2.2.1. Âm mưu và thủ ủoạn của quõn Nguyờn
Thất bại trong hai lần xâm lược vào năm 1258 và 1285, vua Nguyên Hốt Tất Liệt vô cùng tức tối nên muốn tổ chức ngay cuộc chiến tranh xâm lược lần thứ ba hòng trả thù, ựồng thời cũng ựể ựánh thông con ựường bành trướng xuống đông Nam Á. Vì lẽ ủú, Hốt Tất Liệt ủó bói bỏ kế hoạch ủỏnh Nhật Bản ủó ủược chuẩn bị từ trước ủể dồn sức cho cuộc viễn chinh lần này. Rút kinh nghiệm của hai lần thất bại trước, lần này ngoài kỵ binh nhà Nguyên còn dùng một lực lượng thủy binh khá mạnh và mang theo
lương thực ủầy ủủ. Cuối năm 1287, dưới sự chỉ huy của Thõn vương Thoỏt Hoan, 30 vạn quõn Nguyờn chia làm ba ủạo tiến vào nước ta:
ðạo quõn do Thoỏt Hoan chỉ huy từ Quảng Tõy theo ủường Lạng Sơn tiến vào ðạo quân do Ái Lỗ chỉ huy từ Vân Nam theo sông Hồng tiến xuống
ðạo quân thủy do Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp chỉ huy với hơn 600 chiến thuyền từ Quảng đông vào vịnh Hạ Long theo sông Bạch đằng tiến vào hội quân ở Vạn Kiếp (Chí Linh, Hải Dương). Ngồi ra, cĩ một đồn thuyền vận tải do Trương Văn Hổ giữ chức Giao Chỉ hải thuyền Vạn hộ cầm ủầu, chở 70 vạn thạch lương theo sau.
Cú thể núi, cuộc xõm lược lần này ủược chuẩn bị khỏ chu ủỏo. ðặc biệt, lần này vua Nguyờn cũng ủó dặn dũ Thoỏt Hoan phải thận trọng: “Khụng ủược cho Giao Chỉ là nước nhỏ mà khinh thường” [4; 83].
Tuy ủược dặn dũ phải cẩn trọng nhưng Thoỏt Hoan vẫn thỳc quõn ồ ạt tiến vào nước ta, lại thờm việc quõn ta lần này khụng giao chiến ngay từ ủầu mà thực hiện kế sỏch “thanh dó” và rỳt về vựng ven biển ủể bảo toàn lực lượng nờn giặc cú phần khinh thường ðại Việt. Hơn nữa, khi thủy binh của ễ Mó Nhi giao ủấu với quõn ta ở Ngọc Sơn (Mũi Ngọc, Quảng Ninh) và An Bang (Quảng Ninh) ủó xảy ra những trận giao chiến khỏ quyết liệt nhưng ta vẫn khụng chặn ủược bước tiến của giặc, thế là ễ Mó Nhi thỳc quõn mở ủường theo sụng Bạch ðằng tiến lờn Vạn Kiếp hội quõn với Thoỏt Hoan, bỏ lại đồn thuyền lương nặng nề của Trương Văn Hổ. Hậu quả là một ngày thượng tuần tháng 2, đồn thuyền lương của Trương Văn Hổ theo giĩ mùa đơng bắc tiến vào trận ủịa mai phục của ta. Dưới sự chỉ huy của Trần Khỏnh Dư, quõn ta tiờu diệt sạch đồn thuyền lương của chúng. Chủ tướng hải thuyền Vạn hộ họ Trương tháo chạy ra Quỳnh Chõu ( ủảo Hải Nam, Trung Quốc).
ðến ủầu thỏng 2 năm 1288 quõn số ủịch ở Vạn Kiếp tăng lờn 30 vạn quõn. Thoỏt Hoan ủó xõy dựng vựng này thành một căn cứ quõn sự, làm bàn ủạp tiến về Thăng Long, lỳc này quõn dõn ta tạm thời rỳt khỏi kinh thành. Từ ủú, quõn thủy do ễ Mó Nhi chỉ huy rỏo riết ủuổi theo vua Trần nhưng khụng sao bắt ủược những người lónh ủạo chủ chốt của ta. Giặc tức tối tàn sát nhân dân, gây trăm ngàn tội ác.
Sau gần 2 thỏng ủúng ở Thăng Long, mấy chục vạn quõn Nguyờn lõm vào tỡnh trạng thiếu lương thực trầm trọng vậy mà vẫn chưa thấy thuyền lương của Trương Văn Hổ ủến, Thoỏt Hoan sai ễ Mó Nhi ủi tỡm. Thủy quõn ủịch ủến cửa ðại Bàng (Văn Úc, Hải Phũng) bị quõn ta chặn ủỏnh, bắt ủược hơn 300 thuyền chiến. Sau ủú, ủến Thỏp Sơn (ðồ Sơn, Hải Phũng), chỳng lại bị quõn ta ủún ủỏnh. Và ủến An Bang thỡ chỳng biết đồn thuyền lương đã bị tiêu diệt, Ơ Mã Nhi thất vọng theo đường sơng Bạch ðằng trở lại Vạn Kiếp.
Thuyền lương khụng cũn, nghĩa là chủ trương chiếm ủúng lõu dài của quõn Nguyờn cũng tiờu tan. Bờn cạnh ủú việc quõn dõn ta ủó thực hiện kế “vườn khụng nhà trống” ở mọi nơi ủó ủẩy giặc vào thế khốn cựng, hoang mang lo lắng. ðầu thỏng 3, Thoát Hoan phải bỏ Thăng Long, chuyển quân về Vạn Kiếp cố thủ, nhưng chúng vẫn lo sợ bị ta tập kớch, nờn ủó bàn với nhau: “Ở Giao Chỉ khụng cú thành trỡ ủể giữ, khụng cú lương thực ủể ăn, mà thuyền lương của Trương Văn Hổ khụng ủến. Vả lại khớ trời núng nực, lương hết, quõn mệt, khụng lấy gỡ chống giữ lõu ủược lấy làm hổ thẹn cho triều ủỡnh, chi bằng nờn toàn quõn mà về thỡ hơn” [4; 85]. Lỳc này nội bộ giặc lại xuất hiện ý kiến là cú nờn hủy thuyền ủể rỳt quõn theo ủường bộ, sau nhiều lần bàn bạc, Thoỏt Hoan ủó quyết ủịnh chia làm hai ủạo quõn theo hai ủường thủy bộ rỳt về nước.
Quõn bộ do Thoỏt Hoan chỉ huy ủi theo ủường Lạng Sơn, cú A Bỏt Xớch dẫn kị binh ủi trước dẫn ủường
Quõn thủy do ễ Mó Nhi, Phàn Tiếp chỉ huy rỳt về theo ủường sụng Bạch ðằng và ủể bảo ủảm an toàn, Thoỏt Hoan phỏi một ủội kị binh do Trỡnh Bằng Phi ủi theo yểm trợ.
2.2.2. Kế sách diệt giặc của quân ta
Từ nhiều nguồn tin tức thu thập ủược ở Thăng Long, Vạn Kiếp, quõn ta ủó nắm ủược lực lượng và kế hoạch rỳt lui của ủịch. ðại bộ phận quõn ủịch sẽ rỳt lui bằng ủường bộ dưới quyền chỉ huy trực tiếp của Thoỏt Hoan, số cũn lại rỳt theo ủường thủy.
Theo ước tớnh, số thuyền giặc lỳc này cú khoảng 600 chiếc, mỗi chiếc chở ủược trờn dưới 100 người, như vậy số quõn ủịch rỳt theo ủường thủy khoảng 6 vạn. Vấn ủề ủặt ra cho quõn ta lỳc này là nờn tấn cụng cả hai ủạo quõn hay chỉ chọn một trong hai. Cuối cựng sau khi ủó tớnh toỏn thực lực giữa ta và ủịch thỡ Hưng ðạo Vương ủó quyết ủịnh tập trung lực lượng tiờu diệt thật nhanh, thật gọn ủạo quõn thủy của ủịch. Quõn ta cú ủủ khả năng thực hiện một trận quyết chiến chiến lược như thế, và việc ủạo quõn thủy bị tiờu diệt sẽ tỏc ủộng mạnh mẽ ủến tinh thần của ủạo quõn bộ rỳt lui sau. ðồng thời, ủại quõn ta sau khi tiờu diệt ủạo quõn thủy cú thể nhanh chúng vận ủộng ủến tham gia những trận ủỏnh tiờu diệt ủạo quõn bộ. Như vậy, cả hai ủạo quõn thủy bộ của ủịch ủều bị tiờu diệt, trong ủú ủạo quõn thủy bị tiờu diệt gọn, toàn bộ; ủạo quõn bộ bị tiờu diệt liên tiếp từng bộ phận một và cuối cùng bị tiêu diệt nặng nề.
Sau khi xỏc ủịnh ủược ủối tượng quyết chiến thỡ phải ủề ra ủược kế sỏch diệt giặc, lúc này Trần Quốc Tuấn đã suy đốn rằng: từ Vạn Kiếp ra biển về nước đạo quân thủy của ủịch nhất ủịnh phải ủi qua dũng sụng Bạch ðằng nờn ụng quyết ủịnh chọn sụng Bạch ðằng làm trận ủịa quyết chiến tiờu diệt ủạo quõn thủy. Vào những ngày thỏng 3 năm 1288, Hưng ðạo Vương ủó về vựng Bạch ðằng trực tiếp nghiờn cứu ủịa hỡnh và ủớch thõn bài binh bố trận.
Bạch đằng là một sông lớn do sông đá Bạc, sông Giá và nhiều nhánh sông khác ủổ vào. Dũng sụng rộng mờnh mụng, bờn phải cú dóy nỳi ủỏ vụi Tràng Kờnh bỏm sỏt bờ, bờn trỏi là rừng cõy um tựm. Sụng Bạch ðằng ủổ thẳng ra biển theo cửa Nam Triệu và theo mấy nhánh sông phía tả ngạn như sông Chanh, sông Kênh, sông Rút.
Trờn dũng sụng chảy ra cửa Nam Triệu, ghềnh Cốc là một bói ủỏ ngầm chạy ngang qua sụng Bạch ðằng phớa dưới cửa sụng Chanh. Khi nước triều xuống, ủõy là một bói chướng ngại rất nguy hiểm ủối với cỏc loại thuyền. Cho nờn cỏc thuyền ủi ra biển, nhất là cỏc thuyền lờn Khõm Chõu thường ủi ủường sụng Chanh là ủường ngắn nhất và thuận tiện nhất. Từ hữu ngạn sông đá Bạc còn có một nhánh sông (sông Giá), chảy theo phớa tõy dóy nỳi Trành Kờnh, ủổ ra sụng Bạch ðằng phớa trờn cửa sụng Chanh một ủoạn.
í ủịnh tỏc chiến của Trần Quốc Tuấn là buộc thuỷ quõn rỳt lui của ủịch phải ủi vào sông Bạch ðằng, rẽ vào sông Chanh, tiêu diệt chúng trong một trận quyết chiến lớn ở khu vực sụng Bạch ðằng và sụng nhỏnh. Trần Quốc Tuấn ủó cho quõn, dõn ta ủẵn gỗ lim, gỗ tỏu trờn rừng về, ủẽo nhọn, cắm xuống sụng thành nhiều bói chướng ngại vật ở những nơi hiểm yếu ta ủịnh ủỏnh ủịch, chủ yếu là trờn sụng Chanh, một phần trên sông Kênh, sông Rút. Các bãi cọc chắn ngang sông, cách ngã ba sông, nơi nước sụng Bạch ðằng ủổ vào sụng Chanh, sụng Kờnh, sụng Rỳt khoảng 400 một.
Cỏch ủỏnh của Ngụ Quyền từ thuở phỏ quõn Nam Hỏn lại một lần nữa ủược vận dụng sỏng tạo với ủặc ủiểm là Ngụ Quyền ủỏnh ủịch từ biển vào cũn Trần Quốc Tuấn ủỏnh chỳng từ trong sụng ủi ra biển. Trong ý ủịnh này, mức nước thuỷ triều lờn xuống ở khu vực cỏc bói cọc trong cỏc thời gian khỏc nhau trong ngày, trong thỏng ủó ủược Trần Quốc Tuấn trực tiếp tìm hiểu.
Trần Quốc Tuấn hẳn cũng tớnh rằng thuyền của giặc phần nhiều là thuyền lớn, ủi biển. Nay ủi trong sụng, chỳng phải chọn thời kỳ nước triều cường. Vấn ủề ủặt ra phải là kiềm chế ủịch từ khi chỳng xuất phỏt, suốt trong thời gian nước triều cường, dẫn dắt chỳng ủến ủầu bói cọc vào lỳc nước triều bắt ủầu xuống thấp.
Một bà bỏn hàng nước ở một bến ủũ ngang trờn sụng Bạch ðằng ủó giỳp Trần Quốc Tuấn xỏc ủịnh cỏc kỳ con nước và tỡnh hỡnh thuỷ triều lờn xuống trờn sụng Bạch ðằng Kiến thức của quần chỳng cộng với trớ tuệ của lónh ủạo ủó ủưa ủến mưu lược lớn và thắng lợi vang dội.
Trong dãy núi Tràng Kênh ở hữu ngạn cũng như trong các khu rừng rậm rạp ở tả ngạn, quõn bộ của ta ủó chiếm lĩnh cỏc ủịa hỡnh cú lợi, sẵn sàng ủỏnh ủịch từ phớa sụng tiến lờn. Và trong cỏc khe ngỏch hai bờn sụng Bạch ðằng cỏc ủội thuỷ binh của ta ủó mai phục, sẵn sàng xuất kớch. Phớa ghềnh Cốc, một lực lượng thuỷ binh của ta cũng ủó
ủược bố trớ sẵn, kết hợp với thế hiểm trở của ghềnh, khụng cho thuỷ binh ủịch lợi dụng khe hở tiến xuống cửa Nam Triệu.
Thế trận bao võy, tiến cụng ủịch, sẵn sàng dồn chỳng vào cỏi bẫy lớn của quõn ta ủó ủược hỡnh thành, hiểm và chắc. Theo truyền tụng dõn gian và gia phả cỏc dũng họ ở ủịa phương, thỡ nhõn dõn dọc hai bờn bờ sụng Bạch ðằng, sụng Giỏ, sụng Chanh và núi chung cả vựng ven biển ủều tớch cực tham gia cụng việc chuẩn bị trận ủỏnh trờn sụng Bạch đằng, như xác ựịnh các kỳ con nước của sông Bạch đàng, ựịnh vị trắ cắm cọc trong lũng sụng, làm cọc, ủúng cọc, làm bố hoả cụng, giỳp lương thực và tổ chức những ủội dõn binh ủể phối hợp chiến ủấu với quõn ủội của triều ủỡnh.
Thế trận của ta tuy chuẩn bị công phu nhưng nếu giặc không hành quân theo hướng mà ta ủún ủỏnh thỡ bao cụng sức xem như “ủổ sụng, ủổ bể”! Thế nờn, song song với việc chuẩn bị chiến trường, quõn ta cũn phải dẫn dắt ủể làm sao ủịch phải hành quõn ủỳng theo kế hoạch của ta. ðể làm ủược việc này, quõn ta cú ba nhiệm vụ phải hoàn thành:
Một là, tỡm cỏch tỏch quõn kỵ hộ tống ra khỏi ủội quõn thủy, ủỏnh lui chỳng về Vạn Kiếp
Hai là, tổ chức trận đánh trên sơng Giá ở khu vực Trúc ðộng buộc đồn chiến thuyền đi tiên phong của địch phải dồn lại cùng tồn bộ đồn quân rút lui. Mặt khác, trận này làm cho ủịch nghĩ rằng quõn ta tập trung binh lực mạnh ở sụng Giỏ, và rỳt theo ựường sông đá Bạc, nơi quân ta ựặt phục binh, là lối thoát cho chúng.
Ba là, tập trung binh lực ủỏnh một trõn quyết chiến trờn sụng Bạch ðằng 2.2.3. Diễn biến
Ngày 30 thỏng 3 năm 1288, từ căn cứ Vạn Kiếp, Thoỏt Hoan cho ủạo binh thuyền của ễ Mó Nhi rỳt lui trước với sự hộ tống của một ủội kỵ binh do Trỡnh Bằng Phi chỉ huy. Theo như kế hoạch ủó ủề ra, quõn ta ủó khẩn trương phỏ hủy cầu ủường, bố trớ quõn mai phục dọc ủường hành quõn của quõn kỵ (cú thể là ủường quốc lộ 18 qua đông Triều hiện nay). Vì cầu bị phá, ựường bị chặt từng ựoạn, lại bị ựón ựánh liên tục, ựội kỵ binh của ựịch hành quân rất khó khăn, chậm chạp. Ngày 4, ựến chợ đông Triều, khụng qua ủược sụng, chỳng rất sợ quõn ta tập kớch. Ngay ủờm hụm ủú, chỳng tỡm ủường quay trở lại. Nhưng sợ ủi ủường cũ sẽ bị quõn ta tiờu diệt nờn bọn chỉ huy Trỡnh Bằng Phi, ðạt Truật tỡm ủường tắt trở về Vạn Kiếp ủể kịp thời theo Thoỏt Hoan rỳt chạy về nước, bỏ mặc đồn thuyền của Ơ Mã Nhi. ðến đây thì kế hoạch tách quân bộ ra khỏi quõn thủy của ta ủó thành cụng, phần việc cũn lại là dẫn dắt thủy quõn ủịch vào cỏi bẫy mà ta ủó giương sẵn.
Số phận của ủạo quõn thủy cũng chẳng tốt hơn là mấy, dọc ủường từ Vạn Kiếp qua sụng Kinh Thầy, quõn dõn ta ủó bố trớ nhiều trận ủỏnh tiờu hao ủịch. Quõn chủ lực dưới quyền chỉ huy trực tiếp của hai vua Trần phối hợp với dân binh ở vùng Hiệp Môn (Kinh Mụn, Hải Dương) do Nguyễn Xuõn chỉ huy, mở nhiều trận ủỏnh kỡm hóm bước tiến của ủịch. Chỳng ủi rất chậm chạp, phải “giao chiến ngày này qua ngày khỏc”
[12;185].
Ngày 8 thỏng 4, ủội tiền vệ của ủịch do tướng Lưu Khuờ chỉ huy ủến ủầu sụng Giỏ. Chỳng muốn thăm dũ lực lượng của ta và tỡm ủường rỳt lui an toàn, theo sụng Giỏ ra Bạch ðằng. Nếu giặc rỳt theo ủường này thỡ lực lượng và trận ủịa bố trớ của ta ắt sẽ bị lộ, thế chủ ủộng bất ngờ sẽ khụng cũn nữa, và tất yếu là những gỡ mà quõn dõn ta ủó dày cụng chuẩn bị sẽ khụng cú tỏc dụng gỡ nữa. Vỡ thế quõn ta ủó ủún ủỏnh ủịch ở Trỳc ðộng, ủõy là một trận phục kớch diễn ra vào ban ủờm. Theo truyền thuyết ủịa phương, trong trận này, quõn ta tuy ớt nhưng tỡm cỏch nghi binh vừa chặn ủỏnh vừa hư trương thanh thế lừa ủịch. Kế hoạch nghi binh ủược chuẩn bị chu ủỏo và thực hiện bằng nhiều hỡnh thức phong phỳ. Trước ủú, mỗi gia ủỡnh nộp cho quõn ủội nhiều mo cau cú trỏt cơm và cỏc bố chuối. Khi ủược tin giặc sắp kộo ủến, quõn ta ủúng trờn nỳi ủó thay ủổi quần áo và cờ lệnh năm lần với năm màu sắc khác nhau, lại thả rất nhiều mo cau và thân chuối trôi ựầy sông. đêm tối, ựèn ựuốc sáng, chiêng trống rộn rịp. đồng thời quân ta lại chẹn ủỏnh phớa trước và hai bờn, tờn bắn xuống như mưa gõy nhiều thiệt hại cho ủịch. ðịch tưởng quõn ta ủụng, bố trớ mai phục nhiều, rất hoang mang lo sợ. Trải qua một ngày ủờm chiến ủấu, mưu trớ và linh hoạt, quõn dõn Trỳc ðộng ủó ủỏnh cho ủội tiền vệ Lưu Khuê bị thất bại hoàn toàn, số lớn bị tiêu diệt. Chúng phải quay lại, theo sông đá Bạc xuôi xuống cùng ựoàn thuyền Ô Mã Nhi. Thắng lợi Trúc động không chỉ ủảm bảo ủược bớ mật của trận Bạch ðằng mà cũn buộc ủịch phải hành quõn ủỳng ủường và ủỳng thời gian mà ta ủó ủề ra.
Mờ sáng ngày 9 tháng 4 năm 1288, tức ngày 8 tháng ba năm Mậu Tý, đồn thuyền chiến Ô Mã Nhi xuôi đá Bạc tiến xuống sông Bạch đằng. đội tiền quân do tham chớnh Phàn Tiếp chỉ huy ủi ủầu. Lỳc ủú, nước triều vẫn cũn mờnh mụng.
Ngày 9 ủỳng vào ủộ nước cường, triều dõng cao và lờn xuống mạnh. Dự tớnh về con nước triều cao nhất vào nửa ủờm hụm trước, 8 thỏng 4, là 3,2m và thấp nhất là 2,09m vào buổi trưa ngày hụm sau. Như vậy, ủộ chờnh lệch là 2,3m. Triều xuống mạnh nhất vào gần trưa, nước có thể rút 0,3m trong 1 giờ, chảy xiết.
Trờn cỏc mỏm nỳi, trong cỏc nhỏnh sụng, cỏc chiến sĩ ta ủó chỉnh tề cung tờn, gươm giáo chờ lúc nước triều xuống mạnh và đồn binh thuyền Ơ Mã Nhi lọt vào sơng Bạch ðằng là ủổ ra quyết chiến.
Nước triều xuống mạnh, cuộc chiến bắt ủầu.
Trần Quốc Tuấn cho “một ủội thuyền khiờu chiến, rồi giả cỏch thua chạy”. Giặc ủuổi theo, ủội thuyền ủi ủầu của Phàn Tiếp tiến lờn phớa trước. Nước triều xuống mạnh hơn. Từ cỏc nhỏnh sụng, những ủội thuyền nhẹ của ta vun vỳt lao ra ủỏnh tạt sườn ủội tiền quõn ủịch, gõy cho chỳng những thiệt hại ủầu tiờn. Bị nhiều ủợt ủột kớch vào sườn, ủội hỡnh thuyền ủịch trở nờn lộn xộn. Chỳng lỳng tỳng khụng sao tiến nhanh ủược nữa.
Thế ủịch dưới sụng càng trở nờn bất lợi. Phàn Tiếp vội ủưa thuyền ỏp sỏt vào phớa Tràng Kờnh và thỳc quõn ủổ lờn bờ. Chỳng muốn giành lấy ủiểm cao ủể chống lại quõn ta, hỗ trợ cho trung quân và hậu quân chúng rút lui an toàn. Thế nhưng bộ phận quân ta phục sẵn ở các áng núi Tràng Kênh liền xông ra quyết chiến. Từ trên núi, quân ta hất ủịch xuống hết ủợt này ủến ủợt khỏc, quyết khụng cho ủịch chiếm nỳi.
Bấy giờ ủại quõn ủịch do ễ Mó Nhi thống lĩnh cũng vừa ủổ vào sụng Bạch ðằng.
Những thuyền chiến Quảng đông to lớn, ựóng toàn bằng gỗ tốt, nặng nề trôi về hướng ghềnh Cốc. Một bộ phận ủi ủầu cố trỏnh quóng ghềnh cạn, dồn ủội hỡnh lại, ủịnh vượt qua quóng ghềnh sõu. Lợi dụng lỳc ủịch lỳng tỳng ủiều chỉnh ủội hỡnh, quõn Thỏnh dực nghĩa dũng lộ Hồng Khoái do tiết chế Nguyễn Khoái chỉ huy, với hàng trăm thuyền chiến cùng quân các lộ từ các lạch sông, căng hết tay chèo lao nhanh ra tiến công giữa ủội hỡnh ủịch. Một số thuyền giặc luống cuống va vào quóng ghềnh cạn, chiếc bị ủắm, chiếc lật nghiêng. Những chiếc khác giạt sang một bên bị thủy binh ta xông vào tiêu diệt. Cỏc thuyền chiến của Nguyễn Khoỏi tả xung hữu ủột trờn quóng sụng ghềnh Cốc, hỡnh thành một tuyến ngang sụng chặn ủứng ủịch lại. Cựng lỳc, cỏc ủạo thủy binh Hải đông, Vân Trà từ phắa điền Công, Gia đước, sông Thải, sông Giá cùng nhanh chóng nhất tề tiến ra. Tiếng trống vang lên khắp các ngả sông. Bị quân ta công kích từ nhiều phớa, lại bị những làn mưa tờn của ta uy hiếp, thuyền ủịch dần dần bị dồn cả về bờn tả ngạn. Ô Mã Nhi phải thúc thuyền tiến về hướng các cửa sông Chanh, sông Kênh, sông Rỳt tỡm ủường chạy trốn.
Bấy giờ là quóng gần trưa. Thủy triều rỳt rất nhanh, nước xuống ủến mức thấp nhất. Cỏc trận ủịa cọc trước ủú vẫn im lỡm ẩn dưới làn nước triều mờnh mụng, giờ bỗng xuất hiện như một ủội quõn ngầm.
Bị nước triều ào ào ủẩy xuụi lại bị ủỏnh gấp sau lưng, thuyền giặc lớp trước lớp sau cứ thế vựn vụt ủõm vào cỏc trận ủịa cọc. Hoàn toàn bất ngờ, nhiều thuyền bị cọc ủõm thủng, bị ủắm làm chật nghẽn cả cỏc cửa sụng.
Cuộc chiến ủấu diễn ra hết sức ỏc liệt. Từng trận mưa tờn tẩm thuốc ủộc trựm lờn ủầu giặc. Thuyền chiến của ta ỏp vào sỏt ủịch ủỏnh gần, quõn ta dựng gươm, cõu liờm hai lưỡi, giỏo dài, ngạnh lớn, dựi bốn cạnh ủõm chộm vụ số quõn giặc.
đúng lúc ựó, các bè nứa thuyền nan chứa ựầy chất dễ cháy giấu sẵn ở vùng Tràng Kờnh, cỏc làng Do Lễ, Phục Lễ, Phả Lễ, ủược cỏc ủội dõn binh nổi lửa ủốt chỏy và thả