NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KHÁNG NGHỊ PHÚC THẨM
Khái niệm kháng nghị phúc thẩm trong tố tụng hình sự
Kháng nghị phúc thẩm hình sự là một hoạt động quan trọng thể hiện quyền năng của Viện kiểm sát (VKS) và là cơ sở để tiến hành thủ tục kháng nghị phúc thẩm Do đó, việc hiểu đúng và thống nhất về khái niệm kháng nghị phúc thẩm là rất cần thiết trong nghiên cứu khoa học liên quan đến tố tụng hình sự.
Kháng nghị, theo Từ điển Tiếng Việt, được định nghĩa là việc bày tỏ sự phản đối bằng văn bản hoặc thể hiện ý kiến để phản đối một vấn đề nào đó Theo Từ điển Từ và Ngữ Việt Nam, kháng nghị còn được hiểu là hành động chống lại quyết định đã được đưa ra trong hội nghị Từ những định nghĩa này, có thể khẳng định rằng kháng nghị là sự phản đối, chống lại hoặc không đồng ý với một quyết định cụ thể nào đó.
Kháng nghị, theo từ điển Luật học, là hành động của người có thẩm quyền gửi văn bản đến Tòa án có thẩm quyền nhằm ngưng hiệu lực phán quyết của Tòa án để xem xét lại theo thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm hoặc tái thẩm Đặc điểm của kháng nghị bao gồm chủ thể là người có thẩm quyền, đối tượng là các bản án và quyết định của Tòa án, hình thức là văn bản, và mục đích là đảm bảo vụ án được xử lý một cách chính xác, khách quan và đúng pháp luật.
Các khái niệm trong từ điển chỉ phản ánh một phần đặc điểm của kháng nghị, nhưng không thể hiện rõ bản chất của kháng nghị phúc thẩm hình sự Điều này do chúng không chỉ ra được đối tượng của kháng nghị phúc thẩm hình sự, bao gồm các bản án và quyết định chưa có hiệu lực hoặc đã có hiệu lực pháp luật Hơn nữa, các khái niệm này cũng không đề cập đến căn cứ của kháng nghị phúc thẩm hình sự và không phân biệt được các loại kháng nghị khác nhau.
1 Viện Ngôn ngữ học (2016), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Hồng Đức, Hà Nội, tr 621
2 Nguyễn Văn Xô (2008), Từ điển Tiếng Việt, tái bản lần thứ V, Nxb Thanh niên, tr 345
3 Nguyễn Lân (1988), Từ điển Từ và Ngữ Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, tr 927
Theo Viện ngôn ngữ học (2010), trong Từ điển Luật học, kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm và tái thẩm trong tố tụng hình sự, cũng như kháng nghị phúc thẩm theo các thủ tục tố tụng khác, đều có chủ thể là "người có thẩm quyền" Tuy nhiên, không có sự xác định rõ ràng rằng chủ thể duy nhất là Viện kiểm sát.
Trong lĩnh vực khoa học pháp lý, việc nghiên cứu kháng nghị phúc thẩm trong tố tụng hình sự đã thu hút nhiều quan điểm đa dạng Tác giả Đinh Văn Quế đã đưa ra những ý kiến sâu sắc về vấn đề này.
Kháng nghị phúc thẩm là văn bản do Viện Kiểm sát (VKS) ban hành, yêu cầu Tòa án cấp phúc thẩm xem xét lại vụ án mà Tòa án cấp sơ thẩm đã xét xử, nếu xét thấy có sai sót về pháp luật Khái niệm này xác định VKS là chủ thể kháng nghị và Tòa án cấp phúc thẩm là cơ quan có thẩm quyền xem xét Tuy nhiên, khái niệm này chưa đầy đủ khi chỉ đề cập đến căn cứ kháng nghị là "không đúng pháp luật", mà không nhấn mạnh rằng VKS còn có quyền kháng nghị đối với những bản án, quyết định vi phạm về nội dung, thiếu căn cứ, hoặc không phản ánh đúng sự thật khách quan của vụ án.
Theo tác giả Nguyễn Thị Thanh Tú, kháng nghị phúc thẩm hình sự là quyền năng pháp lý đặc thù của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND), thực hiện thông qua văn bản pháp lý nêu rõ lý do và yêu cầu Tòa án cấp phúc thẩm xem xét lại vụ án hoặc bản án sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật Tác giả Ngô Thanh Xuyên cũng nhấn mạnh rằng kháng nghị phúc thẩm hình sự không chỉ là quyền mà còn là nghĩa vụ của VKSND, được thực hiện theo thời hạn và thủ tục luật định để yêu cầu Tòa án cấp trên xem xét lại vụ án hoặc quyết định sơ thẩm.
Bài viết của Đinh Văn Quế (2004) cung cấp một bình luận khoa học sâu sắc về Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, tập trung vào quy trình xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm Tác phẩm được xuất bản bởi Nxb Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh và có giá trị tham khảo cao cho những ai nghiên cứu về lĩnh vực pháp luật.
Theo Nguyễn Thị Thanh Tú (2007), kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát nhân dân là một quy trình quan trọng trong giải quyết vụ án hình sự, với các đặc điểm chính như: chủ thể kháng nghị là VKS, đối tượng kháng nghị là các bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật, và căn cứ kháng nghị dựa trên các sai lầm về nội dung hoặc tính hợp pháp của bản án Hình thức kháng nghị được quy định là một văn bản pháp lý, và Tòa án cấp phúc thẩm có thẩm quyền xét xử lại vụ án khi nhận được kháng nghị Những quan điểm này được nhiều tác giả khác đồng tình, cho thấy kháng nghị là một nhiệm vụ và quyền hạn quan trọng của VKS trong hệ thống tư pháp.
Kháng nghị phúc thẩm hình sự được hiểu qua nhiều quan điểm khoa học khác nhau, mỗi quan điểm mang đến một khái niệm riêng Tuy nhiên, nhìn chung, các quan điểm này đều chỉ ra những đặc trưng cơ bản của kháng nghị phúc thẩm hình sự, bao gồm chủ thể, đối tượng, thẩm quyền, hình thức, căn cứ và mục đích Từ những đặc điểm này, chúng ta có thể định nghĩa kháng nghị phúc thẩm hình sự một cách rõ ràng và cụ thể.
Kháng nghị phúc thẩm hình sự là quyền của Viện kiểm sát nhân dân, được thực hiện qua văn bản pháp lý trong thời hạn luật định Quyền này yêu cầu Tòa án cấp phúc thẩm xem xét lại vụ án hoặc quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật Điều này xảy ra khi có vi phạm nghiêm trọng về pháp luật tố tụng hình sự hoặc sai lầm trong việc áp dụng pháp luật.
1.1.2 Đặc điểm của kháng nghị phúc thẩm trong tố tụng hình sự
Kháng nghị phúc thẩm hình sự có những đặc trưng cơ bản bao gồm chủ thể kháng nghị, đối tượng kháng nghị, thẩm quyền, hình thức, căn cứ và mục đích Những đặc trưng này không chỉ thể hiện bản chất riêng của kháng nghị phúc thẩm mà còn giúp phân biệt nó với kháng nghị giám đốc thẩm, tái thẩm và các chế định khác trong tố tụng hình sự.
Trong tố tụng hình sự, chủ thể kháng nghị phúc thẩm duy nhất là Viện Kiểm sát (VKS) Chỉ có VKS được phép thực hiện quyền kháng nghị, không có bất kỳ cơ quan nào khác có quyền này.
7 Ngô Thanh Xuyên (2011), Kháng cáo, kháng nghị trong phúc thẩm hình sự, Luật văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, tr.14
Kháng nghị phúc thẩm hình sự là quyền pháp lý duy nhất thuộc về cơ quan VKS, nhằm đảm bảo tính chính xác và công bằng trong quá trình xét xử của Tòa án Tòa án, với vai trò bảo vệ công lý và quyền con người, có thể mắc sai lầm trong phán quyết, ảnh hưởng đến quyền lợi của bị cáo và các bên liên quan Để kiểm soát quyền lực của Tòa án và đảm bảo xét xử đúng người, đúng pháp luật, Nhà nước giao cho VKS quyền kháng nghị phúc thẩm khi phát hiện bản án sơ thẩm vi phạm nghiêm trọng Đồng thời, VKS cũng có trách nhiệm truy tố và kiểm sát quá trình xét xử, qua đó thực hiện nhiệm vụ bảo vệ pháp luật và quyền lợi hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
Lịch sử hình thành và phát triển quy định về kháng nghị phúc thẩm
Kháng nghị phúc thẩm là một quy trình pháp lý quan trọng, được quy định tại Điều 330 và Điều 336 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 Theo Khoản 1 Điều 336, Viện kiểm sát cùng cấp và Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp có quyền kháng nghị đối với bản án hoặc quyết định sơ thẩm Tính chất của xét xử phúc thẩm cũng được xác định tại Khoản 1 Điều 330, nhấn mạnh vai trò của các cơ quan tư pháp trong việc bảo đảm tính công bằng và chính xác của các quyết định pháp lý.
Theo BLTTHS 2015, các bản án và quyết định sơ thẩm mà Viện Kiểm sát kháng nghị phúc thẩm phải là những bản án, quyết định chưa có hiệu lực pháp luật Những bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật không thuộc đối tượng kháng nghị phúc thẩm, mà chỉ có thể bị kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.
Bản án và quyết định chưa có hiệu lực pháp luật là những bản án, quyết định sơ thẩm vẫn trong thời hạn kháng cáo hoặc kháng nghị Khi HĐXX ban hành bản án, quyết định đó chưa có hiệu lực ngay lập tức mà cần thời gian để các chủ thể thực hiện quyền kháng cáo hoặc kháng nghị Nếu thời hạn kháng cáo hoặc kháng nghị vẫn còn, bản án, quyết định đó chưa có hiệu lực pháp luật Chỉ khi hết thời hạn mà không có kháng cáo hoặc kháng nghị, bản án, quyết định sơ thẩm mới tự động có hiệu lực Do đó, đối tượng của kháng nghị phúc thẩm luôn là các bản án hoặc quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật.
Bản án là phán quyết của Hội đồng xét xử đối với bị cáo, theo quy định tại Điều 260 BLTTHS Tất cả bản án chưa có hiệu lực đều có thể bị kháng nghị phúc thẩm, bất kể nội dung Tuy nhiên, việc xác định quyết định nào của Tòa án sơ thẩm có thể kháng nghị phúc thẩm vẫn chưa rõ ràng Khoản 2 Điều 330 BLTTHS quy định rằng các quyết định bị kháng nghị phúc thẩm bao gồm quyết định tạm đình chỉ, đình chỉ vụ án đối với bị can, bị cáo, và các quyết định khác của Tòa án cấp sơ thẩm theo quy định của BLTTHS Mặc dù BLTTHS 2015 đã xác định một số quyết định là đối tượng kháng nghị phúc thẩm, nhưng vẫn còn nhiều vấn đề cần làm rõ.
Trong cuốn sách "Thủ tục xét xử các vụ án hình sự" của Đinh Văn Quế (2003), tác giả trình bày chi tiết về quy trình xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm Tài liệu này được xuất bản bởi Nxb Thành phố Hồ Chí Minh và cung cấp những thông tin quan trọng về các bước trong quy trình tố tụng hình sự, góp phần nâng cao hiểu biết về pháp luật cho độc giả.
