Đi tìm một bức tranh toàn cảnh về siêu thị ở Hà Nội quả thực là khó khăn vỡ cho ủến nay vẫn chưa cú một văn bản phỏp luật cụ thể nào qui ủịnh về tiờu chuẩn thành lập siờu thị. Về mặt phỏp luật, tuy rằng hoạt ủộng của siờu thị khỏ phỏt triển nhưng về mặt phỏp lớ, hoạt ủộng kinh doanh này vẫn chưa cú một qui ủịnh thống nhất và rừ ràng, chủ yếu là hoạt ủộng tự phỏt. Thực tế, siờu thị là loại hỡnh kinh doanh mới mẻ trong vũng hơn chục năm trở lại ủõy nên việc tổ chức quản lí của nhà nước còn nhiều thiếu sót và bị hạn chế về nhiều mặt. Vỡ vậy, cho ủến nay ngoài những qui ủịnh về tổ chức kinh doanh của thành phố Hà Nội vẫn chưa cú một qui ủịnh nào mới. Và tờn gọi của cỏc ủơn vị kinh doanh siờu thị ủều do Sở Kế hoạch và ủầu tư cấp giấy phộp hoạt ủộng thực chất ủều là cỏc cửa hàng bỏch hoỏ, trung tõm kinh doanh tổng hợp;
những tờn gọi như Vinaconex, Intimex, Marko, Fivimart… ủều do cỏc doanh nghiệp tự ủặt ra. Mặt khỏc, hầu hết cỏc siờu thị ủều trực thuộc một ủơn vị kinh tế cú cựng ngành nghề kinh doanh nờn những siờu thị này ủược thành lập theo quyết ủịnh của ủơn vị chủ quản.
"Một bộ phận siờu thị do cỏc quận cấp giấy phộp hoạt ủộng thường cú qui mô nhỏ, chủ của các siêu thị này là các cá nhân hoặc nhóm kinh doanh theo Nghị ủịnh 66/CP cú mức vốn thấp hơn vốn phỏp ủịnh."
Theo anh Khánh - cán bộ quản lí phòng quản lí thương mại thuộc Sở Thương mại Hà nội cho biết: "Những siờu thị ủược cấp giấy phộp kinh doanh hầu hết phải ủạt một số tiờu chuẩn nhất ủịnh về vốn, qui mụ diện tớch mặt bằng, trang thiết bị mỏy múc hiện ủại… Tuy nhiờn phần lớn những ủơn vị kinh doanh ủược gọi là siờu thị ở Hà nội ủều chưa ủạt ủược qui mụ như siờu thị ở các nước phát triển cũng như các nước trong khu vực. Nhưng dù sao chỳng ta cũng tạm hài lũng với những gỡ ủó ủạt ủược."
K IL O B O O K S .C O M
Cũn về việc quản lớ cỏc hoạt ủộng của siờu thị, qua ủiều tra chỳng tụi ủược biết: " Hiện nay việc quản lớ cỏc ủơn vị kinh tế kinh doanh siờu thị ở Hà nội núi riờng và cả nước núi chung ủều gặp phải tỡnh trạng rất phổ biến là khụng kiểm soỏt ủược hoạt ủộng của ủơn vị ủú ở giai ủoạn sau khi cấp giấy phép". Việc quản lí kinh doanh siêu thị quả thật chưa thật tập trung về một ủầu mối chớnh, chưa cú sự phối hợp ủồng bộ giữa cỏc cơ quan quản lớ và cú chuyờn mụn như Sở kế hoạch và ủầu tư, Sở thương mại, cơ quan thuế, quản lớ thị trường… còn thiếu những thống kê thông tin thường xuyên kiểm tra nên "
hoạt ủộng chủ yếu của cỏc siờu thị là tự phỏt và chịu sự chi phối của thị trường". Do ủú, ta thấy những siờu thị xuất hiện ủầu tiờn của thành phố tập trung ở cỏc quận trung tõm, cú ủời sống thương mại sầm uất và mức sống dõn cư tương ủối cao như: quận Hoàn Kiếm, Đống Đa, Ba Đỡnh, Hai Bà Trưng…
ta xem danh sách các siêu thị này như sau:
Trước hết, theo" Danh sách các siêu thị, trung tâm thương mại chính ở Hà nội" của Sở thương mại Hà nội tổng kết ủến thỏng 12/2003 bao gồm 42 siêu thị/ 9 trung tâm thương mại/ 6 cửa hàng tự chọn/ 3 bách hoá tổng hợp.
Danh sỏch này chia theo ủơn vị hành chớnh, cụ thể là:
- Quận Hoàn Kiếm gồm 12 siêu thị/ 7 trung tâm thương mại/ 3 cửa hàng tự chọn và 2 bách hoá.
- Quận Đống Đa gồm 10 siêu thị/' 1 trung tâm thương mại/ 1 bách hóa.
- Quận Hai Bà Trưng gồm 3 siêu thị/ 1 trung tâm thương mại và 1 cửa hàng bách hoá.
- Quận Ba Đình gồm 4 siêu thị/ 1 trung tâm thương mại/ 2 cửa hàng bách hoá và 1 cửa hàng tự chọn.
- Quận Thanh Xuân có 2 siêu thị.
- Quận Tây Hồ có 2 siêu thị.
K IL O B O O K S .C O M
- Huyện Từ Liêm có 2 siêu thị.
- Huyện Đông Anh có 1 siêu thị.
- Huyện Gia Lâm có 1 siêu thị.
Như vậy có 38 siêu thị ở nội thành và 4 siêu thị ở ngoại thành. Tuy nhiờn trong qỳa trỡnh khảo sỏt thực tế, tỏc giả cũn phỏt hiện một số siờu thị ủó và ủang hoạt ủộng mạnh mẽ:
1. Siêu thị Acemart- Định Công.
2. Siêu thị Thái Dương- Nguyễn Chí Thanh.
3. Siêu thị Quan Nhân- Cầu Giấy.
4. Siêu thị Vinaconex- Trung Hoà.
và một số cửa hàng bách hoá tự chọn khác…
Khi xem xột hoạt ủộng cỏc siờu thị, tỏc giả khụng lấy tiờu chớ về diện tớch cỏc siờu thị bởi vỡ ủặc thự của Hà nội là "ủất chật người ủụng" nờn tỏc giả lấy tiêu chí "tự phục vụ", "tự vào quầy lựa chọn hàng" và "trả tiền cho các hàng hoỏ họ mua tại lối ra" trong khỏi niệm siờu thị ủể nghiờn cứu. Qua thực tế, cỏc siờu thị/ trung tõm thương mại/ cửa hàng tự chọn ủều cú ủặc ủiểm chung là cùng tổ chức khu vực tự chọn và thu ngân ở ngay lối ra kết hợp với hàng húa ủược trưng bày khỏ bắt mắt. Rừ ràng, yờu cầu về một cảnh quan lịch sự và nhu cầu ủược tự do lựa chọn hàng hoỏ ủó trở thành một tất yếu trong mua sắm của người tiêu dùng Hà nội hiện nay.
Về tờn gọi của siờu thị như ủó núi ở trờn do tỡnh hỡnh quản lớ cũn lỏng lẻo nờn nhiều nơi ủể thẳng tờn gọi "siờu thị " trờn bảng hiệu như siờu thị Marko, siờu thị Intimex… nhưng cũng khụng ớt ủơn vị chưa sử dụng từ gọi này dự thực tế cả khỏch hàng lẫn nhõn viờn phục vụ ủều xem cửa hàng của mỡnh là siờu thị như trường hợp cửa hàng Coco - mart trờn ủường Ngọc Khỏnh. Lại cú trường hợp nhiều siờu thị nằm trong cựng một ủơn vị kinh
K IL O B O O K S .C O M
doanh dạng trung tõm ủa chức năng như siờu thị Vinaconex trong trung tõm thương mại Tràng Tiền Plaza (24 Hai Bà Trưng), siêu thị VIKO nằm trong Trung tâm Giảng Võ (D2 Giảng Võ)…
Tuy nhiều về số lượng nhưng thực chất một số lớn siêu thị chỉ là các ủơn vị trong cựng một hệ thống của một cơ quan chủ quản mà thụi. Cú thể kể ủến một số trường hợp như sau:
- Hệ thống siêu thị thuộc công ty TNHH Nhất Nam bao gồm:
+ Siêu thị Fivimart - 17 Tôn Đản.
+ Siêu thị Fivimart - 210 Trần Quang Khải.
+ Siờu thị Fivimart - 777 ủường Giải Phúng.
+ Siêu thị Fivimart - 10 Trấn Vũ.
- Công ty liên doanh Duy Anh gồm:
+ Siêu thị Marko 1 - Toà nhà V- Tower Thủ Lệ.
+ Siêu thị Marko 2 - 379 Tây Sơn.
+ Siêu thị Marko / VIKO - D2 Giảng Võ.
- Công ty thương mại Hà nội:
+ Siêu thị Hàng Bài - 18 Hàng Bài.
+ Siêu thị Vinaconex - 24 Hai Bà Trưng.
+ Trung tâm thương mại Cát Linh - 1E Cát Linh.
- Công ty xuất nhập khẩu dịch vụ - thương mại (Bộ thương mại):
+ Siêu thị Intimex - 32 Lý Thái Tổ.
+ Siêu thị Hào Nam.
-Công ty bách hoá Hà nội:
+ Trung tâm thương mại Đinh Tiên Hoàng: 5 - 7 Đinh Tiên Hoàng.
+ Siêu thị 12 Bờ Hồ: 19 - 21 Đinh Tiên Hoàng.
K IL O B O O K S .C O M
+ Bách hoá Khâm Thiên - 376 Khâm Thiên.
+ Bách hoá Giảng Võ - D2 Giảng Võ.
Một ủặc ủiểm là cỏc trung tõm thương mại của Hà nội thường mang tính chất kinh doanh tổng hợp thường có kết cấu là một toà nhà gồm nhiều tầng tập hợp nhiều loại hình mua bán, dịch vụ, giải trí. Mỗi tầng nhà là một chủng loại hàng hoỏ hoặc một loại hỡnh dịch vụ giải trớ trong ủú cung cỏch phục vụ giống như trong siêu thị. Ví dụ như kết cấu trung tâm thương mại VIKO - Giảng Vừ: tầng 1 kinh doanh siờu thị, ủồ dựng cỏ nhõn; tầng 2 kinh doanh nhà hàng; Kết cấu trung tâm thương mại Tràng Tiền Plaza: tầng 1 kinh doanh vàng bạc trang sức ủỏ quớ, tầng 2 kinh doanh hàng ủiện tử ủiện lạnh, tầng 3 kinh doanh ủồ dựng quần ỏo, tầng 4 kinh doanh siờu thị, tầng 5 phục vụ ăn uống giải trí…
Đặc biệt một số siêu thị chỉ chuyên phục vụ một số bộ phận khách hàng nhất ủịnh như:
1. Siêu thị Vinaconex trong Hà nội Tower Shopping Center (49 Hai Bà Trưng) chuyên phục vụ khách trong toà nhà này.
2. Siêu thị Techsimex (Đào Duy Anh) chuyên phục vụ khách trong khách sạn Kim Liên.
3. Siêu thị Metro (Từ Liêm) chuyên bán buôn các mặt hàng.
Bờn cạnh phần lớn cỏc siờu thị kinh doanh ủa dạng cỏc mặt hàng là một số siêu thị chuyên doanh một chủng loại hàng như:
1. Siờu thị Nhà Xinh (94 Trần Quốc Toản) chuyờn ủồ dựng gia ủỡnh, ủồ gỗ.
2. Siờu thị Trẻ em (46 Bà Triệu) chuyờn quần ỏo, ủồ chơi trẻ em.
3. Siờu thị ủiện lạnh (33 Phố Huế) chuyờn kinh doanh ủiện, ủiện tử, ủiện lạnh.
K IL O B O O K S .C O M
4. Siờu thị Vinatex (25 Bà Triệu) chuyờn kinh doanh quần ỏo ủủ loại.
Tóm lại, sau khi tổng kết tác giả tạm ghi nhận bức tranh toàn cảnh về siờu thị trờn ủịa bàn Hà Nội gồm 42 siờu thị như sau:
Siêu thị 12 Bờ Hồ 19 - 21 Đinh Tiên Hoàng
Siêu thị Hàng Bài 18 Hàng Bài
Siêu thị Nhà Xinh 94 Trần Quốc Toản
Siêu thị Fivimart 17 Tôn Đản
Siêu thị Fivimart 210 Trần Quang Khải
Siêu thị Intimex 32 Lí Thái Tổ
Siêu thị Thăng Long GTC 87 - 89 Lê Duẩn Siêu thị Big Mart 44 Tràng Tiền
Siêu thị Minimart 66 Bà Triệu
Siêu thị Trẻ em 46 Bà Triệu
Siêu thị Retex 74 Bà Triệu
Siêu thị KS Metropol Ngô Quyền
Siêu thị Vinatex 25 Bà Triệu
Siêu thị Sao 36 Cát Linh
Siêu thị Seiyu 8 Phạm Ngọc Thạch
Siêu thị Asean 10 Phạm Ngọc Thạch
Siêu thị Techsimex 9 Đào Duy Anh
Siêu thị Sao 2B Phạm Ngọc Thạch
Siêu thị Thái Hà 174 Thái Hà
Siêu thị Dream 104C Lê Duẩn
Siêu thị Láng Hạ 23 Láng Hạ
K IL O B O O K S .C O M
Siêu thị Marko 379 Tây Sơn
Siêu thị Hào Nam Hào Nam
Siêu thị Minimart Tầng 2 chợ Hôm Đức Viên
Siêu thị Điện lạnh 33 phố Huế
Siêu thị Hà Nội Phố Lê Đại Hành
Siờu thị Fivimart 777 ủường Giải Phúng
Siêu thị 5 Nam Bộ Số 5 Lê Duẩn
Siêu thị Marko 1 Toà nhà V - Tower Thủ Lệ Siêu thị Fivimart 3 Số 10 Trấn Vũ
Siêu thị CitiMark 6 Ngọc Khánh
Siêu thị Coop Hà Nội 1E Trường Chinh
Siêu thị Thương mại H2A Thanh Xuân Nam
Siêu thị Lệ Chi 166 Xuân Diệu
Siờu thị Cố ủụ 614 Lạc Long Quõn
Siêu thị Metro Từ Liêm
Siêu thị Thị trấn Cầu Diễn - Từ Liêm
Siêu thị Thị trấn Đông Anh
Siêu thị Thị trấn Gia Lâm
Siêu thị Vinaconex Tầng 4 - 24 Hai Bà Trưng
Siêu thị VKO Trung tâm triển lãm Giảng Võ
(Trờn ủõy là những siờu thị ủược sử dụng tờn gọi "siờu thị" chớnh thức trong tất cả cỏc văn bản, giấy tờ, bỏo cỏo bỏn hàng… cú liờn quan ủến hoạt ủộng kinh doanh).
K IL O B O O K S .C O M
Như vậy, siờu thị ra ủời và hoạt ủộng tự phỏt, chịu sự chi phối của thị trường trờn những vựng ủịa lớ cú ủặc ủiểm phỏt triển kinh tế - xó hội nhất ủịnh.
2> Vài nét về siêu thị Vinaconex và siêu thị Intimex.
2.1. Siêu thị Intimex
Siờu thị Intimex là một trong những hoạt ủộng kinh doanh ủa dạng của Công ty xuất nhập khẩu Dịch vụ- Thương mại, khai trương ngày 25/03/2001, số giấy phộp ủăng ký kinh doanh: 312942 do Sở Kế hoạch và ủầu tư Hà nội cấp ngày 02/02/2001.
Siêu thị Intimex là một toà nhà rộng 2 tầng nằm trên số 26 và 32 Lý thỏi Tổ, quận Hoàn kiếm. Cú thể núi ủõy là vị trớ khỏ ủặc biệt với cụm siờu thị và cỏc cửa hàng kinh doanh khỏ sầm uất. Chưa kể khu thương mại trờn ủường Hàng Bụng, chỉ tớnh xung quanh khu vực hồ Hoàn Kiếm ủó cú 3 siờu thị chính:
Siêu thị 12 Bờ Hồ (Công ty bách hoá Hà Nội ) số 19- 21 Đinh tiên Hoàng.
Trung tâm thương mại Đinh tiên Hoàng (Công ty bách hoá Hà Nội ) số 5- 7 Đinh tiên Hoàng.
Siêu thị Hàng Bài (Công ty thương mại Hà Nội ) số 18 Hàng Bài.
Cỏc siờu thị này ủều kinh doanh thực phẩm cụng nghệ, ủồ may mặc, ủồ dựng gia ủỡnh,hoỏ mỹ phẩm, ủồ da cao cấp… như siờu thị Intimex.
Tuy nhiờn, với những nột riờng của mỡnh siờu thị ủó thu hỳt một lượng khụng nhỏ khỏch hàng ủến với mỡnh nhất là khỏch hàng quen thuộc. Hiện nay, với 8 quầy thu ngân và hơn 100 nhân viên chia làm hai ca quản lí 79 gian hàng trung bình mỗi ngày siêu thị phục vụ gần 1500 khách hàng. Hàng nhập
K IL O B O O K S .C O M
vào hàng thỏng từ 120.000.000kg ủến 110.000.000 thựng, siờu thị cú khoảng 16000 mặt hàng ủạt mức doanh thu từ 130- 150 triệu/ ngày.
Nguyờn nhõn chớnh ở ủõy là do siờu thị cú mặt bằng diện tớch kinh doanh rộng lớn, có khu vực bán hàng tự chọn riêng, khu vực hàng khuyến mãi riờng, nhất là khu vực vui chơi dành cho trẻ em và bói ủỗ xe miễn phớ trong hai ngày thứ 2 và thứ 5 hàng tuần.
2.2. Siêu thị Vinaconex
Siờu thị Vinaconex ủược thành lập trờn cơ sở hợp ủồng kinh doanh của Công ty cổ phần siêu thị và xuất nhập khẩu thương mại Việt nam gọi tắt là Vinaconex Mart JSC. Số giấy phộp ủăng kớ kinh doanh: 010 3001328 do Sở Kế hoạch và ủầu tư Hà Nội cấp ngày 04/09/2002.
Siêu thị Vinaconex toạ lạc trên tầng 4 của Tung tâm thương mại Tràng Tiền Plaza, mặt chớnh siờu thị quay ra ủường Hàng Bài, mặt trỏi quay ra ủường Hai Bà Trưng, mặt phải quay ra ủường Tràng Tiền.
Siêu thị Vinaconex là siêu thị thuộc loại kinh doanh lớn nhất thành phố với tổng diện tớch kinh doanh lờn ủến hơn 3000 m2, bao gồm hơn 20000 mặt hàng với hơn 100 giỏ hàng nhiều tầng. Bờn trong siờu thị ủược chia thành nhiều khu vực tự chọn gồm hàng thực phẩm, ủồ uống, hoỏ mỹ phẩm, quần ỏo, ủiện tử, ủồ dựng gia ủỡnh… bờn ngoài ủược dành cho cụng tỏc tiếp thị và hàng khuyến mại (khu vực cửa ra vào siêu thị ).
Với qui mụ và hàng hoỏ ủa dạng như vậy nờn hầu hết cỏc siờu thị ủều bị quá tải vào hai ngày nghỉ cuối tuần và các ngày nghỉ lễ (như hai ngày 30/04 và 1/05 vừa qua). Vậy, ủiều gỡ ủó thu hỳt ủụng ủảo người dõn ủến với siờu thị như vậy? Chỳng ta sẽ tỡm hiểu thụng qua một số phõn tớch sau ủõy.
3> Siờu thị - một hỡnh thức kinh doanh ủặc biệt
K IL O B O O K S .C O M
3.1. Hàng hoá trong siêu thị.
Theo báo cáo bán hàng tháng và quí I năm 2004, chúng tôi nhận thấy:
mặt hàng thực phẩm và ủồ uống chiếm doanh thu bỏn hàng cao nhất: 39,1%;
hoỏ mỹ phẩm và ủồ dựng cỏ nhõn chiếm 35,3%; tiếp theo là ủồ dựng gia ủỡnh:
24,7%... Như vậy là người tiờu dựng ủi siờu thị chủ yếu mua những mặt hàng thiết yếu phục vụ ủời sống hàng ngày của mỡnh.
Trong cỏc nhúm hàng ủạt doanh thu cao trờn, chỳng tụi thu nhận ủược một số kết quả như sau:
- Thứ nhất, cỏc mặt hàng phục vụ nhu cầu ăn uống ủược tiờu thụ khỏ nhiều. Đó là các loại nước uống như bia, nước khoáng, các loại trà, sữa… các loại thức ăn chế biến sẵn. Điều ủỏng lưu ý là cỏc sản phẩm nước ủúng hộp và sữa tươi ủúng hộp của cụng ty sữa Việt Nam rất ủược người tiờu dựng ưa chuộng. Theo người ủại diện nhà cung cấp thỡ "một phần vỡ người tiờu dựng ủi ủõu, làm gỡ, bất cứ lỳc nào cũng cú thể ủem theo và uống liền, khụng phải mất công pha chế, không phải mang cốc chén, lại hợp vệ sinh". Ngoài ra, các loại thực phẩm ủó chế biến phục vụ ăn nhanh cũng rất ủược quan tõm như:
bỏnh nhõn ruốc, bỏnh dày, nem xụi, bỏnh bột lọc, bỏnh bao chiờn… ủồ ăn sẵn:
cơm rang, chả cỏ, thỏ cary, tụm bao mớa, cỏ basa… cỏc loại thức ăn ủược chế biến sẵn như: bò viên, thỏ tẩm, sườn lợn, bê xào sả ớt, hến nấu canh chua, cá bụng lau kho tộ… rất ủầy ủủ nguyờn liệu và ủỳng vị. Như vậy, hàng hoỏ trong siờu thị ngoài tớnh tiện dụng cũn cú tỏc dụng hướng dẫn vỡ ủối với khỏch tiờu dùng không rành về nấu ăn- nhất là nam giới, vẫn có thể hoàn thành món ăn theo sở thớch và nhu cầu. Bờn cạnh ủú, gian hàng thực phẩm ủụng lạnh trong siờu thị cũng ủược nhiều khỏch hàng quan tõm khụng chỉ vỡ sự phong phỳ của nú mà trờn hết là khả năng ủảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, luụn ủược bảo quản giữ nhiệt 24/ 24 giờ.
K IL O B O O K S .C O M
- Thứ hai, cỏc mặt hàng chất lượng cao ủược tiờu thụ nhiều hơn cỏc mặt hàng cùng loại. Đó là các sản phẩm của sữa Vinamilk, dầu Tường An, bánh Kinh Đụ, ủồ hộp Hạ Long, thực phẩm chế biến Vissan… và một số mặt hàng của những tên tuổi như Pepsi, Coca - cola (nước ngọt), Johnson (hoá mỹ phẩm dựng cho em bộ), Colgate (kem ủỏnh răng), La vache quirit (fomat)…
Ngoài ra còn các sản phẩm của công ty liên doanh Lever Haso (Unilever) như bột giặt OMO, dầu gội ủầu Clear, dầu gội và dầu xả Sunsilk, xà bụng tắm Lux… và công ty Procter và Gamble (viết tắt P&G) như bột giặt Tide, xà phũng Safeguard, dầu gội ủầu Head & Shoulders, dầu gội và dầu xả Pantene Pro - v… ủó hoàn toàn trở nờn quen thuộc với người tiờu dựng. Như vậy, cú thể xem sử dụng hàng chất lượng cao là một trong các khuynh hướng của người tiêu dùng mua sắm tại siêu thị.
- Thứ ba, trong sự lựa chọn cỏc hàng hoỏ tiờu dựng ta thấy cú ủan xen những yếu tố dân tộc và quốc tế khá phong phú. Bên cạnh những món ăn quen thuộc như cá kho tộ, canh cua, giò, chả, nem chua… là những thức ăn ủược nhập khẩu từ nước ngoài. Cú thể kể ủến như một số loại ủồ hộp hoặc ủúng chai sẵn: cỏc loại sốt, cỏ hộp… cỏc loại mỡ ống, trỏi cõy (nho Mỹ, cam ỳc, tỏo Tàu, Kiwi…) hay ủược sản xuất theo tập quỏn nước ngoài: bỏnh Snack, xỳc xớch Đức, bỏnh gato… và nhất là ủồ gia dụng, ủồ dựng nhà bếp như: nồi cơm ủiện, bếp ga, lũ vi súng, tủ lạnh, mỏy khử mựi… Ngay cả ủối với mặt hàng sữa, tuy rằng sữa là loại hàng có sẵn ở Việt Nam nhưng mức tiờu thụ chỉ những năm gần ủõy mới tăng lờn rừ rệt. Trong siờu thị, ủa dạng mặt hàng sữa từ sữa sản xuất trong nước cú nguồn gốc từ ủộng vật như sữa Mộc Chõu, sữa Ba Vỡ… ủến cỏc loại sữa nhập khẩu từ Mĩ, Úc, Newzealand, Phỏp… phong phỳ chủng loại hàng từ sữa bột, sữa ủặc, sữa hoà tan, sữa tươi… sữa giành cho trẻ em, sữa giành cho phụ nữ, sữa giành cho người ốm, sữa giành cho người già… Như vậy, trong quá trình hội nhập và phát triển