TRƯỜNG HỢP HỖN HỢP LỖI TRONG CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI
Quy định của pháp luật hình sự về trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm sức khỏe của con người
Khái niệm và các hình thức của lỗi
Lỗi là một yếu tố trung tâm và phức tạp trong luật hình sự, đóng vai trò bắt buộc trong việc xác định tội phạm Theo Điều 8 BLHS, tội phạm được định nghĩa là hành vi nguy hiểm cho xã hội do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý Chỉ khi có lỗi trong hành vi, người đó mới phải chịu trách nhiệm hình sự; nếu không có lỗi, thì không có tội phạm và họ không phải chịu trách nhiệm.
Nguyên tắc có lỗi trong hành vi tội phạm dựa trên mối quan hệ giữa tự do ý chí và trách nhiệm của chủ thể Hành vi con người bị ảnh hưởng bởi các điều kiện khách quan, và sự lựa chọn hành vi nhằm thỏa mãn nhu cầu cá nhân luôn gắn liền với hoàn cảnh thực tế Dù hành vi mang tính cá nhân, nhưng nó vẫn bị quyết định bởi các yếu tố bên ngoài Nhận thức về tính tất yếu của hành vi cho thấy rằng sai trái của một người luôn có nguyên nhân xã hội Tuy nhiên, việc tuyệt đối hóa tính tất yếu sẽ làm mất đi cơ sở của trách nhiệm hình sự Con người không hoàn toàn lệ thuộc vào hoàn cảnh, và hành vi phạm tội không chỉ là phản ứng trực tiếp mà còn là kết quả của sự suy xét và quyết định Tự do lựa chọn hành vi hợp pháp hay bất hợp pháp là yếu tố quyết định, và trong cùng một hoàn cảnh, con người vẫn có thể hành xử khác nhau Tự do ý chí là cơ sở để xác định trách nhiệm, và trách nhiệm chỉ được đặt ra khi con người có tự do Đây là cơ sở pháp lý để pháp luật hình sự Việt Nam khẳng định rằng hành vi chỉ được coi là tội phạm khi người thực hiện có lỗi.
Lỗi trong luật hình sự Việt Nam được phân chia thành hai loại chính: lỗi cố ý và lỗi vô ý, dựa trên đặc điểm của lý trí và ý chí Lỗi cố ý bao gồm hai hình thức: cố ý trực tiếp và cố ý gián tiếp Trong khi đó, lỗi vô ý cũng được chia thành hai hình thức: lỗi vô ý do quá tự tin và lỗi vô ý do cẩu thả.
Việc phân chia lỗi thành các loại như lỗi cố ý và vô ý, cũng như các hình thức như cố ý trực tiếp, cố ý gián tiếp, vô ý do quá tự tin và vô ý do cẩu thả, mang lại ý nghĩa quan trọng trong việc hiểu rõ nguyên nhân và tính chất của hành vi.
Hình thức lỗi đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tội danh khi luật quy định các tội phạm có dấu hiệu tương tự nhưng khác nhau ở hình thức lỗi Ví dụ, tội giết người theo Điều 123 BLHS và tội vô ý làm chết người theo quy định khác thể hiện sự khác biệt rõ ràng giữa các loại tội phạm dựa trên hình thức lỗi.
128 BLHS) được phân biệt với nhau bằng hình thức lỗi
- Hình thức lỗi ảnh hưởng đến mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội do đó mức độ trách nhiệm hình sự nghiêm khắc hơn
Trong các điều kiện tương tự, tội phạm thực hiện với lỗi cố ý luôn nguy hiểm hơn so với tội phạm với lỗi vô ý Cụ thể, tội phạm với lỗi cố ý trực tiếp có mức độ nguy hiểm cao hơn so với tội phạm với lỗi cố ý gián tiếp Điều này xuất phát từ việc mức độ phủ định về mặt chủ quan của tội phạm đối với xã hội cao hơn, dẫn đến trách nhiệm hình sự nghiêm khắc hơn.
Khái niệm về hỗn hợp lỗi
Trong thực tiễn, có những trường hợp mà hành vi phạm tội đồng thời mang cả hai hình thức lỗi cố ý và lỗi vô ý, được gọi là hỗn hợp lỗi trong khoa học pháp lý hình sự.
Trường hợp hỗn hợp lỗi xảy ra khi trong cấu thành tội phạm có sự kết hợp của hai loại lỗi, bao gồm lỗi cố ý và lỗi vô ý, được quy định dựa trên các tình tiết khách quan khác nhau.
Lỗi là thái độ tâm lý của cá nhân đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội và hậu quả của hành vi đó, được quy định trong cấu thành tội phạm Trong cấu thành tội phạm cơ bản, không thể có các loại lỗi khác nhau đối với các tình tiết khách quan khác nhau Tuy nhiên, luật hình sự có những cấu thành tội phạm tăng nặng, trong đó nhà làm luật quy định thêm dấu hiệu hậu quả để tăng tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm Do đó, thái độ tâm lý đối với hậu quả có thể không trùng khớp với thái độ đối với các tình tiết khách quan trong cấu thành tội phạm cơ bản, dẫn đến khả năng tồn tại trường hợp hỗn hợp lỗi.
Trường hợp hỗn hợp lỗi xảy ra khi tội phạm có cố ý gây ra hậu quả nghiêm trọng, dẫn đến việc người phạm tội phải chịu hình phạt nặng hơn theo quy định của pháp luật, trong khi thái độ của họ đối với hậu quả đó lại là vô ý.
Trong trường hợp cố ý gây thương tích dẫn đến cái chết của nạn nhân, tâm lý của người phạm tội thể hiện sự cố ý trong hành vi gây thương tích, trong khi thái độ đối với cái chết của nạn nhân lại chỉ mang tính vô ý, do hậu quả từ hành động gây thương tích đó.
Trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm sức khỏe của con người được quy định trong Bộ luật Hình sự, cụ thể tại các điều khoản như Điều 134 về tội cố ý gây thương tích, Điều 135 và Điều 136 Các quy định này xác định rõ ràng các hình thức tăng nặng cho tội phạm liên quan đến sức khỏe con người, nhằm bảo vệ quyền lợi và an toàn cho xã hội.
4 Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 14 năm: a) Làm chết người;
Trường Đại học Luật TP Hồ Chí Minh (2019) trong giáo trình Luật hình sự - Phần Chung đã đề cập đến Điều 135, quy định về tội cố ý gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho người khác khi đang ở trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh Nội dung này được xuất bản bởi NXB Hồng Đức và Hội luật gia Việt Nam, trang 171.
2 Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
Tội cố ý gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe của người khác được quy định tại Điều 136, bao gồm hành vi gây thương tích với tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên hoặc dẫn đến cái chết Hành vi này xảy ra khi người thực hiện vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc vượt quá mức cần thiết trong việc bắt giữ người phạm tội.
Nếu hành vi phạm tội dẫn đến cái chết của người khác hoặc gây thương tích cho hai người trở lên, với tỷ lệ tổn hại sức khỏe của mỗi người từ 61% trở lên, thì hình phạt sẽ là tù giam từ 1 đến 3 năm.
Một số vướng mắc trong thực tiễn áp dụng trường hợp hỗn hợp lỗi
Trường hợp cố ý gây thương tích dẫn đến chết người theo khoản 4 Điều 134 Bộ luật Hình sự là một vấn đề phức tạp và thường gây nhầm lẫn trong thực tiễn Do đó, tác giả sẽ tập trung đánh giá cách áp dụng quy định này trong thực tế để làm rõ những khó khăn và vướng mắc mà người thực thi pháp luật gặp phải.
Mặc dù có hướng dẫn về trường hợp cố ý gây thương tích dẫn đến chết người (khoản 4 Điều 134 BLHS), cần hiểu rằng thương tích nặng phải gây ra cái chết của nạn nhân qua mối quan hệ nhân quả Ví dụ, nếu nạn nhân bị đâm vào hông dẫn đến đứt tĩnh mạch và mất máu, dẫn đến cái chết, thì đây là trường hợp rõ ràng Ngoài ra, cũng có thể coi là cố ý gây thương tích dẫn đến chết người khi thương tích không nặng, nhưng nạn nhân quá già yếu hoặc có bệnh nặng, làm cho cái chết xảy ra sớm hơn Tuy nhiên, thực tiễn xét xử hiện nay vẫn có trường hợp đánh giá chưa chính xác về vấn đề này.
Bản án hình sự số: 40/2019/HS-PT ngày 22/01/2019 của TAND Cấp Cao tại TP.HCM
Vào khoảng 06 giờ 30 phút ngày 28/01/2018, bị cáo Đoàn Thanh H đi làm thuê cưa củi cùng anh Nguyễn Văn L tại vườn của anh Nguyễn Văn D, sinh năm 1968, ở ấp 3, A1, huyện K, tỉnh Trà Vinh Khoảng 15 giờ cùng ngày, sau khi
Nghị quyết số 01/89-HĐTP ngày 19/4/1989 của Hội đồng thẩm phán TANDTC hướng dẫn việc áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự Sau khi cưa củi, anh CD đã tổ chức uống rượu cùng với ba người, gồm anh Dững, anh L và bị can Đoàn Thanh H Họ đã uống hết khoảng 1,5 lít rượu và sau đó nghỉ ngơi Khoảng 16 giờ 20 phút, anh L chở H về nhà và trên đường về, họ đã đến Hương lộ.
Vào một ngày, tại ấp 2, A1, huyện K, tỉnh Trà Vinh, bị cáo H yêu cầu anh L dừng xe để đi tiểu Anh L dừng xe bên lề phải, còn bị cáo H đi vào khu vực bụi tre cách xe khoảng 10 mét Trong lúc này, anh Trần Văn M, trong trạng thái say rượu, đi từ hướng chợ Phong Thạnh về ấp 2 A1 và đã dừng lại gần anh L để nói chuyện Thấy vậy, anh L kêu anh M về nghỉ Khi bị cáo H trở lại sau khi đi vệ sinh, anh nhìn thấy anh M và anh L đang trò chuyện.
Bị cáo H, không quen biết với anh L và anh M, đã nghĩ rằng anh L bị anh M đánh H tiến đến bên trái xe mô tô của anh L và hỏi anh M: "Mày định làm gì?" Tuy nhiên, anh M không trả lời và vẫn tiếp tục quơ tay qua lại Thấy vậy, bị cáo H đã bước tới và dùng tay phải gạt tay anh M.
M, tay trái nắm lấy khuỷu chân trái của anh M giật mạnh làm anh M té xuống lộ nhựa ở tư thế ngồi Lúc này, chị Thạch Thị Ma R đang quét sân cách chỗ bị cáo H khoảng
Bị cáo H tiếp tục có hành vi bạo lực khi đánh anh M, khiến anh này ngã ngửa về phía sau Sau đó, H kéo và đẩy anh M, làm cho anh ngã xuống lộ nhựa, đầu đập mạnh xuống đất và nằm bất động cách vị trí của H 4,2m Anh L đã can ngăn H, nói rằng "Thôi, mày đừng có làm vậy, tao còn mần ăn ở đây".
H chạy về nhà Anh Trần Văn M được gia đình đưa đi cấp cứu nhưng đã tử vong
Theo kết luận giám định pháp y số 26/KLGĐ(PY) ngày 01/02/2018 của Phòng Kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Trà Vinh, nguyên nhân tử vong của nạn nhân được xác định là do chấn thương sọ não nặng.
Bản án hình sự số: 40/2019/HS-PT ngày 22/01/2019 của TAND Cấp Cao tại TP.HCM tuyên bố bị cáo Đoàn Thanh H phạm tội “Giết người”
* Nhận xét, đánh giá và vướng mắc đặt ra từ bản án:
Theo kết luận của Tòa án, bị cáo Đoàn Thanh H bị tuyên bố phạm tội "Giết người", điều này cho thấy lỗi của bị cáo H trong việc gây ra cái chết cho nạn nhân là lỗi cố ý, không phải là trường hợp hỗn hợp lỗi.
Tác giả cho rằng trường hợp này là hỗn hợp lỗi, trong đó bị cáo H có ý thức gây thương tích nhưng không mong muốn hậu quả nạn nhân tử vong Cụ thể, bị cáo H đã đánh và kéo nạn nhân M, khiến M ngã ngửa và đập đầu xuống lộ nhựa, dẫn đến chấn thương sọ não nặng và tử vong Hành vi gây thương tích của bị cáo H được thực hiện với lỗi cố ý, trong khi hậu quả tử vong của nạn nhân nằm ngoài dự tính của bị cáo, thể hiện sự vô ý trong hành động của H.
Theo tác giả, bị cáo H phạm tội với lỗi hỗn hợp, thuộc trường hợp cố ý gây thương tích dẫn đến chết người theo quy định tại khoản 4 Điều 134 Bộ luật Hình sự.
Vấn đề đặt ra từ vụ án này là cần có hướng dẫn rõ ràng để phân biệt giữa tội giết người và hành vi cố ý gây thương tích dẫn đến chết người, nhằm đảm bảo việc xác định tội danh chính xác và thống nhất trong các trường hợp có hành vi cố ý và hậu quả chết người.
Bản án hình sự số 21/2015/HS - ST ngày 04/6/2015 của Tòa án nhân dân huyện Đăk Đoa, tỉnh Gia Lai
Khoảng 23 giờ ngày 13/10/2014 Nguyễn Hồng Phát cùng Nguyễn Minh Tú, Trương Nhật Hướng, Nguyễn Long Phụng và Đặng Tây Nguyên đi chơi về đến xã K’Dang thì bị Phạm Hồng Hải chặn lại hỏi tại sao nhóm của Phát lại chửi Hải trên facebook thì Tú trả lời không có Sau đó Hải gọi điện thoại cho Nguyễn Hồng Phúc, Tăng Văn Hiếu và Trần Văn Thành đến để đánh nhóm của Phát Khi đến nơi thì Hải cùng Hiếu, Phúc và Thành đánh nhóm của Tú nhưng không để lại thương tích gì, sau đó tất cả ra về Khi về đến ngã tư xã Hà Lòng thì do bực tức bị nhóm Hải đánh nên Phát đã rủ Tú, Phụng và Hướng tìm Hải để đánh, cả bọn đồng ý Cả nhóm đến đứng cách nhà Hải khoảng 500m, bên quốc lộ 19 hướng Pleiku đi Mang Yang đứng chờ Hải về Trong lúc đứng chờ thì Kính nhặt 01 viên gạch, Tú nhặt 01 viên gạch (loại 06 lỗ), Phát nhặt 03 đoạn cây dài khoảng từ 0,8m đến 01m Đến khoảng 1 giờ
Vào ngày 14/10/2014, nhóm của Kính đã xông ra khi thấy Hoàng Văn Phúc điều khiển xe mô tô chở Phạm Hồng Hải Phúc cố gắng chạy qua nhóm Kính nhưng bị Tú ném một viên gạch vào đuôi xe, trong khi Kính ném gạch trúng đầu Hải Dù Phúc tiếp tục lái xe thêm 30m, Hải đã ngã xuống đường Sau đó, nhóm đã bỏ chạy và Phúc nhờ người dân đưa Hải đi cấp cứu tại bệnh viện Hoàng Anh Gia Lai, nhưng đến ngày 02/11/2014, Hải đã qua đời.
Kiến nghị nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật hình sự về trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm sức khỏe của con người
sự về trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm sức khỏe của con người
Trong Mục 1.2 của Luận văn, đã chỉ ra rằng việc áp dụng quy định của pháp luật hình sự liên quan đến trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm sức khỏe con người gặp nhiều khó khăn Cụ thể, cần có hướng dẫn rõ ràng để phân biệt giữa hành vi cố ý gây thương tích dẫn đến chết người theo khoản 4 Điều 134 BLHS và tội giết người theo quy định tại Điều 123.
123 BLHS) với lỗi cố ý trực tiếp hoặc gián tiếp và với tội vô ý làm chết người (Điều
128 BLHS) để có thể định tội danh trong trường hợp này thống nhất, đúng quy định của BLHS năm 2015
Các vướng mắc trong việc áp dụng quy định pháp luật hình sự liên quan đến trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm sức khỏe con người xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau.
Trường hợp cố ý gây thương tích dẫn đến chết người theo khoản 4 Điều 134 BLHS có tính chất phức tạp, là sự kết hợp của nhiều lỗi khác nhau, xâm phạm cả sức khỏe và tính mạng của người khác Sự phức tạp này dễ dẫn đến nhầm lẫn trong việc xác định đúng bản chất của hành vi cố ý gây thương tích làm chết người.
Văn bản hướng dẫn nêu rõ sự phân biệt giữa trường hợp cố ý gây thương tích dẫn đến cái chết với các tội phạm khác như tội giết người và tội vô ý làm chết người Theo Nghị quyết số 01/1989/HĐTP, trường hợp này được coi là hỗn hợp lỗi, trong đó người phạm tội có ý thức đối với hành vi gây thương tích nhưng lại vô ý với hậu quả dẫn đến cái chết của nạn nhân Tuy nhiên, nội dung hướng dẫn chưa thể hiện đầy đủ sự khác biệt giữa các tội danh này.
Sự khác biệt về năng lực và trình độ chuyên môn của người tiến hành tố tụng dẫn đến việc hiểu và áp dụng pháp luật về trường hợp cố ý gây thương tích làm chết người không đồng nhất.
Dựa trên những nguyên nhân gây ra các vướng mắc, tác giả đề xuất một số giải pháp cụ thể để áp dụng đúng quy định của pháp luật hình sự về trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm sức khỏe con người.
TAND Tối cao đã đưa ra kiến nghị hướng dẫn phân biệt giữa tội cố ý gây thương tích dẫn đến chết người với các trường hợp giết người và vô ý làm chết người Điều này nhằm làm rõ sự khác biệt trong các tình huống phạm tội và đảm bảo tính chính xác trong việc áp dụng pháp luật.
Cụ thể hướng dẫn như sau:
Nghị quyết số 01/1989/HĐTP ngày
19/4/1989 của Hội đồng thẩm phán
Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn bổ sung việc áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự
Nghị quyết hướng dẫn mới của Tòa án nhân dân tối cao
VI Về thương tích dẫn đến chết người
Thương tích nặng có thể dẫn đến cái chết của nạn nhân thông qua mối quan hệ nhân quả rõ ràng Ví dụ, khi một nạn nhân bị đâm vào hông, việc đứt tĩnh mạch hông gây ra mất máu nghiêm trọng, dẫn đến tử vong.
Cố ý gây thương tích dẫn đến cái chết có thể xảy ra ngay cả khi thương tích không nặng, đặc biệt khi nạn nhân là người già yếu hoặc mắc bệnh nặng Trong trường hợp này, hành vi gây thương tích có thể khiến nạn nhân qua đời sớm hơn, trong khi nếu không có hành vi đó, họ có thể vẫn sống.
Về trường hợp cố ý gây thương tích làm chết người
Về các trường hợp cố ý gây thương tích làm chết người được quy định tại khoản
4 Điều 134 BLHS, khoản 2 Điều 135 BLHS và khoản 3 Điều 136 BLHS được hiểu như sau:
Trường hợp cố ý gây thương tích dẫn đến cái chết là khi người phạm tội có hành vi xâm phạm sức khỏe của người khác, gây ra thương tích nhưng lại dẫn đến cái chết của nạn nhân Trong tình huống này, lỗi của người phạm tội đối với hậu quả tử vong được xem là lỗi vô ý.
Thương tích gây chết người là loại thương tích trực tiếp dẫn đến cái chết của nạn nhân, thể hiện mối quan hệ nhân quả rõ ràng giữa thương tích và cái chết Ví dụ, khi một người bị đâm vào hông, dẫn đến đứt tĩnh mạch hông và mất nhiều máu, kết quả là nạn nhân có thể tử vong.
Cố ý gây thương tích dẫn đến cái chết có thể xảy ra ngay cả khi thương tích không phải là nguyên nhân trực tiếp Nếu nạn nhân là người già yếu hoặc mắc bệnh nặng, việc gây thương tích có thể làm cho họ qua đời sớm hơn Trong trường hợp này, nếu không bị gây thương tích, nạn nhân có thể vẫn sống lâu hơn.
Trong trường hợp một người có hành vi cố ý gây thương tích nhưng vẫn chấp nhận khả năng hậu quả chết người xảy ra, và thực tế đã dẫn đến cái chết của nạn nhân, người này sẽ bị xử lý về tội giết người theo Điều 123 Bộ luật Hình sự với lỗi cố ý gián tiếp.
Trong trường hợp người phạm tội không có ý định xâm phạm sức khỏe của người khác nhưng gây ra hậu quả chết người do lỗi vô ý, họ sẽ bị xử lý hình sự theo tội vô ý làm chết người theo quy định tại Điều 128 Bộ luật Hình sự.
Cơ sở của hướng dẫn này là sức khỏe của người khác là đối tượng bị xâm phạm trong tội cố ý gây thương tích dẫn đến chết người, không phải tính mạng Trường hợp này thực chất là tội vô ý làm chết người (Điều 128 BLHS), được xem như tình tiết tăng nặng của tội cố ý gây thương tích Nếu người phạm tội thực hiện hành vi mà để xảy ra hậu quả chết người, thì xâm phạm trực tiếp là tính mạng của người khác, không phải sức khỏe, do đó không thuộc tội cố ý gây thương tích Ngược lại, nếu người phạm tội không có ý định xâm phạm sức khỏe nhưng gây ra hậu quả chết người với lỗi vô ý, thì cũng không thuộc tội cố ý gây thương tích mà thuộc tội vô ý làm chết người (Điều 128 BLHS).
TRƯỜNG HỢP HỖN HỢP LỖI TRONG CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI
Quy định của pháp luật hình sự về trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người
Các tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự con người thường bị xử lý nghiêm khắc theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (CTTP), đặc biệt là trong các trường hợp có hỗn hợp lỗi Điều này được thể hiện rõ trong các điều luật liên quan đến các tội phạm cụ thể.
- Nhóm thứ nhất, các điều luật có quy định dấu hiệu định khung tăng nặng
Các điều luật liên quan đến tội hiếp dâm và cưỡng dâm trong Bộ luật Hình sự bao gồm: điểm c khoản 3 Điều 141 quy định về tội hiếp dâm; điểm e khoản 3 Điều 143 quy định về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi; điểm c khoản 3 Điều 143 quy định về tội cưỡng dâm; và điểm d khoản 3 Điều 144 quy định về tội cưỡng dâm người từ đủ 16 tuổi.
- Nhóm thứ hai, các điều luật có quy định dấu hiệu định khung tăng nặng
“Gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe hoặc gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân” mà hậu quả do vô ý
Theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều 140 Bộ luật Hình sự, hành vi hành hạ người khác bị coi là tội phạm Ngoài ra, tội hiếp dâm được quy định tại điểm h khoản 2 và điểm a khoản 3 Điều 141, trong khi tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi được quy định tại điểm c và điểm d khoản 3 Điều 142.
Dựa trên các trường hợp quy định về hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự của người khác, cũng như khái niệm hỗn hợp lỗi đã được trình bày trong Chương 1, có thể định nghĩa trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội này như sau: Hỗn hợp lỗi xảy ra khi có sự kết hợp giữa nhiều yếu tố vi phạm khác nhau, dẫn đến việc xâm phạm nghiêm trọng đến nhân phẩm và danh dự của cá nhân.
Trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự xảy ra khi một người cố ý xâm phạm nhân phẩm, danh dự của người khác, nhưng lại vô ý gây ra thiệt hại về sức khỏe hoặc tính mạng của họ.
Trong trường hợp hiếp dâm vô ý gây thiệt hại về sức khỏe và tính mạng của nạn nhân, đây là một vấn đề phức tạp với nhiều nhầm lẫn trong thực tiễn áp dụng Vì vậy, chương này sẽ tập trung nghiên cứu các quy định pháp luật liên quan và đánh giá thực tiễn áp dụng đối với các hành vi hiếp dâm có hậu quả nghiêm trọng, cụ thể là theo các Điều 141 và 142 của Bộ luật Hình sự, nhằm làm rõ những khó khăn và thách thức trong việc xử lý các vụ việc này.
Theo quy định tại Điều 141 và Điều 142 Bộ luật Hình sự 2015, có hiệu lực từ ngày 01/01/2018, các tội hiếp dâm và hiếp dâm người dưới 16 tuổi vẫn giữ nguyên yếu tố "sử dụng vũ lực" để thực hiện hành vi giao cấu trái với ý muốn của nạn nhân, tương tự như Bộ luật Hình sự năm 1999.
Các tình tiết như "gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe của nạn nhân với tỷ lệ tổn thương từ 31% đến 60%", "gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe với tỷ lệ từ 61% trở lên", và "làm nạn nhân chết" là các yếu tố định khung tăng nặng cho các tội phạm này Về tình tiết "làm nạn nhân chết hoặc tự sát", hiện nay có sự đồng thuận trong khoa học pháp lý và thực tiễn Đối với tội hiếp dâm dẫn đến cái chết của nạn nhân, chỉ được áp dụng trong trường hợp lỗi hỗn hợp, tức là người phạm tội có ý thức trong hành vi nhưng vô ý với hậu quả chết người Nếu tội phạm hiếp dâm dẫn đến cái chết do cố ý, cần xử lý tổng hợp cả tội giết người và hiếp dâm.
Trong trường hợp hành vi hiếp dâm gây ra thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho nạn nhân, hiện có nhiều quan điểm khác nhau Đa số cho rằng hậu quả này có thể xảy ra với cả hai dạng lỗi cố ý và vô ý Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng chỉ áp dụng khi có hỗn hợp lỗi, tức là cố ý trong hành vi hiếp dâm và vô ý trong việc gây thương tích cho nạn nhân Những vấn đề này sẽ được phân tích chi tiết trong mục 2.2 của luận văn.
Một số vướng mắc trong thực tiễn xác định hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người
Trong bối cảnh tội phạm tình dục, có nhiều quan điểm khác nhau về thiệt hại sức khỏe do hành vi hiếp dâm gây ra Đa số ý kiến cho rằng hậu quả này có thể xảy ra với cả hai dạng lỗi, bao gồm cố ý và vô ý Tuy nhiên, một số quan điểm khác cho rằng chỉ nên áp dụng trường hợp này khi có sự kết hợp giữa lỗi cố ý trong hành vi hiếp dâm và lỗi vô ý trong việc gây thương tích cho nạn nhân.
Vào tháng 1/2015, gia đình chị L chuyển đến nơi khác thuê nhà nhưng vẫn gần với gia đình Dũng, do đó họ thường xuyên gặp nhau Vào tối ngày 4/7/2015, Dũng đến nhà chị L tìm vợ con nhưng không thấy ai Sau khi mượn điện thoại của chị L để liên lạc mà không thành công, Dũng đã nằm ngủ trên ghế trong phòng khách Mặc dù chị L khuyên Dũng về nhà, nhưng Dũng đã ôm chị L và có hành vi sàm sỡ Khi chị L kháng cự, Dũng đã dùng vũ lực xâm hại chị Sáng hôm sau, lợi dụng lúc Dũng không để ý, chị L đã xin phép ra ngoài mua thuốc và nhờ người báo công an.
L bị thương tật với tổng tỉ lệ 14% Tại CQĐT, chị đã yêu cầu Dũng bồi thường 80 triệu đồng nhưng Dũng chưa thực hiện
Vào ngày 19/5/2016, TAND TP.HCM đã quyết định hoãn xử và trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong vụ án Văn Hoài Dũng, bị truy tố về tội hiếp dâm theo điểm d khoản 2 Điều 111 BLHS do phạm tội nhiều lần Tòa án yêu cầu VKS và CQĐT xem xét đề nghị của nạn nhân về việc khởi tố và truy tố thêm một tội danh khác đối với Dũng Tại phiên tòa, nạn nhân đã yêu cầu không chỉ truy tố Dũng về tội hiếp dâm mà còn xử lý thêm tội cố ý gây thương tích theo Điều 104 BLHS.
* Nhận xét, đánh giá và vướng mắc đặt ra từ vụ án:
Như vậy, trong vụ án này đã tồn tại hai quan điểm khác nhau:
Quan điểm thứ nhất cho rằng bị cáo chỉ có thể bị truy tố về tội hiếp dâm, vì cấu thành tội này đã bao gồm yếu tố "dùng vũ lực" để giao cấu với nạn nhân trái ý muốn Hình phạt cơ bản cho tội hiếp dâm dao động từ hai đến bảy năm tù, tuy nhiên, nếu việc dùng vũ lực gây ra thương tích cho nạn nhân, mức án có thể tăng lên từ bảy đến 15 năm tù, đặc biệt khi tỷ lệ thương tật từ 31% đến 60% được xác định.
4 Hoàng Yến (2016), “Hiếp dâm gây thương tích xử mấy tội”, nguồn: https://plo.vn/phap-luat/hiep-dam-gay- thuong-tich-xu-may-toi-629934.html, truy cập ngày: 17/8/2020
Trong bài viết của Hoàng Yến (2016) về "Hiếp dâm gây thương tích xử mấy tội", Thẩm phán TAND Tối cao Vũ Lai Bằng và kiểm sát viên VKSND TP.HCM đã chỉ ra rằng tỉ lệ thương tật từ 61% trở lên là tình tiết định khung cho tội hiếp dâm, với khung hình phạt từ 12 đến 20 năm hoặc tù chung thân Hành vi cố ý gây thương tích có thể bị thu hút vào tội hiếp dâm, trở thành tình tiết tăng nặng nếu tỉ lệ thương tật từ 31% trở lên Luật sư Nguyễn Thành Công cũng nhấn mạnh rằng việc xử bị cáo về hai tội hiếp dâm và cố ý gây thương tích chỉ xảy ra khi hai hành vi này độc lập, ví dụ như khi bị cáo đã gây thương tích trước khi thực hiện hành vi hiếp dâm.
Quan điểm này cho rằng nạn nhân của hành vi hiếp dâm có thể bị thương tích do cả hai loại lỗi: cố ý và vô ý Hành vi hiếp dâm thường đi kèm với việc sử dụng vũ lực, và chính việc sử dụng vũ lực này có khả năng gây ra thương tích cho nạn nhân.
Quan điểm thứ hai nhấn mạnh rằng cần xem xét xử lý thêm tội cố ý gây thương tích đối với bị cáo Dũng Tòa án cho rằng VKS và CQĐT cần xem xét yêu cầu của nạn nhân về việc khởi tố, truy tố thêm một tội danh khác Theo quan điểm này, việc gây thương tích trong các vụ án hiếp dâm chỉ được tăng nặng khi có sự kết hợp lỗi, bao gồm lỗi cố ý trong hành vi hiếp dâm và lỗi vô ý khi gây thương tích Do đó, nếu thiệt hại về sức khỏe do lỗi cố ý gây ra, cần xử lý thêm về một tội phạm tương ứng.
Vụ án này đặt ra vấn đề cần giải quyết liên quan đến việc xử lý hình sự trong trường hợp hiếp dâm có sử dụng vũ lực nhưng vô ý gây thương tích Câu hỏi được đặt ra là liệu có xử lý về một hay nhiều tội danh trong tình huống này Mở rộng hơn, vấn đề cũng xuất hiện khi có hành vi cố ý xâm phạm nhân phẩm, danh dự của người khác nhưng vô ý gây thương tích Để đảm bảo áp dụng thống nhất, cần có văn bản hướng dẫn từ TAND Tối cao.
Bản án hình sự số 07/2018/HS-ST ngày 26/4/2018 của TAND huyện Cần Đước, tỉnh Long An
Vào khoảng 10 giờ 30 phút ngày 11/12/2017, Đặng P đã điều khiển xe mô tô đến UBND huyện C để làm giấy tờ nhà đất sau khi đã uống rượu Tại tiệm photocopy của chị Nguyễn Thị Thanh T, P nảy sinh ý định quan hệ tình dục khi thấy chị T ở nhà chỉ có một mình P đã dùng tay kẹp cổ chị T và giả làm dao để đe dọa, buộc chị T đứng im Khi chị T chống cự và tri hô, P đã đánh chị nhiều lần, khiến chị T không còn khả năng phản kháng P đã cưỡng hiếp chị T và xuất tinh vào vùng âm hộ của chị Sau khi thực hiện hành vi, P đã lấy lại các vật dụng của mình và bỏ áo đang mặc vào thùng rác trên đường về Chị T sau đó đã được đưa đi điều trị thương tích và đã nộp đơn yêu cầu cơ quan Công an huyện C xử lý hành vi của Đặng P.
Tại bản kết luận giám định pháp y số 14/TgT 17-PY ngày 22/01/2018 của Trung tâm pháp y tỉnh Long An kết luận về thương tích của Nguyễn Thị Thanh T như sau:
1 Dấu hiệu chính qua giám định:
Vùng đầu mặt không sẹo vết thương
CTScan sọ não: + Gãy xương chính mũi
2 Kết luận: Căn cứ Thông tư số 20/2014/TT-BYT ngày 12/6/2014 của Bộ Y tế quy định tỷ lệ tổn thương cơ thể sử dụng trong giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần Tỷ lệ tổn thương cơ thể do thương tích gây nên tại thời điểm giám định của nạn nhân Nguyễn Thị Thanh T là 16% (Mười sáu phần trăm)
Bản án hình sự số 07/2018/HS-ST của TAND huyện Cần Đước, tỉnh Long An, ngày 26/4/2018, đã căn cứ vào các điều khoản của Bộ luật Hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009, bao gồm Khoản 1 Điều 111, Điều 33, Điều 45, cùng với các điểm b và p khoản 1 Điều 46 và khoản 2 Điều 46, để tuyên phạt bị cáo Đặng P 03 (Ba) năm tù Thời hạn tù sẽ được tính từ ngày bị cáo bị bắt tạm giữ, tạm giam vào ngày 13/12/2017.
Trong vụ án này, P đã có hành vi cố ý gây thương tích cho chị T bằng cách ôm và đẩy chị xuống nền gạch, đồng thời dùng tay đánh vào mặt và mũi chị Chị T phản kháng bằng cách cào vào người P, gây ra những vết trầy xước, làm rơi khẩu trang và nón bảo hiểm của P, cũng như làm rách túi áo và đứt chuỗi tay Dù vậy, P vẫn tiếp tục đánh vào mặt chị T nhiều lần nữa.
HĐXX trong vụ án thứ hai chỉ xác định bị cáo phạm tội hiếp dâm mà không xử lý thêm về tội cố ý gây thương tích, cho thấy quan điểm rằng hậu quả có thể xảy ra với cả hai dạng lỗi là cố ý và vô ý Thực tiễn xét xử hiện nay thể hiện sự khác biệt trong quan điểm của các cơ quan tố tụng về việc xử lý các hành vi hiếp dâm gây thương tích cho nạn nhân Đa số ý kiến cho rằng hậu quả này có thể xảy ra với cả hai dạng lỗi, nhưng cũng có quan điểm cho rằng chỉ áp dụng khi có hỗn hợp lỗi, tức là cố ý đối với hành vi hiếp dâm và vô ý khi gây thương tích.
Vụ án này đặt ra vấn đề cần giải quyết liên quan đến hỗn hợp lỗi trong tội hiếp dâm, đặc biệt là khi có sử dụng vũ lực nhưng vô ý gây thương tích Câu hỏi đặt ra là liệu có nên xử lý hình sự về một hay nhiều tội trong trường hợp này Để đảm bảo sự thống nhất trong áp dụng pháp luật, cần có văn bản hướng dẫn từ TAND Tối cao.
- Thứ hai, trường hợp hỗn hợp lỗi điều luật có quy định dấu hiệu định khung tăng nặng “làm nạn nhân chết”
Bản án hình sự số 41/2017/HSST ngày 11/09/2017 của TAND tỉnh Thừa Thiên Huế
Võ Văn Th là thợ đúc đồng làm việc cho ông Nguyễn Văn T, sinh năm 1954, tại 314/7 đường Bùi Thị Xuân, phường Đ, Thành phố H, tỉnh Thừa Thiên Huế Trong quá trình làm việc, Th sinh sống tại xưởng đúc đồng mang tên Nguyễn Văn T B, nằm ở Tổ 19, KV5, Phường TX, Thành phố H Cùng sống tại xưởng còn có bà Phan Thị H, sinh năm 1963, và ông Phan Văn Đ, sinh năm 1965, người đang mắc bệnh tâm thần, là em bên vợ của ông T.
Kiến nghị nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật về trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của
Các vụ án được phân tích trong Mục 2.2 cho thấy có vướng mắc trong việc xử lý hình sự khi xảy ra hành vi cố ý xâm phạm nhân phẩm, danh dự của người khác nhưng lại vô ý gây thương tích hoặc vô ý làm chết người Hiện tại, vấn đề này chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể từ TAND Tối cao.
Các vướng mắc trong việc áp dụng quy định của pháp luật hình sự liên quan đến trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự của con người xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau.
Do tính chất phức tạp của các trường hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự của con người, việc xác định đúng trường hợp và tội danh trở nên dễ nhầm lẫn.
- Thứ hai, TAND Tối cao chưa có văn bản nào hướng dẫn trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người
Dựa trên nguyên nhân của các vướng mắc đã nêu, tác giả đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng quy định pháp luật liên quan đến trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự của con người Các giải pháp này tập trung vào việc cải thiện quy trình thực thi pháp luật và nâng cao nhận thức về quyền con người.
Tòa án Nhân dân Tối cao nên ban hành văn bản hướng dẫn rõ ràng về việc định tội danh trong các vụ án liên quan đến xâm phạm nhân phẩm và danh dự của con người, đặc biệt là trong trường hợp có thiệt hại về sức khỏe.
Trong trường hợp người phạm tội cố ý xâm phạm nhân phẩm, danh dự của người khác nhưng lại vô ý gây thiệt hại về sức khỏe cho nạn nhân, họ sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự với tình tiết định khung tăng nặng Cụ thể, nếu hành vi gây thương tích hoặc tổn hại cho sức khỏe nạn nhân dẫn đến tỷ lệ tổn thương cơ thể từ % trở lên, thì không cần truy cứu thêm về tội vô ý gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe theo Điều 138 Bộ luật Hình sự.
Cơ sở hướng dẫn liên quan đến các tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự của con người cho thấy rằng hậu quả về thiệt hại sức khỏe có thể xảy ra do cả lỗi cố ý và vô ý Cụ thể, Tội vô ý gây thương tích (Điều 138 BLHS) và Tội cố ý gây thương tích (Điều 134 BLHS) đều có thể dẫn đến thiệt hại về sức khỏe Những hành vi này được xem là dấu hiệu định khung của các tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự, do đó, chúng bị thu hút vào lý hình sự liên quan đến tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người.
Kiến nghị TAND Tối cao ban hành văn bản hướng dẫn định tội danh cho các trường hợp hỗn hợp liên quan đến tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự, đặc biệt là khi có thiệt hại về tính mạng.
Trong trường hợp người phạm tội cố ý xâm phạm nhân phẩm, danh dự của người khác nhưng vô ý gây thiệt hại về tính mạng nạn nhân, trách nhiệm hình sự sẽ được truy cứu về tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự với tình tiết tăng nặng “làm nạn nhân chết” Điều này có nghĩa là không truy cứu thêm về tội vô ý làm chết người theo quy định tại Điều 128 Bộ luật Hình sự.
Hướng dẫn trên được xây dựng dựa trên việc tội vô ý làm chết người theo Điều 128 BLHS có thể bị áp dụng hình phạt nặng hơn khi có các dấu hiệu định khung tăng nặng.
Tội xâm phạm nhân phẩm và danh dự của con người có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, bao gồm cả việc làm nạn nhân chết Theo quy định của Bộ luật Hình sự, tội thu hút được coi là hành vi xâm phạm nhân phẩm mà không cần xử lý thêm tội vô ý làm chết người (Điều 128 BLHS).
Kết quả nghiên cứu của Chương 2 của Luận văn được thể hiện qua các nội dung sau:
1 Trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người là trường hợp có hành vi cố ý xâm phạm nhân phẩm, danh dự của người khác nhưng vô ý đối với thiệt hại về sức khỏe, tính mạng của người đó
2 Chương 2 của Luận văn cũng chỉ ra vướng mắc là trong trường hợp có hành vi cố ý xâm phạm nhân phẩm, danh dự của người khác nhưng vô ý gây thương tích hoặc vô ý làm chết người thì xử lý hình sự về một hay nhiều tội?.Vấn đề này hiện nay chưa có văn bản hướng của TAND Tối cao?
3 Nguyên nhân của các vướng mắc trong thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật hình sự về trường hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người xuất phát từ các lý do : (1)Thứ nhất, do tính chất phức tạp trường hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người, do đó dễ nhầm lẫn khi xác định đúng trường hợp hợp và đạnh tội danh cho chính xác; (2) Thứ hai, TAND Tối cao chưa có văn bản nào hướng dẫn trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người
4 Chương 2 của Luận văn đưa ra một số giải pháp cụ thể nhẳm nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật về trường hợp hỗn hợp lỗi trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người theo các hướng kiến nghị TAND Tối cao ra văn bản hướng dẫn định tội danh trong trường hợp hỗn hợp trong các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người có gây ra thiệt hại về sức khỏe hoặc có gây thiệt hại về tính mạng
