3. TOÀ ÁN NHÂN DÂN
3.3/ Thực trạng hoạt ủộng và phương hướng hoàn thiện
Trong những năm qua tình hình tội phạm nước ta diễn biến rất phức tạp. Số vụ phạm tội ủược phỏt hiện và xử lý ủó igảm nhiều so vơớ những năm trước.
K IL O B O O K S .C O M
Mặc dự gặp nhiều khú khăn về biờn chế và ủiều kiện hoạt ủộng nhưng tũa ỏn cỏc cấp ủó cú nhiều cố gắng hoàn thành tốt cụng việc giải quyết ỏn hỡnh sự trong ủú ủỏng kể là sự nỗ lực cố gắng của tũa ỏn cỏc cấp ủịa phương trong việc thu lý và giải quyết án cấp sơ thẩm. Đặc biệt là thành phố lớn như thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòng là những nơi tập trung nhiều án phức tạp nhất.
Cỏc cấp tũa ỏn ủó cú rất nhiều cố gắng phấn ủấu ủẩy nhanh tiến bộ giải quyết cỏc vụ ỏn hỡnh sự phục vụ kịp thời nhiệm vụ chớnh trị ở ủịa phương, gúp phần tớch cực vào cuộc ủấu tranh phũng chống tội phạm ở ủịa phương, cũng như cả nước. Hầu hết cac vụ ỏn ủều ủược xột xử trong hạn luật ủịnh.
Cựng với việc nỗ lực phấn ủấu ủẩy nhanh tiến ủộ giải quyết vụ ỏn hỡnh sự sơ thẩm. Tòa án các cấp cũng có nhiều cố gắng nâng cao khối lượng xét xử án phúc thẩm tòa án các cấp cũgn có nhiều cố gắng nâng cao khối lượng xét xử án phỳc thẩm và giỏm ủốc thẩm. Điều ủỏng chỳ ý là tỷ lệ sử sửa của phỳc thẩm ủối với ỏn sơ thẩm ngày ớt ủi, chứng tỏ chất lượng xột xử của cấp sơ thẩm nhỡn chung từng bước ủược nõng lờn.
Những tồn tại
Bờn cạnh những kết qủa ủó ủược, cụng tỏc giải giải phỏp ỏn hỡnh sự của tũa ỏn cỏc cấp cũng cũn nhiều khuyết ủiểm
Theo quy ủịnh phỏp luật về Toà ỏn hiện nay, vấn ủề chức năng, nhiệm vụ của Toà ỏn vẫn cũn những bất cập, dẫn ủến hiệu quả hoạt ủộng chưa cao. Cú thể núi ủến chức năng giải thớch phỏp luật. Hiện nay, Toà ỏn tối cao cú nhiều hướng dẫn khụng chớnh thức dưới dạng văn bản về nội dung một số ủiều luật. Đõy thực chất là một trong những hiện tượng giải thích pháp luật. Đáng lẽ, thẩm quyền này thuộc về Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, nhưng trên thực tế, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ít khi thực hiện quyền này. Việc Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn cỏc Toà ỏn cấp dưới xột xử xuất phỏt từ thực tiễn hoạt ủộng của ngành, ủược nhiều Tòa án áp dụng, nhưng do không có chức năng giải thích pháp luật nên
"sự hướng dẫn này không phải là căn cứ pháp lý công khai của việc tuyên án".
Mặc dù tòa án các cấp có nhiều cố gắng nhưng hàng năm án hình sự vẫn tồn ủọng với số lượng lớn. Bờn cạnh ủú, ỏn bị cải sửa và bị hủy ủể xột xử lại
K IL O B O O K S .C O M
chiếm tỷ lệ không nhỏ trong các cấp tòa án. Đồng thời chất lượng xét xử của tòa ỏn nhõn dõn cỏc cấp cũn nhiều sai sút, nhất là vấn ủề can sai võn cũn xảy xa và nhiều vụ nghiờm trọng gõy dư luận xấu, ảnh hưởng nhiều ủến niềm tin của nhõn dõn ủối với cơ quan tũa ỏn. Mặc dự số trường hợp xột xử oan khụng nhiều so với tổng số vụ án và tổng số các bị cáo mà ngành tòa án xét xử trong năm, nhưng hậu ảu của việc xét xử oan là rất lớn.
Trong công tác xét xử các vụ án hình sự cũng vẫn còn nhiều sai sót, chủ yếu và phổ biến là ỏp dụng khụng ủỳng cỏc tỡnh tiết giảm nhẹ ủó quy ủịnh tại Điều 46 BLHS do vậy dẫn tới xử phạt nhẹ, xử phạt dưới khung hình phạt trong chuyển sang hình phạt khác nhẹ hơn thiếu căn cứ pháp luật. Nguyên nhân của những sai sút trước hết là do mặt bằng về trỡnh ủộ phỏp lý của thẩm phỏn cỏc cấp chưa ủồng ủều. Nhất là cấp huyện, hiện nay số thẩm phỏn cú bằng cấp chớnh quy và trỡnh ủộ nghiệp vụ thõm niờn mỏng, ủồng thời do thiếu thẩm phỏn nờn hàng năm cỏc thẩm phỏn ủịa phương phải thụ lý một lượng ỏn quỏ tải nờn khú cú ủiều kiện nghiờn cứu một cỏch trận trọng, sõu sắc ủến cỏc trỡnh tiết của vụ ỏn.
Hơn nữa, bờn cạnh những thẩm phỏn, cỏn bộ tũa ỏn ủầy trỏch nhiệm cũng cú bộ phận thiếu trỏch nhiệm và thiếu bản lĩnh ủể xảy ra những sai sút ủỏng tiếc. Do vậy cần phải cú nhữn giải phỏp cụ thể và ủồng bộ mới giải quyết ủược tốt ỏn hình sự trong thời gian tới.
Theo phỏp luật hiện hành, Toà ỏn của nước ta ủược tổ chức theo ủơn vị hành chớnh: Toà ỏn tối cao, Toà ỏn cấp tỉnh và Toà ỏn cấp huyện. Với quy ủịnh tổ chức toà ỏn thành 3 cấp và trải ủều trờn tất cả cỏc tỉnh của ủất nước vụ hỡnh trung ủó tạo ra một thực trạng cú nơi toà ỏn quỏ tải, cú nơi toà ỏn khụng cú việc làm. Bờn cạnh ủú, hiệu quả hoạt ủộng của toà ỏn cũn chịu sự chi phối của cấp chớnh quyền tương ủương và của cấp uỷ Đảng. Điều ủú làm cho nguyờn tắc ủề cao và tuõn thủ triệt ủể tớnh ủộc lập của Thẩm phỏn trong hoạt ủộng xột xử chưa ủược bảo ủảm.
Tương ứng với Toà ỏn cấp huyện, cấp tỉnh là Hội ủồng nhõn dõn cựng cấp nờn cỏch tổ chức Toà ỏn theo ủơn vị hành chớnh hiện nay giải quyết ủược vấn ủề giỏm sỏt của Hội ủồng nhõn dõn cỏc cấp, vấn ủề bổ nhiệm Chỏnh ỏn, Phú Chỏnh
K IL O B O O K S .C O M
ỏn, Thẩm phỏn toà ỏn và vấn ủề bầu Hội thẩm nhõn dõn. Như vậy, ủể vận dụng quan ủiểm Toà ỏn ủược bố trớ theo khu vực mà Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chớnh trị ủề ra thỡ thực tiễn tổ chức lại Toà ỏn nhõn dõn cỏc cấp phải giải quyết ủược vấn ủề xỏc ủịnh "Toà ỏn cấp sơ thẩm cú thể bao gồm nhiều huyện, vậy chế ủộ bỏo cỏo và chịu sự giỏm sỏt trước Hội ủồng nhõn dõn ủược thực hiện như thế nào"(2). Tương tự như vậy, nếu thành lập Toà thượng thẩm thì vị trí phỏp lý và mối quan hệ của nú với cơ quan trung ương và cơ quan ủịa phương sẽ ủược giải quyết như thế nào? Đõy là vấn ủề ủũi hỏi phải cú sự bổ sung về những quy ủịnh phỏp luật ủể xỏc ủịnh trỏch nhiệm bỏo cỏo và chịu trỏch nhiệm của Chánh án Toà cấp sơ thẩm (khi tổ chức thành toà khu vực) và Chánh án Toà thượng thẩm. Đồng thời, phải giải quyết cả những mâu thuẫn trong việc thực hiện chế ủộ bổ nhiệm Thẩm phỏn, Chỏnh ỏn, Phú Chỏnh ỏn và chế ủộ bầu Hội thẩm nhõn dõn ủối với những Toà sơ thẩm khu vực ủược thành lập khụng cựng ủơn vị hành chớnh cấp tỉnh. Bờn cạnh ủú, nếu tổ chức Toà thượng thẩm trong hệ thống Toà ỏn ủể xột xử phỳc thẩm những vụ ỏn mà bản ỏn và quyết ủịnh của Toà án cấp tỉnh có kháng cáo, kháng nghị cũng cần phải tính tới cơ chế tuyển chọn Thẩm phán Toà thượng thẩm.
Trong quỏ trỡnh cải cỏch tư phỏp về việc bảo ủảm nguyờn tắc khi xột xử, Thẩm phỏn và Hội thẩm nhõn dõn chỉ tuõn theo phỏp luật là một vấn ủề ủặt ra cần ủược giải quyết. Bởi lẽ, thực tế cho thấy, nhiều Thẩm phỏn khi xột xử vẫn chưa hoàn toàn ủộc lập. Việc bỏo cỏo ỏn và nhận sự ủịnh hướng xột xử từ lónh ủạo của Thẩm phỏn chỉ giải quyết ủược mối quan hệ hành chớnh giữa cấp trờn và cấp dưới mà khụng ủảm bảo ủược nguyờn tắc ủộc lập xột xử của Thẩm phỏn. Bờn cạnh ủú, tỡnh trạng hiệp thương ỏn ủể trỏch nhiệm khụng thuộc về cơ quan nào trong cỏc cơ quan tiến hành tố tụng cũng ủang là vấn ủề cần ủược thực tiễn cải cách tư pháp giải quyết.
Hướng hoàn thiện
Về mụ hỡnh tổ chức tũa ỏn nhõn dõn hiện nay cú hai quan ủiểm, thứ nhất cho rằng tũa ỏn nhõn dõn mà ủặc biệt tũa ỏn nhõn dõn cấp quận huyện theo ủơn vị hành chớnh là khụng phự hợp vỡ việc tổ chức ủơn vị hành chớnh quận huyện
K IL O B O O K S .C O M
ảnh hưởng ủến nguyờn tắc ủộc lập xột xử của tũa ỏn, vỡ khụng chỉ cơ quan Đảng mà cá nhân những người có chức quyền trong tổ chức Đảng, chính quyền can thiệp vào hoạt ủộng xột xử của tũa ỏn do tũa ỏn lệ thuộc vào ủiều kiện vật chất, phương tiện làm việc, cỏn bộ tũa ỏn cũng lệ thuộc ủiều kiện sống của họ và gia ủỡnh họ vào cỏc cơ quan cấp quận, huyện. Mặt khỏc, mỗi quận huyện cú ủặc ủiểm khỏc nhau, do vậy việc tổ chức mỗi quận, huyện một tũa ỏn cựng một ủiều kiện vật chất như nhau với một cơ cấu như nhau sẽ làm cho biên chế cồng kềnh khụng cần thiết, dẫn ủến tỡnh trạng thiếu ủều cả về ủiều kiện vật chất và cỏn bộ, thẩm phỏn. Do ủú nờn chăng cần tổ chức tũa ỏn khu vực dựa trờn cỏc yếu tố dõn cư, ủịa lý, tỡnh hỡnh vi phạm, tội phạm.
Quan ủiểm thứ hai lại khẳng ủịnh, tổ chức tũa ỏn nhõn dõn ở nước ta hiện là hợp lý. Trước hết, chúng ta thấy rằng việc tổ chức tòa án nhân dân theo nguyờn tắc hành chớnh lónh thổ, tũa ỏn nhõn dõn ủược tổ chức từ Trung ương ủến tỉnh thành và quận, huyện theo ủơn vị hành chớnh, cỏch tổ chức này khụng khác mấy với các ngành, cán bộ thuộc chính phủ. Nếu vì lý do này mà nóng vội cho rằng thành lập tòa án khu vực là chưa hợp lý, chưa có cơ sở thuyết phục, bởi lẽ khụng thể cho rằng gộp một số tũa ỏn nhõn dõn huyện hiện nay ủể hỡnh thành tũa ỏn khu vực sẽ mạnh hơn ủể cú thể ủảm ủương xột xử tất cả cỏc loại vụ việc cấp sơ thẩm mà ủũi hỏi phải tớnh ủến tổng thể cỏc yếu tố như năng lực, trỡnh ủộ cỏn bộ, phương tiện làm việc, cơ sở vật chất, sự lónh ủạo của Đảng…
Nếu tổ chức tũa ỏn khu vực sẽ khụng ủảm bảo yờu cầu tăng cường sự lónh ủạo của Đảng ủối với cơ quan tư phỏp. Hơn nữa, nếu tổ chức tũa ỏn khu vực sẽ chịu trỏch nhiệm và bỏo cỏo cụng tỏc trước hội ủồng nhõn dõn cấp nào, việc giỏm sỏt cụng tỏc xột xử của tũa ỏn nhõn dõn khu vực sẽ do ai ủảm nhiệm. Mặt khác, theo luật tổ chức tòa án nhân dân thì việc giao quyền quản lý các tòa án nhõn dõn ủịa phương cho toà ỏn nhõn dõn tối cao khụng thể tỏch rời sự phối hợp chặt chẽ giữa tũa ỏn nhõn dõn tối cao với hội ủồng nhõn dõn cỏc cấp và giữa chỏnh ỏn tũa ỏn nhõn dõn cỏc cấp với hội ủộng dõn nhõn cỏc cấp. Hơn nữa, việc tổ chức tũa ỏn khu vực trong ủiều kiện về phương tiện giao thụng cú nhiều khú khăn ở nhiều tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa không gần dân là bất hợp lý, vfa
K IL O B O O K S .C O M
như vậy nếu thành lập tòa án khu vực thì khó khăn sẽ càng tăng nhiều hơn. Do vậy việc giữ nguyờn mụ hỡnh tổ chức tũa ỏn nhõn dõn theo ủơn vị hành chớnh quận, huyện….hiện nay ở nước ta là phự hợp nhằm bảo ủảm tăng cường sự lónh ủạo của Đảng ủối với hoạt ủộng tư phỏp, tăng cường sự giỏm sỏt của hội ủồng nhõn dõn và mối quan hệ chặt chẽ giữa toà ỏn nhõn dõn với hội ủồng nhõn dõn trong việc quản lý tốt cỏc tũa ỏn nhõn dõn ủịa phương.
Đổi mới tiêu chuẩn, thủ tục tuyển chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm, bãi nhiệm thẩm phỏn và hội ủồng nhõn dõn. Thời gian tới cần xõy dựng chiến lược nõng cao trỡnh ủộ cỏn bộ ngành Toà ỏn; trang bị cơ sở vật chất - kỹ thuật tốt hơn nữa cho Toà ỏn nhõn dõn cấp huyện ủể bảo ủảm cho việc tăng thẩm quyền xột xử của Toà ỏn cấp huyện cú tớnh khả thi trờn thực tế. Thực hiện chế ủộ ủói ngộ thoả ủỏng ủối với cỏn bộ toà ỏn và hội thẩm nhõn dõn, nhằm ủảm bảo cho cỏn bộ toà ỏn và hội thẩm cú ủủ ủiều kiện thực hiện tốt nhiệm vụ ủể ủảm bảo cuộc sống, yờn tõm phấn ủấu cho sự nghiệp bảo vệ cụng lý _một lĩnh vực rất quan trọng gúp phần thực hiện thắng lợi cụng cuộc ủụỉ mới ủất nước.
Cần nghiờn cứu thủ tục xột xử rỳt gọn ủối với cỏc vụ ỏn hỡnh sự ủơn giản, rõ ràng quả tang và bị cáo nhận tội, giám sát thủ tục rườm rà và kéo dài, tốn kém cho nhõn dõn.Tiếp tục sửa ủổi, bổ sung, hoàn thiện hệ thống phỏp luật tạo cơ sở phỏp lý vững chắc cho hoạt ủộng tư phỏp. Do ủú, cần xõy dựng mới và sửa ủổi, bổ sung Luật Tổ chức Toà ỏn nhõn dõn ủể cơ cấu tổ chức và chức năng, nhiệm vụ của Tũa ỏn nhõn dõn cú sự hợp lý hơn, nhằm bảo ủảm cải cỏch Toà ỏn phục vụ cho cải cách tư pháp.
Nghiên cứu khả năng trao cho Tòa án quyền giải thích pháp luật, phán xét tính hợp pháp, hợp hiến của các văn bản quy phạm pháp luật do các cơ quan nhà nước ban hành. Chức năng này hiện nay ủược giao cho cỏc cơ quan như Quốc hội, Hội ủồng nhõn dõn cỏc cấp, Chớnh phủ và cỏc cơ quan khỏc. Tuy nhiờn, thực tế cho thấy, hoạt ủộng giỏm sỏt tớnh hợp hiến, hợp phỏp của cỏc văn bản quy phạm phỏp luật ủạt hiệu quả chưa cao, biểu hiện là tỡnh trạng cỏc quy ủịnh của văn bản dưới luật mõu thuẫn với cỏc quy ủịnh của văn bản luật diễn ra khỏ phổ biến. Kinh nghiệm của cỏc nước trong việc giải quyết vấn ủề này là chuyển
K IL O B O O K S .C O M
việc giám sát và tuyên bố tính hợp hiến, hợp pháp của văn bản quy phạm pháp luật cho toà ỏn. Trờn thực tế, cỏch thức này ủó ủược thực hiện cú hiệu quả ở rất nhiều nước. Chớnh vỡ vậy, ủõy cú thể ủược coi là kinh nghiệm tốt cú thể ỏp dụng vào thực tế nước ta hiện nay.
Việc tổ chức phiờn toà xột xử cần ủổi mới theo hướng xỏc ủịnh cụ thể quyền hạn, trách nhiệm pháp lý của cả những người tiến hành tố tụng và những người tham gia tố tụng; bảo ủảm nguyờn tắc tranh tụng cụng khai, dõn chủ và nghiêm minh trong xét xử.
Bảo ủảm sự lónh ủạo toàn diện của Đảng ủối với tổ chức và hoạt ủộng của Toà ỏn trờn cơ sở ủổi mới sự lónh ủạo của Đảng. Muốn vậy, cần tăng cường hoạt ủộng kiểm tra của Đảng, cụng tỏc cỏn bộ Đảng, kết hợp với hoạt ủộng giỏm sỏt của nhõn dõn ủối với hoạt ủộng xột xử của Toà ỏn; ủồng thời, nõng cao trỏch nhiệm của Thẩm phán, của Hội thẩm nhân dân trước nhân dân và trước Đảng.