BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG TRƯỜNG HỢP GIAO HÀNG HÓA KHÔNG PHÙ HỢP VỚI HỢP ĐỒNG THEO CÔNG ƢỚC VIÊN 1980
Cơ sở dẫn đến áp dụng chế tài bồi thường thiệt hại
Bên bán có trách nhiệm giao hàng hóa đúng theo hợp đồng đã ký kết Nếu bên bán giao hàng không phù hợp, bên mua có quyền yêu cầu cơ quan tài phán áp dụng biện pháp bồi thường thiệt hại, vì đây là hành vi vi phạm nghĩa vụ của bên bán Theo Điều 35 CISG, việc giao hàng không đúng hợp đồng sẽ được phân tích để làm rõ cơ sở áp dụng chế tài bồi thường thiệt hại, đây là vấn đề quan trọng mà bên mua cần chú ý để bảo vệ quyền lợi của mình.
1.1.1 Hành vi vi phạm nghĩa vụ
CISG quy định về trường hợp hàng hóa không phù hợp với hợp đồng tại Điều
Điều 35 (1) và Điều 35 (2) quy định về thỏa thuận giữa các bên trong hợp đồng và cách giải quyết tranh chấp Cụ thể, Điều 35 (1) ghi nhận các thỏa thuận đã được hai bên đồng ý, trong khi Điều 35 (2) bổ sung các quy định nhằm giải quyết các vấn đề bồi thường thiệt hại nếu không có thỏa thuận theo Điều 35 (1) Trong trường hợp có mâu thuẫn giữa hai điều khoản này, Điều 35 (1) sẽ luôn được ưu tiên áp dụng, tuân theo nguyên tắc favor-contractus, nhằm tôn trọng thiện chí và thỏa thuận trong hợp đồng, bất kể việc các bên không có thỏa thuận vô hiệu hóa Điều này.
Tác giả phân tích sự không phù hợp của hàng hóa theo Điều 35 (1) và Điều 35 (2) để làm rõ tư duy pháp lý, giúp hiểu rõ hơn về hai khoản này liên quan đến hành vi vi phạm nghĩa vụ.
1.1.1.1 Vi phạm nghĩa vụ liên quan đến các thỏa thuận về hàng hóa trong hợp đồng Điều 35 (1) quy định: “Người bán giao hàng đúng số lượng, phẩm chất và mô tả như quy định trong hợp đồng, và đúng bao bì hay đóng gói như hợp đồng yêu cầu” Nhƣ vậy, bên bán có hành vi giao hàng hóa không phù hợp với hợp đồng khi bên bán giao hàng không đúng số lƣợng, phẩm chất, mô tả và bao bì hay đóng gói nhƣ hợp đồng yêu cầu
Thứ nhất, bên bán giao hàng hóa không phù hợp về số lƣợng
Bên bán có trách nhiệm giao hàng hóa đúng số lượng đã thỏa thuận với bên mua, đảm bảo tính chính xác và đầy đủ theo hợp đồng Điều này đã được nhiều cơ quan tài phán nhấn mạnh trong các vụ tranh chấp liên quan.
Vụ tranh chấp Textile case số 2762/1989 tại Tòa án huyện Dordrecht (Hà Lan) liên quan đến hợp đồng mua bán hàng dệt may giữa bên bán có quốc tịch Pháp và bên mua có quốc tịch Hà Lan Bên bán đã giao hàng vượt quá mức hợp đồng quy định Tòa án đã áp dụng CISG để giải quyết vụ tranh chấp và đưa ra kết luận.
4 UNCITRAL Digest of case law on the United Nations Convention on the International Sale of Goods
(2012), Digest of Article 35 case law, https://www.cisg.law.pace.edu/cisg/text/digest-2012-35.html, truy cập lần cuối ngày 13/6/2017
Theo quy định của Tòa án, hành vi vi phạm hợp đồng xảy ra khi bên bán giao hàng hóa không phù hợp với thỏa thuận, cụ thể là giao số lượng hàng hóa vượt quá hợp đồng Trong trường hợp này, bên bán phải bồi thường thiệt hại cho bên mua, bao gồm cả chi phí kho bãi và bảo quản hàng hóa Tòa án cấp phúc thẩm Koblenz (Đức) cũng khẳng định rằng việc giao hàng hóa nhiều hơn hoặc ít hơn so với hợp đồng đều cấu thành sự vi phạm.
Từ thực tiễn áp dụng CISG, nếu hợp đồng ghi rõ số lượng hàng hóa trong một khoảng trung bình như “nhiều hơn hoặc ít hơn trong khoảng…”, điều này có thể gây ra những hiểu lầm và tranh chấp giữa các bên liên quan Việc xác định rõ ràng số lượng hàng hóa là rất quan trọng để đảm bảo sự minh bạch và tránh các vấn đề pháp lý trong quá trình thực hiện hợp đồng.
Việc thực hiện nghĩa vụ giao hàng với số lượng dao động, không dưới hoặc không vượt quá mức đã thỏa thuận trong hợp đồng, sẽ không bị coi là vi phạm hợp đồng Điều này hoàn toàn phù hợp với sự thỏa thuận giữa các bên trong hợp đồng.
Thứ hai, giao hàng hóa không phù hợp về chất lƣợng
Chất lượng hàng hóa là yếu tố quan trọng trong hợp đồng mua bán hàng hóa, đặc biệt là trong hợp đồng quốc tế Việc bên bán giao hàng không đúng chất lượng như đã thỏa thuận có thể dẫn đến sự không hài lòng của bên mua ngay khi ký kết hợp đồng Hơn nữa, vi phạm này có thể gây ra tổn thất thêm nếu bên mua sử dụng hàng hóa không phù hợp để giao dịch với bên thứ ba.
Theo quy định tại Điều 35 (1) CISG, chất lƣợng có thể đƣợc hiểu là tính chất, đặc điểm và xuất xứ của hàng hóa đƣợc giao kết trong hợp đồng 8
Vụ tranh chấp Cheese case số 900336 tại Tòa án huyện Roermond (Hà Lan) liên quan đến hợp đồng mua phô mai giữa bên mua quốc tịch Hà Lan và bên bán quốc tịch Ý, với yêu cầu sản phẩm phải có nguồn gốc từ Ý Sau khi bên bán giao phô mai đông lạnh, bên mua phát hiện sản phẩm có chứa giòi sau khi rã đông Tòa án đã áp dụng CISG để xem xét vụ việc và kết luận rằng phô mai có chứa giòi là một sự sai phạm nghiêm trọng về mặt chất lượng.
Bên bán đã vi phạm hợp đồng bằng cách giao hàng hóa không đúng với thỏa thuận, dẫn đến yêu cầu bồi thường thiệt hại cho bên mua từ tòa án Phô mai có nguồn gốc từ Ý, một loại thực phẩm lâu đời, nổi tiếng với công nghệ sản xuất tinh tế.
5 Netherlands 21 November 1990 Arrondissementsrechtbank Dordrecht (E.I.F S.A v Factron BV – Textile case), http://www.unilex.info/case.cfm?pid=1&doe&id2&stepstract, truy cập lần cuối ngày
6 Germany 31 January 1997 Oberlandesgericht Koblenz, CISG-Online No 256, truy cập lần cuối ngày 20/6/2017
7 Alastair Mullis (2007), The CISG – A new textbook for students and practitioners, Sellier, European Law publishers, tr 131
8 UNCITRAL Digest of case law on the United Nations Convention on the International Sale of Goods
(2012), Digest of Article 35 case law, https://www.cisg.law.pace.edu/cisg/text/digest-2012-35.html, truy cập lần cuối ngày 13/6/2017
9 Netherlands 19 December 1991 Court Arrondissementsrechtbank Roermond (Fallini Stefano & Co s.n.c v
Foodic BV – Cheese case), http://www.unilex.info/case.cfm?pid=1&doe&id= 34&s tepstract, truy cập lần cuối ngày 13/6/2017
Trong vụ việc liên quan đến việc bán phô mai truyền thống kết hợp hiện đại, chất lượng sản phẩm không được đảm bảo khi phát hiện có giòi trong phô mai Nguyên nhân có thể xuất phát từ sai sót trong quá trình sản xuất hoặc vận chuyển, vi phạm tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm Do đó, theo quan điểm của tác giả, phán quyết của Tòa án là hợp lý.
Thứ ba, giao hàng hóa không phù hợp với mô tả trong hợp đồng
Trường hợp bên bán vi phạm do giao hàng hóa không giống với các mô tả trong hợp đồng được xem xét dưới hai hình thức 10
Hình thức thứ nhất: Các bên có thể thỏa thuận sử dụng ngôn ngữ ghi nhận những mô tả về đặc điểm, tính chất, kiểu dáng… của hàng hóa
Trong giao dịch mua bán hàng hóa quốc tế, các bên thường sử dụng hàng hóa chỉ định thay vì phương pháp truyền thống Điều này có nghĩa là bên mua yêu cầu bên bán cung cấp một loại hàng hóa cụ thể, ví dụ như tác phẩm nghệ thuật "The Old Guitarist" của Picasso Nếu bên bán không giao đúng hàng hóa đã chỉ định mà thay vào đó cung cấp một tác phẩm khác, các cơ quan tài phán có thể yêu cầu bên bán bồi thường thiệt hại cho bên mua do việc giao hàng không phù hợp với hợp đồng.
Thứ tư, giao hàng hóa không phù hợp về bao bì hay đóng gói
Trong hợp đồng, nếu có thỏa thuận về cách thức đóng gói hay bao bì cụ thể, bên bán sẽ vi phạm hợp đồng nếu không tuân thủ Chẳng hạn, đối với sản phẩm như nước hoa và mỹ phẩm, hợp đồng thường quy định thiết kế bao bì phải bắt mắt và thu hút người tiêu dùng Hơn nữa, bên bán cũng cần thực hiện việc đóng gói nhằm bảo quản hàng hóa trước khi giao cho bên mua.
Áp dụng chế tài bồi thường thiệt hại trong trường hợp (bên bán) giao hàng hóa không phù hợp với hợp đồng
Theo quy định của CISG, khi bên bán giao hàng không phù hợp với hợp đồng, bên mua có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại dựa trên "hành vi vi phạm nghĩa vụ của bên bán" Cụ thể, Điều 45 (1) điểm b CISG xác nhận quyền của bên mua trong việc yêu cầu bồi thường, trong khi Điều 74 đến 77 quy định chi tiết về cách thức bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ của bên bán.
45 (1) điểm b, là những quy định chung về mức độ và cách tính toán bồi thường thiệt hại 48
1.2.1 Thiệt hại phải bồi thường
1.2.1.1 Thiệt hại phải đƣợc chứng minh một cách hợp lý
Để yêu cầu bồi thường được chấp nhận, bên bị vi phạm phải chứng minh thiệt hại một cách hợp lý, bao gồm: (1) hành vi vi phạm nghĩa vụ của bên bán; (2) thiệt hại thực tế xảy ra; và (3) mối quan hệ nhân quả giữa hành vi vi phạm nghĩa vụ giao hàng hóa và thiệt hại.
Bên bán vi phạm nghĩa vụ giao hàng hóa khi không thực hiện đúng theo hợp đồng đã ký kết Hành vi này dẫn đến việc áp dụng chế tài bồi thường thiệt hại, nhằm bảo vệ quyền lợi của bên mua.
Thứ hai, thiệt hại xảy ra phải mang tính chất thực tế, tùy thuộc vào từng vụ việc và thị trường cụ thể
Vụ tranh chấp ngày 27/5/2008 tại Tòa phúc thẩm thành phố Rennes (Pháp) liên quan đến yêu cầu bồi thường của công ty Pháp đối với bên bán có quốc tịch Ý do cung cấp hàng hóa không đạt tiêu chuẩn hợp đồng Cụ thể, bên bán đã cung cấp miếng lót ngực có chất liệu không phù hợp, dẫn đến sản phẩm gia công tại Tuy-ni-di không đạt chất lượng mong đợi Bên mua đã tính toán thiệt hại với mức giá 9,05 euros cho mỗi sản phẩm, tương ứng với chi phí thuê nhân công và nhà xưởng gia công tại thị trường Pháp.
Tòa án đã xác định rằng CISG điều chỉnh vụ tranh chấp giữa bên mua và bên bán, với tổn thất của bên mua do chi phí sản xuất phát sinh từ việc bên bán giao hàng hóa không phù hợp với hợp đồng chỉ được bồi thường ở mức 1 euro cho một sản phẩm, tương ứng với giá thuê nhân công và nhà xưởng tại Tuy-ni-di Điều này cho thấy bên mua không thể áp dụng giá thuê nhân công tại Pháp để tính toán thiệt hại thực tế phát sinh tại Tuy-ni-di Phán quyết của Tòa án được coi là hợp lý, giúp duy trì sự cân bằng kinh tế cho bên mua trong trường hợp hợp đồng được thực hiện đúng, từ đó nhấn mạnh mục đích của nghĩa vụ chứng minh trong các tranh chấp thương mại quốc tế.
49 UNCTAD Secretariat, Legal aspects of International trade, UNCTAD, tr 6
50 Được trình bày chi tiết tại Chương I, mục 1.1 Cơ sở dẫn đến áp dụng chế tài bồi thường thiệt hại
Vi phạm hợp đồng và bồi thường thiệt hại là một chủ đề quan trọng trong pháp luật thương mại Bài viết trên cisgvn.wordpress.com cung cấp cái nhìn sâu sắc về các khía cạnh pháp lý liên quan đến việc vi phạm hợp đồng và trách nhiệm bồi thường thiệt hại Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, bạn có thể truy cập vào liên kết đã đề cập và tìm hiểu thêm về các quy định và nguyên tắc áp dụng trong thực tiễn.
Bài viết đề cập đến 19 lý do mà bên mua phải chịu thiệt hại do hành vi giao hàng hóa không đúng hợp đồng từ bên bán, nhằm hạn chế việc bên mua yêu cầu bồi thường vượt quá mức tổn thất thực tế.
Để được bồi thường thiệt hại, bên có nghĩa vụ cần chứng minh mối quan hệ nhân quả giữa hành vi vi phạm nghĩa vụ giao hàng hóa và thiệt hại xảy ra Bên mua phải chịu tổn thất do hành vi giao hàng không phù hợp của bên bán Nếu không có hành vi vi phạm này, bên mua có thể dễ dàng đạt được mong muốn ban đầu khi ký kết hợp đồng Nếu thiệt hại phát sinh từ nguyên nhân khác, bên bán sẽ không phải chịu trách nhiệm bồi thường.
Vụ tranh chấp tại Tòa phúc thẩm Thành phố Rennes (Pháp) ngày 27/5/2008 liên quan đến việc bên bán giao miếng lót ngực không đúng chất lượng đã thỏa thuận, khiến bên mua không thể sản xuất và cung cấp hàng hóa ra thị trường Do đó, bên mua phải chịu chi phí cho nhân công và nhà xưởng mà không thu hồi được lợi nhuận Tòa án đã kết luận rằng bên bán phải bồi thường tổn thất cho bên mua do vi phạm nghĩa vụ giao hàng hóa Hành vi giao hàng không phù hợp đã trực tiếp dẫn đến thiệt hại về chi phí cho bên mua, và Tòa án đã ra phán quyết hợp lý yêu cầu bên bán thực hiện nghĩa vụ bồi thường theo Điều 303 LTM 2005.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại sẽ phát sinh khi có đủ các yếu tố theo quy định, trừ những trường hợp miễn trách nhiệm được nêu tại Điều 294 của Luật này.
1 Có hành vi vi phạm hợp đồng;
2 Có thiệt hại thực tế;
3 Hành vi vi phạm hợp đồng là nguyên nhân trực tiếp gây ra thiệt hại
Pháp luật Việt Nam đã quy định rõ ràng về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong bối cảnh áp dụng CISG, yêu cầu thiệt hại phải được chứng minh hợp lý, bao gồm hành vi vi phạm nghĩa vụ, thiệt hại thực tế và mối quan hệ nhân quả giữa chúng Đối với trường hợp giao hàng hóa không phù hợp với hợp đồng, hành vi vi phạm xảy ra khi bên bán giao hàng không đúng thỏa thuận hoặc theo quy định tại Điều 303 LMT 2005 (tương ứng Điều 39 (2) CISG) Thiệt hại thực tế là yếu tố bắt buộc để xác định trách nhiệm bồi thường, và giữa hành vi vi phạm và thiệt hại phải có mối quan hệ nhân quả rõ ràng.
53 Wordpress, tlđd (52), truy cập lần cuối ngày 20/6/2017
Nguyên nhân nội tại có thể dẫn đến thiệt hại cho bên mua, và nếu thiệt hại phát sinh từ nguyên nhân khác, bên bán sẽ không phải chịu trách nhiệm bồi thường.
1.2.1.2 Phạm vi thiệt hại phải bồi thường
Theo quan điểm của tác giả, các cơ quan tài phán cần xem xét tổn thất mà bên mua phải chịu có nằm trong phạm vi thiệt hại được bồi thường hay không, từ đó làm căn cứ cho việc áp dụng các biện pháp chế tài Bài viết sẽ phân tích quy định của CISG và thực tiễn tài phán liên quan đến vấn đề này.
Theo quy định tại Điều 74 CISG, bên mua có quyền yêu cầu bên bán bồi thường mọi thiệt hại do việc giao hàng không phù hợp với hợp đồng gây ra Mức bồi thường bao gồm giá trị tổn thất và lợi nhuận bị mất mà bên mua phải chịu.
Xét về giá trị tổn thất mà bên mua phải gánh chịu
Giá trị tổn thất nói chung
Giá trị tổn thất hay thiệt hại thực tế được xem xét là giá trị tài sản giảm so với thời điểm ký hợp đồng Các trường hợp tổn thất bao gồm hàng hóa thiếu hụt, hư hỏng, không đạt chất lượng, không đúng mô tả, hoặc không thể sử dụng cho sản xuất và kinh doanh Ngoài ra, bên vi phạm còn phải gánh chịu nghĩa vụ pháp lý phát sinh từ hành vi vi phạm Ví dụ, khi nhận hàng không đúng hợp đồng, bên mua có thể bị yêu cầu bồi thường từ bên thứ ba Bên bán cũng phải bồi thường cho bên mua các chi phí thiệt hại phát sinh, như chi phí kiểm tra, giám định, vận chuyển hàng hóa không phù hợp và chi phí trả lại hàng hóa.