2.1. Truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tấn đậm đà màu sắc trữ tình, nhng trớc hết đó là những tác phẩm gắn liền với hiện thực.
Trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tấn giàu chất hiện thực bao quát một
đề tài rộng lớn.
Truyện ngắn của ông không có gì đặc biệt về đề tài, với hai tập truyện
"Trăng sáng" và "Đôi bạn" ông đã dùng toàn bộ những đề tài quen thuộc: Đó là tấm lòng thơng nhớ miền Nam, hoạt động của công nhân trong chế độ cũ,
những kí ức trong cuộc kháng chiến chống Pháp, rồi ông viết về đời sống cán bộ trong thời kì hoà bình.
Nổi lên trên tất cả đó là tấm lòng thơng nhớ miền Nam. Nỗi nhớ da diết dằn vặt. Nh chuyện một ngời vợ trong "Quê hơng": Truyện kể về nhân vật tôi trên đờng vào giới tuyến đã ngồi cạnh hai ngời phụ nữ. Họ đã nói chuyện với nhau về gia đình, chuyện chồng con, về cuộc sống hiện tại. Nhân vật tôi đã
nghe đợc câu chuyện của họ. Một ngời đi thăm chồng ở Hải Phòng về, một ngời là giáo viên cũng đi thăm chồng. Hai con ngời này có cùng tâm trạng, họ
đã tâm sự cho nhau nghe.
Chị ở Hải Phòng kể lần chồng về phép, sau đó có thai và sinh một đứa bé bụ bẫm nhng nó đã chết năm lên ba tuổi.
Cả ba ngời đã nói chuyện với nhau, cho đến lúc chia tay ở Hồ Xá.
Trong tâm trí nhân vật tôi vẫn hiện lên hình ảnh của họ, nghe thanh thoát nh buổi sáng mùa hè ở miền trung. Bởi họ chính là một phần của quê hơng, của cuéc sèng.
Trong truyện "Trăng sáng": viết về đôi trai gái nên duyên từ những cuộc
đối đáp thông minh, sắc sảo dới đêm trăng. Họ yêu nhau rồi trở thành bạn đời của nhau, hạnh phúc của họ là có thằng cu Bồn ra đời trong mái ấm gia đình này. Anh Bính vừa là bạn đời vừa là đồng nghiệp giúp chị Bính viết bài.
Những đêm trăng muộn, chị ngồi thức với ngọn đèn.
Một hôm tình cờ sang bờ Nam, anh Bính nhặt đợc cái nón của o Quế, về nhà chị Bính nhờ chồng viết th sang hỏi xem o Quế đã nhận đợc nón mà anh Bính treo vào cọc cha. Chị Bính nhớ lại ngày trớc đã gặp o Quế nh thế nào, đã
nãi nh÷ng g× víi o QuÕ.
Lòng chị nh muốn nói với o Quế ở bên bờ Nam bị bắt vì làm rơi nón xuống sông. Chị Bính đã khóc, cứ thế đêm nào cũng ngồi viết.
Tiếp đến truyện "Về Nam": Tâm về quê ăn tết trong chuyến xe lửa cuối năm. Quê anh ở Bến Tre - Nam Bộ .
Trên chuyến tàu anh nhớ những chuyện đã qua: Chị Tâm, Mùi, bà
Đồng, Minh ô tô ... và biết bao ký ức hiện về trong những câu chuyện ấy.
Một lần đơn vị Tâm ra bắc theo yêu cầu của cách mạng. Tâm đa anh em về ở nhà Mận một tháng, nhà Mận chỉ có hai chị em, thằng em tên là Bụng.
Đôi lúc tiểu đội Tâm cũng gặp chút chuyện phiền phức. Đó là chuyện mọi ngời kháo nhau rằng: anh Tâm làm xấu cô Mận sau đình. Nhng rồi mọi chuyện cũng đã qua đi, cùng làng với Mận có Phấn và Mùi. Phấn rất có tình cảm với Minh ô tô ( bạn cùng tiểu đội với Tâm).
Rồi cũng đến ngày tiểu đội của Tâm rút về miền Nam, Tâm đã ngỏ lời cùng Mận. Hôm nay, anh về phép mọi ngời rất mừng. Tâm đã hỏi Mận là ở
đây hay về đâu Mận nói về đâu cũng đợc. Tâm nghĩ Bắc Nam đâu cũng là quê mẹ.
Đó là truyện ngắn tiêu biểu của Nguyễn Ngọc Tấn viết về miền Nam, về nỗi nhớ của những ngời con xa quê hơng.
Bên cạnh đó Nguyễn Ngọc Tấn còn đề cập đến những hoạt động của cán bộ và công nhân trong chế độ cũ. Nh trong truyện "Cậu Huân": Cốt truyện
đợc dãn dắt qua lời kể của nhân vật tôi con của gia đình nuôi cậu Huân trong thời gian hoạt động cách mạng:
"Bốn năm trớc đó, vào một buổi sáng , lúc đi làm về dẫn theo một ngời, thấy mẹ tôi ngồi ôm gối, cha tôi nói vội: cậu Huân - con bác Soan, ra ở nhờ nhà ta để đi làm trong nhà máy, nhà khỏi lo gì cả, đâu sẽ vào đấy. Cha tôi nói to trớc mặt cậu Huân rồi cời xoà. Mẹ tôi đang buồn luẩn quẩn thêm cho cái cảnh vô tâm của cha tôi, cứ ngồi lạng đi".
Là một ngời vợ chịu thơng, chịu khó, lại hay nhờng nhịn, mẹ nhân vật tôi đón tiếp cậu Huân rất tử tế cuộc sống thiếu thốn lại trở nên túng quẩn, ngời mẹ ấy phải thờng xuyên nhịn đói, nhờng cơm cho chồng con và khách. Cái
đói, cái rét hành hạ, mẹ không ngủ đợc: "mẹ nó đói lắm phải không ? nghe thế mẹ tôi dấu nớc mắt rồi khóc thật". Cha nhân vật tôi lao vào hoạt động cách mạng dới hình thức đánh bạc, tổ tôm trên gác đến khuya. Nhà giờ lại thêm neo
ngời, rồi ngời mẹ đã nhiều lần bị bắt lên đồn tra khảo nhng không khai nên bọn chúng thả về.
Hai năm sau, các cuộc bãi công diễn ra ngày càng rộng khắp. Mọi ngời bị bắt đều đợc tha về: " Đùng một cái - hôm đó liên lạc xuống Cổ Lễ, mẹ nhân vật tôi gặp cậu Huân . Cậu còn sống, mẹ tôi mừng nh ngời chết sống lại - cậu Huân chẳng giết nó thì thôi chứ".
Lần thứ nhất - 1945: Cách mạng thành công ở thành phố Nam Định.
Mẹ tôi chờ cậu về thăm.
Lần thứ hai - 1954: Hoà bình lập lại, mẹ tôi lại ra ngoài hè mong, nhng cậu không về.
Hay trong chuyện "Ngày về" Nguyễn Ngọc Tấn đã viết về hoạt động cách mạng của một cô gái. Chuyện kể về tình cảm của anh bộ đội miền Nam tập kết ra miền Bắc. Tình cảm đó chớm nở lúc anh "Chỉ còn một ngày nữa là chuyến tàu cuối cùng nhổ neo ra Bắc .... "
Tại một vọng gác bên sông chàng trai bộ đội tập kết và cô gái gặp nhau cùng hò hẹn và tâm sự . ở đây cô đã kể với anh về những suy nghĩ của con gái mới lớn và cả những lúc bị đàn ông để ý và cô bị một thằng lính Mỹ đã chặn
đờng giao liên để tỏ tình. Nó đã cung cấp đạn cho cô để buộc chặt cô vào với nó. Ngày đình chiến, bọn lính kéo nhau đến xã cô gái rất đông trong đó có nó.
Cô phải trốn... và rồi mẹ đã cho cô đi bộ đội nhng lo cho mẹ cô không nỡ đi.
Qua lời tâm sự cô biết đợc quê hơng gia cảnh của anh bộ đội và trong quá trình hoạt động cách mạng, cô đã tìm đến gặp mẹ ngời lính. Thời gian năm năm trôi qua, câu chuyện ấy không còn giữa đợc hình ảnh nào rõ ràng trong anh nữa. Một hôm anh nhận đợc bức th dài trong Nam gửi ra, đó là lời của bà mẹ nhờ ngời viết hộ.
Năm năm trôi qua và bức th của ngời mẹ đã làm anh bạn trẻ gặp lại cô
giáo. Lúc ấy họ tiếp tục sống cuộc đời của họ vì phút giây ân ái đã đợc mẹ mở
®Çu.
Không những thế Nguyễn Ngọc Tấn viết trong truyện ngắn những ký ức của cuộc kháng chiến chống pháp, nh ở truyện "Mặt trận": Kể về nhân vật Hoà từ ga vào chợ Đụn ( dắt theo hai con chó) Hoà lạc vào một xã không biết là xã nào. Các cô du kích đã đa Hoà tới gặp trung đội trởng dân quân, anh dắt Hoà về nhà và Hoà đã gặp mẹ của trung đội trởng. Bà đã kể về con bà cho anh nghe và rồi hoà cũng đã kể những chi tiết trận đánh ngoài mặt trận mà anh vừa hình dung ra. Bà cụ móm mém kéo vạt áo lên chùi mồm. Hôm sau anh tổ tr- ởng xích lô phố huyện, cố biện bạch bằng cái giọng khàn đặc đòi chở Hoà ra tận ga. Trên đờng ra ga Hoà cứ phân vân "Xã này là xã nào "...
Ngồi lên xe lửa nhìn xa, Hoà gặp lại những ụ pháo, những bãi cao xạ và mạng lới điện thoại đan chi chít trên những ngọn cây. Thỉnh thoảng những
đoàn xe công binh nguỵ trang kín mít, chạy hối hả dới ma xuân, bùn bắn lên tung toé. Mặt trận còn đi rất xa.
Nguyễn Ngọc Tấn còn viết về các hoạt động ở các hợp tác xã, nông tr- ờng ...nh trong tác phẩm "Xuống núi " câu chuyện kể anh em tiểu đội làm nứa gồm 12 ngời, mỗi khi làm xong công việc thì thi (tiểu đổi trởng ) đã hô lên:
Xuèng nói.
Hay trong truyện: "Lao Động Vinh Quang": Hàm mới ngoài 38 tuổi, làm anh nuôi của một tiểu đội. Anh hài lòng với nghề nuôi quân của mình, mặc dù có nhiều lúc bị bạn bè trêu chọc, nhg anh chỉ bực một chút rồi lại thôi.
Cô Tính là một ngời công giáo, nhận Hàm làm bố nuôi. Trong tiểu đoàn của Hàm có rất nhiều ngời nhận làm "Con rể"...
Hàm muốn tập pháo và rất vui, còn Tính đã tập hợp đợc một khẩu đội
đại liên nữ dân quân Đồng Phợng.
Hàm có vợ và con nhỏ ở trong Nam buổi đầu anh thích tay dây cách mạng lòng quyết tâm, mấy năm sau, anh góp phần vào cách mạng chút ít thịt gia làm thành tích. Hôm nay tổ quốc gọi đến Hàm học pháo, gọi đến Hàm phải làm thêm việc, phiền phức và mới mẻ. Ngời lính cha già tên Hàm và bắt
đầu phải nghĩ ngợi về hai chữ vinh quang. Ngoài ra Nguyễn Ngọc Tấn còn
viết về đời sống của anh bộ đội trong hoà bình, ôngviết truyện "Đôi bạn" . Câu chuyện viết về nỗi lòng ngời mẹ, tuy tuổi đã cao nhng vẫn ngày đêm lo cho con gái mình. Cô gái - ngời con duy nhất của mẹ lớn lên, đến tuổi kết duyên, mẹ đồng ý cho lấy một ngời đàn ông miền Nam tập kết ra Bắc.
Chẳng may, ngời đàn ông ấy đã hy sinh, cô gái không nghĩ đến chuyện
đi bớc nữa mà vẫn lên nông trờng làm kinh tế và để mẹ phải luôn nhắc đến chuyện tơng lai của cô. Mẹ lo cho ngày mai mẹ già, cô đơn, không có cháu bên cạnh. Cô nói sẽ ở thế nuôi me, nhng mẹ không bằng lòng. Cuối cùng cô
đồng ý kết bạn với ngời con trai khác, họ sánh vai đi bên nhau trong nắng sớm và cời khúc khích trên con đờng về nhà cô gái.
Và trong câu chuyện "Một chuyến về phép" cũng đề cập đến vấn đề này. Câu chuyện viết về một chuyến về phép của cô thanh niên trong thời kỳ xây dựng kinh tế mới ở nông trờng. Để đợc nghỉ vài ngày phép về nhà, cô phải hết xin thủ trởng, rồi nhờ các anh, chị em trong tổ lao động để họ làm thêm mỗi ngời một giờ. Để cho cô về phép mà không ảnh hởng gì đến thành tích của cả đội thi đua sản xuất. Cuối cùng thì cô cũng đợc về với gia đình trong niềm vui sum họp.
Chúng ta không thể không nói tới truyện: "Món quà tết”: Câu chuyện ở quán trọ chật ních ngời, nào là ngời vợ đi thăm chồng, những anh bộ đội, bà chủ quán trọ... nhân vật tôi cũng có mặt ở quán trọ, anh bạn của nhân vật tôi bắt đầu kể chuyện về ngời vợ ở nhà, với những lá th động viên chồng yên tâm chiến đấu và những món quà quê gửi vào đơn vị. Hai ngời hỏi nhau có gửi quà gì về tết không? họ muốn gửi thuốc lá "Thăng Long"và ít bao diêm "Thống Nhất ". Nhng cuối cùng, nhân vật tôi nghĩ mùa xuân này sẻ không gửi hai bao diêm "Thống Nhất"và chai mật ong về Nam, vì không gửi đợc mà đem về chia cho đơn vị.
Nguyễn Ngọc Tấn đã gắn các câu chuyện vào đề tài rộng lớn của ông.
Hầu hết các nhân vật chính là các cán bộ miền Nam tập kết ra Bắc, nhiều câu truyện mang tính chất tự truyện. Đây là hai tập truyện khởi đầu cho một ph-
ơng thức sáng tác mới của Nguyễn Ngọc Tấn. Nó khẳng định thành công bớc
đầu về truyện ngắn mang đậm tính chất trử tình. Nó chứa đựng tất cả những suy nghĩ, tình cảm của ông lúc bấy giờ.
2.2. Phần lớn truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tấn mang tính chất tự truyện, bộc lộ tâm tính của tác giả.
Ta thấy truyện của ông hầu nh mang tính chất tự truyện. Nguyễn Ngọc Tấn nh hoá thân vào nhân vật để nói năng, cảm nghĩ. Thông thờng tác phẩm tự sự hớng về cuộc sống khách quan còn truyện ngắn mang tính chất tự truyện thờng mang màu sắc chủ quan. Trong mỗi nhà văn, họ thờng ẩn náu mình để nói, để hoá thân vào nhân vật, hớng vào nội tâm từng nhân vật. Tiêu biểu:
Truyện “ Xuống núi”: Đây là một câu chuyện chứa đựng nhiều yếu tố tự truyện. Nhân vật chính mang tên Thi, anh ta có vợ và con ở lại trong nam, nghĩa là cũng có nhiều tâm sự. Thể hiện qua nụ cời của anh, nhng cũng rất bí ẩn, ai muốn hiểu sao thì hiểu. Thi là một ngời hay cời, có chuyện gì cũng cời.
Một hôm anh nhận đợc th của một cô gái dới xuôi khiến anh rất vui, làm việc rất hứng khởi. Cô gái ấy tên là Sơng, một ngời con gái không xinh lắm, nhng có duyên. Cô đã yêu Thi, mặc dầu Thi đã có vợ. Nhng anh chỉ xem Sơng nh một ngời em gái. Thi đọc xong th của Sơng và nghĩ sẽ viết một lá th kể về công việc của mình và kể chuyện xuống núi cho cô nghe.
Hình nh không ai dễ gì mỗi lúc hiểu nhau. ở ngoài đời cũng nh trong truyện của Nguyễn Ngọc Tấn, thờng có những ngời biết thông cảm cho nhau và cũng chẳng thiếu những trờng hợp hoặc không hiểu nhau hoặc hiểu lầm nhau. Hậu quả của nó còn lành hiền cha gây tai hoạ, nhng bi kịch vẫn lấp ló có mặt.
Trong “Lao động vinh quang”: Hàm và Mận thân nhau, Hàm cứ việc tâm sự, Vấn chăm chú nghe, nhng mỗi ngời theo một ý nghĩ riêng. Nên rốt cuộc là tởng hiểu nhau mà hoá ra không. Còn ở đây, Sơng hiểu lầm từ đầu đến cuối về cuộc đời riêng của Thi và trớc sau cô không hiểu khác đi. Cái hiểu lầm của mình, thích ru ngủ mình trong sự lừa dối đầy hi vọng hơn là đối mặt với sự thật tẻ nhạt cứ bo bo giữ gìn nó nh một ảo ảnh. Nền chuyện vẫn là cảnh
thiên nhiên, lao động, tuổi trẻ. Thi cùng một đơn vị về thôn công giáo giúp dân chống hạn, anh chàng hiền lành, gan dạ và thờng mỉm cời, một nụ cời khó hiểu, khó chịu. Không phải với anh mà với ngời khác cụ thể là với cô Sơng.
Còn Sơng là một cô gái nghèo vừa đợc giải phóng, mải mê lao vào công việc, tâm hồn sôi nổi ngấm ngầm này không chịu thua kém ai. Bộ đội về cô có đợc chỗ dựa tinh thần vững khoẻ. Cô đã hai mơi tuổi, hoàn cảnh đó không tránh khỏi dẫn đến sự thầm lặng, kín đáo thơng yêu một ngời. Ngợc lại, cô cũng trở thành một cái gì đó khám phá của Thi. Thi hiểu rõ cái vất vả khó khăn của S-
ơng, vợ con Thi ở trong Nam, anh yêu vợ con chân thành và chung thuỷ. ở trong đó ngời thân của anh đang đấu tranh, cắn răng xuống chiếu mà chờ đợi, chẳng có gì làm phai lòng họ nh lòng anh mong ớc. Thái độ im lặng, nụ cời của anh nói lên điều đó.
Nhìn chúng về nội dung truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tấn có nhiều chi tiết tự truyện, hiện thực, trong truyện chủ yếu là hiện thực tâm hồn. Nhà văn viết bằng tâm hồn, những nhân vật khác nhau đều ít nhiều mang tâm tình của ông. Những biểu hiên thiết tha của tình cảm lớn, Nam Bắc chia hai đợc thể hiện thông qua tấm lòng của những con ngời thân yêu nhất của mình ở bên kia sông giới tuyến.
“ Trăng sáng” là hồi quang về ánh trăng bao la, đã từng bao bọc, ôm ấp nhà văn, những đêm trăng ở Tha La, ghi trong nhật kí của ông, đêm trăng ở chiến khu miền Đông, đêm trăng trên cái rẫy ngày ông mới cới vợ...và những nhân vật bô đội, những mối quan hệ của các anh với nhân dân cũng là quan hệ với nhân dân của nhà văn, đã từng là du kích, là cảm tử quân, đã phụ trách những lớp huấn luyện đặc công. Tác giả nh chui vào các nhân vật mà hành
động, mà nói năng, cảm nghĩ, mà triên miên trong những kỉ niệm êm ả. Tâm hồn là một thế giới phong phú, đặc sắc, chung mà rất riêng, khai thác không bao giờ cùng. Biết bộc lộ cho có nghệ thuật, bao giờ cũng tạo đợc sức hấp dẫn.
Hay nh nhân vật trong “Món quà tết” cũng lại là một khách cùng trọ
đêm với tác giả, xuất hiện nh con số không và kết thúc nh một tính cách hoàn chỉnh, qua phát hiện và trình bày nghệ thuật. Tác giả giải quyết một vấn đề rất