Tính cấp thiết của đề tài
Điều tra vụ án hình sự là giai đoạn then chốt trong giải quyết vụ án hình sự, do cơ quan điều tra tiến hành theo các nguyên tắc pháp luật Mục tiêu của giai đoạn này là tìm kiếm, phát hiện, thu giữ và bảo quản chứng cứ để xác định tội phạm và thủ phạm, từ đó làm cơ sở cho việc truy tố của Viện Kiểm sát Chất lượng điều tra và sự tuân thủ pháp luật của các bên liên quan có ảnh hưởng lớn đến tính công bằng của xét xử tại Tòa án.
Hỏi cung là hoạt động điều tra quan trọng đầu tiên mà cơ quan điều tra (CQĐT) thực hiện để khám phá vụ án Khi kết hợp linh hoạt các biện pháp nghiệp vụ với tác động tâm lý, CQĐT có thể thu thập thông tin cần thiết từ bị can, hỗ trợ cho việc điều tra và giải quyết vụ án Điều này chứng tỏ tầm quan trọng của hoạt động hỏi cung trong quá trình điều tra vụ án hình sự (VAHS).
Chế định HCBC được quy định cụ thể trong BLTTHS 2003 và các văn bản hướng dẫn, nhưng một số quy định tố tụng còn chung chung và thiếu thống nhất Thực tiễn áp dụng pháp luật đã bộc lộ nhiều bất cập, gây khó khăn cho công tác hỏi cung và giải quyết VAHS Quyền và lợi ích hợp pháp của bị can, NBC chưa được bảo đảm Để nâng cao hiệu quả điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án đối với người phạm tội, cần giải quyết những bất cập này, đặc biệt trong bối cảnh cải cách tư pháp theo Nghị quyết 08 NQ/TW năm 2002 và Nghị quyết 49 NQ/TW năm 2005.
Chế định hỏi cung bị can trong tố tụng hình sự Việt Nam còn nhiều điểm khác biệt so với các quốc gia như Mỹ, Pháp, và LBN Trong bối cảnh Việt Nam mở rộng quan hệ quốc tế và tăng cường hợp tác, việc cải cách hệ thống tố tụng hình sự là cần thiết để nâng cao hiệu quả trong công tác phòng chống tội phạm Sự hội nhập này đòi hỏi Việt Nam phải đổi mới và hoàn thiện quy trình hỏi cung nhằm đáp ứng yêu cầu quốc tế.
Pháp luật Tố tụng hình sự (TTHS) Việt Nam đang tiếp thu có chọn lọc những quy định tiến bộ từ các quốc gia trên thế giới, đặc biệt là trong chế định hỏi cung bị can Nhờ đó, hệ thống pháp luật TTHS của Việt Nam, đặc biệt là quy định về hỏi cung bị can, ngày càng được hoàn thiện và nâng cao chất lượng.
Để phân tích và đưa ra các kiến nghị về mặt khoa học pháp lý nhằm khắc phục những bất cập trong thực trạng pháp luật hiện nay liên quan đến chế định hỏi cung, tác giả đã chọn đề tài “Hỏi cung trong tố tụng hình sự Việt Nam” cho khóa luận tốt nghiệp.
Tình hình nghiên cứu đề tài
Các khía cạnh pháp lý liên quan đến chế định hỏi cung bị can, bao gồm quyền và lợi ích hợp pháp của bị can, người bảo vệ quyền lợi hợp pháp, cùng với quyền và nghĩa vụ của điều tra viên và kiểm sát viên, đã được nghiên cứu cả về lý luận và thực tiễn qua nhiều công trình khoa học Những nghiên cứu này góp phần hoàn thiện các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về chế định hỏi cung bị can Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách trực tiếp về chế định hỏi cung bị can dưới góc độ pháp lý của tố tụng hình sự.
Trong phạm vi nguồn tài liệu ở trường Đại học luật TPHCM có 2 công trình nghiên cứu về chế định hỏi cung bị can:
- Nguyễn Thị Hà Giang - Hỏi cung bị can – Lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt nghiệp cử nhân luật, Trường Đại học luật TPHCM, (2003)
- Nguyễn Trương Thúy Linh - Hỏi cung trong tố tụng hình sự Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp cử nhân luật, Trường Đại học luật TPHCM, (2012)
Khóa luận này tập trung vào nghiên cứu chế định hỏi cung bị can từ góc độ khoa học điều tra hình sự, đặc biệt chú trọng vào chiến thuật hỏi cung Tuy nhiên, phạm vi nghiên cứu còn hạn chế, với nhiều quy định pháp luật chưa được khai thác một cách sâu sắc và toàn diện Ngoài ra, còn một số công trình nghiên cứu khác liên quan đến các khía cạnh của chế định hỏi cung bị can, như nghiên cứu của Lương Thị.
Mỹ Quỳnh đã nghiên cứu về nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can và bị cáo trong tố tụng hình sự tại Việt Nam và Thụy Điển trong luận văn Thạc sĩ luật học của mình năm 2004 Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự khác biệt và tương đồng trong hệ thống pháp luật của hai quốc gia, nhấn mạnh tầm quan trọng của quyền bào chữa trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân trong quá trình tố tụng hình sự.
Trong bối cảnh cải cách tư pháp hiện nay, Trọng Nghĩa đã đề xuất một số định hướng nhằm hoàn thiện cơ quan điều tra, như được trình bày trong luận văn Thạc sĩ luật học của ông năm 2007 Những định hướng này nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động điều tra và đảm bảo tính minh bạch trong quá trình thực thi pháp luật Đồng thời, Nguyễn Đức Huy cũng đóng góp vào việc nghiên cứu và phát triển các giải pháp cải cách cần thiết để đáp ứng yêu cầu của hệ thống tư pháp hiện đại.
Bảo vệ quyền lợi của người bị buộc tội trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là một chủ đề quan trọng được đề cập trong khóa luận tốt nghiệp cử nhân luật (2007) Các giáo trình luật tố tụng hình sự tại Việt Nam, cũng như các tài liệu bình luận khoa học từ Bộ Tư pháp và các tác giả khác, chủ yếu tập trung vào việc giải thích các quy định pháp luật mà chưa phân tích sâu về những vướng mắc và thực tiễn áp dụng Mặc dù một số bài viết khoa học trên các tạp chí và website chuyên ngành luật đã đề cập đến chế định hỏi cung bị can, nhưng chỉ dừng lại ở một số khía cạnh nhất định.
Những công trình khoa học hiện có là nguồn tài liệu quý giá, cung cấp thông tin quan trọng cho nghiên cứu Tuy nhiên, chúng chưa đi sâu và toàn diện vào chế định hỏi cung bị can trong bối cảnh luật tố tụng hình sự Do đó, việc tác giả chọn đề tài này cho khóa luận tốt nghiệp là hợp lý và không trùng lặp với các nghiên cứu đã được công bố.
3 Mục đích, đối tƣợng và giới hạn phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu toàn diện về chế định hỏi cung bị can trong tố tụng hình sự nhằm chỉ ra những bất cập và hạn chế hiện tại, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật Khóa luận sẽ phân tích các vấn đề lý luận liên quan đến hoạt động hỏi cung, bao gồm khái niệm, đặc điểm, mục đích và nguyên tắc của hoạt động này, đồng thời phân biệt với các khái niệm dễ nhầm lẫn như hoạt động lấy lời khai và xét hỏi Ngoài ra, việc đối chiếu chế định hỏi cung bị can trong pháp luật nước ngoài cũng sẽ giúp làm rõ bản chất, vai trò của hoạt động hỏi cung trong giải quyết vụ án hình sự, cùng với việc nhận diện ưu và nhược điểm của nó.
Bài viết này đề cập đến việc tiếp thu có chọn lọc những tiến bộ trong pháp luật quốc tế về chế định hỏi cung, nhằm hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam theo xu hướng hiện đại và hội nhập quốc tế Tác giả sẽ nghiên cứu tư liệu lịch sử về chế định hỏi cung bị can từ khi pháp luật TTHS ra đời cho đến Bộ luật TTHS 1988 Đồng thời, bài viết cũng sẽ đánh giá thực trạng áp dụng chế định hỏi cung bị can, chỉ ra những thiếu sót và bất cập, cùng với nguyên nhân của chúng Dựa trên những vướng mắc đã xác định, tác giả sẽ đề xuất các giải pháp và kiến nghị cụ thể để cải thiện pháp luật và khắc phục các vấn đề trong thực tiễn áp dụng chế định hỏi cung bị can.
Khóa luận này tập trung nghiên cứu hoạt động hỏi cung trong tố tụng hình sự (TTHS) Việt Nam, với các nội dung chính bao gồm: lý luận chung về hoạt động hỏi cung, ưu điểm và hạn chế của quy định pháp luật liên quan đến chế định hỏi cung bị can, những bất cập và vướng mắc trong thực tiễn áp dụng, cùng với các kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật và khắc phục những vấn đề tồn tại trong thực tiễn.
3.3 Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Bài viết này nghiên cứu chế định hỏi cung bị can từ góc độ lý luận và thực tiễn, đồng thời so sánh với quy định pháp luật nước ngoài Mục tiêu là chỉ ra những bất cập và mâu thuẫn trong chế định hiện tại, từ đó đề xuất các định hướng hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả và tính minh bạch của quá trình hỏi cung.
Giới hạn của văn bản pháp luật nghiên cứu bao gồm các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, các văn bản hướng dẫn thi hành, cùng với một số quy định trong pháp luật tố tụng hình sự của các quốc gia trên thế giới liên quan đến hoạt động hành chính tư pháp.
Tác giả đã sử dụng các nguồn tài liệu học thuật uy tín và đáng tin cậy, bao gồm giáo trình, sách tham khảo và tạp chí khoa học pháp để tham khảo trong bài viết.
Báo cáo số liệu hàng năm từ các cơ quan chức năng như Bộ Tư Pháp, TANDTC, VKSNDTC và Liên đoàn luật sư Việt Nam cung cấp thông tin quan trọng Bên cạnh đó, các dữ liệu liên quan từ những trang điện tử uy tín cũng được sử dụng và cập nhật để đảm bảo tính chính xác cho nghiên cứu.
Khóa luận không chỉ nghiên cứu các quy định pháp luật mà còn tập trung vào thực tiễn áp dụng pháp luật từ năm 2008 đến nay, đảm bảo cung cấp cái nhìn toàn diện và cập nhật về vấn đề này.
Khóa luận này dựa trên nền tảng lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, nhằm nghiên cứu quan điểm và chính sách của Đảng cùng pháp luật Nhà nước về cải cách tư pháp và bảo vệ quyền con người Đây là cơ sở tư tưởng quan trọng để tiếp cận, lý giải và đánh giá một cách khách quan và toàn diện các vấn đề nghiên cứu.
