ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN
Nhận thức được vai trò của môn Địa lí và một số định hướng đổi mới
Trong chương trình THPT ở Việt Nam, Địa lí được xác định là môn học văn hóa cơ bản và bắt buộc, đóng vai trò quan trọng trong giáo dục phổ thông Môn Địa lí cung cấp kiến thức về các vùng đất, địa hình và hiện tượng toàn cầu, đặc biệt là ở Việt Nam Ngoài việc phát triển tư duy cho học sinh, Địa lí còn góp phần đổi mới phương pháp dạy học và tích hợp nội dung với các môn học khác, từ đó hình thành nhân cách và thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện.
Nền giáo dục Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ với mục tiêu “học thật, thi thật, nhân tài thật”, nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội Bộ Giáo dục và Đào tạo đang thực hiện đổi mới toàn diện phương pháp dạy và học, khuyến khích tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh Các môn học và hoạt động giáo dục được tổ chức theo phương pháp tích cực, với giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, tạo môi trường thân thiện và khuyến khích học sinh tham gia tích cực Qua đó, học sinh có cơ hội phát hiện năng lực và nguyện vọng của bản thân, rèn luyện thói quen tự học và phát huy kiến thức đã học để phát triển.
Vai trò của việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh
Năng lực giao tiếp và hợp tác là một trong ba năng lực cốt lõi mà chương trình GDPT tổng thể xác định, giúp học sinh tự tin bước vào lao động và sản xuất sau khi ra trường Dù có thể quên nhiều kiến thức phổ thông do không áp dụng, nhưng năng lực giao tiếp và hợp tác cần trở thành phần thiết yếu trong cuộc sống của các em Do đó, việc phát triển năng lực này cần được chú trọng trong tất cả các môn học và hoạt động giáo dục tại trường.
Năng lực giao tiếp và hợp tác tốt là yếu tố quan trọng dẫn đến thành công trong cuộc sống Qua giao tiếp, mỗi người có cơ hội thể hiện quan điểm và chính kiến, đồng thời học hỏi kiến thức và kinh nghiệm quý báu từ người khác Quá trình này không chỉ giúp đánh giá và xem xét ý tưởng từ nhiều góc nhìn mà còn nâng cao nhận thức về vấn đề Hơn nữa, giao tiếp còn tạo ra sự tương tác và kết nối cảm xúc giữa con người.
Kỹ năng giao tiếp và hợp tác hiệu quả là rất cần thiết cho học sinh, giúp họ xây dựng mối quan hệ, nâng cao trình độ chuyên môn và chuẩn bị cho sự nghiệp sau khi tốt nghiệp.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, việc phát triển kỹ năng giao tiếp và hợp tác trở nên cần thiết hơn bao giờ hết Học sinh cần được rèn luyện những năng lực này ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường để tự tin và chủ động trong công việc cũng như hội nhập quốc tế Năng lực giao tiếp và hợp tác không chỉ là yếu tố cốt lõi cho mọi công dân Việt Nam mà còn là nền tảng giúp học sinh tự lập, sáng tạo và vững bước vào môi trường lao động và học tập mới sau khi tốt nghiệp THPT.
Để nâng cao chất lượng dạy học Địa lí 11, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Đề xuất một số giải pháp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh trong dạy học Địa lí 11 ở trường THPT” Mục tiêu của đề tài nhằm cải thiện hiệu quả học tập và tăng cường khả năng tương tác giữa học sinh trong quá trình học.
Đối tượng nghiên cứu và phạm vi thời gian thực hiện đề tài
- Đối tượng nghiên cứu: Là học sinh ba lớp 11A8, 11A9, 11A10 trường THPT Trần Hưng Đạo Trong đó, hai lớp 11A9 và 11A10 là lớp thực nghiệm; lớp 11A8 là lớp đối chứng.
- Thời gian thực hiện: Trong năm học 2020 - 2021.
MÔ TẢ GIẢI PHÁP
Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến
1.1 Hiện trạng trước khi áp dụng sáng kiến Để tìm hiểu thực trạng của việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác trong dạy học ở trường THPT Trần Hưng Đạo - TP Nam Định, tác giả đã tiến hành phát phiếu điều tra, khảo sát đối với 15 thầy cô về các vấn đề: nhận thức, thái độ của giáo viên về phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác, thực trạng về cách tổ chức dạy học và đánh giá của giáo viên nhằm phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh (Phụ lục 1).
Cụ thể, kết quả thu được sau quá trình khảo sát, điều tra như sau:
Bảng 1: Tổng hợp kết quả khảo sát nhận thức của giáo viên về phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh
Nội dung khảo sát Các lựa chọn Số lượng
1 Đánh giá về mức độ cần thiết của việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh trong dạy học ở trường
Việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực theo nhóm đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh THPT Những phương pháp này không chỉ khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào quá trình học tập mà còn tạo điều kiện cho họ rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm hiệu quả Đồng thời, việc tăng cường đánh giá quá trình giúp giáo viên theo dõi sự tiến bộ của học sinh, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp hơn Qua đó, học sinh sẽ phát triển toàn diện hơn về mặt kỹ năng mềm, chuẩn bị tốt cho tương lai.
Kết quả khảo sát cho thấy 100% giáo viên nhận định việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh là cần thiết, với đa số cho rằng điều này rất quan trọng trong dạy học tại trường THPT Điều này cho thấy giáo viên đã nhận thức đúng về đổi mới giáo dục hướng tới phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh Thêm vào đó, 60% giáo viên cho rằng việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực theo nhóm và tăng cường đánh giá quá trình là rất quan trọng, trong khi 26,7% cho rằng điều này quan trọng Chỉ có 2 giáo viên cho rằng mức độ quan trọng là bình thường, phản ánh sự hiểu biết của phần lớn giáo viên về vai trò của các phương pháp dạy học tích cực trong việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh.
Mặc dù giáo viên đã có nhận thức đúng đắn về vấn đề, nhưng kết quả khảo sát câu số 3 cho thấy còn một khoảng cách lớn giữa nhận thức và hành động của họ.
Bảng 2 trình bày kết quả khảo sát giáo viên về tần suất áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, cùng với việc đánh giá quá trình phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh Kết quả cho thấy sự quan trọng của việc sử dụng các phương pháp này trong việc nâng cao khả năng tương tác và làm việc nhóm của học sinh.
Tần suất sử dụng
Phương Kĩ thuật khăn trải 0 0,0 4 26,8 9 59,8 2 13,4 pháp và bàn kĩ thuật Kĩ thuật các mảnh 0 0,0 1 6,7 11 73,3 3 20,0 dạy học ghép
Kĩ thuật đặt câu 3 20,0 8 53,2 4 26,8 0 0,0 hỏi mở Đánh giá qua 1 6,7 4 26,8 10 66,5 0 0,0
Hình thức đánh giá quan sát
Tổ chức cho HS tự đánh giá 0 0 2 13,4 8 53,1 5 33,5
Tổ chức cho HS đánh giá đồng 0 0 6 40,0 6 40,0 3 20,0 đẳng
Trong nghiên cứu về tần suất sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, phương pháp dạy học hợp tác được giáo viên áp dụng thường xuyên hơn so với dạy học dự án Cụ thể, có 9/15 giáo viên (60,0%) sử dụng dạy học hợp tác ở mức độ rất thường xuyên và thường xuyên, trong khi tỷ lệ giáo viên áp dụng dạy học dự án chỉ là 0% Hơn nữa, 8/15 giáo viên (53,3%) đôi khi sử dụng phương pháp dự án, nhưng vẫn còn 7/15 giáo viên (46,7%) chưa bao giờ áp dụng phương pháp này.
Theo khảo sát, hầu hết giáo viên đã áp dụng các kĩ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy, trong đó kĩ thuật đặt câu hỏi mở được sử dụng phổ biến nhất với 72,3% giáo viên thường xuyên và rất thường xuyên áp dụng Đáng chú ý, không có giáo viên nào cho biết chưa từng sử dụng kĩ thuật này Ngược lại, kĩ thuật khăn trải bàn và kĩ thuật các mảnh ghép vẫn chưa được phổ biến, với 5 giáo viên chưa bao giờ áp dụng và phần lớn giáo viên chỉ sử dụng đôi khi (khăn trải bàn 59,8%; các mảnh ghép 73,3%).
Việc áp dụng đánh giá tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng trong giáo dục vẫn chưa phổ biến, với 33,5% giáo viên chưa bao giờ sử dụng hình thức tự đánh giá và 20,0% chưa bao giờ cho học sinh đánh giá đồng đẳng Hầu hết các giáo viên chỉ tập trung vào đánh giá qua quan sát, nhưng tần suất sử dụng phương pháp này cũng chưa cao.
Các giáo viên đã nêu rõ thực trạng về kỹ năng sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, cũng như việc đánh giá quá trình giảng dạy.
Bảng 3 tổng hợp kết quả khảo sát của giáo viên về khả năng áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, cùng với việc đánh giá quá trình phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh.
Kĩ năng sử dụng
Tỉ lệ (%) Thành thạo Tỉ lệ
Kĩ thuật khăn trải bàn 0 0,0 5 33,3 6 40,0 4 26,7 kĩ thuật Kĩ thuật các mảnh 0 0,0 2 13,5 10 66,5 3 20,0 dạy học ghép
Kĩ thuật đặt câu hỏi 3 20,0 9 60,0 3 20,0 0 0 mở
Hình thức Đánh giá qua quan sát 1 6,7 5 33,5 8 59,8 0 0
Tổ chức cho HS tự 0 0 2 13,5 6 40,0 7 46,5 đánh đánh giá giá Tổ chức cho HS đánh giá đồng đẳng 0 0 2 13,5 8 59,8 5 26,7
Theo thống kê, kỹ năng sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực của hầu hết giáo viên còn hạn chế, với không ai thành thạo trong dạy học dự án Đặc biệt, có tới 66,5% giáo viên tham gia khảo sát cần tìm hiểu thêm về phương pháp này Trong khi đó, kỹ thuật đặt câu hỏi mở được áp dụng thường xuyên hơn, với 60% giáo viên sử dụng thành thạo.
Kết quả khảo sát cho thấy các giáo viên gặp nhiều khó khăn trong việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, cũng như trong việc đánh giá quá trình phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh trong các giờ học.
Bảng 4 trình bày kết quả khảo sát ý kiến của giáo viên về những khó khăn gặp phải khi áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, cũng như trong việc đánh giá quá trình phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh Những thách thức này có thể ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy và sự phát triển toàn diện của học sinh trong môi trường học tập hiện đại.
STT Những khó khăn chủ yếu Số lượng
1 Áp lực phải dạy các kiến thức phục vụ thi cử 7 46,7
2 Thời lượng tiết học ngắn, kiến thức bài mới nhiều 13 86,7
3 Thiếu kĩ năng và kinh nghiệm tổ chức các hoạt động dạy học tích cực.
4 Cơ sở vật chất, phương tiện dạy học chưa đáp ứng được nhu cầu.
Kết quả thống kê cho thấy, khó khăn lớn nhất mà các thầy cô gặp phải khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và đánh giá quá trình phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh là thiếu kinh nghiệm đánh giá (100%) Tiếp theo, thời lượng tiết học ngắn và khối lượng kiến thức mới nhiều cũng là một trở ngại lớn (86,7%) Hơn nữa, nhiều giáo viên thiếu kỹ năng và kinh nghiệm tổ chức các hoạt động dạy học tích cực (80%), trong khi cơ sở vật chất và phương tiện dạy học chưa đáp ứng được nhu cầu (66,7%) Cuối cùng, áp lực phải dạy kiến thức phục vụ thi cử cũng là một yếu tố gây khó khăn (46,7%).
Tác giả nhận thấy rằng việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, cùng với việc đổi mới kiểm tra và đánh giá, là cần thiết để phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh, nhằm đáp ứng nhu cầu hiện tại của học sinh cũng như yêu cầu của giáo dục trong thời đại ngày nay.
- Giải pháp cũ thường làm:
Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến
2.1 Các giải pháp thực hiện
2.1.1 Tăng cường vận dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực nhằm khuyến khích học sinh học tập một cách chủ động, tự giác và sáng tạo, đồng thời chống lại thói quen học tập thụ động.
Kĩ thuật dạy học là các biện pháp và cách thức mà giáo viên và học sinh sử dụng để thực hiện nhiệm vụ học tập cụ thể Kĩ thuật dạy học tích cực đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích sự tham gia, tư duy sáng tạo và hợp tác của học sinh Để phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực là rất cần thiết Qua việc tổ chức các hoạt động học tập kết hợp giữa cá nhân và nhóm, giáo viên giúp học sinh phát huy nỗ lực và hình thành năng lực tự chủ, tự học, cũng như kỹ năng giao tiếp và hợp tác.
Việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực sẽ tạo ra một môi trường giao tiếp hiệu quả giữa thầy và trò, cũng như giữa các học sinh với nhau Điều này giúp tận dụng kiến thức và kinh nghiệm cá nhân, cũng như tập thể, để giải quyết các nhiệm vụ học tập chung Thông qua thảo luận và tranh luận, mỗi cá nhân có cơ hội bày tỏ, khẳng định hoặc bác bỏ ý kiến, từ đó phát triển khả năng cá nhân và nâng cao kỹ năng giao tiếp, hợp tác Những kỹ năng này không chỉ đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực mà còn phù hợp với các hoạt động hợp tác quốc tế trong bối cảnh kinh tế thị trường hiện nay.
Để phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh trong dạy học Địa lí 11 tại trường THPT, tôi đề xuất tăng cường áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực.
2.1.1.1 Sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm (dạy học hợp tác). a Khái niệm
Dạy học theo nhóm, hay còn gọi là dạy học hợp tác, là phương pháp mà giáo viên tổ chức cho học sinh tham gia vào các hoạt động học tập theo nhóm nhỏ Trong phương pháp này, học sinh thực hiện nhiệm vụ dưới sự hướng dẫn của giáo viên và chỉ đạo của nhóm trưởng, kết hợp làm việc cá nhân và hợp tác với các thành viên khác Phương pháp dạy học theo nhóm đặc biệt hiệu quả trong việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh, tạo ra bối cảnh thuận lợi cho việc tham gia chủ động và sáng tạo trong quá trình học tập Nó khuyến khích học sinh chia sẻ kiến thức, tôn trọng lẫn nhau, và giải quyết nhiệm vụ học tập một cách tích cực và hiệu quả.
Giáo viên nêu nhiệm vụ học tập cho toàn lớp
Phân nhóm học tập trong lớp học cần được bố trí hợp lý với không gian, bao gồm việc phân công nhiệm vụ cho các thành viên như nhóm trưởng, thư ký và người quản lý thời gian Tùy thuộc vào nhiệm vụ cụ thể, có thể tổ chức thành nhóm từ 2 đến 6 học sinh, nhằm tối ưu hóa hiệu quả học tập và sự tương tác giữa các thành viên.
Trong hoạt động nhóm, việc học sinh ngồi đối mặt nhau là rất quan trọng để thúc đẩy sự tương tác trong quá trình học tập Hơn nữa, cần tạo điều kiện cho học sinh luân phiên đảm nhiệm vai trò nhóm trưởng và thư ký, giúp các em phát triển kỹ năng lãnh đạo và tổ chức.
Giao nhiệm vụ cho các nhóm học sinh là một phương pháp hiệu quả, có thể thực hiện bằng cách phân chia nhiệm vụ riêng biệt cho từng nhóm hoặc giao một nhiệm vụ chung cho tất cả Giáo viên cần quy định rõ ràng thời gian hoàn thành và yêu cầu cụ thể về sản phẩm mà mỗi nhóm phải đạt được.
Hướng dẫn học sinh trong hoạt động nhóm bao gồm việc nhóm trưởng điều phối các hoạt động, khuyến khích học sinh làm việc cá nhân, theo cặp, chia sẻ kinh nghiệm và thảo luận Các thành viên cần thống nhất kết quả chung của nhóm, trong khi thư ký ghi chép lại những kết quả này Cuối cùng, nhóm sẽ phân công đại diện để trình bày kết quả trước lớp.
Giáo viên cần theo dõi và điều khiển các nhóm học sinh trong quá trình hoạt động để đảm bảo hiệu quả Khi học sinh thực hiện thí nghiệm, giải quyết vấn đề hoặc thảo luận, có thể xảy ra nhiều tình huống không mong muốn như tranh luận không hợp tác hay thiếu trọng tâm Do đó, việc quan sát và hỗ trợ kịp thời từ giáo viên là rất quan trọng để hướng dẫn học sinh và duy trì sự hợp tác trong nhóm.
Giáo viên tổ chức cho các nhóm báo cáo kết quả và đánh giá, yêu cầu mỗi nhóm cử đại diện trình bày Các nhóm khác sẽ nhận xét và bổ sung, từ đó rèn luyện cho học sinh kỹ năng lắng nghe và phản hồi tích cực.
Sau khi học sinh đưa ra nhận xét và phản hồi, giáo viên cần tóm tắt lại những kiến thức cơ bản mà không cần giảng lại toàn bộ nội dung đã được học sinh trình bày Điều này giúp củng cố kiến thức một cách hiệu quả và tiết kiệm thời gian.
Phương pháp dạy học theo nhóm sẽ dạt được hiệu quả cao khi có các điều kiện sau:
Phòng học cần có đủ không gian và bàn ghế dễ di chuyển để hỗ trợ phương pháp học tập mới, giúp học sinh tương tác với nhau thay vì chỉ ngồi nghe giảng theo cách truyền thống Việc này tạo ra sự xáo trộn về cơ học trong lớp học, khuyến khích sự giao tiếp và hợp tác giữa các học sinh trong quá trình học.
Giáo viên nên chọn những chủ đề thảo luận phong phú, khuyến khích sự chia sẻ và hợp tác giữa các học sinh để tìm ra giải pháp tối ưu Việc giao nhiệm vụ học tập phù hợp với khả năng của học sinh là rất quan trọng; nếu nhiệm vụ quá đơn giản, sẽ lãng phí thời gian và dễ gây nhàm chán cho học sinh.
Giáo viên cần nắm vững bản chất của dạy học theo nhóm để tránh hình thức hời hợt, đồng thời thiết lập các quy định hoạt động nhóm hiệu quả Cần quy định rõ thời gian thảo luận và trình bày để học sinh có đủ thời gian suy nghĩ, thảo luận mà không bị lan man, đảm bảo tiến độ cho tiết học Ví dụ, trong phần II Môi trường của Bài 3 Một số vấn đề mang tính toàn cầu (Địa lí 11), giáo viên có thể áp dụng phương pháp dạy học hợp tác để tổ chức cho học sinh tìm hiểu.
HIỆU QUẢ SÁNG KIẾN ĐEM LẠI
Hiệu quả kinh tế
Sáng kiến không chỉ tạo ra của cải vật chất mà còn có ý nghĩa kinh tế quan trọng, bởi nó đóng góp vào việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng, phục vụ cho lao động sản xuất trong tương lai.
- Sáng kiến cũng góp phần là một tài liệu bổ ích để đồng nghiệp và các em học sinh tham khảo, học tập.
Hiệu quả xã hội
2.1 Đối với hoạt động của tổ chuyên môn
- Góp phần làm phong phú nội dung sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn, tăng cường thảo luận, trao đổi; tăng cường tình đồng nghiệp.
- Tận dụng sức mạnh trí tuệ của tập thể, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đưa tổ chuyên môn ngày càng vững mạnh hơn.
Giáo viên cần tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy, tạo ra không gian sáng tạo để thể hiện bản thân và trải nghiệm Điều này giúp hình thành thái độ chia sẻ khó khăn và thử thách với đồng nghiệp, đồng thời sống cởi mở và chân thành.
- Trau dồi kinh nghiệm và kiến thức, tự hoàn thiện bản thân, nâng cao tay nghề và uy tín, ôn thi đạt kết quả cao.
Sáng kiến này đã góp phần thay đổi thái độ của học sinh đối với môn học, kích thích hứng thú và nhu cầu học tập của các em Nhờ đó, học sinh trở nên hứng thú hơn và đạt kết quả học tập tốt hơn.
Năng lực giao tiếp và hợp tác là một trong những năng lực cốt lõi thiết yếu cho công dân Việt Nam trong bối cảnh hội nhập hiện nay Việc dạy học nhằm phát triển những năng lực này không chỉ giúp học sinh tự lập và chủ động, mà còn khuyến khích sự sáng tạo, trang bị cho các em hành trang cần thiết để tự tin bước vào môi trường lao động và học tập mới sau khi tốt nghiệp THPT.
Trong năm học 2020 - 2021, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và đánh giá quá trình trong môn Địa lí 11 tại trường THPT Trần Hưng Đạo đã làm cho các tiết học trở nên sinh động và hấp dẫn Học sinh cảm thấy thoải mái và vui vẻ, đồng thời hiệu quả tiếp thu kiến thức vẫn được đảm bảo Kết quả này được chứng minh qua các số liệu định tính và định lượng.
* Kết quả bài kiểm tra
Sau khi áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, tác giả đã tiến hành kiểm tra chất lượng học sinh thông qua một bài kiểm tra 1 tiết Đề kiểm tra được thiết kế dưới dạng câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhằm đánh giá kiến thức và kỹ năng của học sinh, xem xét liệu các mục tiêu ban đầu có được đạt được hay không Kết quả kiểm tra được trình bày cụ thể trong bảng thống kê dưới đây.
Bảng 6: Kết quả bài kiểm tra 1 tiết học kì II năm học 2020 - 2021 của một số lớp 11, trường THPT Trần Hưng Đạo
Lớp Sĩ số Điểm >8 Điểm từ 7 - < 8 Điểm từ 5 - < 7 Điểm < 5
% Số HS Tỉ lệ % Số
Gần 100% học sinh đạt điểm trung bình trở lên cho thấy việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực đã mang lại thành công, tạo hứng thú và nâng cao hiệu quả học tập.
* Kết quả năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh qua tự đánh giá
Vào tháng 9/2020 và tháng 5/2021, tôi đã phát phiếu bảng kiểm cho 109 học sinh thuộc các lớp 11A8, 11A9 và 11A10 tại trường THPT Trần Hưng Đạo Bảng kiểm gồm 10 tiêu chí đánh giá năng lực giao tiếp và hợp tác, cho phép học sinh tự đánh giá những biểu hiện của bản thân ở đầu và cuối năm học bằng cách đánh dấu vào ô có hoặc không đạt được ở mỗi tiêu chí Sau khi thu thập và tổng hợp, tôi đã nhận được kết quả tự đánh giá của học sinh.
Bảng 7 : Các kĩ năng giao tiếp và hợp tác của HS lớp 11 thời điểm đầu và cuối năm học qua tự đánh giá bằng bảng kiểm
T Các kĩ năng giao tiếp và hợp tác
1 Có thể chủ động trong giao tiếp, tự tin khi nói trước nhiều người.
2 Biết xây dựng kế hoạch thực hiện các hoạt động 46 43,4 63 56,6 77 70,6 32 29,4
3 Tự giác nhận trách nhiệm và nhiệm vụ trong nhóm, sẵn sàng nhận công việc khó khăn.
4 Phân tích được các công việc cần thực hiện để hoàn thành nhiệm vụ của nhóm.
5 Nhiệt tình chia sẻ, hỗ trợ các thành viên trong nhóm 43 39,4 66 60,6 78 71,5 31 28,5
6 Bình tĩnh lắng nghe, biết kiềm chế bực tức khi tranh luận
7 Tranh luận ôn hòa và thuyết phục các thành viên trong nhóm để bảo vệ ý kiến của mình
8 Khiêm tốn tiếp thu sự góp ý của các bạn 89 81,7 20 18,3 102 93,6 7 6,4
9 Đánh giá chính xác, khách quan kết quả đạt được của bản thân về các kĩ năng từ 1 đến 8 ở trên.
10 Đánh giá công bằng, công khai, khách quan nhóm khác, người khác.
Cuối năm học, học sinh tự đánh giá rằng họ có kỹ năng giao tiếp và hợp tác cao hơn so với đầu năm Điều này cho thấy phần lớn học sinh đã cải thiện khả năng giao tiếp và hợp tác nhờ vào việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và đánh giá quá trình trong các giờ học.
Qua thực tế giảng dạy với các phương pháp dạy học tích cực, tôi nhận thấy sự cải thiện rõ rệt trong thái độ học tập, hành vi ứng xử, cũng như kỹ năng giao tiếp và hợp tác của học sinh Vai trò của giáo viên trong việc tổ chức, định hướng và đánh giá đã tạo ra môi trường thuận lợi cho học sinh, giúp các em tự lập kế hoạch, phân công nhiệm vụ, trình bày và bảo vệ ý kiến, cũng như thuyết phục người khác.
Qua cuộc trò chuyện với học sinh, hầu hết đều bày tỏ sự hứng thú với bài học và nhận thấy kỹ năng giao tiếp, hợp tác của mình được cải thiện rõ rệt Em L.B.C.A (lớp 11A10) cho biết: “Trước đây em thường rụt rè, nhưng qua các hoạt động nhóm, em đã mạnh dạn hơn trong việc chia sẻ ý kiến.” Em N.T.A.T (lớp 11A9) nhận xét: “Em thấy năng lực giao tiếp của mình còn cần hoàn thiện, và điều này sẽ rất hữu ích sau khi ra trường.” Em N.V.H (lớp 11A10) chia sẻ: “Em rất thích hoạt động nhóm vì nó giúp chúng em gắn bó và hiểu nhau hơn.” Những ý kiến này cho thấy sự phát triển tích cực trong kỹ năng giao tiếp và hợp tác của học sinh thông qua các hoạt động nhóm.
Khi tự đánh giá bản thân và đánh giá các bạn trong nhóm, tôi nhận thấy mình còn nhiều khuyết điểm cần cải thiện để học tập hiệu quả hơn Tôi hy vọng sẽ có thêm nhiều cơ hội tham gia vào quá trình đánh giá trong các bài học sắp tới.
Việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực trong môn Địa lí 11 tại trường THPT đã mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh Những giờ học này không chỉ tạo ra mối quan hệ gần gũi giữa học sinh với nhau và với giáo viên, mà còn giúp giáo viên hiểu rõ hơn về tính cách và năng lực của từng học sinh Nhờ đó, giáo viên có thể phát huy tối đa năng lực và sở trường của các em, đồng thời nâng cao năng lực giao tiếp và hợp tác, một kỹ năng cốt lõi quan trọng trong thời đại hiện nay.
Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và đánh giá quá trình trong dạy học Địa lí 11 tại trường THPT đã nâng cao khả năng giao tiếp và hợp tác của học sinh Các biện pháp này không chỉ hiệu quả cho môn Địa lí lớp 11 mà còn có thể áp dụng cho các bài học Địa lí ở lớp 10, lớp 12 và các môn học khác Giáo viên có thể linh hoạt sáng tạo để phù hợp với nội dung giảng dạy của mình.
Khả năng áp dụng sáng kiến và nhân rộng
- Đối với các cơ quan quản lí giáo dục:
Cần tiến hành nghiên cứu và đổi mới đồng bộ các mục tiêu, nội dung chương trình, phương pháp dạy học, cũng như hình thức kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh nhằm phát triển năng lực Nội dung dạy học nên được thiết kế theo các chủ đề và tình huống, giúp giáo viên dễ dàng tổ chức các hoạt động thảo luận và hợp tác nhóm.
- Đối với các nhà trường THPT:
Để nâng cao chất lượng giáo dục, cần đảm bảo cơ sở vật chất cho các phòng học, bao gồm thiết bị dạy học và tài liệu học tập cho giáo viên và học sinh Đồng thời, đầu tư xây dựng các phòng học bộ môn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức dạy học, phát triển phẩm chất và năng lực của người học.
Cần tổ chức thường xuyên các lớp bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên, tập trung vào các phương pháp dạy học tích cực và kỹ thuật giảng dạy hiệu quả, cũng như các phương pháp kiểm tra và đánh giá.
Đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học nhằm nâng cao năng lực giáo viên và quản lý việc dự giờ đồng nghiệp là cần thiết để học hỏi kinh nghiệm Qua đó, giáo viên có thể trau dồi kiến thức và tìm ra các biện pháp hợp lý để phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh.
Nâng cao tinh thần tự học và thường xuyên trau dồi chuyên môn là rất quan trọng Cần liên tục cập nhật và tìm hiểu, đồng thời mạnh dạn áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy Đổi mới cách kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng phát triển năng lực cũng là một yếu tố then chốt.
Tích cực tham gia các buổi tập huấn do cấp trên tổ chức để tiếp cận và cập nhật những xu hướng đổi mới dạy học hiện nay.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác là điều cần thiết Điều này giúp hình thành thái độ tích cực trong học tập và khuyến khích sự tham gia sôi nổi vào các hoạt động, từ đó nâng cao khả năng giao tiếp và hợp tác cá nhân.
