Quy định của pháp luật về chế độ gặp thân nhân của phạm nhân là người chƣa thành niên
Quy định về đối tượng được gặp mặt của phạm nhân là người chưa thành niên
"Gặp" là việc có mặt và tương tác tại một địa điểm cụ thể, trong khi "thân nhân" đề cập đến những người có mối quan hệ gần gũi về gia đình và tình cảm Hoạt động "gặp thân nhân" chính là việc tiếp xúc với những người trong gia đình hoặc họ hàng, tạo nên sự gắn kết và củng cố mối quan hệ.
Gặp thân nhân là quyền của phạm nhân chưa thành niên theo pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam Trong điều kiện bình thường, tất cả phạm nhân chưa thành niên đều có quyền thăm gặp thân nhân Tuy nhiên, hiện tại, luật chưa quy định rõ ràng về các đối tượng cụ thể được phép thăm gặp phạm nhân trong trường hợp này Cần có sự cụ thể hóa để đảm bảo quyền lợi cho phạm nhân và thân nhân của họ.
Bộ Công an đã ban hành Thông tư số 46/2011/TT-BCA ngày 30/6/2011 3 , quy định đối tượng được thăm gặp bao gồm:
Những người có quyền thăm gặp phạm nhân bao gồm: ông bà nội, ngoại; bố mẹ đẻ; bố mẹ vợ hoặc chồng; bố mẹ nuôi hợp pháp; vợ hoặc chồng; con đẻ, con dâu, con rể, con nuôi hợp pháp; anh chị em ruột; anh chị em vợ hoặc chồng; và các thành viên trong gia đình như cô, dì, chú, bác, cậu, cháu ruột.
2 Phạm Lê Liên, Tự điển tiếng Việt thông dụng, nhà xuất bản Hồng Đức, tr 433
3 Thông tư số 46/2011/TT-BCA ngày 30/6/2011 quy định việc phạm nhân gặp thân nhân; nhận, gửi thư; nhận tiền, quà và liên lạc điện thoại với thân nhân
Giám thị trại giam, Giám thị trại tạm giam và Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện có trách nhiệm xem xét và giải quyết các đề nghị thăm gặp phạm nhân từ đại diện cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân khác Việc này sẽ được thực hiện nếu phù hợp với lợi ích chính đáng của phạm nhân và yêu cầu công tác quản lý, giáo dục cải tạo phạm nhân.
Thông tư 46/2011/TT-BCA đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc xác định đối tượng thăm gặp phạm nhân chưa thành niên, giúp họ nhận được sự động viên từ gia đình trong thời gian chấp hành án Tuy nhiên, thông tư này chưa quy định đầy đủ các đối tượng cần thiết được thăm Để khắc phục, ngày 12/02/2018, Bộ Công an ban hành Thông tư số 07/2018/TT-BCA, thay thế Thông tư số 46/2011/TT-BCA, bổ sung thêm các đối tượng thân nhân như anh, chị, em dâu, rể được thăm gặp Điều này cho thấy quá trình thực hiện Điều 53 Luật Thi hành án hình sự 2010 đã dần được cụ thể hóa, mở rộng diện đối tượng thăm gặp, mang lại lợi ích cho phạm nhân chưa thành niên.
Nhà nước khuyến khích thân nhân của phạm nhân chưa thành niên tham gia thăm gặp và gửi sách vở, đồ dùng học tập, cũng như dụng cụ thể dục thể thao và đồ chơi giải trí cho phạm nhân Điều này cho thấy sự quan tâm của nhà nước đối với việc hỗ trợ và tạo điều kiện cho phạm nhân trong quá trình cải tạo.
Nhà nước khuyến khích việc thăm gặp giữa phạm nhân chưa thành niên và người thân, tạo điều kiện thuận lợi cho sự quan tâm này Việc thân nhân hỗ trợ gửi sách vở, đồ dùng học tập và dụng cụ thể thao không chỉ thể hiện tình cảm gần gũi mà còn giúp xóa bỏ mặc cảm cho phạm nhân Đồng thời, điều này cũng góp phần giảm bớt gánh nặng tài chính cho Nhà nước trong công tác quản lý, giáo dục và cải tạo phạm nhân.
Thông tư 07/2018/TT-BCA quy định rằng cá nhân, đại diện cơ quan, tổ chức hoặc thân nhân khác có thể thăm gặp phạm nhân nếu được sự chấp thuận của Giám thị trại giam hoặc Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Việc mở rộng đối tượng thăm gặp là cần thiết và phù hợp với quy luật khách quan, giúp phạm nhân, đặc biệt là người chưa thành niên, nhận được sự động viên từ những người có ảnh hưởng như ông bà, bạn bè và thầy cô Trong nhiều trường hợp, người chưa thành niên có thể mất niềm tin vào gia đình, do đó sự hỗ trợ từ bên ngoài là rất quan trọng Thăm gặp thường xuyên giúp giảm bớt tự ti, tăng cường niềm tin vào cuộc sống và cải thiện thái độ cải tạo, từ đó tạo điều kiện cho họ tái hòa nhập cộng đồng Việc mở rộng đối tượng thăm gặp đáp ứng nhu cầu thực tế của phạm nhân là người chưa thành niên.
Luật Thi hành án hình sự 2019 không có nhiều sự thay đổi so với Luật Thi hành án hình sự 2010 Hiện tại, luật vẫn chưa đưa ra khái niệm cụ thể về "thân nhân" và các đối tượng liên quan Đến nay, vẫn chưa có văn bản hướng dẫn chi tiết để thi hành luật, do đó vẫn áp dụng theo Thông tư số 07/2018/TT-BCA.
Nguyên tắc 1.3 của Quy tắc tiêu chuẩn tối thiểu của Liên hợp quốc về hoạt động tư pháp đối với người chưa thành niên năm 1985 nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các biện pháp tích cực nhằm huy động mọi nguồn lực, bao gồm gia đình, tình nguyện viên, các nhóm cộng đồng, trường học và các tổ chức khác, để nâng cao phúc lợi cho người chưa thành niên.
Thông tư số 07/2018/TT-BCA quy định về việc phạm nhân gặp thân nhân, gửi thư, nhận tiền, đồ vật và liên lạc điện thoại, nhằm giảm thiểu can thiệp pháp luật và xử lý hiệu quả, công bằng, nhân đạo đối với người chưa thành niên Nguyên tắc này khuyến khích các quốc gia thành viên phát huy sức mạnh tổng hợp của xã hội, thu hút nguồn lực từ gia đình và tổ chức xã hội để nâng cao hiệu quả giáo dục, cải tạo phạm nhân Đồng thời, nó thúc đẩy xã hội hóa công tác tư pháp, giảm nhu cầu can thiệp pháp luật trong giáo dục phạm nhân chưa thành niên Thông tư này mở rộng đối tượng thăm gặp, đáp ứng yêu cầu hội nhập và thực tiễn thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên.
Quy định về số lần, thời gian gặp thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên
Phạm nhân đã thành niên chỉ được gặp thân nhân một lần mỗi tháng, với thời gian gặp là một giờ, có thể kéo dài tối đa 03 giờ trong trường hợp đặc biệt Trong khi đó, phạm nhân chưa thành niên có số lần và thời gian thăm gặp được mở rộng hơn.
Theo Điều 53 của Luật Thi hành án hình sự 2010, phạm nhân chưa thành niên được phép gặp thân nhân tối đa ba lần mỗi tháng, trừ trường hợp bị giam ở buồng kỷ luật Trong khi đó, Luật Thi hành án hình sự 2019 đã nâng số lần thăm gặp lên bốn lần, đặc biệt là trong trường hợp phạm nhân được khen thưởng Luật 2010 không quy định cụ thể số lần thăm gặp cho phạm nhân đã thành niên, chỉ quy định số lần tối đa là ba lần trong điều kiện bình thường, trong khi Luật 2019 tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc thăm gặp, cho phép linh hoạt về thời gian và công việc của người thăm Việc mở rộng số lần thăm gặp trong Luật 2019 giúp phạm nhân có thêm cơ hội thực hiện quyền thăm gặp của mình.
5 Điểm c khoản 1 Điều 38 Luật Thi hành án hình sự 2010
Theo Điều 53 của Luật Thi hành án hình sự 2010, trong điều kiện bình thường, thời gian thăm gặp phạm nhân chưa thành niên tối đa là 03 giờ, và không quá 24 giờ trong trường hợp đặc biệt Các trường hợp đặc biệt này bao gồm phạm nhân chấp hành tốt nội quy cơ sở giam giữ, tích cực học tập, lao động, hoặc thực hiện quyền và nghĩa vụ theo quy định pháp luật, cũng như những phạm nhân được khen thưởng vì thành tích xuất sắc trong lao động và cải tạo.
Năm 2019, quy định về việc kéo dài thời gian gặp gỡ của phạm nhân đã được cụ thể hóa trong điều luật Theo đó, Giám thị Trại giam sẽ căn cứ vào kết quả xếp loại chấp hành án, yêu cầu giáo dục cải tạo, cũng như thành tích lao động và học tập của phạm nhân để quyết định thời gian gặp, nhưng không được vượt quá giới hạn cho phép.
Quy định rõ ràng về căn cứ kéo dài thời gian thăm gặp trong luật sẽ mang lại thuận lợi cho các trại giam và những người liên quan, đồng thời đảm bảo tính thống nhất trong việc áp dụng pháp luật.
So với phạm nhân đã thành niên, quy định về số lần và thời gian gặp mặt của phạm nhân chưa thành niên nhận được nhiều ưu đãi hơn từ pháp luật Điều này xuất phát từ đặc điểm tâm lý của người chưa thành niên, khi họ vẫn chưa phát triển đầy đủ về thể chất và tinh thần Việc thăm gặp thường xuyên sẽ góp phần tích cực vào việc động viên tinh thần, tạo dựng niềm tin và giúp họ vượt qua rào cản tâm lý, từ đó tái hòa nhập cộng đồng sau khi chấp hành xong án phạt Đây cũng là mục đích quan trọng trong công tác giáo dục cải tạo phạm nhân chưa thành niên mà pháp luật hiện hành hướng tới.
Theo Thông tư số 07/2018/TT-BCA, Giám thị trại giam và Thủ trưởng Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện phải tổ chức các cuộc gặp giữa phạm nhân và người thân vào tất cả các ngày trong tuần, bao gồm cả ngày nghỉ và lễ Tết Thời gian gặp gỡ sẽ được quyết định dựa trên giờ làm việc của đơn vị, tạo điều kiện thuận lợi cho phạm nhân và gia đình trong việc sắp xếp thời gian thăm gặp Quy định này giúp gia đình phạm nhân có thể linh hoạt hơn trong việc thăm nuôi.
6 Điểm c khoản 1 Điều 36 Luật Thi hành án hình sự 2010
Khoản 1 Điều 76 Luật Thi hành án hình sự 2019 quy định việc lựa chọn thời gian thăm gặp phạm nhân cần phù hợp với điều kiện đi lại và hoàn cảnh công việc, nhằm hạn chế tối đa trường hợp phạm nhân không được thăm Đặc biệt, trong những dịp Lễ, Tết, khi gia đình sum họp, việc thăm gặp sẽ mang lại ý nghĩa lớn lao cho phạm nhân chưa thành niên, giúp họ cảm nhận được sự quan tâm và động viên từ gia đình, xã hội, đồng thời tránh cảm giác cô đơn và chán nản trong những thời điểm đặc biệt này.
Pháp luật quy định rằng trong thời gian bị giam tại buồng kỷ luật, phạm nhân không được gặp thân nhân, nhằm mục đích răn đe và nhắc nhở họ thực hiện tốt các quy định của trại giam để được hưởng các chế độ thăm gặp theo luật định Điều này cũng được nêu rõ trong Luật thi hành án hình sự 2019 tại khoản 2, Điều 43.
Quy định về hình thức, địa điểm gặp thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên
Sự quản lý của các cơ quan và người có thẩm quyền nhằm cải tạo và giáo dục những cá nhân này, giúp họ trở thành những công dân có ích cho xã hội.
1.1.3 Quy định về hình thức, địa điểm gặp thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên
Theo Luật Thi hành án hình sự 2010, phạm nhân có quyền được thăm gặp thân nhân trong điều kiện bình thường thông qua hình thức gặp gỡ trực tiếp Địa điểm thăm gặp được quy định là Nhà thăm gặp tại các Trại giam.
Theo điểm c khoản 1 Điều 38 Luật Thi hành án hình sự 2010, việc thăm gặp thân nhân tại Nhà thăm gặp không chỉ là quyền lợi của phạm nhân mà còn góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý phạm nhân tại các Trại giam.
Theo Thông tư số 07/2018/TT-BCA, phạm nhân đủ điều kiện có thể được ăn cơm cùng thân nhân tại căng tin, điều này thể hiện chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước trong thi hành án phạt tù Việc này đặc biệt quan trọng đối với người chưa thành niên, giúp họ kết nối gần gũi với gia đình và xã hội, từ đó giảm thiểu khoảng cách, khơi dậy tiềm năng tích cực và khả năng tái hòa nhập cộng đồng So với các quy định trước đây, hình thức thăm gặp này đã trở nên đa dạng, linh hoạt và gắn kết hơn, góp phần giảm nguy cơ tái phạm tội.
Thực tiễn thực hiện chế độ thăm gặp thân nhân của phạm nhân là người chƣa thành niên
Những kết quả đạt được trong việc thực hiện chế độ thăm gặp thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên
Nghiên cứu “Báo cáo tổng kết công tác thi hành án hình sự các năm 2015-2018” của trại giam Long Hòa cho thấy rõ tình hình thực hiện chế độ thăm gặp thân nhân của phạm nhân chưa thành niên.
Tổng số phạm nhân đang thi hành án
Số lượt phạm nhân gặp thân nhân
Số lượt phạm nhân được dùng cơm với thân nhân
Gặp bên ngoài Trại giam
Gặp trong trường hợp đặc biệt
Gặp trong khuôn viên Trại giam
Gặp thân nhân tại phòng riêng
Qua nội dung bảng số liệu trên, học viên nhận thấy những vấn đề sau:
Bảng số liệu này cung cấp thông tin chi tiết về giai đoạn thống kê từ 2015-2018, bao gồm tổng số phạm nhân đang chấp hành án, số lượt phạm nhân gặp thân nhân, số lượt gặp riêng tại buồng riêng và số lượt dùng cơm với thân nhân Qua đó, bảng số liệu phản ánh rõ ràng xu hướng tăng, giảm của phạm nhân chưa thành niên qua các năm.
Chế độ thăm gặp tại Trại giam Long Hòa được thực hiện chặt chẽ và thuận lợi, bảo đảm quyền thăm gặp của phạm nhân Tỉ lệ phạm nhân được thăm gặp hàng năm tăng lên rõ rệt: năm 2015 có 214 lượt thăm cho 180 phạm nhân (1,18 lượt/phạm nhân/năm), năm 2016 là 3653 lượt cho 466 phạm nhân (7,8 lượt/phạm nhân/năm), năm 2017 đạt 4086 lượt cho 353 phạm nhân (11,5 lượt/phạm nhân/năm), và năm 2018 tăng lên 5847 lượt cho 244 phạm nhân (23,9 lượt/phạm nhân/năm).
Chế độ thăm gặp thân nhân của phạm nhân chưa thành niên tại Trại giam Long Hòa được thực hiện hiệu quả, với số lượt thăm gặp tăng đều qua các năm từ 2015 đến 2018 Sự gia tăng này cho thấy sự quan tâm và nỗ lực trong việc duy trì mối liên hệ giữa phạm nhân và gia đình.
Năm 2018, mỗi phạm nhân tại Trại giam được thăm gặp trung bình 23,9 lần/năm, tương đương một lần mỗi tháng Số lượng phạm nhân phải chấp hành án tại đây từ năm 2015 đến 2018 đã giảm đáng kể, cho thấy việc thăm gặp đóng vai trò quan trọng trong công tác giáo dục và cải tạo phạm nhân, đặc biệt là đối với những người chưa thành niên.
Từ năm 2017, Trại giam Long Hòa đã áp dụng quy định cho phép phạm nhân được dùng cơm với thân nhân, với số lượt tăng từ 64 lượt trong năm 2017 lên 102 lượt trong năm 2018 Điều này cho thấy sự cải thiện trong việc chấp hành án của phạm nhân, khi tỷ lệ được dùng cơm chung với gia đình ngày càng cao Mặc dù không phải là quy định bắt buộc, việc này giúp các cơ quan quản lý có quyền quyết định tổ chức bữa cơm gia đình trong khuôn khổ pháp lý Bữa cơm không chỉ mang ý nghĩa truyền thống của người Việt mà còn là cơ hội để kết nối, chia sẻ niềm vui và nỗi buồn Trại giam Long Hòa đã chú trọng tổ chức hoạt động này nhằm nâng cao ý thức giáo dục cho phạm nhân, đáp ứng nhu cầu giao tiếp với thân nhân và hỗ trợ quá trình tái hòa nhập cộng đồng.
Theo số liệu, 100% hoạt động thăm gặp và dùng cơm đều diễn ra tại Nhà thăm gặp và căng tin trong Trại giam, cho thấy trại chưa mở rộng địa điểm thăm gặp ra bên ngoài Bên cạnh đó, trại cũng chưa tổ chức các cuộc gặp riêng cho phạm nhân chưa thành niên và chưa thực hiện các cuộc gặp trong "trường hợp đặc biệt" với thời gian kéo dài đến 24 giờ.
Những hạn chế trong việc thực hiện chế độ thăm gặp thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên và nguyên nhân
- Thứ nhất, về đối tượng gặp mặt
Luật Thi hành án hình sự 2010 sử dụng thuật ngữ “thân nhân” nhưng chưa định nghĩa rõ ràng ai là “thân nhân”, gây khó khăn cho các cơ quan thi hành án trong việc xác định và áp dụng luật Cần có quy định rõ ràng để đảm bảo quyền lợi cho phạm nhân, đặc biệt là người chưa thành niên, không bị hạn chế trái luật Mặc dù Thông tư số 46/2011/TT-BCA và Thông tư 07/2018/TT-BCA đã liệt kê những người được thăm gặp, nhưng vẫn chưa cung cấp khái niệm cụ thể về “thân nhân” Luật Thi hành án hình sự 2019 đã được Quốc hội thông qua, nhưng vấn đề này vẫn chưa được quy định chi tiết trong các điều khoản.
Ngoài những thân nhân của phạm nhân thuộc phạm vi được liệt kê tại khoản
Theo Điều 4 Thông tư số 07/2018/TT-BCA, có nhiều trường hợp có vai trò quan trọng đối với phạm nhân là người chưa thành niên, điển hình như ông bà hoặc cụ kỵ.
Cụ ông, cụ bà, và những người có uy tín trong tôn giáo đóng vai trò quan trọng trong việc thăm gặp phạm nhân, đặc biệt là những người chưa thành niên Dù tuổi cao và sức yếu, các cụ vẫn giữ vị thế cao trong gia đình và được kính trọng Đối với phạm nhân chưa thành niên, những người đỡ đầu và chăm sóc từ nhỏ có ảnh hưởng lớn đến tâm lý và tình cảm của họ Ngoài ra, những chức sắc tôn giáo cũng có thể tác động tích cực hơn cả thân nhân ruột thịt trong trường hợp phạm nhân có truyền thống tôn giáo Do đó, việc tạo điều kiện cho các cuộc thăm gặp này là cần thiết để giúp phạm nhân an tâm cải tạo và tái hòa nhập cộng đồng Tuy nhiên, hiện tại, các quy định trong Luật Thi hành án hình sự 2010, 2019 và Thông tư số 07/2018/TT-BCA chưa đáp ứng nhu cầu thăm gặp của phạm nhân chưa thành niên.
Theo khoản 2 Điều 4 Thông tư số 07/2018/TT-BCA, cá nhân, đại diện cơ quan, tổ chức hoặc thân nhân khác có thể thăm gặp phạm nhân nếu được Giám thị trại giam, Giám thị trại tạm giam, hoặc Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện đồng ý, với điều kiện phù hợp với lợi ích hợp pháp của phạm nhân và yêu cầu công tác phòng, chống tội phạm, quản lý, giáo dục cải tạo phạm nhân Tuy nhiên, quy định này có tính tùy nghi, chủ yếu dựa vào đánh giá chủ quan của các cơ quan chức năng.
Việc thăm gặp trong trường hợp này có thể bị hạn chế do quyết định của các cơ quan có thẩm quyền Tuy nhiên, như đã phân tích trước đó, người chưa thành niên là đối tượng đặc biệt cần sự quan tâm, chia sẻ và động viên từ gia đình và xã hội.
Theo khoản 1 Điều 4 Thông tư số 07/2018/TT-BCA, mỗi lần thăm gặp phạm nhân tối đa không quá 3 người Đồng thời, nguyên tắc thứ 60 của Liên hợp quốc về bảo vệ người chưa thành niên bị tước tự do cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền lợi của họ trong quá trình thi hành án.
Năm 1990, quy định nêu rõ rằng mọi người chưa thành niên có quyền được thăm viếng thường xuyên, tối thiểu một lần trong tháng, với điều kiện quyền riêng tư và liên lạc với gia đình được tôn trọng Quy tắc thứ 60 của Liên hợp quốc khẳng định không hạn chế việc tiếp xúc với gia đình và người bào chữa Tuy nhiên, Thông tư số 07/2018/TT-BCA lại đặt ra những hạn chế về đối tượng và số lượng thân nhân được thăm gặp, điều này được cho là quá khắt khe và ảnh hưởng đến quyền thăm gặp của phạm nhân chưa thành niên.
- Thứ hai, về số lần và thời gian gặp mặt
Theo Điều 53 Luật thi hành án hình sự 2010, phạm nhân chưa thành niên được thăm gặp thân nhân tối đa ba lần trong một tháng, gấp ba lần so với phạm nhân đã thành niên Luật Thi hành án hình sự 2019 đã nâng tổng số lần thăm gặp lên bốn lần trong trường hợp phạm nhân được khen thưởng, cho thấy sự quan tâm của pháp luật đối với nhóm đối tượng đặc biệt này Tuy nhiên, đối với phạm nhân không được khen thưởng, số lần thăm gặp vẫn chỉ giới hạn ở ba lần mỗi tháng, dẫn đến ít nhất một tuần không có cơ hội gặp gỡ.
Luật Thi hành án hình sự 2010 quy định về việc khen thưởng phạm nhân trong thời gian chấp hành án phạt tù Cụ thể, phạm nhân chấp hành tốt nội quy và có thành tích trong lao động sẽ được khen thưởng bằng cách tăng số lần liên lạc qua điện thoại, số lần gặp thân nhân, cũng như số lượng quà được nhận Điều này cho thấy sự khuyến khích đối với phạm nhân trong việc cải thiện hành vi và tích cực tham gia vào các hoạt động lao động.
Theo điểm c khoản 1 Điều 36 Luật thi hành án hình sự 2010, số lần gặp mặt của phạm nhân có thể tăng nhưng không quy định cụ thể là bao nhiêu lần Trong trường hợp phạm nhân đã thực hiện đủ 03 lần thăm gặp theo Điều 53, nếu được khen thưởng theo điểm c khoản 1 Điều 36, họ có quyền yêu cầu tăng thêm số lần thăm gặp Luật Thi hành án hình sự 2019 đã bổ sung quy định rõ ràng tại Điều 76, nêu rõ rằng phạm nhân dưới 18 tuổi được khen thưởng sẽ được gặp thân nhân thêm 01 lần mỗi tháng.
Theo học viên, việc thăm gặp phạm nhân là chế độ đặc biệt cần thiết, đóng vai trò quan trọng trong giáo dục và cải tạo Khảo sát tại Trại Giam Long Hòa cho thấy, thăm gặp thường xuyên đã tích cực hỗ trợ công tác giáo dục, cải tạo phạm nhân Tuy nhiên, Luật Thi hành án hình sự cần được xem xét để cải thiện quy định này.
Vào năm 2019, việc coi thăm gặp như một “đặc ân” dành cho những phạm nhân có thành tích tốt là không hợp lý và cần được xem xét, nghiên cứu để hoàn thiện hơn.
Theo Điều 53 Luật Thi hành án hình sự 2010, thời gian mỗi lần gặp mặt không được vượt quá 03 giờ Quy định này nhằm đảm bảo tính hiệu quả và quản lý trong quá trình thi hành án.
Thời gian thăm gặp của phạm nhân chưa thành niên được mở rộng hơn so với phạm nhân đã thành niên, nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu giao tiếp và trao đổi thông tin Mỗi lần thăm chỉ giới hạn trong 03 giờ, không đủ để hỗ trợ việc giáo dục và tác động từ người thân Trong “trường hợp đặc biệt”, thời gian có thể kéo dài không quá 24 giờ, nhưng cần làm rõ tiêu chí để áp dụng điều này Luật thi hành án hình sự 2019 vẫn duy trì quy định khắt khe về thời gian thăm gặp, tương tự như Luật 2010, chỉ thay đổi cụm từ “trường hợp đặc biệt” bằng các điều kiện cụ thể như kết quả xếp loại chấp hành án và thành tích học tập, lao động của phạm nhân, nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc áp dụng.
Theo Khoản 1 Điều 76 Luật Thi hành án hình sự 2019, việc kéo dài thời gian thăm gặp tại các trại giam phải được Giám thị trại giam đồng ý Quyết định này phụ thuộc vào nhận xét và đánh giá chủ quan của cán bộ quản giáo Đồng thời, Điều 41 của Luật cũng không đề cập đến việc tăng thời gian gặp gỡ giữa phạm nhân và thân nhân.
Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện chế độ gặp thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên
Giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về chế độ gặp thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên
Để bảo vệ quyền lợi của phạm nhân chưa thành niên, cần bổ sung khái niệm “thân nhân” vào Luật Thi hành án hình sự 2019, mở rộng đối tượng thăm gặp bao gồm ông bà, người đỡ đầu, và người có uy tín trong tôn giáo Định nghĩa thân nhân nên bao gồm những người có quan hệ huyết thống hoặc nuôi dưỡng, nhằm đáp ứng nhu cầu thăm gặp hiện tại Tuy nhiên, về lâu dài, cần nghiên cứu để mở rộng khái niệm này theo tiêu chí chung, như “thân nhân là những người có sự ảnh hưởng mà phạm nhân muốn gặp”, nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho quyền thăm gặp của phạm nhân và giảm thiểu những hạn chế pháp lý hiện tại.
Cần điều chỉnh quy định về số lượng thân nhân thăm gặp phạm nhân, mở rộng không hạn chế số lượng đối với thân nhân chính yếu như cha, mẹ, anh, chị, em ruột, người đỡ đầu, người chăm sóc hợp pháp, vợ, chồng và con Đối với các trường hợp khác, mỗi lần thăm gặp không quá 3 người.
Cần nghiên cứu và bổ sung quy định về trách nhiệm thăm gặp của các tổ chức chính trị xã hội đối với phạm nhân chưa thành niên, đặc biệt là những người cơ nhỡ, không có thân nhân Đề xuất quy định rằng các tổ chức này phải thăm nom, giúp đỡ phạm nhân ít nhất một lần mỗi tháng, với sự quyết định của Tòa án dựa trên đặc điểm giới tính và tâm sinh lý của phạm nhân Sau khi chấp hành xong án phạt, các tổ chức này sẽ tiếp tục hỗ trợ và giáo dục để giúp phạm nhân tái hòa nhập cộng đồng Quy định này không chỉ phù hợp với tinh thần Hiến pháp 2013 và luật pháp quốc tế, mà còn đảm bảo giá trị nhân văn của pháp luật, bảo vệ quyền lợi của các phạm nhân chưa thành niên, đặc biệt là những người không có gia đình Việc tạo điều kiện cho các tổ chức xã hội tiếp cận sớm với phạm nhân trong thời gian chấp hành án sẽ giúp nâng cao hiệu quả giáo dục và cải tạo, góp phần vào sự tái hòa nhập cộng đồng của họ.
Cần nghiên cứu bổ sung và hoàn thiện quy định của Luật Thi hành án hình sự 2019 để mở rộng số lần, thời gian và địa điểm gặp gỡ giữa phạm nhân chưa thành niên và thân nhân Theo Quy tắc 59 và 60 của Liên hợp quốc về bảo vệ người chưa thành niên bị tước tự do năm 1990, việc thăm gặp thân nhân cho phạm nhân chưa thành niên được đặc biệt quan tâm và tạo điều kiện thuận lợi Mặc dù quy định hiện hành của Việt Nam đã mở rộng thời gian thăm gặp cho phạm nhân chưa thành niên so với phạm nhân đã thành niên, nhưng vẫn còn hạn chế so với tiêu chuẩn chung của Liên hợp quốc Vì vậy, cần đề xuất mở rộng quy định này để đảm bảo quyền lợi cho phạm nhân chưa thành niên.
Phạm nhân dưới 18 tuổi được quy định gặp thân nhân tối thiểu mỗi tuần một lần, không quá 24 giờ, với hình thức và địa điểm gặp gỡ theo quy định của pháp luật Những quy định này không chỉ nội luật hóa các quy tắc quốc tế mà còn hỗ trợ tâm lý tích cực cho phạm nhân Trong trường hợp vi phạm nội quy, cần có hình thức kỷ luật phù hợp để không cản trở quyền thăm gặp Việc thăm gặp không chỉ là quyền lợi mà còn góp phần giáo dục, cải tạo phạm nhân Quy tắc Bangkok quy định rằng hình thức xử phạt kỷ luật không được cấm liên lạc với gia đình, đặc biệt là trẻ em, cho thấy quy định của luật Thi hành án hình sự 2019 chưa tương thích với chuẩn mực quốc tế Do đó, cần điều chỉnh quy định kỷ luật để không cấm thăm gặp, bảo đảm quyền lợi hợp pháp cho phạm nhân chưa thành niên và phù hợp với chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước.
CHẾ ĐỘ LIÊN LẠC VỚI THÂN NHÂN CỦA PHẠM NHÂN LÀ NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN
Quy định của pháp luật về chế độ liên lạc với thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên
Liên lạc là hoạt động truyền tải thông tin giữa các cá nhân, nhằm tăng cường nhận thức về quan hệ xã hội Trong bối cảnh pháp lý, liên lạc giữa phạm nhân và thân nhân được quy định cụ thể tại điều 4 của Thông tư số 07/2018/TT-BCA Thân nhân bao gồm ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cái và một số đối tượng khác nếu có sự chấp thuận của cơ quan có thẩm quyền Mỗi lần thăm gặp phạm nhân, tối đa chỉ được 3 người Do đó, liên lạc trong lĩnh vực hình sự được hiểu là việc truyền và nhận thông tin giữa phạm nhân và các thân nhân theo quy định pháp luật.
Việc giữ liên lạc là rất quan trọng đối với phạm nhân, giúp họ cập nhật thông tin mới từ bên ngoài và chia sẻ cảm xúc, tâm tư của bản thân Quá trình truyền thông tin không chỉ đơn thuần là việc trao đổi tin tức mà còn ảnh hưởng đến tâm lý và tình cảm của phạm nhân, đồng thời giúp họ đánh giá được mối quan hệ xã hội và môi trường sống xung quanh Hành động giữ liên lạc thỏa mãn nhu cầu "muốn được biết, muốn được hiểu" của phạm nhân, đặc biệt là những người trẻ tuổi, những người có nhu cầu tương tác và tư vấn tâm lý rất cao Đối với phạm nhân vị thành niên, việc duy trì kết nối với xã hội bên ngoài là cần thiết để hỗ trợ sự phát triển tâm lý và xã hội của họ.
Luật Thi hành án hình sự năm 2010 quy định chế độ liên lạc của phạm nhân chưa thành niên với thân nhân tại Điều 53 và Thông tư số 07/2018/TT-BCA, cho phép phạm nhân liên lạc qua điện thoại tối đa bốn lần mỗi tháng, mỗi lần không quá 10 phút, dưới sự giám sát của cán bộ trại giam và tự chịu chi phí Luật Thi hành án hình sự 2019 tiếp tục kế thừa quy định này, đồng thời điều chỉnh cụm từ “người chưa thành niên” thành “người dưới 18 tuổi” để cụ thể hóa nội dung.
Pháp luật Thi hành án hình sự đã quy định rõ về chế độ liên lạc với thân nhân của phạm nhân chưa thành niên, nhưng vẫn còn khoảng cách so với Quy tắc Liên Hợp Quốc về bảo vệ người chưa thành niên bị tước tự do, 1990 Nhóm nguyên tắc này nhấn mạnh quyền lợi của người chưa thành niên phạm tội, bao gồm quyền thăm viếng thường xuyên và liên lạc không hạn chế với gia đình và người bào chữa Họ cần được phép liên lạc với gia đình, bạn bè và có thể ra khỏi cơ sở giam giữ để thăm nhà hoặc tham gia học tập, đào tạo nghề Thời gian ngoài cơ sở giam giữ cũng được tính vào thời gian chấp hành án Quy tắc còn khẳng định quyền gặp gỡ các đại diện của câu lạc bộ hoặc tổ chức hợp pháp mà họ quan tâm, từ đó tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc hòa nhập cộng đồng của người chưa thành niên.
Theo Điều 53 Luật Thi hành án hình sự 2010, phạm nhân chưa thành niên có quyền liên lạc với cộng đồng bên ngoài Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam cũng quy định rõ ràng về việc hạn chế một số hình thức liên lạc cụ thể để đảm bảo an ninh và trật tự.
2.1.1 Quy định về đối tượng được liên lạc với thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên Điều 53 Luật Thi hành án hình sự 2010 quy định, phạm nhân là người chưa thành niên được liên lạc với thân nhân, tuy nhiên điều luật không quy định cụ thể
Trong trường hợp này, "thân nhân" được liên lạc bao gồm những đối tượng cụ thể, mặc dù Thông tư 07/2018/TT-BCA chỉ quy định về đối tượng được thăm gặp mà không nêu rõ về liên lạc Tuy nhiên, theo quan điểm của học viên, nội hàm của điều luật cho thấy rằng "thân nhân" trong trường hợp này cũng tương ứng với "thân nhân" trong chế độ thăm gặp Những đối tượng được liên lạc với phạm nhân, bao gồm cả người chưa thành niên, cũng là những đối tượng được thăm gặp theo Điều 4 của Thông tư 07/2018/TT-BCA.
Ông bà nội, ông bà ngoại, bố mẹ đẻ, bố mẹ vợ hoặc chồng, bố mẹ nuôi hợp pháp, vợ hoặc chồng, con đẻ, con dâu, con rể, con nuôi hợp pháp, anh chị em ruột, dâu rể, anh chị em vợ hoặc chồng, cùng với cô, dì, chú, bác, cậu, và cháu ruột đều là những mối quan hệ gia đình quan trọng trong đời sống xã hội.
Nhu cầu liên lạc và trao đổi thông tin của phạm nhân, đặc biệt là người chưa thành niên, là rất lớn do họ đang trong giai đoạn phát triển và cần kiến thức về thế giới bên ngoài Thông tư 07/2018/TT-BCA đã quy định rõ ràng quyền liên lạc của đối tượng này, giúp họ thực hiện quyền này một cách cụ thể hơn Điều này cũng tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan thi hành án trong việc áp dụng các quy định pháp luật liên quan đến chế độ liên lạc cho phạm nhân chưa thành niên.
2.1.2 Quy định về số lần và thời gian liên lạc với thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên Điều 53 Luật Thi hành án hình sự 2010 quy định phạm nhân là người chưa thành niên được phép liên lạc với thân nhân mỗi tháng không quá 04 lần, mỗi lần không quá 10 phút So với phạm nhân đã thành niên thì số lần liên lạc của phạm nhân là người chưa thành niên đã được mở rộng hơn Nếu như phạm nhân là người thành niên được liên lạc 01 lần trong một tháng thì đối với phạm nhân là người chưa thành niên luật không quy định cụ thể là được liên lạc bao nhiêu lần trong một tháng hay tuần mà chỉ quy định số lần tối đa Điều này cho thấy luật đã mở rộng và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho phạm nhân trong việc chủ động sắp xếp thời gian và phân bố số lần liên lạc với thân nhân, đảm bảo mỗi phạm nhân có được tối đa 04 lần liên lạc trong một tháng
Đối với người chưa thành niên, nhu cầu tâm lý và sinh lý thường xuyên thay đổi, đòi hỏi sự chia sẻ và hỗ trợ từ người thân, đặc biệt là về phát triển giới tính Tuy nhiên, phạm nhân chưa thành niên sống trong điều kiện hạn chế thông tin, khó khăn trong việc giao tiếp với gia đình, làm cho việc chia sẻ cảm xúc trở nên khó khăn hơn Mặc dù pháp luật đã quy định tăng số lần và thời gian thăm gặp, nhưng vẫn chưa đủ để giải quyết tất cả khó khăn Do đó, việc Luật Thi hành án hình sự năm 2010 mở rộng số lần liên lạc cho phạm nhân chưa thành niên là rất cần thiết, giúp họ an tâm hơn trong thời gian chấp hành án.
Theo quy định của Luật Thi hành án hình sự năm 2010, phạm nhân là người chưa thành niên được phép liên lạc với thân nhân nhiều hơn so với phạm nhân là người thành niên Cụ thể, phạm nhân chưa thành niên có thể liên lạc tối đa 01 lần mỗi tháng, mỗi lần không quá 10 phút, tổng thời gian liên lạc lên đến 40 phút mỗi tháng Việc mở rộng thời gian này không chỉ giúp phạm nhân trẻ tuổi chủ động hơn trong việc trao đổi thông tin với gia đình, mà còn tạo điều kiện cho người thân tham gia vào công tác giáo dục và cải tạo, góp phần tích cực vào quá trình phục hồi nhân phẩm cho phạm nhân.
Luật thi hành án hình sự 2019, có hiệu lực từ ngày 01/01/2020, quy định chế độ liên lạc với thân nhân của phạm nhân dưới 18 tuổi Mặc dù có sự điều chỉnh trong luật mới, số lần liên lạc và thời gian cho mỗi lần liên lạc vẫn giữ nguyên như quy định trong Luật Thi hành án hình sự 2010.
2.1.3 Quy định về hình thức liên lạc với thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên Điều 53 Luật Thi hành án hình sự năm 2010 quy định phạm nhân là người chưa thành niên được liên lạc điện thoại với thân nhân Ngoài hình thức liên lạc điện thoại với thân nhân thì phạm nhân là người chưa thành niên cũng được sử dụng các hình thức liên lạc được quy định chung cho tất cả phạm nhân là hình thức gửi thư và điện tín 13 Trong những năm gần đây, điện thoại đang trở thành một phương tiện giao tiếp, trao đổi thông tin ngày càng phổ biến, nhất là trong giới trẻ Việc liên lạc, trao đổi thông tin kịp thời đã góp phần giải tỏa những khó khăn của của phạm nhân là người chưa thành niên trong thời gian chấp hành án Thông qua hình thức này, phạm nhân có thể được giao tiếp, được lắng nghe những lời động viên, thăm hỏi một cách gần gũi hơn từ phía người thân Nếu như liên lạc qua hình thức viết thư tay thì phạm nhân sẽ mất nhiều thời gian mới nhận được kết quả phản hồi từ người thân, gia đình; chưa kể đến một số trường hợp phạm nhân là người chưa thành niên không biết chữ, trường hợp thư thất lạc trong quá trình chuyển gửi,… Đối với hình thức liên lạc qua điện thoại thì phạm nhân có nhiều thuận lợi hơn trong việc trao đổi thông tin với người thân Họ dễ dàng chủ động thời điểm liên lạc hơn, có thể họ chọn buổi tối hoặc thời gian thích hợp để liên lạc, gọi điện với người thân Khi liên lạc họ được nghe giọng nói, dễ dàng cảm nhận được sự chia sẻ từ người thân, nhanh chóng nhận được những phản hồi từ người thân đối với những khó khăn, những yêu cầu chính đáng của họ
Luật thi hành án hình sự 2019 quy định rằng phạm nhân dưới 18 tuổi chỉ được liên lạc với thân nhân qua điện thoại trong nước, mà không đề cập đến các hình thức liên lạc khác Tuy nhiên, trong các quy định chung về chế độ liên lạc của phạm nhân, pháp luật cho phép hình thức gửi thư bên cạnh liên lạc qua điện thoại, đồng thời loại bỏ quy định về việc sử dụng điện tín trong trường hợp khẩn cấp.
2.2 Thực tiễn thực hiện chế độ liên lạc với thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên
13 Điều 47 Luật Thi hành án hình sự 2010
14 Điều 54 Luật thi hành án hình sự 2019
2.2.1 Những kết quả đạt được trong việc thực hiện chế độ liên lạc với thân nhân của phạm nhân là người chưa thành niên
