NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KHÁNG NGHỊ GIÁM ĐỐC THẨM TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
Khái niệm về kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự
Nhiệm vụ của luật tố tụng hình sự là phát hiện và xử lý kịp thời mọi hành vi phạm tội, bảo vệ quyền lợi của Nhà nước và công dân, đồng thời giáo dục ý thức tuân thủ pháp luật Tòa án giữ vai trò trung tâm trong quá trình xét xử, đưa ra phán quyết chính thức để xác định tội phạm và quyết định hình phạt Tư pháp hình sự là lĩnh vực nhạy cảm, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền tự do của công dân, và mọi sai lầm trong giải quyết vụ án có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng Mặc dù bản án đã có hiệu lực pháp luật, vẫn có thể tồn tại vi phạm nghiêm trọng cần được khắc phục thông qua thủ tục giám đốc thẩm.
Giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự là quy trình mà Tòa án có thẩm quyền xem xét lại các bản án hoặc quyết định hình sự đã có hiệu lực pháp luật Thủ tục này được thực hiện khi có kháng nghị từ người có thẩm quyền do phát hiện vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong xét xử Mục đích của giám đốc thẩm là đảm bảo việc áp dụng pháp luật được chính xác và thống nhất.
Giám đốc thẩm là một thủ tục đặc biệt nhằm xem xét lại các bản án và quyết định đã có hiệu lực pháp luật, khi có kháng nghị do phát hiện vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong quá trình giải quyết vụ án Thủ tục này được khởi xướng dựa trên kháng nghị giám đốc thẩm của người có thẩm quyền.
1 Điều 1 Bộ Luật Tố tụng Hình sự năm 2003
Hồ Sỹ Sơn (2010) trong bài viết “Quyền kháng cáo của người bị buộc tội trong tố tụng hình sự Việt Nam - Thực trạng và các giải pháp đảm bảo” đã phân tích tình hình hiện tại của quyền kháng cáo trong hệ thống tố tụng hình sự Việt Nam Tác giả nêu rõ những thách thức mà người bị buộc tội phải đối mặt và đề xuất các giải pháp nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ, góp phần nâng cao công bằng trong xét xử.
3 Phan Thị Thanh Mai (2006), Giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam, Luận án Tiến sỹ, tr 35
Kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự là một hoạt động quan trọng, thể hiện chức năng kiểm sát và giám sát của Viện kiểm sát và Tòa án cấp trên đối với Tòa án cấp dưới Đây là chế định pháp luật bao gồm các quy định về chủ thể có thẩm quyền kháng nghị, căn cứ, thủ tục và thời hạn kháng nghị Kháng nghị giám đốc thẩm phản ánh sự không đồng tình của các chủ thể có thẩm quyền đối với bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, tạo cơ sở cho thủ tục giám đốc thẩm, mặc dù khái niệm này chưa được quy định trong luật tố tụng hình sự Việt Nam.
Theo logic học, khái niệm là hình thức cơ bản của tư duy, phản ánh các dấu hiệu khác biệt của sự vật Để hình thành khái niệm về một đối tượng, cần xác định những dấu hiệu và đặc điểm riêng của nó Trong tố tụng hình sự, việc xây dựng khái niệm kháng nghị giám đốc thẩm cũng yêu cầu xác định các dấu hiệu đặc trưng để phân biệt với các hình thức kháng nghị khác như kháng nghị phúc thẩm và kháng nghị tái thẩm Hiện nay, có nhiều quan điểm khác nhau về kháng nghị nói chung và kháng nghị giám đốc thẩm nói riêng.
Kháng nghị, theo Từ điển Tiếng Việt, được định nghĩa là việc bày tỏ ý kiến để phản đối một điều gì đó Tương tự, Từ điển Từ và Ngữ Việt Nam cũng cho rằng kháng nghị là hành động chống lại những quyết định đã được đưa ra trong hội nghị Như vậy, kháng nghị có thể hiểu là sự phản đối hoặc không đồng ý với một quyết định nào đó Tuy nhiên, các Từ điển này chỉ cung cấp định nghĩa chung và không thể nêu bật các đặc điểm riêng biệt của kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự.
Kháng nghị, theo Từ điển Luật học, được định nghĩa là hành động của người có thẩm quyền gửi văn bản đến tòa án có thẩm quyền nhằm làm ngưng hiệu lực của phán quyết trong bản án hoặc quyết định, để tiến hành xét xử theo thủ tục phúc thẩm hoặc giám đốc thẩm.
4 Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, phân viện Hà Nội (2004) Giáo trình logic học, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà nội, tr 25
5 Nguyễn Văn Xô (2008), Từ điển tiếng Việt, tái bản lần V, Nxb Thanh niên, tr 345
Kháng nghị giám đốc thẩm là một cơ chế pháp lý nhằm đảm bảo vụ án được xét xử chính xác, khách quan và đúng pháp luật Theo Nguyễn Lân (1988), kháng nghị này được xây dựng dựa trên các đặc điểm như hình thức kháng nghị bằng văn bản, thẩm quyền của người có thẩm quyền, đối tượng là bản án hoặc quyết định của Tòa án, và mục đích của kháng nghị Tuy nhiên, khái niệm này chưa xác định rõ căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm và đối tượng cụ thể, dẫn đến sự khó phân biệt với kháng nghị phúc thẩm trong tố tụng hình sự Trong thời gian kháng nghị giám đốc thẩm, bản án hoặc quyết định vẫn có hiệu lực pháp luật, do đó, quyết định kháng nghị không làm ngưng hiệu lực của bản án đã có hiệu lực pháp luật; các chủ thể có thẩm quyền chỉ có quyền tạm đình chỉ thi hành án theo quy định.
Kháng nghị, theo Từ điển giải thích luật học, được định nghĩa là hành động của người có thẩm quyền yêu cầu tòa án xem xét lại bản án hoặc quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật thông qua thủ tục phúc thẩm, hoặc xem xét lại bản án đã có hiệu lực pháp luật qua thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm Khái niệm kháng nghị giám đốc thẩm được xác định bởi hai đặc điểm chính: thẩm quyền kháng nghị và đối tượng kháng nghị, cụ thể là các bản án hoặc quyết định đã có hiệu lực pháp luật Tuy nhiên, định nghĩa này chưa đề cập đến căn cứ cụ thể cho việc kháng nghị.
Các từ điển hiện có đều giải thích kháng nghị nói chung mà không đi sâu vào khái niệm kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự Mặc dù một số từ điển có đưa ra giải thích, nhưng vẫn thiếu sự thống nhất về các đặc điểm đặc trưng của kháng nghị giám đốc thẩm, dẫn đến sự khác biệt trong cách giải thích.
Trong lĩnh vực khoa học pháp lý, việc nghiên cứu về kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự đã dẫn đến nhiều quan điểm khác nhau Đặc biệt, tác giả Đinh Văn Quế đã có những phân tích sâu sắc về vấn đề này.
Kháng nghị giám đốc thẩm là quyết định của người có thẩm quyền nhằm yêu cầu tòa án có thẩm quyền xem xét lại một phần hoặc toàn bộ bản án và quyết định đã có hiệu lực pháp luật Khái niệm này được xác định dựa trên các yếu tố như hình thức của kháng nghị (quyết định), thẩm quyền thực hiện kháng nghị (người có thẩm quyền), và đối tượng kháng nghị (một phần hoặc toàn bộ bản án).
7 Từ điển Luật học (1999), Nxb từ điển Bách khoa Hà Nội, tr 248- 249
8 Trường Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển giải thích luật học (Luật Hình sự và Tố tụng hình sự), Nxb CAND, tr
Khái niệm giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự hiện nay chưa được xây dựng trên cơ sở kháng nghị, dẫn đến việc chưa làm rõ tính chất đặc biệt của nó và không phân biệt được với các hình thức kháng nghị khác Điều này có thể gây hiểu nhầm rằng kháng nghị giám đốc thẩm là cơ sở để phát sinh một cấp xét xử mới, đặc biệt khi sử dụng thuật ngữ “xét xử giám đốc thẩm” trong định nghĩa.
Theo Lê Tiến Châu, kháng nghị giám đốc thẩm là quyết định của người có thẩm quyền nhằm xem xét lại một phần hoặc toàn bộ bản án đã có hiệu lực pháp luật Điều này cho thấy giám đốc thẩm là một thủ tục đặc biệt, không phải là một cấp xét xử, với quy trình "xét lại theo thủ tục giám đốc thẩm" Tuy nhiên, khái niệm kháng nghị giám đốc thẩm chưa hoàn toàn nổi bật sự khác biệt với kháng nghị tái thẩm trong tố tụng hình sự, do chưa dựa trên căn cứ kháng nghị cụ thể.
Đặc điểm của kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự
Kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự có những đặc điểm riêng biệt về chủ thể có thẩm quyền kháng nghị, đối tượng kháng nghị và căn cứ kháng nghị Những đặc điểm này giúp phân biệt kháng nghị giám đốc thẩm với các hình thức kháng nghị khác như kháng nghị phúc thẩm và kháng nghị tái thẩm.
- Kháng nghị giám đốc thẩm được thực hiện bởi các chủ thể có thẩm quyền do pháp luật quy định
Thủ tục giám đốc thẩm chỉ được phát sinh từ kháng nghị của những người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật Luật tố tụng hình sự Việt Nam không công nhận quyền kháng cáo giám đốc thẩm cho những người tham gia tố tụng có quyền lợi liên quan và người đại diện hợp pháp của họ Kháng nghị hoàn toàn phụ thuộc vào ý chí của người có thẩm quyền và không bị ảnh hưởng bởi ý kiến của người bị kết án hay tổ chức có đơn khiếu nại Do đó, việc thông báo hay khiếu nại về bản án đã có hiệu lực pháp luật không tự động dẫn đến thủ tục giám đốc thẩm Hiện nay, có ý kiến cho rằng nên quy định quyền kháng cáo giám đốc thẩm cho những người tham gia tố tụng, nhưng cũng có quan điểm cho rằng việc này không phù hợp do người dân chưa có ý thức pháp luật cao và thường thiếu niềm tin vào hệ thống tư pháp Tâm lý nghi ngờ về tính đúng đắn của bản án khiến nhiều người lạm dụng quyền kháng cáo, dẫn đến tình trạng tồn đọng án tại giai đoạn giám đốc thẩm.
12 Nguyễn Ngọc Khánh (2007), “Cần một cách nhìn mới về thủ tục giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Kiểm sát (20), tr 20
Trong bối cảnh pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, quan điểm cho rằng chỉ những chủ thể mang quyền lực nhà nước mới có quyền kháng nghị giám đốc thẩm là hợp lý, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan Mặc dù quyền kháng cáo được coi là một quyền dân chủ, nhưng khi bản án đã có hiệu lực pháp luật, quan hệ pháp luật tố tụng đã chấm dứt, và quyền kháng cáo không còn nữa Giám đốc thẩm là một thủ tục đặc biệt để xem xét lại các bản án đã có hiệu lực, và việc quy định quyền kháng cáo giám đốc thẩm cho nhiều đối tượng sẽ dẫn đến tình trạng kháng cáo tràn lan, làm mất đi tính ổn định của các quyết định đã có hiệu lực Do đó, cần có sự phân định rõ ràng về các chức năng tố tụng của các chủ thể có thẩm quyền kháng nghị, đảm bảo tính độc lập và sự chế ước trong hoạt động giám đốc thẩm.
Kháng nghị giám đốc thẩm nhằm vào bản án và quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, nhưng bị phát hiện có vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong quá trình xử lý vụ án.
Theo nguyên tắc xét xử hai cấp, vụ án được xử tại cấp sơ thẩm và phúc thẩm Sau khi Tòa án cấp sơ thẩm ban hành bản án, quyết định, các bên có quyền kháng cáo trong một khoảng thời gian hợp lý Nếu có kháng cáo hoặc kháng nghị hợp pháp trong thời hạn luật định, Tòa án cấp phúc thẩm sẽ tiến hành xét xử Khi vụ án đã trải qua cả hai cấp xét xử, coi như đã được giải quyết triệt để.
14 Phan Thị Thanh Mai, tlđd số 03, tr 25
15 Nguyễn Đức Mai (2010), “Thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm theo pháp luật tố tụng hình sự một số nước”, Tạp chí Tòa án nhân dân kỳ II, (10), tr 48
Khi xét xử lại bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật, Tòa án có thẩm quyền không xem xét nội dung vụ án mà chỉ xem xét bản án, quyết định của Tòa án liên quan đến vụ án đó Bản án, quyết định đã có hiệu lực cần được tôn trọng và thi hành Tuy nhiên, nếu phát hiện vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong xử lý vụ án, kháng nghị có thể được đưa ra để yêu cầu Tòa án khắc phục, sửa chữa vi phạm, nhằm đảm bảo tính đúng đắn và thống nhất của pháp luật cũng như bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân.
Căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm chủ yếu dựa vào việc vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong quá trình xử lý vụ án, bao gồm cả vi phạm luật nội dung và luật hình thức.
Giám đốc thẩm không phải là cấp xét xử, vì vậy kháng nghị giám đốc thẩm không yêu cầu Tòa án xem xét tình tiết, sự kiện hay đánh giá chứng cứ Bản án, quyết định bị kháng nghị giám đốc thẩm đã có hiệu lực pháp luật, và chỉ khi có vi phạm pháp luật nghiêm trọng thì mới bị xem xét lại Những vi phạm này làm cho bản án, quyết định dù đã có hiệu lực nhưng không đảm bảo tính hợp pháp, ảnh hưởng đến tính nghiêm minh của pháp luật và quyền lợi hợp pháp của các bên tham gia tố tụng cũng như công dân.
Căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm có mối liên hệ chặt chẽ với tính chất của giám đốc thẩm, vốn là thủ tục xem xét lại các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng vi phạm nghiêm trọng pháp luật Kháng nghị giám đốc thẩm được khởi xướng khi phát hiện các vi phạm nghiêm trọng trong quá trình giải quyết vụ án, không phải để yêu cầu xem xét lại các tình tiết thực tế Đối tượng kháng nghị sẽ được xác định dựa trên căn cứ vi phạm, nếu có vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng, thì toàn bộ bản án, quyết định sẽ là đối tượng của kháng nghị giám đốc thẩm.
Trong quy trình kháng nghị giám đốc thẩm, chỉ những phần của bản án hoặc quyết định vi phạm pháp luật nghiêm trọng mới là đối tượng xem xét, trong khi những phần không vi phạm vẫn có hiệu lực thi hành Việc quy định căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm cần dựa vào tính chất của nó, vì giám đốc thẩm không phải là một cấp xét xử Căn cứ kháng nghị chỉ nên tập trung vào những vi phạm nghiêm trọng trong xử lý vụ án, nhằm đảm bảo bản án và quyết định có tính hợp pháp và căn cứ Nếu kháng nghị bao gồm yêu cầu Tòa án xem xét lại các tình tiết và sự kiện, giám đốc thẩm sẽ trở thành cấp xét xử thứ ba, thay vì chỉ là một thủ tục đặc biệt.
Trong tố tụng hình sự, ngoài kháng nghị giám đốc thẩm, còn có kháng nghị phúc thẩm và kháng nghị tái thẩm, mỗi loại kháng nghị này đều làm phát sinh các thủ tục xét xử khác nhau Kháng nghị phúc thẩm dẫn đến thủ tục xét xử phúc thẩm, trong khi kháng nghị tái thẩm tạo ra thủ tục tái thẩm Những đặc điểm này giúp phân biệt kháng nghị giám đốc thẩm với kháng nghị phúc thẩm và kháng nghị tái thẩm.
Phân biệt kháng nghị giám đốc thẩm với kháng nghị phúc thẩm
Kháng nghị phúc thẩm là một yếu tố quan trọng trong pháp luật tố tụng hình sự, thể hiện quyền tố tụng của Viện kiểm sát và sự không đồng tình với bản án sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật Đồng thời, kháng nghị này cũng là cơ sở cho chế độ hai cấp xét xử Kháng nghị giám đốc thẩm và kháng nghị phúc thẩm có những điểm khác biệt đáng chú ý.
Kháng nghị phúc thẩm là cơ sở phát sinh thủ tục xét xử phúc thẩm, trong đó Tòa án cấp trên xem xét lại vụ án hoặc quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật Điều này cho thấy kháng nghị phúc thẩm đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập cấp xét xử thứ hai Ngược lại, kháng nghị giám đốc thẩm tạo ra quy trình giám đốc thẩm nhằm xem xét các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng có vi phạm nghiêm trọng.
Đối tượng kháng nghị giám đốc thẩm bao gồm bản án và quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, có thể là bản án hoặc quyết định sơ thẩm.
18 Trần Văn Độ - Nguyễn Mai Bộ (2010), “Khái niệm giám đốc thẩm, tái thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam”, Tạp chí
Tòa án nhân dân kỳ I, (15), tr 11
Bài viết của Hoàng Thị Minh Sơn (2013) trên Tạp chí Luật học chỉ ra một số bất cập trong quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự liên quan đến kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm Tác giả phân tích các vấn đề này và đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện quy trình kháng nghị, từ đó nâng cao hiệu quả của hệ thống tư pháp.
Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc quy định kháng nghị giám đốc thẩm
Việc quy định kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự nhằm bảo vệ quyền con người và quyền công dân trong quá trình giải quyết vụ án Trong bối cảnh toàn cầu hóa, quyền con người trở thành giá trị chung được công nhận và bảo đảm bởi các quốc gia thông qua pháp luật và cơ chế quốc tế, đặc biệt là các công ước của Liên Hợp Quốc Đảng và Nhà nước ta cam kết tôn trọng và bảo vệ những giá trị này, coi việc bảo vệ quyền con người là nhiệm vụ trọng tâm trong xây dựng Nhà nước pháp quyền Quyền con người được đảm bảo trong toàn bộ quá trình tố tụng hình sự, từ khởi tố đến thi hành án, với yêu cầu các cơ quan và người tiến hành tố tụng phải tuân thủ pháp luật và tôn trọng quyền của những người tham gia, đặc biệt là người bị buộc tội Tòa án đóng vai trò trung tâm trong việc giải quyết vụ án, đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các bên liên quan.
24 Trần Văn Độ - Nguyễn Mai Bộ, tlđd số 18, tr 14-15
Việc xử lý vụ án hình sự có thể gặp phải những vi phạm pháp luật nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích của các bên tham gia tố tụng, dẫn đến oan sai và bức xúc trong xã hội Do đó, cần có cơ chế hiệu quả để khắc phục những vi phạm này Trong giai đoạn bản án sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật, quyền kháng cáo của các bên và kháng nghị của Viện kiểm sát là cần thiết để Tòa án phúc thẩm xem xét lại vụ án Ngay cả khi bản án đã có hiệu lực nhưng vẫn tồn tại vi phạm nghiêm trọng, cần thiết phải có cơ chế phát hiện và khắc phục để bảo đảm quyền con người và quyền công dân, trong đó có chế định kháng nghị giám đốc thẩm Tòa án có thẩm quyền sẽ thực hiện thủ tục giám đốc thẩm nhằm kiểm tra và sửa chữa các sai sót Không có một nhà nước nào, dù có nền tư pháp phát triển, có thể hoàn toàn tránh khỏi những vi phạm trong quá trình giải quyết vụ án.
Các nhà nước văn minh đều công nhận chế định kháng nghị giám đốc thẩm, cho phép yêu cầu Tòa án có thẩm quyền xem xét lại bản án và quyết định đã có hiệu lực pháp luật Mục đích của việc này là nhằm phát hiện và khắc phục kịp thời các vi phạm, sai lầm trong quá trình xử lý vụ án hình sự.
Kháng nghị giám đốc thẩm ra đời nhằm đảm bảo thủ tục tố tụng hình sự và nguyên tắc giám đốc xét xử của Tòa án cấp trên đối với Tòa án cấp dưới Đây là hoạt động kiểm tra và sửa chữa sai lầm trong hoạt động xét xử, giúp các Tòa án áp dụng pháp luật một cách đúng đắn và thống nhất Thủ tục giám đốc thẩm là cần thiết trong pháp luật tố tụng, đặc biệt là trong tố tụng hình sự, nhằm khắc phục những sai sót trong các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật Đối với Viện kiểm sát, kháng nghị giám đốc thẩm thực hiện chức năng kiểm sát tuân thủ pháp luật, đảm bảo tính hợp pháp cho mọi bản án, quyết định của Tòa án.
Thủ tục giám đốc thẩm trong luật tố tụng hình sự Việt Nam là cơ chế quan trọng cho phép Tòa án cấp trên kiểm tra và khắc phục những vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong các bản án và quyết định đã có hiệu lực Quy trình này phát sinh từ kháng nghị giám đốc thẩm của người có thẩm quyền, đảm bảo việc tuân thủ và áp dụng thống nhất pháp luật Việc kiểm tra và khắc phục kịp thời các vi phạm trong quá trình giải quyết vụ án là cần thiết để bảo vệ pháp chế xã hội cũng như quyền con người và quyền công dân.
Kháng nghị giám đốc thẩm ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn trong việc giải quyết các vụ án hình sự, khi vẫn tồn tại những bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật nhưng vi phạm nghiêm trọng trong áp dụng pháp luật, dẫn đến xét xử oan sai và bỏ lọt tội phạm Do đó, việc quy định kháng nghị giám đốc thẩm từ những người có thẩm quyền là cần thiết để yêu cầu Tòa án kiểm tra và khắc phục những bản án, quyết định vi phạm pháp luật nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tính hợp pháp và căn cứ của chúng Sự ra đời của kháng nghị giám đốc thẩm phản ánh nhu cầu khách quan của xã hội, gắn liền với tư tưởng dân chủ và tiến bộ trong việc bảo vệ quyền con người, đồng thời góp phần hoàn thiện thủ tục tố tụng hình sự Đây là một chế định thiết yếu trong một nhà nước dân chủ và văn minh, là cơ chế hiệu quả để bảo vệ quyền con người và quyền công dân.
Ý nghĩa của kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự
Kháng nghị giám đốc thẩm là cơ sở quan trọng để Tòa án có thẩm quyền kiểm tra và khắc phục kịp thời các vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong xử lý vụ án hình sự Điều này đảm bảo việc giải quyết vụ án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội Các chủ thể có thẩm quyền kháng nghị cần xem xét các đơn đề nghị từ cá nhân, cơ quan, tổ chức khi phát hiện bản án, quyết định có vi phạm nghiêm trọng để đưa ra quyết định kháng nghị kịp thời và chính xác Kháng nghị giám đốc thẩm là cơ chế duy nhất đảm bảo tính công bằng và chính xác trong quá trình xét xử.
Từ năm 2009 đến 2013, các báo cáo tổng kết của ngành Tòa án và Viện kiểm sát cho thấy hàng năm đều phát hiện và kháng nghị các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật do vi phạm thủ tục tố tụng, thiếu chứng cứ, hoặc sai lầm trong áp dụng pháp luật, ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan Khi có quyết định kháng nghị, Tòa án có thẩm quyền phải tiến hành thủ tục giám đốc thẩm trong thời hạn luật định Tại phiên tòa giám đốc thẩm, Hội đồng giám đốc thẩm có quyền hủy bản án hoặc quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại hoặc xét xử lại, nhằm khắc phục những vi phạm pháp luật nghiêm trọng.
Kháng nghị giám đốc thẩm là công cụ quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những người tham gia tố tụng, đồng thời cũng bảo đảm quyền con người trong lĩnh vực tư pháp hình sự Quyền con người trong lĩnh vực này được xem xét từ hai khía cạnh: bảo vệ những người sống trong xã hội trước hành vi phạm tội và bảo vệ quyền của những người bị buộc tội Các quyền này bao gồm quyền bình đẳng trước pháp luật, quyền được tôn trọng và bảo vệ quyền công dân, quyền bất khả xâm phạm về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, quyền được bào chữa và quyền kháng cáo Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, các quyền cơ bản của con người thường bị ảnh hưởng bởi các quyết định tố tụng Bản án của Tòa án, với tư cách là văn bản pháp lý, quyết định số phận pháp lý của cá nhân và quyền lợi của những người tham gia tố tụng Nếu bản án được đưa ra đúng pháp luật và hợp lý, quyền lợi của con người sẽ được bảo vệ; ngược lại, nếu có vi phạm pháp luật, quyền lợi của công dân, đặc biệt là người bị kết án, sẽ bị xâm hại Do đó, quy định về kháng nghị giám đốc thẩm cho phép các chủ thể có thẩm quyền yêu cầu Tòa án kiểm tra và khắc phục những vi phạm nghiêm trọng trong bản án đã có hiệu lực pháp luật.
Việc ghi nhận chế định kháng nghị giám đốc thẩm trong pháp luật tố tụng hình sự là cần thiết để bảo vệ quyền con người và quyền công dân của những người tham gia tố tụng Chế định này không chỉ đáp ứng nhu cầu bảo vệ quyền lợi hợp pháp mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo công bằng và minh bạch trong quá trình tố tụng Khi kháng nghị giám đốc thẩm được công nhận, nó sẽ góp phần củng cố hệ thống pháp luật và bảo vệ quyền lợi của công dân một cách hiệu quả.
Kháng nghị giám đốc thẩm đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa và công bằng xã hội, đồng thời củng cố lòng tin của nhân dân vào công lý Pháp chế xã hội chủ nghĩa là nguyên tắc hiến định chi phối hoạt động của cơ quan nhà nước và công dân, yêu cầu tất cả các chủ thể trong tố tụng hình sự phải tuân thủ pháp luật một cách nghiêm ngặt Việc vi phạm các quy định pháp luật trong quá trình giải quyết vụ án dẫn đến bản án không hợp pháp, xâm phạm quyền cơ bản của công dân và làm giảm niềm tin vào hoạt động xét xử Do đó, kháng nghị giám đốc thẩm là cơ sở để Tòa án kiểm tra và khắc phục các vi phạm, đảm bảo pháp chế và công bằng xã hội, từ đó củng cố niềm tin của nhân dân vào bản chất dân chủ và tiến bộ của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà Việt Nam đang xây dựng.
Kháng nghị giám đốc thẩm đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giám sát xét xử của Tòa án cấp trên đối với Tòa án cấp dưới, giúp sửa chữa và hủy bỏ những sai lầm trong các bản án đã có hiệu lực pháp luật Khi phát hiện vi phạm nghiêm trọng, người có thẩm quyền cần kháng nghị để Tòa án kiểm tra và khắc phục Tòa án cấp giám đốc thẩm sẽ chỉ ra các sai sót trong việc áp dụng pháp luật, từ đó nâng cao nhận thức cho những người giải quyết vụ án Những sai lầm này cũng sẽ được thảo luận trong các hội nghị và báo cáo để rút kinh nghiệm cho cán bộ xét xử trong tương lai Hoạt động này không chỉ giúp hướng dẫn việc áp dụng pháp luật chính xác mà còn góp phần giáo dục ý thức pháp luật cho công dân, tạo điều kiện cho họ tham gia phát hiện và thông báo các vi phạm, từ đó tăng cường quyền kiểm tra, giám sát của nhân dân đối với hoạt động của cơ quan nhà nước và phòng ngừa tội phạm.
Kháng nghị giám đốc thẩm đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ công lý và công bằng xã hội, đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân Nó cũng góp phần nâng cao hiệu quả công tác giám đốc xét xử của Tòa án trong lĩnh vực tố tụng hình sự.
29 Phan Thị Thanh Mai, tlđd số 03, tr 36
Kháng nghị giám đốc thẩm trong pháp luật tố tụng hình sự là một thủ tục pháp lý quan trọng, được khởi xướng bởi những người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật Nó được định nghĩa là việc đề nghị Tòa án có thẩm quyền xem xét lại một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật khi phát hiện vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong xử lý vụ án Khi có kháng nghị giám đốc thẩm, Tòa án bắt buộc phải mở phiên tòa để xem xét Mục đích chính của kháng nghị này là đảm bảo xử lý vụ án một cách công bằng, đúng người, đúng tội và đúng pháp luật Kháng nghị giám đốc thẩm có những đặc điểm riêng biệt so với kháng nghị phúc thẩm và kháng nghị tái thẩm, bao gồm sự khác biệt về căn cứ, chủ thể và đối tượng kháng nghị.
Kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự là một cơ chế quan trọng nhằm bảo vệ quyền con người và quyền công dân, đồng thời đảm bảo tính hợp pháp trong các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật Việc quy định kháng nghị này xuất phát từ nhu cầu thực tiễn và yêu cầu về thủ tục tố tụng, nhằm tạo điều kiện cho Tòa án cấp trên kiểm tra và khắc phục những sai sót nghiêm trọng trong xét xử Kháng nghị giám đốc thẩm không chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên tham gia tố tụng mà còn góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào công lý và công bằng xã hội Qua đó, cơ chế này giúp Tòa án các cấp thực hiện đúng đắn và thống nhất pháp luật, đảm bảo sự công bằng trong tư pháp hình sự.
