CHẾ ĐỘ QUẢN LÝ PHẠM NHÂN
Quy định của pháp luật thi hành án hình sự về chế độ quản lý phạm nhân
Phạm nhân là những người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn hoặc tù chung thân, và việc quản lý họ là nhiệm vụ quan trọng từ khi vào trại giam cho đến khi mãn hạn án Bên cạnh những phạm nhân biết ăn năn hối cải và tích cực lao động cải tạo, vẫn có không ít người vi phạm nội quy, tìm cách chống đối hoặc gây rối, thậm chí có ý định bỏ trốn Do đó, lực lượng Cảnh sát bảo vệ và cơ động tại trại giam cần phải quản lý chặt chẽ, phòng ngừa sự cố và luôn trong tư thế sẵn sàng để xử lý các trường hợp vi phạm, đảm bảo an toàn cho trại giam.
Để nâng cao hiệu quả giáo dục cải tạo phạm nhân, pháp luật thi hành án hình sự quy định chế độ giam giữ và chế độ quản lý phạm nhân Chế độ quản lý phạm nhân bao gồm việc chia phạm nhân thành các tổ, đội để lao động, học tập và sinh hoạt Giám thị trại giam sẽ quyết định phân loại và chuyển khu giam giữ dựa trên tính chất tội phạm, mức hình phạt, đặc điểm nhân thân và kết quả chấp hành án Chế độ quản lý phạm nhân bao quát hơn chế độ giam giữ, vì nó không chỉ tập trung vào việc phân loại và tổ chức giam giữ mà còn bao gồm các hoạt động lao động, học tập, sinh hoạt và chăm sóc y tế cho phạm nhân.
Quản lý phạm nhân là một chế độ quan trọng được quy định bởi Luật thi hành án hình sự năm 2010, bên cạnh các chế độ khác như ăn, mặc, ở, sinh hoạt, chăm sóc y tế và học nghề Hoạt động này đóng vai trò thiết yếu trong công tác của trại giam, liên quan mật thiết đến chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, cũng như ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của đời sống xã hội, tính mạng và sức khỏe của phạm nhân.
1 Khoản 2 Điều 3 Luật thi hành án hình sự năm 2010
Khoản 4 Điều 27 Luật thi hành án hình sự năm 2010 quy định về việc bảo vệ sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của phạm nhân Trong bối cảnh hiện nay, các thế lực thù địch đang lợi dụng vấn đề quản lý phạm nhân trong trại giam để tố cáo vi phạm nhân quyền Do đó, việc quản lý phạm nhân trong lao động, học tập và sinh hoạt cần được thực hiện tốt nhằm giúp phạm nhân chấp hành nội quy, từ đó có cơ hội được giảm án, tha tù trước thời hạn hoặc được đặc xá Công tác này cũng góp phần hạn chế tình trạng phạm nhân trốn trại, phạm tội mới và ngăn chặn các hành vi gây rối, trao đổi đồ vật cấm Bên cạnh đó, việc quản lý chặt chẽ phạm nhân tại nơi lao động và trong các hoạt động khác như khám chữa bệnh, thăm gặp và sinh hoạt văn hóa, thể dục thể thao là rất cần thiết để đảm bảo an toàn cho trại giam.
Quản lý phạm nhân theo Chỉ thị số 17/CT-BCA-C81 của Bộ Công an ngày 26/12/2014 là cần thiết để đảm bảo an ninh trật tự trong trại giam Việc này nhằm nắm bắt tình hình và quản lý nghiêm ngặt đối tượng phạm nhân, đặc biệt là những người có nhiều tiền án, tiền sự Cần phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi tiêu cực, chống đối và vi phạm nội quy, đồng thời hạn chế tối đa các vụ việc gây rối, sử dụng vật cấm, ma túy, và điện thoại để liên lạc với bên ngoài, nhằm duy trì an toàn và ổn định trong môi trường giam giữ.
Luật thi hành án hình sự năm 2010 không có điều luật cụ thể nào về chế độ quản lý phạm nhân Mặc dù trong mục 1 Chương III có đề cập đến “Thủ tục thi hành án và chế độ quản lý giam giữ, giáo dục phạm nhân”, nhưng Điều 27 chỉ đưa ra quy định chung mà không đi sâu vào nội dung quản lý phạm nhân.
Khoản 4 của Điều 27 quy định về chế độ quản lý phạm nhân, nêu rõ rằng “Phạm nhân được chia thành các đội, tổ để lao động, học tập và sinh hoạt” Thiếu sót trong quy định này đã được khắc phục bởi Dự thảo mới.
Luật thi hành án hình sự (sửa đổi) 3 Theo đó, tên gọi của Điều 27 được bổ sung thành: “Quản lý, giam giữ phạm nhân”
Theo tờ trình của Bộ Công an ngày 22/8/2018, Chính phủ đã đề nghị đổi tên Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thi hành án hình sự thành Dự án Luật thi hành án hình sự (sửa đổi).
Luật thi hành án hình sự năm 2010 không quy định cụ thể về việc quản lý phạm nhân trong lao động, học tập và sinh hoạt Tuy nhiên, Điều 14 của Thông tư số 37/2011/TT-BCA do Bộ Công an ban hành ngày 03/6/2011 đã quy định về việc phân loại và giam giữ phạm nhân, bao gồm cả quản lý phạm nhân, lao động và học nghề.
+ Mỗi đội phạm nhân phải có cán bộ quản giáo và có ít nhất 02 cảnh sát bảo vệ dẫn giải, giám sát
Phạm nhân loại AĐB, BĐB, CĐB được bố trí lao động trong trại hoặc tại các nhà xưởng gần trại Khu vực lao động và học nghề của các đội được bảo vệ bằng rào vây vọng gác và hàng rào ngăn cách, đảm bảo an toàn cho quá trình lao động.
+ Phân loại A1, A2, A3, B1 bố trí lao động, học nghề ở khu vực gần trại giam
+ Hết giờ lao động phạm nhân phải được quản lý, giam giữ trong nhà giam, buồng giam
Dụng cụ lao động của phạm nhân được quản lý chặt chẽ bởi cán bộ quản giáo và kho dụng cụ phải đặt bên ngoài khu vực giam giữ Điều luật này quy định về chế độ quản lý phạm nhân trong quá trình lao động và học nghề, phù hợp với từng loại phạm nhân Mặc dù chế độ học tập bao gồm cả học văn hóa và nghề, Thông tư số 37/2011/TT-BCA không quy định về quản lý phạm nhân trong học văn hóa và sinh hoạt, đây là một hạn chế của thông tư này Ngược lại, Điều 15 của Thông tư số 37/2011/TT-BCA quy định về quản lý phạm nhân trong quá trình điều trị tại bệnh viện, nhưng Luật thi hành án hình sự năm 2010 và Dự thảo Luật thi hành án hình sự (sửa đổi) lại không đề cập đến trường hợp này.
Theo quy định tại khoản 1, 2 Điều 10 Thông tư số 37/2011/TT-BCA quy định biên chế của đội phạm nhân như sau:
“1 Loại AĐB, BĐB mỗi đội không quá 25 phạm nhân
2 Loại A1, B1, CĐB mỗi đội không quá 30 phạm nhân”
Quy định biên chế của đội phạm nhân hiện tại không đáp ứng được yêu cầu nghiệp vụ, gây khó khăn trong việc đảm bảo an toàn cho trại giam Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến công tác quản lý phạm nhân trong các hoạt động lao động, học tập, học nghề và sinh hoạt.
Việc phân loại phạm nhân theo Thông tư số 37/2011/TT-BCA rất quan trọng để đảm bảo an toàn trong trại giam Dù số lượng phạm nhân không nhiều, nhưng nếu công tác nắm bắt tình hình không hiệu quả, việc khai thác thông tin từ phạm nhân để xây dựng cơ sở bí mật sẽ gặp khó khăn Đặc biệt, việc sử dụng phạm nhân có nhiều tiền án, tiền sự để xây dựng cơ sở bí mật là thách thức lớn, vì họ thường có hành vi chống đối và không nhận tội Tuy nhiên, những phạm nhân chấp hành tốt nội quy và được giảm án từ loại B1, B2 lại có thể hỗ trợ cán bộ quản giáo trong việc nắm bắt tình hình và phản ánh kịp thời những diễn biến trong đội Việc chuyển những phạm nhân này sang đội khác sẽ gây khó khăn trong công tác nghiệp vụ, vì không còn nguồn nhân lực thay thế để duy trì an toàn và hiệu quả trong trại giam.
Thông tư số 36/2011/TT-BCA của Bộ Công an ban hành ngày 26/5/2011 quy định nội quy trại giam nhưng không nêu rõ các đồ vật cấm mang vào phòng thăm gặp riêng, hay còn gọi là phòng hạnh phúc Việc thiếu quy định về kiểm tra đồ dùng và tư trang của thân nhân và phạm nhân trước khi gặp mặt đã gây khó khăn trong quản lý, dẫn đến tình trạng mất vệ sinh và khó kiểm soát vật cấm, thậm chí có thể gây ra những sự cố nghiêm trọng như giết người.
Khoản 2 Điều 7 Thông tư số 07/2018/TT-BCA của Bộ Công an đã khắc phục sự thiếu sót trong quy định về việc phạm nhân gặp thân nhân Cán bộ tổ chức thăm gặp có trách nhiệm tiếp nhận và kiểm tra giấy tờ của người đến thăm, lập danh sách phạm nhân được thăm và trình Giám thị trại giam phê duyệt Đặc biệt, trong trường hợp phạm nhân được kéo dài thời gian thăm gặp hoặc gặp vợ/chồng ở phòng riêng, cần có đề xuất bằng văn bản và ý kiến của cán bộ Quản giáo.
Thực tiễn thực hiện chế độ quản lý phạm nhân
Từ thực tiễn kiểm sát tại 02 Trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm trong giai đoạn 2014 đến 2018, rõ ràng tình hình quản lý phạm nhân về lao động, học tập và sinh hoạt đã được làm rõ.
1.2.1 Những kết quả đạt được trong việc thực hiện chế độ quản lý phạm nhân
Trại giam Thủ Đức nằm tại xã Tân Đức, huyện Hàm Tân, tỉnh Bình Thuận, có diện tích hơn 15.000 ha và giáp ranh với hai tỉnh Đồng Nai và Bà Rịa Vũng Tàu Trại giam này hiện đang quản lý 07 phân trại và 01 khu sản xuất trung tâm Trong khi đó, Trại giam Huy Khiêm tọa lạc tại thị trấn Lạc Tánh, huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận, với diện tích trên 395 ha và cũng giáp với nhà dân cùng đường quốc lộ, hiện có quy mô giam giữ 02 phân trại.
Trong giai đoạn 2014 - 2018, hai trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm đã quản lý tổng cộng 45.839 phạm nhân, bao gồm 39.113 nam và 6.726 nữ Trong số đó, có 754 phạm nhân mang quốc tịch nước ngoài, 12 phạm nhân không rõ quốc tịch, và 93 phạm nhân theo mẹ vào trại Đáng chú ý, có 14.424 phạm nhân tái phạm và tái phạm nguy hiểm, cùng với 646 phạm nhân mắc bệnh lao và 2.475 phạm nhân nhiễm HIV.
263 phạm nhân mắc bệnh khác 5
5 Xem phụ lục 1 của Luận văn
Quản lý phạm nhân tại trại giam trong lao động, học tập và sinh hoạt là nhiệm vụ quan trọng trong tổ chức thi hành án phạt tù Công tác này không chỉ nhằm giáo dục phạm nhân trở thành người có ích cho xã hội mà còn giúp họ ý thức tuân thủ pháp luật và quy tắc cuộc sống hàng ngày, từ đó ngăn ngừa tình trạng tái phạm.
Trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm đã áp dụng nhiều biện pháp nghiệp vụ và pháp luật để quản lý phạm nhân, nhằm ngăn chặn và phát hiện các hoạt động phạm tội như chống đối, gây rối, trốn trại và vi phạm nội quy Những nỗ lực này đã mang lại kết quả tích cực, giúp xử lý nhiều vụ việc chống đối cán bộ, đảm bảo an ninh cho trại giam Qua công tác quản lý, phạm nhân được cải tạo tốt, sớm tái hòa nhập cộng đồng, với hàng chục nghìn lượt phạm nhân được trả về cho xã hội.
Trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm đã đạt được những kết quả nhất định trong việc quản lý phạm nhân thông qua lao động, học tập và sinh hoạt Hai trại đã nắm rõ lý lịch, tội trạng, hoàn cảnh gia đình và diễn biến tư tưởng của phạm nhân, đồng thời phát hiện và điều tra các âm mưu chống phá trại giam Công tác khai thác thông tin từ phạm nhân được chú trọng, với việc xây dựng kế hoạch và giao chỉ tiêu cho cán bộ thực hiện các lớp khai thác Phương pháp giáo dục, thuyết phục và động viên phạm nhân được áp dụng nhằm thu thập thông tin và quản lý hiệu quả các đối tượng trọng điểm Ngoài ra, công tác tuần tra và kiểm soát các khu vực giam giữ, lao động và học tập cũng được thực hiện theo đúng quy định pháp luật, đảm bảo an toàn và hiệu quả trong công tác quản lý phạm nhân.
Quản lý phạm nhân trong lao động, học tập và sinh hoạt tại trại giam được thực hiện an toàn và đúng quy định, với sự nhận thức tốt của cán bộ chiến sỹ lực lượng cảnh sát Họ không ngừng nâng cao năng lực nghiệp vụ để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp theo chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước Điều này góp phần tích cực vào công tác phòng, chống tội phạm trong tình hình mới, đồng thời hạn chế tình trạng phạm nhân tái phạm trong trại giam Các cán bộ giáo dục, quản giáo, trinh sát và y tế đều nhận thức rõ tầm quan trọng của việc quản lý phạm nhân, từ đó thực hiện tốt các nhiệm vụ liên quan đến lao động, học tập và sinh hoạt của họ.
Lãnh đạo trại giam đã nhận thức đầy đủ về vai trò quan trọng của việc quản lý phạm nhân trong lao động, học tập và sinh hoạt Họ đã quán triệt cho cán bộ, chiến sĩ và những người làm công tác quản lý thực hiện nghiêm túc các chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước, đồng thời tôn trọng và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của phạm nhân Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác kiểm tra, hướng dẫn và phát hiện kịp thời những thiếu sót trong quản lý phạm nhân để đảm bảo hiệu quả công tác.
Chủ động nắm tình hình và rà soát phân loại cộng tác viên bí mật theo Thông tư số 22/2013/TT-BCA-C41 của Bộ Công an nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa nghiệp vụ của lực lượng cảnh sát quản lý phạm nhân Hoạt động phòng ngừa nghiệp vụ sử dụng các biện pháp chuyên biệt của ngành Công an để ngăn chặn phạm nhân tái phạm tội Công tác đặc tình và cơ sở bí mật là những hoạt động trinh sát quan trọng, giúp cán bộ trại giam theo dõi tình hình và tư tưởng của phạm nhân một cách hiệu quả.
Trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm đã áp dụng biện pháp trinh sát đặc tình, đạt được những kết quả nhất định trong việc phát hiện và ngăn chặn kịp thời các âm mưu phạm tội của phạm nhân Ban Giám thị trại giam đã phân công cụ thể cho từng cán bộ trinh sát, yêu cầu họ nắm vững địa bàn, khu vực buồng giam và tổ đội phạm nhân, đồng thời giao chỉ tiêu rõ ràng cho từng cán bộ và trinh sát trong việc xây dựng cơ sở bí mật và đặc tình tại trại giam.
Trong quá trình kiểm tra tại hai trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm, nhiều vật cấm đã bị thu giữ, bao gồm thuốc tân dược, đồ vật cấm, điện thoại di động và ma túy Dựa trên những vi phạm này, Giám thị trại giam đã quyết định xử lý kỷ luật 1.324 lượt phạm nhân, trong đó có 34 lượt khiển trách, 69 lượt cảnh cáo và 1.221 lượt cùm một chân tại buồng kỷ luật Những biện pháp này nhằm xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý phạm nhân.
1.2.2 Những hạn chế trong việc thực hiện chế độ quản lý phạm nhân và nguyên nhân
1.2.2.1 Những hạn chế trong việc thực hiện chế độ quản lý phạm nhân Đối tượng phạm nhân đang quản lý tại 02 trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm rất đa dạng, phức tạp, tính chất nguy hiểm và manh động cao Trong đó, đơn vị trại giam Huy Khiêm là một huyện miền núi, có khí hậu tương đối khắc nghiệt, một năm 02 mùa; mùa khô kéo dài trên 06 tháng, những năm gần đây nắng nóng, khô hạn gay gắt ảnh hưởng không nhỏ đến công tác quản lý phạm nhân
Trong 5 năm từ 2014 đến 2018, tổng số lượt phạm nhân vi phạm nội quy tại 02 trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm là 1.195 lượt Cụ thể, có 385 lượt phạm nhân đánh nhau gây thương tích, 32 lượt gây mất trật tự buồng giam, 51 lượt vay mượn tiền, 123 lượt cờ bạc trá hình, 45 lượt mang điện thoại di động vào buồng giam, 216 lượt mang vật cấm và 343 lượt vi phạm khác Đáng chú ý, có 23 lượt phạm nhân tái phạm tội mới.
Trong thời gian qua, tại trại giam Thủ Đức đã ghi nhận 06 vụ phạm nhân gây thương tích, 02 vụ giết người, 01 vụ tàng trữ trái phép chất ma túy, 09 vụ chống phá trại giam và 05 vụ trốn trại Nhiều phạm nhân chuyển từ các trại giam khác đến đã vi phạm nội quy, gây không ít khó khăn cho công tác quản lý tại trại giam này.
Từ năm 2014, tình hình tội phạm tại tỉnh Bình Thuận đã diễn biến phức tạp, với số lượng phạm nhân chấp hành án tại hai trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm giảm, nhưng tính chất và mức độ tội phạm ngày càng nguy hiểm, gây nhiều khó khăn trong công tác quản lý phạm nhân.
6 Xem phụ lục 2 của Luận văn
7 Xem phụ lục 2 của Luận văn thực tiễn quản lý phạm nhân tại 02 trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm cho thấy còn có những tồn tại sau:
CHẾ ĐỘ GIAM GIỮ PHẠM NHÂN
Quy định của pháp luật thi hành án hình sự về chế độ giam giữ phạm nhân
Giam giữ phạm nhân là một trong những yếu tố quan trọng trong pháp luật thi hành án hình sự Việc tổ chức thi hành án phạt tù và giam giữ phạm nhân cần phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật, bao gồm các yếu tố như khu giam, mức án, giới tính, độ tuổi và quốc tịch của phạm nhân.
Giam giữ phạm nhân là cần thiết để duy trì kỷ luật trong trại giam, hỗ trợ công tác quản lý và giáo dục phạm nhân, đồng thời tạo điều kiện cho việc chấp hành án phạt Các trại giam phân chia thành nhiều khu vực dựa trên tính chất tội phạm, mức án và đặc điểm của phạm nhân, nhằm bố trí giam giữ phù hợp Công tác giam giữ có ý nghĩa quan trọng trong việc cách ly người phạm tội khỏi xã hội, ngăn chặn hành vi phạm tội tiếp theo và răn đe những người có ý định vi phạm pháp luật Ngoài ra, việc giam giữ còn nhằm giáo dục và cải tạo phạm nhân, giúp họ nhận thức rõ tội lỗi, sửa chữa sai lầm và tích cực lao động để sớm tái hòa nhập cộng đồng.
Chế độ giam giữ phạm nhân hiện nay được quy định tại Điều 27 Luật thi hành án hình sự năm 2010, cụ thể đó là:
1 Trại giam tổ chức giam giữ phạm nhân như sau: a) Khu giam giữ đối với phạm nhân có mức án tù trên 15 năm, tù chung thân, phạm nhân thuộc loại tái phạm nguy hiểm; b) Khu giam giữ đối với phạm nhân có mức án tù từ 15 năm trở xuống; phạm nhân có mức án tù trên 15 năm nhưng có kết quả chấp hành án tốt, đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù còn dưới 15 năm
2 Trong các khu giam giữ quy định tại khoản 1 Điều này, những phạm nhân dưới đây được bố trí giam giữ riêng: a) Phạm nhân nữ; b) Phạm nhân là người chưa thành niên; c) Phạm nhân là người nước ngoài; d) Phạm nhân là người có bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm; đ) Phạm nhân có dấu hiệu bị bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình trong thời gian chờ quyết định của Tòa án; e) Phạm nhân thường xuyên vi phạm nội quy, quy chế trại giam Điều luật trên được điều chỉnh bởi Dự thảo Luật thi hành án hình sự (sửa đổi) như sau:
1 Trại giam tổ chức giam giữ phạm nhân như sau: a) Khu giam giữ đối với phạm nhân có mức án tù trên 15 năm, tù chung thân, phạm nhân thuộc loại tái phạm nguy hiểm; b) Khu giam giữ đối với phạm nhân có mức án tù từ 15 năm trở xuống; phạm nhân có mức án tù trên 15 năm nhưng có kết quả chấp hành khá, tốt, đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù còn dưới 15 năm
2 Trong các khu giam giữ quy định tại khoản 1 Điều này, những phạm nhân dưới đây được bố trí giam giữ riêng: a) Phạm nhân nữ; b) Phạm nhân là người dưới 18 tuổi; phạm nhân trên 15 năm đã chấp hành án mà thời gian còn lại dưới 15 năm; c) Phạm nhân là người nước ngoài; d) Phạm nhân là người đồng tính, người chuyển đổi giới tính; đ) Phạm nhân là người mắc bệnh truyền nhiễm nhóm A; e) Phạm nhân có dấu hiệu bị bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình trong thời gian chờ quyết định của Tòa án; g) Phạm nhân thường xuyên vi phạm nội quy trại giam; h) Phạm nhân có con nhỏ dưới 36 tháng tuổi theo mẹ vào trại; Phạm nhân từ
Giam giữ phạm nhân nhằm phân hóa và quản lý hiệu quả, đồng thời giáo dục họ, loại trừ những ảnh hưởng tiêu cực từ những phạm nhân nguy hiểm, ngoan cố và không chịu tiếp thu giáo dục.
Nghiên cứu chỉ ra rằng quy định về chế độ giam giữ trong Luật thi hành án hình sự năm 2010 và Dự thảo Luật thi hành án hình sự (sửa đổi) vẫn còn một số hạn chế cần được khắc phục.
Luật thi hành án hình sự năm 2010 không có quy định về việc giam giữ riêng đối với phạm nhân là người đồng tính và người chuyển giới Tuy nhiên, Dự thảo Luật thi hành án hình sự (sửa đổi) đã bổ sung quy định này nhằm đảm bảo tính đồng bộ với Luật thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 và khắc phục những thiếu sót của Luật thi hành án hình sự trước đó.
Việc bổ sung quy định về giam giữ phạm nhân trong năm 2010 có những hạn chế, đặc biệt là chưa có quy định riêng cho phạm nhân song tính Nếu không có biện pháp giam giữ riêng, nguy cơ xảy ra quan hệ tình dục đồng tính và khác tính có thể gia tăng, dẫn đến mâu thuẫn tình ái, ghen tuông và xung đột Những tình huống này không chỉ gây thương tích mà còn có thể dẫn đến các hành vi nghiêm trọng như giết người trong trại giam, từ đó làm tăng tình trạng mất an toàn và phạm tội mới trong môi trường giam giữ.
Ngoài ra, tại tiểu mục 1 Mục III Hướng dẫn số 15/C81-C85 của Tổng cục 8 -
Vào ngày 05/01/2016, Bộ Công an đã ban hành hướng dẫn liên quan đến việc phân loại và tổ chức giam giữ phạm nhân, trong đó nêu rõ rằng phạm nhân chưa xác định giới tính cần được xem xét đặc biệt trong quá trình quản lý.
Trong hệ thống giam giữ, đối tượng khuyết tật bẩm sinh và những người đã chuyển đổi giới tính cần được xem xét kỹ lưỡng Giám thị trại giam sẽ đề nghị cơ quan y tế có thẩm quyền xác định lại giới tính để sắp xếp giam giữ phù hợp Trong thời gian chờ xác định giới tính, các đối tượng này phải được giam giữ riêng biệt Nếu cơ quan y tế không xác định rõ giới tính, vẫn cần bố trí giam giữ riêng Đối với phạm nhân có quan hệ đồng tính, việc xử lý kỷ luật sẽ tùy thuộc vào mức độ vi phạm, đồng thời cũng cần phân hóa để giam giữ ở các buồng khác nhau.
Hướng dẫn số 15/C81-C85 gặp khó khăn trong việc xác định rõ ràng biểu hiện của phạm nhân nào được xem là người đồng tính, chuyển giới một phần hoặc song tính Điều này dẫn đến việc thiếu cơ sở pháp lý để đưa phạm nhân đi trưng cầu giám định.
Theo Thông tư số 37/2011/TT-BCA của Bộ Công an, phạm nhân thường xuyên vi phạm nội quy trại giam sẽ bị giam giữ riêng, nhưng chỉ bị hạn chế trong việc thăm gặp và nhận quà từ thân nhân Trong khi đó, Luật thi hành án hình sự năm 2010 quy định rằng phạm nhân vi phạm nội quy có thể bị kỷ luật bằng hình thức giam tại buồng kỷ luật lên đến 10 ngày, trong thời gian này không được gặp thân nhân và có thể bị cùm chân Điều này cho thấy Thông tư 37/2011 không hoàn toàn phù hợp với quy định của Luật thi hành án hình sự, vì việc giam giữ riêng không đủ nghiêm khắc và không có tính răn đe cao, khi phạm nhân vẫn được đảm bảo ăn uống, tắm rửa và không phải lao động Điều này dẫn đến việc một số phạm nhân có nhiều tiền án, tiền sự, hoặc ý thức cải tạo kém không sợ biện pháp giam giữ riêng, từ đó tiếp tục vi phạm nội quy trại giam để được hưởng chế độ giam giữ này.
Thực tiễn thực hiện chế độ giam giữ phạm nhân
Từ năm 2014 đến 2018, thực tiễn kiểm sát tại hai trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm đã chỉ ra tình trạng giam giữ phạm nhân là người đồng tính, người chuyển đổi giới tính, cùng với việc vi phạm nội quy trại giam Những phạm nhân này thường được giam giữ trong các buồng giam riêng biệt, tạo ra những vấn đề đặc thù trong quản lý và giám sát.
2.2.1 Những kết quả đạt được trong việc thực hiện chế độ giam giữ phạm nhân
Hiện nay, trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm đã triển khai mô hình giam giữ với hai khu vực chính: khu I và khu II Trại giam Thủ Đức bao gồm 07 phân trại cùng với 01 khu sản xuất trung tâm, trong khi trại giam Huy Khiêm có 02 phân trại Mỗi phân trại đều được tổ chức giam giữ theo mô hình hai khu giam giữ.
- Khu I: là nơi giam giữ người bị kết án tù trên 15 năm, tù chung thân phạm nhân thuộc loại tái phạm nguy hiểm;
Khu II là nơi giam giữ những người bị kết án tù từ 15 năm trở xuống, được phân loại quản chế theo các mức A1, A2, A3; B1, B2, B3; C1, C2, C3 Tại Trại giam Thủ Đức, phạm nhân bị giam giữ do các tội xâm phạm an ninh quốc gia và các phạm nhân có quốc tịch nước ngoài sẽ được tổ chức giam giữ trong các khu vực riêng biệt, đảm bảo an toàn và tuân thủ các yêu cầu pháp luật, nghiệp vụ và đối ngoại.
Phạm nhân nữ và phạm nhân chưa thành niên từ 19 tuổi trở xuống được tổ chức và quản lý trong các khu vực giam giữ riêng biệt, tùy theo mức án Các phạm nhân được phân loại thành các nhóm A, B, C và giam giữ trong từng buồng riêng Những phạm nhân có liên quan đến cùng một vụ án, băng nhóm tội phạm hoặc có quan hệ gia đình như ông bà, cha mẹ, anh chị em, vợ chồng và con cái sẽ được giam giữ ở các buồng khác nhau và không cùng đội Trại giam Thủ Đức cũng có khu giam riêng dành cho những người chuyển đổi giới tính.
Sau khi phân loại phạm nhân để đáp ứng yêu cầu giam giữ, cần nắm rõ tình hình và thực hiện các biện pháp nghiệp vụ Phạm nhân sẽ được sắp xếp giam giữ theo từng đội, với số lượng tuân thủ quy định của pháp luật.
Hai trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm trong thời gian 05 năm (2014-2018) đã giam giữ 45.839 phạm nhân Phạm nhân được phân loại theo tội danh như sau:
Trong số các phạm nhân đang bị giam giữ, có 01 phạm nhân liên quan đến các tội xâm phạm an ninh quốc gia và 15.421 phạm nhân bị giam giữ vì các tội xâm phạm sở hữu.
+ Phạm nhân bị giam giữ về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người 11.193 phạm nhân;
+ Phạm nhân bị giam giữ về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế: 280 phạm nhân;
+ Phạm nhân bị giam giữ về các tội chức vụ: 218 phạm nhân;
+ Phạm nhân bị giam giữ về các tội ma túy 15.567 phạm nhân;
+ Phạm nhân bị giam giữ về các tội phạm khác: 2.159 phạm nhân;
- Phạm nhân là người đồng tính: 28 phạm nhân;
19 Hiện nay, theo Dự thảo Luật thi hành án hình sự (sửa đổi) được gọi là phạm nhân là người dưới 18 tuổi
- Phạm nhân là người chuyển đổi giới tính toàn bộ 05 phạm nhân;
- Phạm nhân là người chuyển đổi giới tính một phần: Không có;
- Phạm nhân thường xuyên vi phạm kỷ luật buộc giam riêng tại buồng giam riêng: 173 Phạm nhân 20
Việc phân loại và giam giữ phạm nhân dựa trên tính chất và mức độ nguy hiểm của họ là rất quan trọng, đặc biệt đối với những người có nhiều tiền án, tiền sự Quy trình xét duyệt cho phạm nhân đi lao động và khám bệnh cần được thực hiện một cách chặt chẽ để đảm bảo an toàn, không để xảy ra sơ hở cho phạm nhân lợi dụng nhằm trốn trại hoặc tự sát.
Trại giam đã áp dụng các biện pháp khoa học kỹ thuật vào công tác giam giữ phạm nhân, bao gồm việc sử dụng công nghệ viễn thông và tin học để quản lý hiệu quả Các thiết bị như hàng rào điện tử, máy ghi âm và camera được trang bị nhằm bảo vệ an toàn, ngăn chặn các hành vi tấn công và trốn thoát của phạm nhân Việc ứng dụng những công nghệ này không chỉ giúp theo dõi hoạt động của các đối tượng mà còn nâng cao hiệu quả trong công tác giam giữ.
Trong giam giữ, trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm đã thực hiện công tác phân loại phạm nhân một cách hiệu quả, đặc biệt là việc giam giữ riêng những người chuyển đổi giới tính và những phạm nhân thường xuyên vi phạm nội quy Việc phân loại này không chỉ phục vụ cho mục đích giam giữ mà còn mang tính chất khoa học, góp phần vào giáo dục và cải tạo phạm nhân.
Trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm đã thực hiện hiệu quả các biện pháp quản lý và giám sát, bao gồm vũ trang canh gác, quản lý công khai, và trinh sát bí mật, nhằm nâng cao chất lượng công tác giam giữ phạm nhân Qua đó, trại giam đã kịp thời phát hiện và ngăn chặn 05 trường hợp vi phạm nội quy do quan hệ đồng tính, đồng thời xử lý nghiêm các phạm nhân tái phạm, đưa 173 lượt phạm nhân vào giam riêng để giáo dục và cải tạo Mục tiêu là giúp phạm nhân chấp hành án tốt và sớm tái hòa nhập cộng đồng.
20 Xem phụ lục 3 của Luận văn
21 Xem phụ lục 2 và 3 của Luận văn
Lãnh đạo trại giam nhận thức rõ vai trò quan trọng của việc giam giữ phạm nhân, đồng thời quán triệt cho cán bộ, chiến sĩ thực hiện nghiêm túc các chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước Họ cam kết tôn trọng và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của phạm nhân, đồng thời tăng cường công tác kiểm tra, hướng dẫn để kịp thời phát hiện và khắc phục những thiếu sót trong quá trình giam giữ.
2.2.2 Những hạn chế trong việc thực hiện chế độ giam giữ phạm nhân và nguyên nhân
2.2.2.1 Những hạn chế trong việc thực hiện chế độ giam giữ phạm nhân
Trong trường hợp phạm nhân liên tục vi phạm nội quy trại giam để được giam giữ riêng, các hình thức vi phạm này rất đa dạng và được thể hiện qua nhiều vụ việc khác nhau.
Phạm nhân Nguyễn Văn Tùng, sinh năm 1993, có hộ khẩu thường trú tại quận 3, TP Hồ Chí Minh, đang chấp hành án phạt 6 năm tù vì tội cướp giật tài sản và đã có 2 tiền án Trong thời gian thụ án tại phân trại 2 - trại giam Huy Khiêm, Tùng đã nhiều lần vi phạm nội quy, bị xử lý kỷ luật bằng hình thức giam riêng và đã trải qua nhiều buổi giáo dục nhưng vẫn không có tiến bộ.
Lần 1: Từ ngày 11/11/2017 đến ngày 19/11/2017, tại buồng giam I2, phạm nhân Tùng đã 02 lần dùng tay không đấm nhiều cái liên tiếp vào mặt 02 phạm nhân Bùi Thế Viên và Nguyễn Gia Khang
Lần 2: Ngày 01/12/2017, khi cán bộ giáo dục phối hợp với cán bộ quản giáo gặp gỡ giáo dục phạm nhân Tùng Phạm nhân Tùng chẳng những không chấp hành mà có những lời lẽ xúc phạm đến cán bộ
Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chế độ giam giữ phạm nhân
2.3.1 Hoàn thiện quy định của pháp luật thi hành án hình sự về chế độ giam giữ phạm nhân
Dựa trên nghiên cứu thực tế về chế độ giam giữ phạm nhân và tình hình công tác giam giữ tại hai trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm, học viên đã đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của chế độ giam giữ phạm nhân trong thời gian tới.
Dự thảo Luật thi hành án hình sự (sửa đổi) cần bổ sung điểm d khoản 2 Điều 27 để bao gồm người song tính Ngoài ra, nên có một điều luật riêng quy định về chế độ và chính sách đặc thù cho người đồng tính, người chuyển đổi giới tính và người song tính.
- Thứ hai, cần thành lập cơ quan có thẩm quyền về chuyên môn xác định giới tính để đảm bảo cho việc phân loại giam giữ đúng quy định
Cần bổ sung điểm g khoản 2 Điều 27 Dự thảo luật Thi hành án hình sự (sửa đổi) để quy định rằng phạm nhân thường xuyên vi phạm nội quy trại giam sẽ không được phép mua hàng tại căn tin, thăm gặp, nhận và gửi thư, cũng như nhận quà từ thân nhân trong thời gian bị giam riêng Điều này nhằm hạn chế tình trạng phạm nhân lợi dụng việc vi phạm nội quy để được giam riêng.
2.3.2 Các giải pháp tổ chức thực hiện chế độ giam giữ phạm nhân Để khắc phục những hạn chế trong thực hiện chế độ giam giữ đối với phạm nhân cần có những giải pháp sau:
Bộ Công an đã chú trọng và cấp kinh phí để nâng cấp cơ sở vật chất cho các trại giam, nhằm đảm bảo an toàn trong công tác giam giữ phạm nhân Đặc biệt, việc xây dựng khu giam giữ riêng biệt cho phạm nhân đồng tính, chuyển đổi giới tính, song tính và những người vi phạm nội quy thường xuyên là rất cần thiết.
Để nâng cao hiệu quả công tác giam giữ, cần thường xuyên tổ chức các khóa tập huấn và đào tạo lại cho cán bộ tại trại giam Điều này giúp họ trang bị kiến thức cơ bản và nâng cao nhận thức về giới, từ đó có khả năng thuyết phục và giáo dục những phạm nhân khó khăn, thường xuyên vi phạm nội quy.
Cần có hướng dẫn cụ thể và chi tiết về định nghĩa người đồng tính, người chuyển giới và người song tính Đồng thời, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật để tránh tình trạng chồng chéo trong các quy định liên quan đến cộng đồng LGBTQ+.
Cần thành lập cơ quan chuyên môn để xác định giới tính cho phạm nhân khi họ đến trại giam chấp hành án phạt tù Điều này đòi hỏi sự quan tâm đến chế độ và điều kiện vật chất, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan chuyên môn hoạt động hiệu quả trong việc xác định giới tính.
Các chế độ đãi ngộ dành cho cán bộ giáo dục cải tạo phạm nhân rất quan trọng, đặc biệt là đối với những người có thành tích xuất sắc trong việc hỗ trợ phạm nhân thường xuyên vi phạm nội quy trại giam Những nỗ lực này giúp chuyển đổi họ thành những phạm nhân được xếp loại khá hoặc tốt.
Chương 2 của luận văn, đã tập trung nghiên cứu và làm rõ một số vấn đề như sau:
Để nâng cao chất lượng giam giữ phạm nhân, cần làm rõ quan điểm về việc giam giữ, bao gồm cả giam giữ riêng Nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan là tiền đề quan trọng cho việc cải thiện điều kiện giam giữ tại hai trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm.
Giam giữ phạm nhân đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền con người, đặc biệt là trong bối cảnh Hiến pháp năm 2013 đã quy định rõ ràng các quyền dân sự và chính trị Giới tính, gắn liền với nhân thân của mỗi cá nhân, càng trở nên quan trọng khi nhu cầu hội nhập quốc tế ngày càng tăng, yêu cầu phải đảm bảo và bảo vệ các quyền này một cách hiệu quả.
10 Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966 có quy định:
“quyền tôn trọng giới tính” thể hiện việc đối xử nhân đạo, tôn trọng giới tính của con người
Hiến pháp năm 2013 khẳng định rõ ràng tính riêng biệt của quyền con người và quyền công dân, phù hợp với Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966 Các quy định mới này thể hiện chủ trương hội nhập quốc tế toàn diện của Đảng và Nhà nước Việt Nam, nhằm bảo đảm quyền lợi chung của cộng đồng và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân Đồng thời, Hiến pháp cũng ngăn chặn khả năng lạm dụng quyền lực nhà nước, bảo vệ quyền con người và quyền công dân.
Nhiều quy định về quyền con người và quyền cơ bản của công dân được ghi nhận trong các Hiến pháp, bao gồm quyền bình đẳng giới (Điều 26) Thực tiễn công tác kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong quá trình giam giữ phạm nhân là rất quan trọng để đảm bảo các quyền này được thực hiện đầy đủ.
Trại giam Thủ Đức và Huy Khiêm đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong công tác giam giữ phạm nhân, góp phần quan trọng vào việc cải tạo và quản lý phạm nhân Mặc dù có những thành tựu đáng ghi nhận, nhưng vẫn tồn tại một số hạn chế cần khắc phục Do đó, việc xác định nguyên nhân và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giam giữ phạm nhân là rất cần thiết.
Chế độ quản lý, giam giữ phạm nhân trong Luật thi hành án hình sự năm
Dự thảo Luật thi án hình sự (sửa đổi) năm 2010 thể hiện chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước, nhằm đảm bảo pháp luật được thực thi nghiêm minh và góp phần quan trọng vào công tác phòng, chống tội phạm, bảo vệ an ninh quốc gia và giữ gìn trật tự xã hội Luật này kế thừa và phát triển quy định về quản lý, giam giữ phạm nhân từ Luật thi hành án hình sự năm 2010, đồng thời khắc phục những hạn chế, thiếu sót trước đó Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy chế độ quản lý, giam giữ phạm nhân vẫn chưa đạt hiệu quả cao, với những bất cập trong việc thực hiện các quy định của Luật thi hành án hình sự năm 2010, gây khó khăn trong công tác quản lý.
