ĐIỀU KIỆN, HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN
Lí do chọn đề tài
Chăn nuôi và thủy sản đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu ngành nông nghiệp, với tỉ trọng ngày càng tăng trong giá trị sản xuất nông nghiệp của Việt Nam Hình thức chăn nuôi ngày càng đa dạng và hiện đại, giúp Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có tốc độ tăng trưởng ngành thủy sản nhanh nhất thế giới Việt Nam hiện là nhà sản xuất lớn thứ ba trong chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản, đồng thời nằm trong top mười nước xuất khẩu hải sản hàng đầu khu vực Ngành chăn nuôi cũng phát triển mạnh mẽ với sự ra đời của nhiều trang trại và sản phẩm đa dạng, phong phú hơn.
Trong chương trình địa lý kinh tế xã hội, kiến thức về chăn nuôi và thủy sản đóng vai trò quan trọng nhưng cũng khá phức tạp Các câu hỏi liên quan đến lĩnh vực này thường xuyên xuất hiện trong các kỳ thi học sinh giỏi và thi THPT quốc gia Do đó, giáo viên và học sinh cần không chỉ nắm vững kiến thức cơ bản mà còn phải hiểu sâu và rèn luyện kỹ năng giải quyết bài tập Tuy nhiên, hiện tại chưa có chương trình chuyên biệt cho các trường chuyên, dẫn đến khó khăn trong việc tập hợp tài liệu phục vụ cho việc giảng dạy và học tập.
Việc hệ thống hóa nội dung lý thuyết và bài tập liên quan đến phát triển và phân bố ngành chăn nuôi, thủy sản trong địa lý nông nghiệp sẽ cung cấp tài liệu đầy đủ và logic cho giáo viên và học sinh, tạo thuận lợi cho việc dạy và học tại các trường chuyên Để đáp ứng nhu cầu này, chúng tôi đã xây dựng chuyên đề “Địa lý ngành chăn nuôi, thủy sản Việt Nam và các dạng bài tập trong thi học sinh giỏi”, nhằm hỗ trợ giáo viên và học sinh, đặc biệt trong quá trình ôn luyện thi học sinh giỏi Quốc gia.
1 các giáo viên và học sinh phổ thông không chuyên cũng sẽ có được nguồn tài liệu hữu ích phục vụ kì thi THPT quốc gia.
Mục đích của chuyên đề
Đề tài này cung cấp kiến thức và kỹ năng quan trọng cho việc học và giải quyết bài tập liên quan đến các ngành chăn nuôi và thủy sản trong nông nghiệp.
+ Hệ thống hóa kiến thức về địa lý ngành chăn nuôi và thủy sản:
Ngành chăn nuôi đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, cung cấp nguồn thực phẩm thiết yếu và tạo ra việc làm cho nhiều người Để phát triển ngành này, cần có nguồn lực đa dạng từ con giống, thức ăn, đến kỹ thuật chăn nuôi hiện đại Tình hình phát triển ngành chăn nuôi hiện nay đang có những bước tiến đáng kể, tuy nhiên vẫn cần cải thiện hơn nữa về phân bố và quản lý tài nguyên Ngành thủy sản cũng giữ vị trí then chốt trong phát triển kinh tế, với nguồn lực phong phú từ biển cả và hệ thống nuôi trồng thủy sản Tình hình phát triển ngành thủy sản đang gặp nhiều thuận lợi nhưng cũng đối mặt với một số vấn đề như ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu Khi hội nhập quốc tế, ngành thủy sản Việt Nam sẽ phải vượt qua những thách thức lớn nhưng cũng mở ra nhiều thời cơ để nâng cao giá trị và sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
+ Giới thiệu các phương pháp và kĩ thuật dạy học đã được áp dụng và mang lại hiệu quả tự học cao
+ Giới thiệu một số hình thức đã được tổ chức nhằm phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu của học sinh.
+ Xây dựng hệ thống các dạng bài tập về chăn nuôi và thủy sản.
+ Vận dụng kiến thức một cách linh hoạt để giải quyết các dạng bài tập trên cơ sở định hướng có sẵn.
Cấu trúc của chuyên đề
Phần nội dung chuyên đề bao gồm:
Phần II: Phương pháp, phương tiện và hình thức dạy học
Phần III: Các dạng bài thi học sinh giỏi quốc gia
MÔ TẢ GIẢI PHÁP
Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến
Chăn nuôi và thủy sản Việt Nam là chuyên đề quan trọng trong thi Học sinh giỏi Quốc gia, yêu cầu giáo viên thường xuyên cập nhật số liệu mới và phân tích xu hướng thay đổi do biến động kinh tế - xã hội Trước tác động của Cách mạng 4.0 và xu hướng toàn cầu hóa, hai lĩnh vực này đang có nhiều thay đổi trong phát triển và phương hướng tương lai, đòi hỏi bổ sung nội dung lý thuyết chưa được đề cập trong sách giáo khoa Đồng thời, cần đổi mới phương pháp dạy học và các dạng bài tập để phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại, giúp học sinh giảm bớt áp lực và tăng cường sự yêu thích, tìm tòi, ham học hỏi, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học.
Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến
Dựa trên xu hướng ra đề thi Học sinh giỏi Quốc gia và những ưu điểm, hạn chế của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học, chúng tôi đề xuất giải pháp cho hệ thống lý thuyết và các dạng bài tập liên quan đến chăn nuôi, thủy sản Việt Nam nhằm nâng cao hiệu quả ôn thi HSG.
2.1 Hệ thống lí thuyết về ngành chăn nuôi, thủy sản Việt Nam
Chăn nuôi có vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế quốc dân
+ Cung cấp nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng (đạm, mỡ, đường, vitamin) trong thức ăn hàng ngày từ thịt, cá, trứng, tạo nguồn năng lượng cho con người.
Sản phẩm từ động vật là nguồn cung cấp protein và axit amin thiết yếu, đóng góp quan trọng vào tổng lượng calo hàng ngày của con người Tại Việt Nam và các nước đang phát triển, khoảng 60% protein trong khẩu phần ăn đến từ sản phẩm động vật, đồng thời cung cấp lượng chất béo cần thiết cho cơ thể.
Sản phẩm từ chăn nuôi cung cấp nguyên liệu thiết yếu cho nhiều ngành công nghiệp, bao gồm công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng với các sản phẩm như lông cừu và da động vật, công nghiệp thực phẩm với thịt, trứng và sữa, cũng như công nghiệp dược phẩm.
+ Cung cấp các mặt hàng cho xuất khẩu, tăng thêm nguồn thu nhập, tích lũy vốn cho nền kinh tế.
Việt Nam đã đạt được một cột mốc quan trọng trong ngành chăn nuôi khi xuất khẩu thành công lô hàng thịt lợn tươi đầu tiên sang nước ngoài theo đường chính ngạch Thứ trưởng Bộ NNPTNT Vũ Văn Tám cho biết, việc này đánh dấu bước tiến lớn sau khi Việt Nam đã xuất khẩu nhiều sản phẩm nông nghiệp khác như mật ong, thịt gà, lợn sữa và sản phẩm trứng Kể từ tháng 5.2018, một doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu xuất khẩu khoảng 26 tấn thịt lợn mỗi tháng sang thị trường Myanmar, mở ra cơ hội mới cho ngành chăn nuôi trong nước.
Việt Nam xuất khẩu thịt lợn sang Myanmar (Nguồn: Vietnamnet, ngày 26/06/2018)
Chăn nuôi gia súc lớn như trâu, bò và lợn không chỉ cung cấp sức kéo mà còn cung cấp phân bón cho nông nghiệp, đặc biệt quan trọng ở những vùng nông nghiệp truyền thống Ngoài ra, chăn nuôi còn tận dụng hiệu quả phụ phẩm từ ngành trồng trọt.
Phát triển chăn nuôi không chỉ thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong ngành nông nghiệp mà còn góp phần cải thiện cơ cấu kinh tế nông thôn, giúp phá vỡ tình trạng độc canh Sự kết hợp giữa trồng trọt và chăn nuôi tạo ra một nền nông nghiệp bền vững, cân đối và toàn diện, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.
+ Cung cấp cho con người nguồn thực phẩm giàu chất đạm, tăng lượng calo, góp phần cải thiện chất lượng bữa ăn.
Theo Viện Quan sát Thế giới, sản xuất thịt toàn cầu đã tăng gấp 3 lần trong 40 năm qua và tăng 20% chỉ trong thập kỷ qua Đặc biệt, ở các nước đang phát triển, mức tiêu thụ các sản phẩm chăn nuôi đã gần gấp đôi.
+ Chăn nuôi là một trong những ngành kinh tế giúp giải quyết việc làm cho lực lượng lao động đông đảo ở nước ta.
- Về môi trường: Chăn nuôi giúp khai thác hợp lí và hiệu quả hơn nguồn tài nguyên thiên nhiên của các vùng.
2.1.1.2 Nguồn lực phát triển a Thuận lợi
Cơ sở thức ăn cho chăn nuôi đóng vai trò quan trọng và ngày càng được cải thiện Nhu cầu về nguồn thức ăn cho chăn nuôi đang gia tăng, được cung cấp từ nhiều nguồn phong phú như đồng cỏ, hoa màu lương thực, phụ phẩm từ thủy sản và chế biến công nghiệp.
Tổng nhu cầu thức ăn chăn nuôi Việt Nam từ năm 2017 - 2019
Nguồn nguyên liệu thức ăn chăn nuôi cung ứng cho ngành sản xuất thức ăn chăn nuôi Việt Nam từ năm 2017 – 2019
Thức ăn chăn nuôi thành phẩm nhập khẩu (3) 1,500,000 1,500,000 1,500,000
Thức ăn chăn nuôi công nghiệp (5) 20,520,000 21,900,000 22,800,000 Thức ăn chăn nuôi tự chế (6)* 8,580,000 8,100,000 8,100,000
Đồng cỏ tự nhiên ở Việt Nam có diện tích lớn, tập trung chủ yếu tại các cao nguyên thuộc Trung du miền núi Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên Năng suất đồng cỏ ngày càng được nâng cao nhờ khí hậu nhiệt đới nóng ẩm, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nhanh chóng của đồng cỏ, từ đó hỗ trợ phát triển chăn nuôi gia súc ăn cỏ như trâu, bò và dê.
Một số loại cỏ tốt thường được sử dụng trong chăn nuôi hiện nay như cỏ voi, cỏ Ruzi, cỏ xả, cỏ họ đậu…
Cỏ voi - loại cỏ phổ biến được sử dụng trong các trang trại chăn nuôi của TH
True Milk, Vinamilk, tập đoàn Hoàng
Cỏ Ruzi phát triển tốt ở mô hình thí nghiệm cải tạo sơ bộ tại trại bò
Ea So - Đắk Lắk (Tạp chí Khoa học và Công nghệ
Cỏ sả - cũng là loại cỏ được sử dụng trong các trang trại chăn nuôi của TH
True Milk, Vinamilk, tập đoàn Hoàng
Cỏ họ đậu - là một trong những giống cỏ thường được sử dụng cho chăn nuôi bò sữa
Sản phẩm từ ngành trồng trọt và phụ phẩm từ ngành thủy sản đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thức ăn cho chăn nuôi Nhờ vào việc đảm bảo lương thực cho con người, phần lớn hoa màu như ngô, khoai, và sắn được sử dụng làm thức ăn cho gia súc Diện tích đất trồng hoa màu ổn định giúp tạo ra sản lượng lớn, cung cấp nguồn thức ăn liên tục, đặc biệt cho chăn nuôi lợn và gia cầm.
13 - 14 nghìn tấn bột cá, phụ phẩm từ ngành thủy sản bổ sung thêm nguồn thức ăn chất lượng cao cho chăn nuôi.
Thức ăn tổng hợp, được sản xuất bởi ngành công nghiệp chế biến thức ăn gia súc và gia cầm, đã thúc đẩy sự phát triển của chăn nuôi công nghiệp, ngày càng trở nên phổ biến tại các vùng đồng bằng và miền núi.
Nguyên liệu nội địa cho thức ăn chăn nuôi chủ yếu bao gồm cám gạo và gạo tấm từ ngành gạo, với sản lượng cám gạo đạt khoảng 5 triệu tấn mỗi năm, chủ yếu phục vụ cho chăn nuôi Tuy nhiên, gạo tấm chỉ chiếm khoảng 0,5 triệu tấn do nhu cầu xuất khẩu cao Bên cạnh đó, việc sử dụng sắn trong thức ăn chăn nuôi đã giảm từ 800.000 tấn năm 2017 xuống còn 500.000 tấn trong năm 2018 và 2019, do sản xuất không phát triển và nhu cầu cho xuất khẩu, công nghiệp và nhiên liệu sinh học tăng cao.
- Giống gia súc, gia cầm
Việt Nam sở hữu nhiều giống gia súc và gia cầm chất lượng cao, bao gồm trâu Tuyên Quang, bò Thanh Hóa, Nghệ An, Phú Yên, lợn Móng Cái, Mường Khương và gà Mía Sơn Tây.
+ Nhập nhiều giống ngoại có năng suất cao như bò sữa Cu Ba, Hà Lan, bò thịt Thụy Sỹ, trâu sữa Mura (Ấn Độ), lợn Yooc sai, Đại Bạch…
+ Đàn gia súc, gia cầm được cải tạo nhiều.
Cơ sở vật chất kỹ thuật trong chăn nuôi đã được cải thiện đáng kể với hệ thống chuồng trại và xí nghiệp chăn nuôi được xây dựng đồng bộ Mạng lưới các xí nghiệp chế biến thực phẩm, bao gồm đóng hộp và đông lạnh, đã phát triển rộng khắp cả nước Dịch vụ thú y và cung ứng vật tư chăn nuôi cũng được mở rộng, góp phần nâng cao chất lượng chăn nuôi Các trung tâm nghiên cứu giống vật nuôi đã ứng dụng kỹ thuật lai tạo tiên tiến, tạo ra nhiều giống gia súc, gia cầm có năng suất cao, phù hợp với điều kiện sinh thái Việt Nam Tính đến năm 2019, cả nước có hơn 20 nghìn trang trại chăn nuôi, chiếm khoảng 60% tổng số trang trại trong ngành nông nghiệp.
Trang trại chăn nuôi bò sữa của TH True Milk tại Nghĩa Đàn – Nghệ An
Thị trường Việt Nam với dân số đông và mức sống ngày càng nâng cao tạo ra cơ hội lớn cho ngành chăn nuôi, đặc biệt là ở các vùng đô thị Sự phát triển này không chỉ tăng sản lượng mà còn nâng cao chất lượng và cơ cấu sản phẩm Lối sống hiện đại dẫn đến nhu cầu tăng cao về sản phẩm chế biến, từ đó thúc đẩy ngành công nghiệp chế biến cần nhiều nguyên liệu từ chăn nuôi Đặc biệt, thị trường xuất khẩu cũng được hưởng lợi từ một số mặt hàng chế biến.
- Các thuận lợi khác: dân cư, lao động có truyền thống, kinh nghiệm chăn nuôi; các chính sách khuyến nông: đưa chăn nuôi trở thành ngành chính.
