7
Xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ
1.1.1 Vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ - cơ sở của xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ
1.1.1.1 Khái niệm vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ
Vi phạm hành chính (VPHC) ngày càng trở nên phổ biến và nghiêm trọng, với mức độ nguy hiểm cho xã hội ngày càng tăng Mặc dù hậu quả của từng VPHC thấp hơn so với tội phạm, nhưng tổng thể các VPHC có thể gây ra hậu quả lớn hơn nếu không được ngăn chặn kịp thời Nếu xã hội không có biện pháp xử lý hiệu quả, VPHC có thể dẫn đến các tội phạm nghiêm trọng hơn Chẳng hạn, hành vi chạy xe biểu diễn, lạng lách có thể khởi đầu là VPHC, nhưng nếu không được can thiệp, có thể chuyển biến thành các vi phạm pháp luật hình sự như đua xe, cá cược hay gây rối trật tự công cộng.
Khái niệm "VPHC" đã tồn tại lâu trong pháp lý Việt Nam, nhưng việc xác định chính xác tính chất và mức độ nguy hiểm của vi phạm hành chính vẫn còn nhiều thách thức Điều này tạo ra nhu cầu cấp thiết về cơ sở pháp lý để quy định, xử lý và phòng chống hiệu quả các hành vi VPHC, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của tư duy pháp lý trong lĩnh vực này.
Khái niệm vi phạm hành chính (VPHC) lần đầu tiên được định nghĩa trong hệ thống pháp luật Việt Nam tại Điều 1 của Pháp lệnh Xử phạt VPHC, được Hội đồng Nhà nước ban hành vào ngày 30 tháng 11 năm 1989 và có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 1990.
Theo Pháp lệnh 1989, vi phạm hành chính (VPHC) được định nghĩa là hành vi của cá nhân hoặc tổ chức, thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm các quy tắc quản lý nhà nước Những hành vi này không được xem là tội phạm hình sự và theo quy định của pháp luật, sẽ phải chịu hình thức xử phạt tương ứng.
Theo quy định hiện hành, dấu hiệu pháp lý của vi phạm hành chính (VPHC) bao gồm hành vi, tính trái pháp luật của hành vi, có lỗi và bị xử phạt hành chính Định nghĩa này cũng nhấn mạnh yếu tố chủ thể của VPHC, bao gồm cả cá nhân và tổ chức Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về định nghĩa này trong thực tiễn.
Trong bài viết của tác giả Lê Vương Long về việc hoàn thiện pháp luật xử phạt vi phạm hành chính, ông chỉ ra rằng định nghĩa hiện tại còn thiếu sót trong việc thể hiện năng lực trách nhiệm hành chính của chủ thể Bên cạnh đó, quy định về quy tắc quản lý nhà nước như là khách thể của vi phạm cũng không chính xác.
Tác giả Ngô Tử Liễn trong bài viết về "cơ sở của trách nhiệm hành chính và vấn đề sửa đổi Điều 1 Pháp lệnh Xử phạt VPHC" chỉ ra rằng khách thể của vi phạm hành chính (VPHC) được xác định không chỉ bao gồm các vi phạm kỷ luật mà còn không bao gồm các quan hệ xã hội liên quan đến sở hữu nhà nước, cũng như các quyền tự do và lợi ích hợp pháp của công dân.
Pháp lệnh Xử lý VPHC năm 2002, được sửa đổi, bổ sung năm 2007,
2008 (dưới đây: Pháp lệnh Xử lý VPHC) không đưa ra định nghĩa về VPHC, mà chỉ đưa ra định nghĩa xử phạt VPHC: tại khoản 2 Điều 1 Pháp lệnh nêu:
Xử phạt vi phạm hành chính (VPHC) được áp dụng cho cá nhân, cơ quan, và tổ chức có hành vi vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước, bao gồm cả trường hợp cố ý và vô ý Những hành vi này không được coi là tội phạm, nhưng vẫn phải chịu trách nhiệm pháp lý và bị xử phạt theo quy định của pháp luật.
1 Lê Vương Long (2003), “Một số vấn đề hoàn thiện pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính”, Tạp chí Luật học, (số 9), tr.35
Ngô Tử Liễn (1994) trong bài viết “Cơ sở của trách nhiệm hành chính và vấn đề sửa đổi Điều 1 Pháp lệnh xử phạt vi phạm hành chính” đã phân tích những nguyên tắc cơ bản liên quan đến trách nhiệm hành chính và đề xuất các phương án sửa đổi nhằm cải thiện hiệu quả của pháp luật trong việc xử lý vi phạm hành chính Bài viết được đăng tải trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 1, trang 14.
Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam của tác giả Nguyễn Cửu Việt cho rằng cần chính xác hóa thêm định nghĩa trên ở một số khía cạnh sau 3 :
1) Yếu tố khách thể của VPHC (những quan hệ xã hội bị VPHC xâm hại) không được thể hiện trong định nghĩa, tuy rất quan trọng Công thức
Xâm phạm quy tắc quản lý nhà nước không chỉ liên quan đến khách thể vi phạm mà còn thể hiện tính trái pháp luật của hành vi Khách thể vi phạm pháp luật là quan hệ xã hội, không phải là "quy tắc", vì quy tắc được thiết lập nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội.
2) Công thức “mà không phải là tội phạm hình sự” rất dễ làm cho chủ thể có thẩm quyền xử phạt hành chính tưởng lầm mà tự cho mình có quyền đánh giá hành vi vi phạm pháp luật nào là VPHC, mà xem nhẹ việc tuân thủ những căn cứ của pháp luật
Theo quan điểm này VPHC được định nghĩa như sau:
VPHC là hành vi trái pháp luật, bao gồm cả hành động và không hành động, do cá nhân hoặc tổ chức có năng lực trách nhiệm thực hiện Hành vi này có thể là cố ý hoặc vô ý, xâm phạm trật tự nhà nước, xã hội, cũng như quyền sở hữu của nhà nước, tổ chức và công dân Theo quy định pháp luật, những hành vi này phải chịu trách nhiệm hành chính.
Theo định nghĩa, "trật tự nhà nước và xã hội" đề cập đến tất cả các mối quan hệ xã hội hình thành trong quá trình quản lý nhà nước và xã hội Trong đó, "trật tự quản lý" bao gồm các mối quan hệ phát sinh từ hoạt động nội bộ của các cơ quan và tổ chức nhà nước.
Chúng tôi hoàn toàn đồng ý với định nghĩa về vi phạm hành chính (VPHC) vì khách thể của VPHC là các quan hệ xã hội bị xâm hại, điều này thể hiện rõ tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm Do đó, việc nêu rõ khách thể trong định nghĩa VPHC là rất cần thiết để phản ánh đầy đủ bản chất của vấn đề Năng lực chịu trách nhiệm hành chính cũng là một yếu tố quan trọng trong việc xác định các hành vi vi phạm.
3 Nguyễn Cửu Việt (2008), Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Hà Nội, tr.386
Theo Nguyễn Cửu Việt (2008) trong "Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam", chủ thể vi phạm hành chính được xác định là yếu tố bắt buộc trong định nghĩa vi phạm hành chính Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xác định rõ ràng chủ thể thực hiện hành vi vi phạm.
Pháp luật hiện hành về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực
1.2.1 Hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả trong xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ
Hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý vi phạm hành chính (VPHC) liên quan đến trật tự an toàn giao thông đường bộ Việc áp dụng các hình thức này không chỉ nhằm đảm bảo trật tự an toàn giao thông mà còn giúp khắc phục thiệt hại về tài sản và sức khỏe cho những người tham gia giao thông khi xảy ra tai nạn.
1.2.1.1 Các hình thức xử phạt trong xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ
Trong lĩnh vực giao thông đường bộ, vi phạm hành chính (VPHC) được xử lý thông qua các hình thức phạt chính và phạt bổ sung Các hình thức xử phạt chính bao gồm việc áp dụng các biện pháp nghiêm khắc nhằm đảm bảo an toàn giao thông và tuân thủ luật lệ.
Theo Pháp lệnh Xử lý Vi phạm hành chính năm 2002 và Nghị định số 34/2010/NĐ-CP, có hai hình thức xử phạt chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ là phạt cảnh cáo và phạt tiền Mỗi hành vi vi phạm chỉ được áp dụng một trong hai hình thức này, không được kết hợp cả phạt tiền và phạt cảnh cáo.
Hình thức phạt cảnh cáo : Theo Điều 13 Pháp lệnh Xử lý VPHC năm
Cảnh cáo là hình thức phạt áp dụng cho cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính nhỏ, lần đầu, có tình tiết giảm nhẹ hoặc đối với hành vi vi phạm của người chưa thành niên từ 14 đến dưới 16 tuổi Cảnh cáo phải được quyết định bằng văn bản, không phải là nhắc nhở bằng miệng Những vi phạm nhỏ mà người thi hành công vụ cho rằng không cần xử lý mà chỉ giáo dục nhắc nhở không được coi là cảnh cáo Pháp lệnh Xử lý VPHC hiện hành quy định cảnh cáo phải được lập bằng văn bản, khác với quy định của Pháp lệnh năm 1995 cho phép hình thức khác.
Trong lĩnh vực giao thông đường bộ, Nghị định số 34/2010/NĐ-CP quy định chín nhóm hành vi vi phạm có thể bị xử phạt bằng hình thức cảnh cáo hoặc phạt tiền Những hành vi này được nêu rõ tại khoản 1 Điều 11 của nghị định.
Theo các Điều 12, 13, 18, 21, 23, 24, 31 và 34, nhiều hành vi vi phạm giao thông như đi không đúng phần đường, không tuân thủ tín hiệu giao thông, và không dọn dẹp chất thải của súc vật sẽ bị xử phạt Những vi phạm này chủ yếu liên quan đến người đi bộ, người đi xe đạp và người dẫn dắt súc vật.
Theo Điều 14 Pháp lệnh Xử lý VPHC năm 2002, phạt tiền là hình thức xử phạt vi phạm hành chính mà người vi phạm phải nộp phạt bằng tiền mặt Mức phạt tiền trong lĩnh vực vi phạm hành chính nói chung dao động từ 10.000 đồng đến 500.000.000 đồng Đặc biệt, trong lĩnh vực giao thông đường bộ, mức phạt tối thiểu là 40.000 đồng và mức phạt tối đa có thể cao hơn.
10 Nguyễn Cửu Việt (2008), Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội tr 403
40 triệu đồng Mức phạt tiền được áp dụng đối với người từ đủ 16 đến dưới
Theo Nghị định số 34/2010/NĐ-CP, mức phạt vi phạm hành chính (VPHC) đối với người từ 18 tuổi trở lên không vượt quá một nửa mức phạt dành cho người thành niên Trong trường hợp người chưa thành niên không có khả năng nộp phạt, cha mẹ hoặc người giám hộ sẽ chịu trách nhiệm nộp thay Nghị định này quy định tổng cộng 35 Điều về hình thức phạt tiền, cho thấy tính nghiêm khắc và hiệu quả của hình thức phạt tiền so với hình thức phạt cảnh cáo Bên cạnh đó, các hình thức phạt bổ sung cũng được quy định để tăng cường tính răn đe đối với các hành vi vi phạm.
Theo Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính và Nghị định số 34/2010/NĐ-CP, hình thức phạt bổ sung không được áp dụng độc lập mà luôn đi kèm với hình thức phạt chính Hình thức phạt bổ sung chỉ được áp dụng khi Nghị định quy định rõ ràng, và mỗi hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ có thể bị xử lý bằng một hoặc nhiều hình thức phạt bổ sung khác nhau Có hai hình thức phạt bổ sung được quy định.
Tước quyền sử dụng giấy phép lái xe và chứng chỉ hành nghề là biện pháp được quy định tại Điều 16 Pháp lệnh Xử lý VPHC năm 2002 và Điều 6 Nghị định số 34/2010/NĐ-CP, áp dụng cho cá nhân hoặc tổ chức có hành vi vi phạm pháp luật Thời gian tước quyền có thể là tạm thời hoặc vĩnh viễn, với thời hạn cụ thể là 30 hoặc 60 ngày, thay vì 90 ngày như quy định trước đây Trong thời gian này, người vi phạm không được thực hiện các hoạt động liên quan đến giấy phép hoặc chứng chỉ Đặc biệt, sau thời gian tước 60 ngày, người vi phạm phải tham gia học và kiểm tra lại về Luật Giao thông đường bộ trước khi được cấp lại giấy phép lái xe.
Nghị định số 34/2010/NĐ-CP quy định rõ các hành vi dẫn đến việc tước quyền sử dụng giấy phép lái xe đối với người điều khiển phương tiện cơ giới và xe máy chuyên dùng Cụ thể, nếu người điều khiển xe ô tô có hành vi dừng, đỗ hoặc mở cửa xe không an toàn gây tai nạn giao thông, họ sẽ bị tước quyền sử dụng giấy phép lái xe trong 60 ngày Tuy nhiên, đối với những vi phạm khác không được quy định trong nghị định này, như trường hợp người điều khiển xe mô tô có nồng độ cồn từ 50 đến 80 miligam/100 mililit máu, cơ quan có thẩm quyền không được áp dụng hình thức tước giấy phép lái xe.
Khoản 2 Điều 11 Nghị định số 128/2008/NĐ-CP, ban hành ngày 16 tháng 12 năm 2008, quy định chi tiết một số điều của Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính năm 2002 và các sửa đổi, bổ sung liên quan Nghị định này nhằm hướng dẫn thực thi các quy định pháp luật về xử lý vi phạm hành chính, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý nhà nước.
Xử lý vi phạm hành chính năm 2008
Theo Khoản 1 Điều 6 Nghị định số 34/2010/NĐ-CP ngày 02 tháng 4 năm 2010, việc không quy định tước quyền sử dụng giấy phép đối với hành vi vi phạm này cho thấy đây là hình thức phạt bổ sung Hình thức phạt này không chỉ có tác dụng giáo dục cao đối với ý thức của người điều khiển phương tiện mà còn góp phần quan trọng trong việc phòng ngừa các hành vi vi phạm mới và tai nạn giao thông có thể xảy ra.
Tịch thu tang vật, phương tiện được sử dụng để VPHC: Theo Điều 17
Pháp lệnh Xử lý VPHC năm 2002 quy định về việc sung vào quỹ nhà nước các tài sản như vật, tiền, hàng hóa và phương tiện có liên quan trực tiếp đến vi phạm hành chính Nghị định số
Nghị định 34/2010/NĐ-CP quy định rõ các hành vi vi phạm hành chính (VPHC) có thể bị tịch thu tang vật và phương tiện Tuy nhiên, không phải tất cả các hành vi vi phạm đều bị áp dụng biện pháp tịch thu Chỉ những hành vi vi phạm cụ thể được nêu trong nghị định mới bị tịch thu tang vật như biển số xe giả hoặc giấy phép lái xe không hợp lệ, cũng như phương tiện như xe môtô, ô tô Biện pháp tịch thu không áp dụng trong trường hợp tang vật hoặc phương tiện bị chiếm đoạt hoặc sử dụng trái phép, và trong trường hợp này, chúng sẽ được trả lại cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp.
