinh tế, chính trị cũng như các chính sách liên quan đến chủ nghĩa cộng sản và chủ nghĩa Mác Trong kỷ nguyên chiến tranh lạnh, lợi ích về vốn và tiền tệ không phải là mối đe dọa duy nhất; Hoa Kỳ cũng muốn mở rộng tầm ảnh hưởng của mình.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Sự thống trị của phương Tây trên thị trường truyền thông giải trí toàn cầu đã củng cố vị thế của họ trong mắt các quốc gia khác Điều này đạt được nhờ việc bão hòa thị trường với những lý tưởng về chủ nghĩa cá nhân và chủ nghĩa tư bản, từ đó ảnh hưởng sâu rộng đến nhận thức và văn hóa của các quốc gia này.
Vai trò, l ợ i ích c ủ a truy ề n thông và truy ề n thông qu ố c t ế
Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, vai trò và ảnh hưởng của truyền thông đang thay đổi mạnh mẽ trong cả xã hội quốc gia và quốc tế.
Trong bối cảnh hiện nay, mối quan hệ giữa quyền lực chính trị, truyền thông và công luận diễn ra dưới những điều kiện bất ổn hơn bao giờ hết Truyền thông hiện đại dễ dàng kích động công chúng, khiến họ dễ bị lôi kéo vào các vấn đề xã hội Sự phát triển của chủ nghĩa khủng bố không chỉ xuất phát từ đói nghèo và bất bình đẳng mà còn từ những xung đột văn hóa và sự đối kháng về lòng tin, vượt ra ngoài các khái niệm truyền thống như chủ quyền, lãnh thổ và quốc gia.
Khả năng giao tiếp toàn cầu mang lại nhiều lợi ích tích cực, tăng cường kết nối và thúc đẩy toàn cầu hóa trong xã hội hiện đại Tuy nhiên, sự tự do thông tin cũng đặt ra nguy cơ về chuẩn hóa văn hóa.
Sự chuẩn hóa mà Zayani đề xuất gia tăng thông qua hiện tượng chủ nghĩa thực dân điện tử, một khái niệm phản ánh sự tác động của mạng điện tử toàn cầu trong thập kỷ qua Chủ nghĩa thực dân điện tử nhấn mạnh rằng cách thức truyền thông toàn cầu ảnh hưởng sâu sắc đến cách mọi người nhìn nhận và suy nghĩ về quyền lực và chủ quyền.
13 Zayani, M (2011), Media, cultural diversity and globalization: challenges and opportunities, Journal of Cultural Diversity, v 7, p 48
14 Hachten, William A., and James Francis Scotton (2017), The World News Prism: Global Information in a Satellite
Age Malden, MA: Blackwell Pub.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Trong nhiều năm, McPhail đã nghiên cứu về truyền thông đại chúng quốc tế, nhấn mạnh rằng sự kết tụ và toàn cầu hóa là một phần của chủ nghĩa thực dân điện tử Chủ nghĩa này có khả năng thay thế hoặc thay đổi các giá trị văn hóa, ngôn ngữ, lối sống và thói quen truyền thống Cuối cùng, các giá trị và yếu tố văn hóa bản địa có thể bị thay thế bởi những giá trị phổ biến trong hệ tư tưởng thống trị.
Truyền thông đại chúng đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của xã hội hiện đại, dẫn đến sự quan tâm sâu sắc từ lĩnh vực xã hội học Kể từ những nghiên cứu đầu tiên vào những năm 1930, trọng tâm đã chuyển sang sức mạnh tiềm ẩn của công nghệ truyền thông mới, đặc biệt là đài phát thanh và truyền hình Adolf Hitler đã khai thác thành công đài phát thanh như một công cụ tuyên truyền, nhấn mạnh những nguy cơ tiềm ẩn của nó Các khái niệm về xã hội đại chúng đã củng cố ý tưởng rằng phương tiện truyền thông điện tử có thể tạo ra một tình huống kiểm soát tâm trí theo kiểu Orwellian, với một tầng lớp tinh hoa truyền thông chi phối khối lượng thụ động của công chúng.
Truyền thông và truyền thông quốc tế đóng vai trò quan trọng trong xã hội, mang lại nhiều lợi ích thiết thực, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ thông tin và truyền thông đại chúng phát triển nhanh chóng Sự phát triển này dẫn đến nền kinh tế tri thức và nhu cầu chia sẻ thông tin ngày càng gia tăng, cùng với nhiều hiện tượng xã hội mới Do đó, truyền thông đã trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học xã hội như tâm lý học, lịch sử học và báo chí học Mối quan hệ giữa truyền thông và Internet là một mối quan hệ tương hỗ, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của đời sống xã hội.
15 McPhail, Thomas L (2010) Global Communication: Theories, Stakeholders, and Trends Chichester, West Sussex, U.K.: Wiley-Blackwell, p22
16 McPhail, Thomas L (2010) Global Communication: Theories, Stakeholders, and Trends Chichester, West Sussex, U.K.: Wiley-Blackwell, p23.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Trong thời gian gần đây, sự phát triển mạnh mẽ của hội và các phương thức truyền thông đại chúng đã tạo ra mối liên hệ chặt chẽ giữa hai lĩnh vực này Nhiều cuốn sách, tham luận và luận văn đã được công bố, tập trung vào tác động của các phương tiện truyền thông mới, đặc biệt là mạng xã hội, đối với truyền thông và truyền thông quốc tế tại Việt Nam.
Cuốn sách của Bùi Hoài Sơn khám phá sự phát triển của các phương tiện truyền thông mới tại Việt Nam, đặc biệt là điện thoại di động và Internet Tác giả trình bày các khía cạnh lý thuyết liên quan đến nghiên cứu phương tiện truyền thông mới, đồng thời phân tích những biến đổi trong văn hóa và xã hội do ảnh hưởng của các phương tiện này.
Trong bối cảnh hiện đại, có 12 điểm cơ bản phản ánh sự thay đổi trong giao tiếp cá nhân và xã hội, trong đó bao gồm sự gia tăng "cái tôi" trong xã hội, sự biến đổi không gian xã hội và cá nhân, cũng như sự phát triển của giải trí Bên cạnh đó, đời sống xã hội đang được dân chủ hóa, dẫn đến sự hỗn loạn thông tin và sự hình thành các tiểu văn hóa mới Cách thức truyền đạt tri thức cũng đang thay đổi, tạo ra khoảng cách số trong xã hội, cùng với những hình thức phạm tội mới xuất hiện Thêm vào đó, sự thay đổi trong cách thức kinh doanh và cung cấp dịch vụ, cũng như sự xuất hiện của những nhu cầu và lối sống mới, ngôn ngữ mới, đã góp phần vào sự thay đổi tâm lý cá nhân.
Các thành tựu, hạn chế của Việt Nam trong việc sử dụng truyền thông quốc
Th ự c ti ễ n s ử d ụ ng truy ề n thông qu ố c t ế
Việc sử dụng truyền thông quốc tế để bảo vệ chủ quyền biển đảo quốc gia là một hoạt động chính trị quan trọng, bởi biển đảo không chỉ là phần thiết yếu của chủ quyền quốc gia mà còn là không gian sinh tồn và cửa ngõ giao lưu quốc tế Sự gắn bó giữa biển đảo và sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc là rất chặt chẽ Tuy nhiên, khái niệm này vẫn còn mới mẻ và đang thu hút sự quan tâm nghiên cứu từ các nhà lý luận truyền thông, nhằm phát triển các phương pháp và học thuyết nghiên cứu hiệu quả Truyền thông quốc tế đóng vai trò cơ bản trong việc thực hiện và triển khai các hoạt động bảo vệ chủ quyền này.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, 20 đường lối đối ngoại về chính trị đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế đối ngoại, ngoại giao kinh tế và ngoại giao văn hóa Truyền thông chính trị không chỉ là công cụ thông tin mà còn là phương tiện để các quốc gia xác định và phân bổ quyền lực trong mô hình quyền lực quốc gia và toàn cầu, từ đó tạo ra những ảnh hưởng tích cực cho sự phát triển kinh tế và văn hóa.
Nguồn tin là điểm khởi đầu cho mọi thông điệp, truyền tải những nội dung quan trọng từ nguồn tin đến người nhận Trong bối cảnh thế giới ngày càng phát triển, việc hiểu rõ vai trò của nguồn tin trở nên thiết yếu.
Trong bối cảnh hiện nay, công chúng Việt Nam đã có khả năng tiếp cận một nguồn thông tin phong phú về cả số lượng lẫn chất lượng, với nội dung tích cực và tiêu cực Người dùng thông tin ngày càng chủ động trong việc lựa chọn, sử dụng và tương tác với nội dung Để đáp ứng nhu cầu này, các cơ quan truyền thông trong nước đã có những cải tiến đáng kể về công nghệ, tổ chức và nhân lực nhằm cạnh tranh thông tin Chính phủ và các cơ quan truyền thông, đặc biệt là các cơ quan hành chính nhà nước, có vai trò quản lý và thực hiện các hoạt động báo chí, do đó hoạt động thông tin tuyên truyền của họ có những điểm tương đồng và khác biệt so với các cơ quan quốc tế Các công cụ trong hoạt động thông tin tuyên truyền bao gồm thông tin báo chí, xử lý khủng hoảng, tổ chức sự kiện và các hoạt động truyền thông khác.
Trong những năm qua, Việt Nam đã tích cực triển khai các hoạt động bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia, bất chấp những diễn biến phức tạp của thế giới và khu vực Dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, quân và nhân dân Việt Nam đã đoàn kết, nỗ lực bảo vệ đất nước.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Công tác tuyên truyền đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp và định hướng thông tin về tình hình biển đảo, giúp bảo vệ chủ quyền và giữ gìn hòa bình, ổn định cho sự phát triển đất nước Chúng ta đã chủ động và kiên quyết trong việc đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển, đảo và vùng trời Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, với tầm nhìn đến năm 2045, nhấn mạnh việc nâng cao nhận thức của toàn hệ thống chính trị và nhân dân về vai trò của biển đảo trong phát triển kinh tế và bảo vệ chủ quyền quốc gia.
Trong thời gian qua, công tác bảo vệ chủ quyền biển đảo quốc gia Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật thông qua các hoạt động truyền thông quốc tế Những thành tựu này có thể được chia thành bốn điểm chính, phản ánh sự nỗ lực và quyết tâm của Việt Nam trong việc khẳng định quyền lợi và bảo vệ lãnh thổ biển đảo.
Thành tựu từ sản phẩm truyền thông đã đóng vai trò quan trọng trong việc định hình chương trình nghị sự chính trị và quảng cáo truyền hình trong các chiến dịch tuyên truyền Hiện nay, các phương tiện truyền thông phổ biến bao gồm Internet, truyền hình, báo chí, cùng với sách, phát thanh, quảng cáo và băng đĩa.
Sự phát triển mạnh mẽ của Internet đã tạo ra một cuộc cách mạng thông tin toàn cầu, đặc biệt tại Việt Nam, nơi có tốc độ phát triển Internet nhanh chóng Nhu cầu và khả năng sử dụng Internet trong giới trẻ ngày càng gia tăng, dẫn đến sự phổ biến của các hoạt động trên mạng xã hội Nhiều cuộc thi như “Biển, đảo Tổ quốc và truyền thống 65 năm Hải quân nhân dân Việt Nam anh hùng” và “Tìm hiểu biển, đảo Việt Nam” được các cơ quan, bộ ngành hưởng ứng mạnh mẽ, thể hiện sự quan tâm đến việc nâng cao nhận thức về biển đảo.
20 Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đả ng, Hà N ộ i, 2016, tr 146
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Trong bối cảnh hiện nay, việc tuyên truyền về biển, đảo Việt Nam thông qua 22 nghiệm trực tuyến đã trở nên cần thiết Các hình thức truyền thông sinh động như băng-rôn, pa-nô, video clip, bộ ảnh và infographic được thiết kế gần gũi, thu hút, tạo hiệu ứng tích cực trong cộng đồng, đặc biệt là đoàn viên, thanh niên Sử dụng mạng xã hội làm công cụ tuyên truyền, định hướng tư tưởng và giáo dục lý tưởng cách mạng là một xu hướng tất yếu mà Đảng và nhà nước đang hướng đến nhằm cung cấp thông tin chính xác và nâng cao nhận thức cộng đồng.
Bộ tư lệnh Hải quân Việt Nam đã tích cực phối hợp và tạo điều kiện cho phóng viên các báo, đài tác nghiệp, nhằm phản ánh hoạt động của Quân chủng và công tác biển, đảo Điều này giúp khai thác sâu sắc về bộ đội giữ biển, đảo, với nhiều tác phẩm sắc sảo, đa dạng Các chương trình như “Xuân Trường Sa” và “Biển đảo Việt Nam” đã đóng góp quan trọng vào nâng cao hiệu quả tuyên truyền Ông Võ Văn Thưởng – Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương, đã đánh giá cao 4 thành tựu nổi bật của báo chí trong năm 2019, bao gồm công tác chỉ đạo và cung cấp thông tin tích cực, đôn đốc triển khai Quy hoạch phát triển báo chí, đổi mới công tác quản lý Nhà nước, và thông tin tuyên truyền ngày càng đa dạng, sâu sắc.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Việc xuất bản Sách trắng Quốc phòng đã đáp ứng nhu cầu tìm hiểu về chính sách quốc phòng của Việt Nam trong và ngoài nước Tuyên truyền về kết quả phân giới cắm mốc biên giới trên đất liền, cùng với việc ký kết ba văn kiện pháp lý giữa Việt Nam - Trung Quốc và tiến trình phân giới với Lào và Campuchia, đã được triển khai tích cực Những hoạt động này góp phần nâng cao nhận thức về chủ quyền biên giới lãnh thổ, tạo sự đồng thuận trong xã hội và củng cố lòng tin của nhân dân đối với chính sách của Đảng và Nhà nước Đồng thời, công tác tuyên truyền miệng và vai trò của báo chí cũng được chú trọng, với các hoạt động tuyên truyền trực quan, sinh động được đẩy mạnh.
Thành tựu trong nội dung phương tiện truyền thông cần chú trọng đến chất lượng văn hóa của sản phẩm truyền thông, cũng như các hành động và thông tin có khả năng kích thích hành vi chống chính phủ, đặc biệt là trên các kênh truyền hình quốc gia.
Bộ Tư Lệnh Hải quân đã hợp tác chặt chẽ với các địa phương, cơ quan Trung ương và báo chí để nâng cao nhận thức về biển, đảo và bảo vệ chủ quyền biển, đảo Mục tiêu là khơi dậy lòng yêu nước và tự hào dân tộc, đồng thời giáo dục cán bộ, chiến sĩ và nhân dân về chính sách, pháp luật của Nhà nước liên quan đến biển, đảo Qua đó, phát huy trách nhiệm của người dân trong việc bảo vệ chủ quyền và tham gia phát triển kinh tế - xã hội gắn với quốc phòng, an ninh trên các vùng biển thiêng liêng của Tổ quốc.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
24 viên đã chủ động xây dựng kế hoạch, chuẩn bị tốt nội dung thông tin và tổ chức các buổi thông tin tuyên truyền về biển, đảo
Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong việc sở hữu và kiểm soát thông tin, đặc biệt là trong lĩnh vực truyền thông Chúng ta đã tích cực quảng bá hình ảnh đất nước, con người và sự phát triển của Việt Nam, đồng thời đấu tranh hiệu quả với những thông tin sai lệch, nhất là liên quan đến dân chủ, nhân quyền, tôn giáo và biên giới lãnh thổ Qua việc tăng cường cung cấp thông tin chính thống và kiểm soát chặt chẽ từ các cơ quan chức năng, Việt Nam đã thể hiện rõ những nỗ lực trong việc bảo vệ chủ quyền biển đảo và khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế.
H ạ n ch ế
Năm 2020, Việt Nam đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN và là thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, đánh dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng và Đại hội Đảng bộ các cấp tiến tới Đại hội XIII Trong bối cảnh này, công tác thông tin đối ngoại và tuyên truyền về biển, đảo, phân giới, cắm mốc, cùng quản lý biên giới trên đất liền cần tiếp tục thực hiện nhằm bảo vệ vững chắc chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, đồng thời giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước.
Số lượng ấn phẩm nghiên cứu và phân tích về các vấn đề biển, đảo hiện vẫn còn hạn chế, chưa tạo ra tác động thường xuyên và hiệu quả trên toàn cầu Mặc dù Internet đã cách mạng hóa thông tin, nhưng công tác tuyên truyền về biển, đảo chưa khai thác tốt các phương thức truyền thông hiện đại, dẫn đến việc truyền tải thông điệp tích cực chưa nhanh chóng và hiệu quả Đồng thời, cần tăng cường đấu tranh với thông tin sai lệch liên quan đến chủ quyền lãnh thổ trên biển.
Thứ năm, việc thiếu cơ chế xử lý các vấn đề đột xuất và phức tạp đã dẫn đến tình trạng lúng túng trong giải quyết sự việc, gây bức xúc trong dư luận cả trong và ngoài nước Thêm vào đó, thông tin cung cấp cho báo chí thường không kịp thời và không phù hợp với thực tiễn, trong khi công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về biển, đảo lại thiếu sự tập trung và trọng điểm.
Chính sách tuyên truy ề n v ề Bi ển Đông củ a Trung Qu ố c
Tại tất cả các quốc gia, thông tin và tuyên truyền luôn gắn liền với chính trị Đặc biệt ở Trung Quốc, tuyên truyền đóng vai trò quan trọng do Đảng Cộng sản Trung Quốc là lực lượng lãnh đạo chính trị duy nhất.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
29 lý thuyết dòng tự do thông tin cũng giống như các nước xã hội chủ nghĩa khác,
Trung Quốc ủng hộ quan niệm rằng báo chí và truyền thông cần phải do nhà nước lãnh đạo và kiểm soát để phục vụ lợi ích của giới lãnh đạo và quốc gia Các cơ quan truyền thông, dù là nhà nước hay tư nhân, thực chất vẫn nằm dưới quyền kiểm soát của chính quyền Mô hình này được áp dụng khéo léo bởi các chế độ chuyên chế, như ở Trung Quốc và Nga, sử dụng cả truyền thông nhà nước lẫn tư nhân để thực hiện mục đích của mình Chủ tịch Mao Trạch Đông đã nhấn mạnh rằng việc thắt chặt kiểm soát truyền thông là điều kiện tiên quyết để duy trì ổn định chính trị, coi việc "kiểm soát ngòi bút" quan trọng như "kiểm soát ngòi súng" Điều lệ công tác tuyên truyền của Đảng Cộng sản Trung Quốc vào tháng 8/2019 tiếp tục khẳng định quan điểm này.
“công tác tuyên truyền là công việc cực kỳ quan trọng… nhằm duy trì đường lối lãnh đạo của Đảng”.
Trung Quốc đang tăng cường các hoạt động tuyên truyền về Biển Đông thông qua việc duy trì một bộ máy chỉ đạo nhất quán và linh hoạt trong việc sử dụng các nguồn lực khác nhau Họ đa dạng hóa sản phẩm tuyên truyền và các kênh truyền thông, bao gồm báo chí, tạp chí, đài phát thanh, truyền hình, cùng với các sự kiện như hội nghị, hội thảo, hội chợ, sự kiện thể thao và phim ảnh Mục tiêu chính của hoạt động này là nhắm tới hai nhóm đối tượng: người Hoa ở hải ngoại, trong đó có người Đài Loan, và người ngoại quốc không phải người Hoa Các quan chức sứ quán Trung Quốc tại các nước trên thế giới đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chiến lược này.
24 Christopher Walker & Robert W Orttung (2014) “Breaking the News: The Role of State - run Media”, Journal of
25 H ọ c vi ệ n Ngo ạ i giao (2016), Truy ề n thông qu ố c t ế : Lý thuy ế t và th ự c ti ễ n, XNB Thông t ấ n, Hanoi, tr 119
26 Hoàng Lan, Chính sách tuyên truy ề n v ề Bi ển Đông củ a Trung Qu ố c, http://nghiencuubiendong.vn, truy c ậ p ngày 01/05/2020.
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Trong bối cảnh căng thẳng giữa Trung Quốc và Đài Loan, có 30 nhân vật trong giới tinh hoa ủng hộ Trung Quốc, đồng thời họ cũng cô lập và phản đối những người ủng hộ Đài Loan độc lập, cũng như những cá nhân mà Đảng Cộng sản Trung Quốc (CCP) coi là "chống phá Trung Quốc".
Trung Quốc đang tăng cường củng cố yêu sách và kiểm soát Biển Đông nhằm đạt được mục tiêu xây dựng “cường quốc biển” vào năm 2021 Việc sử dụng hình ảnh đường lưỡi bò trong bộ phim hoạt hình Abominable cho thấy Trung Quốc không từ bỏ cơ hội nào để phổ biến các yêu sách phi lý Mặc dù không có văn bản chính thức, chính phủ Trung Quốc đã có những hành động nhất quán và đầu tư lớn vào việc truyền bá các yêu sách bất hợp pháp, đồng thời biện minh cho các hành động của mình Trung Quốc coi tuyên truyền là một mặt trận quan trọng, tạo ra lợi thế về nhận thức và hỗ trợ cho các hoạt động quân sự, pháp lý và ngoại giao trên Biển Đông.
Mới đây nhất, Trung Quốc lợi dụng đại dịch Covid-19 để tuyên truyền về
„„đường lưỡi bò‟‟ Báo Thanhnien.vn ngày 18/03/2020 có lên bài biết kèm hình ảnh và dòng dẫn nhập thế này: „„Đại sứ quán Trung Quốc tại Ý lợi dụng dịch
Trong bối cảnh Covid-19, Trung Quốc đã công khai đăng bản đồ có "đường lưỡi bò" phi pháp ở Biển Đông trên trang Facebook chính thức của cơ quan đại diện ngoại giao, gây phẫn nộ trong cộng đồng mạng Điều này cho thấy rằng Trung Quốc vẫn kiên quyết theo đuổi mục tiêu thâu tóm Biển Đông bất chấp mọi hoàn cảnh Chuyên gia Hoàng Việt, thành viên Ban Nghiên cứu luật Biển và hải đảo, đã nhấn mạnh sự nghiêm trọng của vấn đề này trong một cuộc phỏng vấn với báo thanhnien.vn.
27 Vi ế t t ắ t c ủ a Chinese Communist Party - Đả ng C ộ ng s ả n Trung Qu ố c
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Tham vọng độc chiếm Biển Đông của Trung Quốc đã tồn tại từ lâu, với mục tiêu trở thành cường quốc biển và bá chủ thế giới Dù đang phải đối phó với dịch Covid-19, Trung Quốc vẫn không ngừng thị uy và đe dọa để cưỡng chiếm Biển Đông Mặc dù bị thế giới phản đối vì vi phạm luật quốc tế, Bắc Kinh vẫn tiếp tục tuyên truyền và tạo ra sự ngộ nhận bằng cách đưa "đường lưỡi bò" vào mọi hoạt động của họ.
Trung Quốc đang tiếp tục thúc đẩy tuyên truyền về "đường lưỡi bò" thông qua phim ảnh, đồ chơi trẻ em và các ấn phẩm khoa học, bất chấp sự chỉ trích từ cộng đồng quốc tế Điều này cho thấy họ đang thực hiện một chiến lược truyền thông hiệu quả để định hướng dư luận cả trong và ngoài nước Do đó, chúng ta cần phải cảnh giác và không lơi lỏng trước những âm mưu này của Trung Quốc.
Năm 2020 đánh dấu 70 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Trung Quốc, trong đó Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hóa Hán Hiện nay, các lĩnh vực chính trị, kinh tế và xã hội của Việt Nam vẫn bị tác động bởi mô hình Trung Quốc Biển Đông đã trở thành vấn đề quốc tế do sự tranh chấp giữa nhiều quốc gia, đồng thời là một trong những tuyến đường hàng hải quan trọng nhất thế giới Câu hỏi về mục tiêu của Trung Quốc ở Biển Đông và những gì Việt Nam có thể làm để đối phó với tình hình này đang được đặt ra Theo H.R McMasters, chiến lược của Trung Quốc bao gồm "chiếm đoạt, cưỡng chế, ngụy tạo", vì vậy Việt Nam cần chủ động và tích cực trong việc đấu tranh bảo vệ quyền lợi và chủ quyền của mình tại Biển Đông.
28 Ng ọ c Mai, Trung Qu ố c l ợ i d ụ ng Covid- 19 để tuyên truy ền „„đường lưỡi bò‟‟ , https://thanhnien.vn, truy c ậ p ngày 03/05/2020
Downloaded by Hei Ut (hut371809@gmail.com)
Để giữ vững an ninh khu vực, cần sẵn sàng chiến đấu và đưa ra các chính sách, giải pháp phù hợp Việc vận dụng hiệu quả các phương thức truyền thông và truyền thông quốc tế là rất quan trọng Đồng thời, cần hợp tác với ASEAN và các đối tác để chia sẻ tầm nhìn an ninh khu vực, từ đó tăng cường sức mạnh răn đe.