ĐỊNH TỘI DANH TỘI HỦY HOẠI TÀI SẢN THEO ĐỐI TƯỢNG TÁC ĐỘNG CỦA TỘI PHẠM
Quy định của pháp luật hình sự về dấu hiệu đối tượng tác động của tội hủy hoại tài sản
Đối tượng tác động của tội hủy hoại tài sản bao gồm tài sản có giá trị từ hai triệu đồng trở lên hoặc dưới hai triệu đồng nhưng thuộc các trường hợp như: đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi quy định tại Điều 178 BLHS mà còn vi phạm; đã bị kết án về tội hủy hoại tài sản và chưa được xóa án tích; gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội; tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; hoặc tài sản là di vật, cổ vật Theo quy định tại Điều 105 Bộ luật dân sự 2015, tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền về tài sản Tuy nhiên, các tài sản này chỉ trở thành đối tượng tác động của các tội xâm phạm sở hữu nói chung và tội hủy hoại tài sản nói riêng khi thỏa mãn một số điều kiện nhất định.
Vật 4 - đối tượng tác động của các tội xâm phạm sở hữu phải thỏa mãn các điều kiện sau: là bộ phận của thế giới vật chất; con người chiếm hữu được, mang lại lợi ích cho chủ thể; có thể đang đang tồn tại hoặc sẽ hình thàn trong tương lai
3 Trường Đại học Luật Tp.HCM (2012), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần Các Tội phạm – Quyển 1), Nxb Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, Tp.HCM
Vật trong phạm trù pháp lý được hiểu là một phần của thế giới vật chất, có khả năng đáp ứng nhu cầu nhất định của con người Tuy nhiên, không phải tất cả các bộ phận của thế giới vật chất đều được coi là vật.
Vật không có tính năng đặc biệt sẽ là đối tượng tác động của các tội xâm phạm sở hữu Tuy nhiên, nếu hành vi xâm phạm liên quan đến những vật có tính năng đặc biệt như công trình quan trọng về an ninh quốc gia, vũ khí quân dụng, hoặc chất ma túy, thì quan hệ sở hữu không phản ánh đầy đủ bản chất nguy hiểm của hành vi đó Do đó, hành vi cướp ma túy sẽ không cấu thành tội cướp tài sản theo Điều 168 BLHS, mà sẽ bị xử lý theo tội chiếm đoạt chất ma túy.
Theo Điều 252 Bộ luật Hình sự (BLHS), hành vi lén lút chiếm đoạt vũ khí quân dụng không được coi là tội trộm cắp tài sản, mà được xác định là tội chiếm đoạt vũ khí quân dụng theo Điều 304 BLHS.
Vật được coi là đối tượng tác động của các tội xâm phạm sở hữu chỉ khi nó có giá trị và đáp ứng nhu cầu vật chất của con người Nếu vật không có giá trị, nó không được xem là tài sản và không thể trở thành đối tượng của các hành vi xâm phạm Hơn nữa, vật phải thuộc quyền sở hữu của một cá nhân, chưa bị từ bỏ quyền sở hữu bởi chủ sở hữu Bộ luật Hình sự quy định các tội xâm phạm sở hữu nhằm bảo vệ quyền sở hữu của chủ tài sản Do đó, đối với những tài sản mà chủ sở hữu đã từ bỏ quyền sở hữu hoặc tài sản không có chủ, Nhà nước không cần bảo vệ, và hành vi tác động lên những tài sản này không xâm phạm quyền sở hữu của bất kỳ ai.
Tiền là đối tượng bị xâm phạm trong các tội liên quan đến sở hữu, và chỉ những loại tiền có giá trị thực tế, được pháp luật công nhận, mới được xem là hợp pháp trong các hành vi này.
Giấy tờ có giá là những loại giấy tờ thể hiện giá trị thanh toán hoặc có thể quy đổi thành tiền, như tín phiếu, trái phiếu, công trái, séc, thư bảo lãnh của ngân hàng và sổ tiết kiệm Những giấy tờ này có thể quy đổi trực tiếp thành các bộ phận của thế giới vật chất; tuy nhiên, ở một số dạng khác, chúng không được coi là vật Ví dụ, không khí, nước suối, nước sông và nước biển không được xem là vật, nhưng khi được đóng vào bình hoặc thay đổi nhiệt độ, chúng lại trở thành vật.
Theo hướng dẫn tại Mục A.II.6 TTLN số 01/TTLN-1995 của TANDTC, VKSNDTC, BNV, trong trường hợp đặc biệt, nếu có hành vi phá hủy vũ khí quân dụng mà người thực hiện không phải là quân nhân và không thuộc trường hợp chống chính quyền nhân dân, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản theo Điều 178 BLHS Các đối tượng như tiền có khả năng thanh toán trực tiếp (như công trái, séc vô danh) là đối tượng của các tội xâm phạm sở hữu Trong khi đó, những giấy tờ có giá ghi tên chủ sở hữu không phải là đối tượng xâm phạm sở hữu mà chỉ là công cụ, phương tiện phạm tội (như sổ tiết kiệm, séc có ghi tên người được nhận tiền).
Quyền tài sản là quyền trị giá bằng tiền và có thể chuyển giao trong giao dịch dân sự, bao gồm quyền sở hữu trí tuệ, quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp, quyền đối với giống cây trồng, quyền đòi nợ, quyền nhận tiền bảo hiểm đối với vật bảo đảm, quyền tài sản đối với phần vốn góp trong doanh nghiệp, quyền sử dụng đất, quyền khai thác tài nguyên thiên nhiên và các quyền tài sản khác Tuy nhiên, quyền tài sản không phải là đối tượng tác động của các tội xâm phạm sở hữu.
Có một số loại tài sản không thể bị xâm phạm theo quy định của pháp luật Hành vi gây thiệt hại cho chủ sở hữu của các tài sản này có thể bị xử lý theo các chương khác trong Bộ luật Hình sự Đối tượng tác động của tội hủy hoại tài sản bao gồm tài sản hữu hình, không có tính năng đặc biệt, không liên quan đến an ninh quốc gia, có giá trị từ hai triệu đồng trở lên hoặc dưới hai triệu đồng nhưng thuộc các trường hợp luật định.
Khi định tội danh đối với tội hủy hoại tài sản, có một số vấn đề liên quan đến đối tượng tác động cần lưu ý:
Hành vi hủy hoại tài sản không bao gồm các công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia, theo quy định tại Điều 303 BLHS Do đó, cơ quan tiến hành tố tụng cần xác định rõ đối tượng bị xâm hại có phải là công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia hay không Trước khi ban hành Pháp lệnh số 32/2007/PL-UBTVQH11 và Nghị định số 126/2008/NĐ-CP, việc định tội danh cho hành vi phá hủy các công trình này gặp nhiều khó khăn do thiếu tiêu chí cụ thể Mặc dù có một số lĩnh vực có văn bản hướng dẫn, nhưng vẫn chưa bao quát hết tất cả các công trình quan trọng, dẫn đến sự chủ quan trong quá trình xác định và làm cho thực tiễn định tội danh khác nhau ở các địa phương.
Theo Điều 9 của Pháp lệnh số 32/2007/PL-UBTVQH11, tiêu chí xác định công trình, cơ sở và phương tiện quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia bao gồm nhiều yếu tố quan trọng.
Công trình tập trung bí mật nhà nước là nơi lưu giữ hiện vật và tài liệu có giá trị đặc biệt, cũng như bảo quản vật liệu nguy hiểm cho con người và môi trường Những công trình này liên quan đến an ninh quốc gia và yêu cầu áp dụng các biện pháp bảo vệ đặc biệt để đảm bảo an toàn trong khảo sát, thiết kế, xây dựng, quản lý và sử dụng.
Sau khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh số 32/2007/PL-UBTVQH11 và Chính phủ ban hành Nghị định số 126/2008/NĐ-CP, Tòa án nhân dân tối cao đã phát đi các Công văn yêu cầu các Tòa án địa phương khi xét xử về tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia phải xác định rõ công trình đó nằm trong danh mục do Thủ tướng Chính phủ quyết định Nếu chưa có quy định trong danh mục, công trình chỉ được coi là quan trọng khi có kết luận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền Những quy định này giúp thống nhất trong việc xác định công trình quan trọng về an ninh quốc gia và truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 303 BLHS, đồng thời phân biệt rõ giữa tội hủy hoại tài sản và tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia.
Một số vướng mắc trong thực tiễn định tội danh tội hủy hoại tài sản theo đối tượng tác động của tội phạm
Thực tiễn áp dụng Bộ luật Hình sự cho thấy một trong những vướng mắc lớn khi xác định tội hủy hoại tài sản là việc phân biệt đối tượng của tội phạm này với đối tượng tác động của tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia Đối tượng tác động của tội hủy hoại tài sản là những tài sản thông thường, trong khi đó, đối tượng tác động của tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia phải là những công trình và phương tiện đặc thù Theo quy định tại Pháp lệnh số 32/2007/PL-UBTVQH11 và các nghị định, công văn liên quan, công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia cần phải nằm trong danh mục được xác định rõ ràng.
Theo Mục A.II.6 TTLN số 01/TTLN-1995 của TANDTC, VKSNDTC, BNV, danh mục công trình quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia do Chính phủ ban hành vẫn chưa được Thủ tướng Chính phủ quyết định Điều này đã dẫn đến nhiều vụ án xảy ra, khiến các cơ quan tiến hành tố tụng không có cơ sở để xác định liệu công trình, phương tiện bị xâm phạm có phải là công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia hay không.
Các cơ quan tố tụng gặp khó khăn trong việc truy cứu trách nhiệm hình sự về tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia theo Điều 303 BLHS Những bất cập này cần được nhận thức rõ bởi những người làm công tác thực tiễn Chẳng hạn, trong việc xử lý hành vi cắt dây cáp điện, dây điện thoại, hiện có nhiều quan điểm khác nhau về cách áp dụng các điều luật như Điều 303, Điều 178 về tội hủy hoại tài sản, hay Điều 173 về tội trộm cắp tài sản Do đó, cần có hướng dẫn thống nhất để xác định khách thể xâm hại và ý thức của người phạm tội nhằm xử lý chính xác Ví dụ, khi công trình đường dây tải điện do tổ dân phố xây dựng hoặc do tư nhân đầu tư bị phá hủy, cần xác định rõ áp dụng điều luật nào; hoặc trong trường hợp đường dây tải điện do Công ty chiếu sáng công cộng quản lý bị cắt, nhưng các bị cáo khai rằng đường dây đã bị cắt một đầu, thì cần làm rõ việc áp dụng Điều 173 hay Điều 303 để xử lý.
Theo Công văn số 99 và số 144 của Tòa án nhân dân tối cao cùng số 1269/ANĐT của Cơ quan An ninh điều tra, công trình hoặc phương tiện bị xâm hại chưa có trong danh mục quan trọng về an ninh quốc gia chỉ được xem là "công trình quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia" khi có kết luận từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền, theo quy định tại Nghị định số 126/2008/NĐ-CP.
Bài viết của Nguyễn Tấn Hảo nêu rõ thực trạng áp dụng Bộ luật Hình sự trong quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp tại VKSND, đồng thời chỉ ra những khó khăn và vướng mắc trong việc xác định các công trình quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia Mặc dù có quy định tại Điều 7 Nghị định số 126/2008/NĐ-CP, nhưng vẫn thiếu hướng dẫn cụ thể về quy trình và tiêu chí đánh giá Điều này dẫn đến sự không đồng nhất trong kết luận của các địa phương về tính chất và tầm quan trọng của các công trình, gây khó khăn cho cơ quan tiến hành tố tụng trong việc xử lý các vụ án liên quan Nhiều vụ án đã bị chuyển sang xử lý theo các tội danh khác nhau, như “Trộm cắp tài sản” hoặc “Hủy hoại tài sản”, tùy thuộc vào giá trị thiệt hại.
Việc xác định đối tượng tác động gặp nhiều vướng mắc có thể gây ra khó khăn trong quá trình định tội danh.
Việc phân biệt đối tượng tác động giữa tội hủy hoại tài sản và tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia gặp nhiều khó khăn Điều này xuất phát từ sự tương đồng trong bản chất của các hành vi vi phạm pháp luật, cũng như ảnh hưởng của chúng đến tài sản và an ninh quốc gia Cần có sự phân tích kỹ lưỡng để xác định rõ ràng từng loại tội phạm và đối tượng bị tác động nhằm đảm bảo công tác điều tra và xử lý vi phạm hiệu quả.
Bài viết của Nguyễn Thị Lan nêu rõ những khó khăn trong việc áp dụng Nghị định số 126/NĐ-CP để xử lý các vụ án phá hủy công trình và phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia, theo quy định tại điều 231 Bộ luật Hình sự năm 1999 Tài liệu này có thể được tham khảo tại trang web của Viện Kiểm sát Hải Phòng.
Trên nhiều tỉnh thành cả nước, tình trạng xâm phạm đến các công trình và phương tiện quan trọng, đặc biệt là đường dây tải điện 110, đang diễn ra phổ biến.
Các công trình như KV và đường cao tốc chưa được Chính phủ xếp vào danh mục cơ sở quan trọng về an ninh quốc gia theo Nghị định số 126/2008/NĐ-CP Điều này dẫn đến việc các cơ quan chức năng địa phương không xác định được tính chất quan trọng của các công trình này, khiến cho việc truy cứu trách nhiệm hình sự về tội phá hủy công trình không thể thực hiện Hơn nữa, thiệt hại do các hành vi này gây ra nhỏ hơn 2.000.000 đồng, do đó cũng không đủ điều kiện để truy cứu trách nhiệm hình sự về tội hủy hoại tài sản.
Tại Tp.Hồ Chí Minh, có những trường hợp cơ quan tiến hành tố tụng đã thay đổi cách đánh giá đối tượng tác động của vụ án, dẫn đến sự thay đổi trong tính chất của hành vi Cụ thể, việc xác định đối tượng bị xâm hại từ công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia đã được điều chỉnh, khiến cho tội danh bị thay đổi và vụ án bị đình chỉ do thiếu yếu tố cấu thành tội phạm Trường hợp này cũng liên quan đến việc phá hủy công trình của ngành điện, nhưng Quyết định khởi tố bị can đã được thay đổi từ tội "Phá hủy công trình, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia" theo Điều 231 BLHS 1999.
Theo Điều 143 Bộ luật Hình sự 1999, hành vi "hủy hoại tài sản" có thể dẫn đến việc đình chỉ điều tra bị can nếu giá trị tài sản bị thiệt hại không đủ để truy cứu trách nhiệm hình sự.
Vào sáng ngày 13/8/2008, Nguyễn Hồng Sơn đã rủ Nguyễn Hồng Phú đi cắt trộm dây điện để có tiền tiêu xài Khoảng 13 giờ 30 phút, khi đến đường Thích Thiện Hòa, họ phát hiện một đường dây điện chiếu sáng công cộng Sơn dừng xe và yêu cầu Phú đứng giữ xe để cảnh giới, sau đó leo lên cây cắt đứt dây điện loại 04 sợi xoắn 04x11mm, làm dây điện rơi xuống đất Sơn tiếp tục cắt đứt đầu dây còn lại tại trụ điện T.TTH/86 và Phú đã kéo, cuộn dây điện lại rồi giấu vào bụi cây.
Vào lúc GX23/79, Sơn đã cắt đứt đoạn dây điện thứ hai Khi đang cuốn dây điện, Sơn bị Công an xã Lê Minh Xuân phát hiện trong quá trình tuần tra và bị bắt giữ.
Cơ quan Điều tra đã quyết định khởi tố vụ án hình sự và khởi tố bị can Nguyễn Hoàng Sơn về tội "Phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia" Quyết định này được đưa ra do đường dây tải điện được xác định là công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia.
Kiến nghị hoàn thiện
Tội hủy hoại tài sản được xác định qua đối tượng tác động là tài sản hữu hình, không có tính năng đặc biệt và không quan trọng về an ninh quốc gia, với giá trị từ hai triệu đồng trở lên hoặc dưới hai triệu đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp luật định Đây là dấu hiệu quan trọng để phân định tội danh hủy hoại tài sản, giúp phân biệt với các tội phạm khác Dựa trên những vướng mắc thực tiễn đã phân tích, tác giả đề xuất các kiến nghị hoàn thiện nhằm cải thiện việc áp dụng pháp luật liên quan đến tội hủy hoại tài sản.
Thứ nhất, để phân biệt đối tượng tác động của tội hủy hoại tài sản (Điều 178
BLHS) là những tài sản thông thường, với đối tượng tác động của tội phạm tại Điều
Chính phủ cần khẩn trương ban hành danh mục các công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia theo quy định tại Điều 303 BLHS Để thực hiện điều này, các cơ quan chức năng phải lập danh sách cụ thể và rõ ràng các công trình đủ điều kiện, trình lên Chính phủ quyết định Ngày 18/12/2009, Bộ Công an đã ban hành Thông tư số 72/2009/TT-BCA quy định trách nhiệm của các cơ quan liên quan trong việc lập hồ sơ đề nghị đưa công trình vào danh mục quan trọng Tuy nhiên, nhiều địa phương vẫn chưa thực hiện các hoạt động này Ngoài ra, cần quy định rõ tiêu chí và danh mục các cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia, vì đối tượng tác động của tội phạm còn bao gồm cả những cơ sở và phương tiện này.
Công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia phải có đủ các tiêu chí sau đây:
1 Công trình, cơ sở, phương tiện tập trung bí mật nhà nước hoặc là nơi lưu giữ, bảo quản hiện vật, tài liệu có giá trị đặc biệt quan trọng hoặc là nơi bảo quản vật liệu, chất đặc biệt nguy hiểm đối với con người, môi trường sinh thái hoặc là cơ sở vật chất, phương tiện đặc biệt quan trọng khác liên quan đến an ninh quốc gia
2 Công trình, cơ sở, phương tiện đòi hỏi phải áp dụng công tác bảo vệ đặc biệt, tuyệt đối an toàn trong quá trình khảo sát, thiết kế, xây dựng, quản lý và sử dụng
Thứ hai , để phân biệt đối tượng tác động của Tội hủy hoại tài sản (Điều 178
BLHS) là những tài sản thông thường, với đối tượng tác động của tội phạm tại Điều
304 BLHS là vũ khí quân dụng, tác giả cho rằng cần sửa đổi hướng dẫn tại TTLN
Số 01/TTLN ngày 7-1-1995 của BNV-TANDTC-VKSNDTC:
Theo hướng dẫn tại TTLN Số 01/TTLN ngày 7-1-1995 của BNV-TANDTC-VKSNDTC, hành vi phá hủy vũ khí quân dụng và phương tiện kỹ thuật quân sự để lấy một số bộ phận sẽ được xử lý tùy thuộc vào từng đối tượng cụ thể.
Trong trường hợp các phương tiện quan trọng về an ninh quốc phòng như máy bay, tàu chiến, ra đa, xe tăng, xe bọc thép, tên lửa bị tấn công với mục đích chống chính quyền nhân dân, người vi phạm sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo tội "phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội" theo Điều 79 Bộ luật hình sự Ngược lại, nếu hành vi không nhằm chống chính quyền, người vi phạm sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội "phá huỷ phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia" theo Điều 94 Bộ luật hình sự.
Nếu đối tượng là vũ khí quân dụng hoặc phương tiện kỹ thuật quân sự, thì những người được quy định tại Điều 249 Bộ luật hình sự sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội "huỷ hoại vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự" theo Điều 269 Đối với những người khác, họ sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội huỷ hoại tài sản xã hội chủ nghĩa theo Điều 138 Bộ luật hình sự.
Nếu người phạm tội là chủ thể thường (không phải quân nhân) thực hiện hành vi hủy hoại vũ khí quân dụng, họ sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội hủy hoại tài sản theo Điều 178 BLHS 2015 Tuy nhiên, việc áp dụng hướng dẫn tại TTLN Số 01/TTLN ngày 7-1-1995 là không hợp lý, vì vũ khí quân dụng là tài sản có tính năng đặc biệt, trong khi Tội hủy hoại tài sản chỉ áp dụng cho tài sản thông thường Hành vi hủy hoại vũ khí quân dụng không chỉ xâm phạm quyền sở hữu mà còn đe dọa an toàn công cộng Do đó, tác giả đề xuất bổ sung tội phạm tại Điều 304 BLHS để quy định rõ ràng về Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự.
1 Người nào chế tạo, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép, hủy hoại, cố ý làm hư hỏng hoặc chiếm đoạt vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 07 năm
13 Tương ứng với Điều 303 BLHS 2015
14 Tương ứng với Điều 178 BLHS 2015
Kết luận chương 1 chỉ ra rằng đối tượng tác động của tội phạm hủy hoại tài sản là những dấu hiệu quan trọng trong việc định tội danh, giúp phân biệt với các tội phạm khác Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng Bộ luật hình sự cho thấy một trong những khó khăn khi xác định đối tượng tác động của tội này là sự phân biệt với các tội phạm như phá hủy công trình, cơ sở quan trọng về an ninh quốc gia, hoặc tội hủy hoại rừng Đối tượng tác động của tội hủy hoại tài sản là tài sản hữu hình, không có tính năng đặc biệt và không quan trọng về an ninh quốc gia Do đó, tác giả đã đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả trong việc định tội danh tội hủy hoại tài sản theo Điều 178 Bộ luật hình sự.
Chính phủ cần nhanh chóng ban hành danh mục các công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia Để thực hiện điều này, cần khẩn trương chỉ đạo các cơ quan chức năng lập danh sách cụ thể các công trình và phương tiện đủ điều kiện Việc quy định tiêu chí và danh mục này là cần thiết, vì đối tượng tác động của tội phạm theo Điều 303 BLHS không chỉ bao gồm công trình quan trọng mà còn cả cơ sở và phương tiện liên quan đến an ninh quốc gia.
- Kiến nghị bổ sung Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự tại Điều 304 BLHS.
ĐỊNH TỘI DANH TỘI HỦY HOẠI TÀI SẢN THEO MẶT KHÁCH QUAN CỦA TỘI PHẠM
Quy định của pháp luật hình sự về dấu hiệu mặt khách quan của tội hủy hoại tài sản
Tội hủy hoại tài sản là hành vi cố ý làm giảm giá trị sử dụng của tài sản người khác đến mức không thể khôi phục Để cấu thành tội này, tài sản bị hủy hoại phải có giá trị từ hai triệu đồng trở lên, hoặc dưới hai triệu đồng nhưng thuộc các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 178 Bộ luật Hình sự năm 2015.
Hành vi khách quan của tội hủy hoại tài sản là hành vi làm mất hoàn toàn giá trị sử dụng của tài sản, khiến nó không thể khôi phục hoặc rất khó khôi phục Ví dụ điển hình bao gồm việc đốt cháy một căn nhà hoặc đập nát một chiếc xe ô tô Hành vi này có thể diễn ra dưới dạng hành động như đập, phá, đốt, hoặc không hành động, chẳng hạn như cố tình không bảo dưỡng máy móc theo định kỳ, dẫn đến việc máy móc không còn khả năng sử dụng Các phương pháp thực hiện hành vi hủy hoại tài sản có thể đa dạng, bao gồm việc sử dụng các công cụ, phương tiện khác nhau hoặc hóa chất để thực hiện hành vi này.
Hành vi khách quan của tội hủy hoại tài sản là hành vi làm cho tài sản của người khác mất giá trị sử dụng đến mức không thể khôi phục, trong khi hành vi khách quan của tội cố ý làm hư hỏng tài sản là hành vi làm giảm giá trị sử dụng của tài sản nhưng vẫn có khả năng khôi phục lại.
Sự khác biệt giữa hành vi hủy hoại tài sản và cố ý làm hư hỏng tài sản nằm ở mức độ giá trị tài sản bị mất Đối với tội hủy hoại tài sản, giá trị sử dụng của tài sản bị mất hoàn toàn hoặc khó có thể khôi phục lại như cũ Trong khi đó, tội cố ý làm hư hỏng tài sản chỉ làm mất đi một phần giá trị tài sản và còn có khả năng khôi phục Hậu quả của tội hủy hoại tài sản là tài sản bị hủy hoại hoàn toàn, trong khi tội cố ý làm hư hỏng tài sản chỉ khiến tài sản bị hư hỏng một phần Các dấu hiệu khách quan của tội cố ý làm hư hỏng tài sản tương tự như tội hủy hoại tài sản.
15 Trường Đại học Luật Tp.HCM (2012), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (Phần Các Tội phạm – Quyển 1), Nxb Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, Tp.HCM
Để phân biệt giữa tội hủy hoại tài sản và tội cố ý làm hư hỏng tài sản trong luật hình sự Việt Nam, cần xem xét không chỉ hậu quả xảy ra mà còn ý chí chủ quan của người phạm tội và phương thức thực hiện hành vi Nếu hành vi phạm tội thể hiện mong muốn làm cho tài sản mất giá trị sử dụng, thì dù tài sản vẫn còn khả năng sử dụng, hành vi đó vẫn được coi là hủy hoại tài sản.
Một ví dụ điển hình là khi A tưới một can xăng lên xe máy Dylan của B và châm lửa đốt Nhờ vào sự cứu chữa kịp thời, chỉ một số bộ phận trên xe bị cháy, giúp giảm thiểu chi phí sửa chữa xe.
Trong trường hợp này, mặc dù chiếc xe vẫn còn giá trị sử dụng, nhưng hành vi của A vẫn được coi là hủy hoại tài sản.
Tội hủy hoại tài sản là một tội phạm vật chất, yêu cầu có dấu hiệu hậu quả và mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả Tội phạm này được coi là hoàn thành khi tài sản bị hủy hoại hoặc làm hư hỏng Để cấu thành tội phạm, giá trị tài sản hủy hoại phải từ 2.000.000 đồng trở lên, hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp đặc biệt.
- Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này mà còn vi phạm;
- Đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
- Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
- Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ;
- Tài sản là di vật, cổ vật.
Một số vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về dấu hiệu mặt khách quan của tội hủy hoại tài sản
Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng pháp luật cho thấy vẫn còn một số vướng mắc trong việc thực hiện các quy định của pháp luật hình sự liên quan đến hành vi hủy hoại tài sản.
Thiếu tính thống nhất trong việc xác định tội danh khi có nhiều hành vi xâm hại tài sản, đặc biệt là hành vi hủy hoại tài sản, đang là một vấn đề cần được chú ý.
17 Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2013), tlđd (1), tr.210
Điều 178 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định về các trường hợp bất cập trong việc định tội danh Cụ thể, khi một cá nhân thực hiện đồng thời hành vi hủy hoại và hành vi cố ý làm hư hỏng tài sản, cần xác định cách định tội danh phù hợp Ngoài ra, trong trường hợp hành vi hủy hoại tài sản nhằm thực hiện một tội phạm khác, chẳng hạn như trộm cắp tài sản, cần xem xét xử lý như thế nào đối với các tội danh liên quan.
Tại Bản án hình sự phúc thẩm số 52/2011/HSPT ngày 03/06/2011 của Tòa án nhân dân tỉnh Nam Định, Nguyễn Vũ Ớn và Nguyễn Vũ Mây bị xét xử về tội "Hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản" Gia đình anh Nguyễn Vũ Lanh sinh sống trên mảnh đất 186m² thuộc sở hữu của bà ngoại Trịnh Thị Thuần Sau khi bà Thuần qua đời, năm
Vào năm 2008, gia đình anh Nguyễn Vũ Lanh được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất Tuy nhiên, vào ngày 25/9/2010, do bất đồng giữa anh Lanh và bố mẹ đẻ về việc sử dụng đất, đã xảy ra xô xát Trong cuộc tranh chấp, Mây đã đánh anh Lanh, trong khi bà Dậu phá hoại mái nhà của anh Đến chiều cùng ngày, ông Ớn cùng các con đã tiếp tục phá hủy toàn bộ mái nhà và các cấu trúc khác Dù công an xã đã yêu cầu ngừng hành vi phá hoại, nhưng họ vẫn không tuân thủ Kết quả, ngôi nhà của anh Lanh bị phá hủy hoàn toàn, khiến anh phải điều trị thương tích tại bệnh viện và chịu chi phí lên đến 682.000 đồng Giám định cho thấy tỷ lệ thương tích của anh là 7%, trong khi tài sản của gia đình anh bị hư hỏng có tổng trị giá 10.234.000 đồng.
Bản án hình sự sơ thẩm số 10/2011/HSST ngày 02/3/2011 của Tòa án nhân dân huyện Ý Yên đã tuyên bố bị cáo Nguyễn Vũ Ớn có liên quan đến nội dung vụ án.
19 Bùi Thị Nhung (2015), Định tội danh với tội huỷ hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản theo Luật Hình sự
Việt Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn xét xử địa bàn tỉnh Nam Định), Luận văn Thạc sĩ, Khoa Luật – Đại học
Nguyễn Vũ Mây đã bị kết án về tội "Hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản" theo khoản 1 điều 143, điểm h, m khoản 1 điều 46 và điều 60 Bộ luật Hình sự Bị cáo bị xử phạt 12 tháng tù nhưng được hưởng án treo với thời gian thử thách là 24 tháng Ngoài ra, Nguyễn Vũ Mây còn phải chấp hành 09 tháng tù giam.
Trong vụ án này, bị cáo thực hiện hai hành vi phạm tội là hủy hoại tài sản và cố ý làm hư hỏng tài sản cùng lúc đối với nhiều loại tài sản khác nhau nhưng thuộc cùng một chủ sở hữu Vấn đề đặt ra là việc xác định tội danh: liệu bị cáo sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự với một tội danh bao gồm cả hai hành vi (hủy hoại và cố ý làm hư hỏng) với tổng giá trị tài sản bị xâm phạm, hay sẽ bị truy cứu với hai tội danh riêng biệt tương ứng với từng hành vi Dù đây là vấn đề chưa có sự thống nhất, tuy nhiên, việc TAND tỉnh Nam Định tuyên bố bị cáo phạm tội “Hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản” được cho là không chính xác.
Trong trường hợp này, nếu muốn xác định bị cáo phạm một tội với đầy đủ hành vi đã thực hiện, có thể sử dụng từ “và” hoặc dấu phẩy để thể hiện mối liên hệ giữa các hành vi.
Vào ngày 25/11/2016, TAND tỉnh Thừa Thiên Huế đã mở phiên tòa phúc thẩm đối với bị cáo Hồ Duy Nhật, người được tại ngoại Tại tòa, bị cáo cho biết vợ chồng chị vợ đã mua đất để xây nhà và nhờ bị cáo thiết kế, xây dựng Bị cáo khẳng định đã mua toàn bộ vật tư và có hóa đơn đầy đủ Sau đó, vợ chồng chị vợ tố cáo bị cáo ăn bớt tiền vật tư, khiến bị cáo tức giận Mặc dù không có ý định phá hoại tài sản, bị cáo đã lén lút vào nhà anh chị vào lúc 2 giờ sáng, đập phá một số đồ vật và lấy đi một số vòi sen, sau đó giấu trong bụi rậm Cuối cùng, bị cáo nhận ra hành động của mình là sai trái và đã mang trả lại đồ vật vào nhà anh chị.
Vụ án tại Thừa Thiên Huế đang gây tranh cãi liên quan đến hành vi phá hoại và chiếm đoạt tài sản Bị cáo đã thừa nhận sai phạm và cho biết đã đưa mẹ mình đến nhà anh chị để xin lỗi, mong được thông cảm và tha thứ.
Người bị hại cho rằng việc bị cáo đập phá các bệ cầu vừa lắp ráp là hành vi hủy hoại tài sản, khiến họ phải thay mới hoàn toàn và tốn thời gian sửa chữa, gây thiệt hại nặng nề về kinh tế Ông nhấn mạnh rằng "hủy hoại tài sản" là làm hư hỏng hoàn toàn, làm mất giá trị sử dụng, trong khi "làm hư hỏng tài sản" chỉ làm giảm giá trị sử dụng nhưng vẫn có thể sửa chữa Ông đặt câu hỏi rằng nếu hành vi này không được xem là gây hậu quả nghiêm trọng, thì tiêu chí nào mới đủ để xác định mức độ nghiêm trọng của hành vi?
Sau khi nghị án, Hội đồng xét xử đã bác bỏ một phần kháng cáo của bị hại và sửa đổi một phần bản án Tòa tuyên bị cáo Nhật phạm tội “cố ý làm hư hỏng tài sản” và phải chịu mức án 9 tháng tù giam.
Trong vụ án này, bị cáo thực hiện đồng thời hai hành vi phạm tội: hủy hoại tài sản và cố ý làm hư hỏng tài sản, đối với các loại tài sản khác nhau nhưng thuộc cùng một chủ sở hữu Vấn đề cần xem xét là việc định tội danh: liệu bị cáo sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự với một tội duy nhất bao gồm cả hai hành vi hay bị truy cứu với hai tội riêng biệt Mặc dù chưa có sự thống nhất về vấn đề này, nhưng việc TAND tuyên bố bị cáo phạm tội “cố ý làm hư hỏng tài sản” là không chính xác, vì bị cáo cũng đã thực hiện hành vi hủy hoại tài sản Cần xác định rằng bị cáo phạm một tội với đầy đủ các hành vi đã thực hiện, có thể sử dụng từ “và” hoặc dấu phẩy để thể hiện sự kết hợp này.
Vào khoảng 22 giờ ngày 12/5/2016, Nguyễn Quang T và Lê Anh H, cả hai đều có tiền án về tội trộm cắp tài sản, đã cùng nhau đến đền thờ HCM tại phường Tân Quang, thành phố Tuyên Quang với mục đích trộm cắp T đã sử dụng đèn pin để soi qua khe cửa sổ và phát hiện hòm gỗ ghi chữ “Hòm công đức” bên trong phòng thờ Cả hai đã dùng thanh sắt để phá cửa sổ, chui vào phòng thờ và lấy hòm tiền “Công đức” ra ngoài, mở hòm và lấy được 1.400.000 đồng Hiện tại, trong quá trình giải quyết vụ án, vẫn còn hai quan điểm chưa thống nhất về việc xác định tội danh đối với Nguyễn Quang T và Lê Anh H.
Kiến nghị hoàn thiện
Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 đã trải qua sửa đổi và bổ sung vào năm 2017, có hiệu lực từ năm 2018 Tuy nhiên, những sửa đổi này chưa mang tính toàn diện, dẫn đến một số bất cập trong các điều luật mới Ngoài ra, nhiều điều luật hiện tại cũng không còn phù hợp và cần được điều chỉnh nhưng vẫn chưa được sửa đổi.
Quá trình áp dụng các điều luật về nhóm tội xâm phạm sở hữu, đặc biệt là tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản, đã được quy định rõ ràng trong Bộ luật Hình sự, góp phần nâng cao hiệu quả điều tra và xử lý tội phạm, bảo vệ quyền sở hữu tài sản của cơ quan, tổ chức và cá nhân, đồng thời giữ gìn trật tự, an toàn xã hội Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng vẫn gặp một số vướng mắc, khó khăn, do đó cần tiếp tục hoàn thiện các quy định hiện hành về nhóm tội này Cần thiết phải có một điều luật quy định khái niệm về các tội xâm phạm sở hữu để tạo cơ sở thống nhất và xác định rõ ràng hơn Bên cạnh đó, cần sửa đổi một số quy định liên quan đến định lượng và hình phạt, chú trọng đến các quy định cụ thể và dễ nhận biết về hành vi của tội danh.
Theo đó, việc sửa đổi, bổ sung quy định về tội hủy hoại trong BLHS cần được tiến hành theo hướng như:
Đối với việc hoàn thiện hành vi khách quan của tội phạm
Theo Điều 178 BLHS, tội phạm được chia thành hai loại độc lập: “Tội hủy hoại tài sản” và “Tội cố ý làm hư hỏng tài sản” Cần xây dựng chế tài hình phạt cho hai tội này khác nhau, nhằm giảm bớt hình phạt đối với “Tội cố ý làm hư hỏng tài sản” Việc áp dụng chung chế tài cho cả hai tội này là không hợp lý, vì hành vi hủy hoại có mức độ nguy hiểm cao hơn so với hành vi cố ý làm hư hỏng Sự ghép chung này trong một điều luật đã tạo ra bất hợp lý trong việc áp dụng pháp luật.
Cơ quan tiến hành tố tụng cần cung cấp hướng dẫn cụ thể về hành vi hủy hoại và cố ý làm hư hỏng tài sản Hiện nay, luật chỉ nêu tên tội danh mà không mô tả hành vi khách quan của các tội phạm này Để đảm bảo sự thống nhất trong việc hiểu và áp dụng pháp luật, cần ban hành văn bản hướng dẫn mô tả rõ ràng hành vi thuộc mặt khách quan của tội phạm.
Hành vi khách quan của tội hủy hoại tài sản liên quan đến việc làm cho tài sản của người khác mất hoàn toàn giá trị sử dụng, khó có khả năng khôi phục Trong khi đó, tội cố ý làm hư hỏng tài sản thể hiện qua hành vi làm giảm giá trị sử dụng của tài sản, nhưng vẫn còn khả năng khôi phục lại.
Sự khác biệt giữa hành vi hủy hoại tài sản và cố ý làm hư hỏng tài sản nằm ở mức độ giá trị tài sản bị thiệt hại Trong tội hủy hoại tài sản, giá trị sử dụng của tài sản bị mất hoàn toàn hoặc khó khôi phục, trong khi đó, tội cố ý làm hư hỏng tài sản chỉ làm giảm giá trị tài sản ở một mức độ nhất định và vẫn có khả năng phục hồi.
Vào thứ ba, một văn bản hướng dẫn được ban hành nhằm xác định tội danh trong các trường hợp có nhiều hành vi, bao gồm cả hành vi hủy hoại tài sản Cụ thể, các hành vi này có thể là hủy hoại tài sản trong khi cố ý làm hư hỏng tài sản, hủy hoại tài sản với mục đích trộm cắp tài sản khác, hoặc trộm cắp tài sản rồi hủy hoại chính tài sản đó.
Trong trường hợp người phạm tội thực hiện cả hành vi hủy hoại tài sản và hành vi cố ý làm hư hỏng tài sản khác nhau, cần xác định rõ ràng là hai tội danh riêng biệt Cụ thể, tội hủy hoại tài sản sẽ tương ứng với số tài sản bị hủy hoại, trong khi tội cố ý làm hư hỏng tài sản sẽ tương ứng với số tài sản bị làm hư hỏng Việc tách biệt hai hành vi này thành hai tội phạm độc lập là cần thiết để đảm bảo tính chính xác trong việc xử lý vi phạm.
Trong trường hợp người phạm tội hủy hoại tài sản nhằm thực hiện một tội phạm khác, chẳng hạn như phá két sắt để trộm cắp tài sản, cần xác định hai tội danh: tội hủy hoại tài sản và tội danh khác tương ứng mà họ đã thực hiện, miễn là tội danh này không bao hàm hành vi hủy hoại tài sản.
Trong trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản và sau đó hủy hoại chính tài sản đó, hành vi này sẽ được xác định là một tội danh tương ứng với hành vi chiếm đoạt.
Đối với dấu hiệu hậu quả của tội phạm
Tác giả đề xuất cần có văn bản hướng dẫn làm rõ dấu hiệu “tài sản có giá trị từ 2 triệu đồng” tại khoản 1 Điều 178 BLHS, hiểu là giá trị của tài sản bị hủy hoại hoặc giá trị của đối tượng phạm tội, bao gồm cả những tài sản chưa bị thiệt hại nhưng có ý định hủy hoại Theo tác giả, dấu hiệu này cần được hiểu là giá trị của đối tượng tác động của tội phạm Ví dụ, nếu A gom tài sản của B trị giá 100 triệu đồng và có ý định đốt nhưng chỉ thiệt hại 20 triệu đồng do được dập tắt kịp thời, thì mức độ trách nhiệm hình sự cần xác định dựa trên tổng giá trị 100 triệu đồng Đồng thời, cần sửa đổi cụm từ “Gây thiệt hại cho tài sản trị giá từ…” trong các quy định liên quan.
CTTP tại khoản 2, 3, 4 Điều 178 BLHS cần được điều chỉnh thành “Tài sản trị giá từ…” để phù hợp với quan điểm cho rằng dấu hiệu hậu quả trong tội hủy hoại tài sản phải được hiểu là giá trị của đối tượng tác động, không chỉ dựa vào thiệt hại thực tế đã xảy ra Ví dụ, nếu A gom một số tài sản của B với tổng trị giá nhất định, thì việc xác định tội danh cần dựa vào giá trị tài sản đó mà không chỉ xem xét thiệt hại thực tế.
Trong vụ việc này, một tài sản trị giá 100 triệu đồng đã bị chất thành đống và tưới xăng đốt May mắn là vụ cháy đã được dập tắt kịp thời, chỉ có một tài sản trị giá 20 triệu đồng bị thiệt hại Do đó, cần xác định mức độ trách nhiệm hình sự (TNHS) của hành vi hủy hoại tài sản, áp dụng khoản 2 Điều 178 Bộ luật Hình sự (BLHS), thay vì khoản 1.
Mặt khách quan của tội phạm, đặc biệt là tội hủy hoại tài sản, bao gồm các biểu hiện bên ngoài giúp xác định và phân biệt với các tội xâm phạm sở hữu khác Những dấu hiệu này bao gồm hành vi khách quan và hậu quả của tội phạm Tuy nhiên, thực tiễn xét xử cho thấy sự thiếu thống nhất trong việc định tội danh, khi có nhiều hành vi xâm hại tài sản, chẳng hạn như vừa hủy hoại vừa cố ý làm hư hỏng tài sản, hay hủy hoại tài sản nhằm mục đích trộm cắp Điều này dẫn đến sự không nhất quán trong việc xác định hậu quả của tội phạm.
Trong chương 2, tác giả đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định pháp luật và nâng cao hiệu quả trong việc định tội danh Tội hủy hoại tài sản (Điều 178 BLHS) Cụ thể, cần ban hành văn bản hướng dẫn rõ ràng về khái niệm hành vi hủy hoại tài sản và hành vi cố ý làm hư hỏng tài sản, cũng như hướng dẫn việc định tội danh trong trường hợp có nhiều hành vi liên quan Bên cạnh đó, cần làm rõ dấu hiệu “tài sản có giá trị từ 2 triệu đồng” theo khoản 1 Điều 178 BLHS, hiểu là giá trị của tài sản bị hủy hoại, bao gồm cả những tài sản chưa bị thiệt hại nhưng có ý định hủy hoại Cuối cùng, nên sửa đổi cụm từ “Gây thiệt hại cho tài sản trị giá từ…” trong các CTTP tăng nặng tại khoản 2, 3, 4 Điều 178 BLHS thành “Tài sản trị giá từ…”.
