liệt, tính nhiều hình nhiều vẻ trong phương pháp, và hình thức tiến hành chiến đấu.
Đứng trước một quân đội như vậy, các đối thủ Trịnh, Lê, Nguyễn, Xiêm, Thanh chỉ biết đưa ra một chiến thuật cứng nhắc, chậm chạp cho nên họ đã thất bại nhanh chóng.
C.ĐẶC ĐIỂM CHỦ YẾU CỦA THIÊN TÀI QUÂN SỰ CỦA NGUYỄN HUỆ.
Nhận định tổng quát nghệ thuật quân sự của Nguyễn Huệ, đồng chí Trường Chinh đã viết: “Ưu điểm trội nhất của cuộc kháng chiến đời Nguyễn Quang Trung là tiến cơng nhanh chóng và mãnh liệt”[1]. Câu nói súc tích đó đã nêu bật lên một cách khái quát và đầy đủ những đặc điểm cơ bản nhất trong tư tưởng chỉ đạo tác chiến, trong nghệ thuật quân sự của Nguyễn Huệ.
Mục đích chính trị của chiến tranh mà Nguyễn Huệ và quân đội Tây Sơn tiến hành là đánh đổ bọn phong kiến phản động trong nước và bọn phong kiến nước ngoài đến xâm lược, thực hiện thống nhất, giữ vững độc lập. Mục đích chính trị đó là nguyên tắc chính trị cơ bản của chiến tranh. Mục đích đó được thực hiện về mặt quân sự bằng cách dùng lực lượng vũ trang để thực hiện thống nhất, bảo vệ Tổ quốc, đánh tan các quân đội phong kiến Trịnh, Lê, Nguyễn, Xiêm và Thanh. Để đạt được mục đích đó, trong mọi hành động của quân đội Tây Sơn, Nguyễn Huệ luôn luôn nắm vững các nguyên tắc cơ bản là ra sức tiêu diệt địch và hết sức bảo tồn mình. Nguyên tắc cơ bản đó là căn cứ của tất cả các nguyên tắc khác chỉ đạo toàn bộ hành động quân sự, từ nguyên tắc chiến lược đến nguyên tắc chiến thuật.
Trong hai mặt của ngun tắc cơ bản đó, thì tiêu diệt địch là chủ yếu, bảo tồn mình chiếm địa vị thứ hai vì rằng chỉ có tiêu diệt địch mới có thể bảo tồn mình một cách hiệu quả nhất.
Tiến công là thủ đoạn dùng để tiêu diệt địch, tiến công để trực tiếp tiêu diệt địch nhưng đồng thời cũng để bảo tồn mình. Khởi nghĩa vũ trang, chiến tranh giải phóng từ khi nổ ra đến lúc phát triển, từ khơng có căn cứ đến thành lập căn cứ từ bộ phận đến tồn quốc, từ khơng có chính quyền đến xây dựng chính quyền, từ khơng có qn đội đến phát triển quân đội, từ đánh những toán lẻ tẻ của địch đến tiêu diệt lực lượng chiến lược lớn mạnh….bao giờ cũng do tiến công mà đạt được.
Trong cuộc chiến tranh do Nguyễn Huệ tiến hành, tiến công là chủ yếu, là quyết định. Từ trận hạ thành Qui Nhơn năm 1773, hạ thành Phú Yên năm 1775, đến cuộc truy kích quân Thanh đến biên giới năm 1789 là cả một loạt cuộc chiến đấu và chiến dịch tiến cơng liên tục để tiêu diệt, bảo tồn mình. Dĩ nhiên nói như vậy khơng phải là qn đội Tây Sơn khơng có phịng ngự. Nhưng phòng ngự là thứ yếu còn tiến công là chủ yếu.
Tiến cơng, đó là ưu điểm trội nhất của nghệ thuật quân sự Nguyễn Huệ.
Nhưng tiến cơng cũng có nhiều cách tiến cơng. Có cách tiến công chậm chạp, cầm chừng như tiến cơng của qn Thanh, cũng có cách tiến cơng luẩn quẩn của quân Trịnh ở dưới chân các thành lũy đã không tiêu diệt được địch mà ngược lại, chính mình lại bị tiêu hao. Đó là những cách tiến cơng vừa không tiêu diệt được địch, vừa khơng bảo tồn được mình. Cách tiến cơng của Nguyễn Huệ khác hẳn: nhanh chóng, mãnh liệt.
Nhanh chóng bao hàm nhiều ý nghĩa: vận động và cơ động nhanh chóng, giải quyết chiến đấu, chiến dịch một cách nhanh chóng. Bất luận khi có ưu thế hay khi khơng có ưu thế so với địch về chiến dịch và chiến lược bao giờ Nguyễn Huệ cũng thực hành tiến cơng nhanh chóng. Nhất là khi khơng có ưu thế so với địch, thì tiến cơng lại càng nhanh chóng, bằng cách vận động nhanh chóng từ xa đến, cơ động nhanh chóng và táo bạo thọc sâu vào lịng địch, vu hồi vào sườn, hoặc sau lưng địch, nhanh chóng bao vây, chia cắt địch, đánh nhanh, giải quyết nhanh.
Trong những trường hợp đó, nhanh chóng đã bổ sung hoặc thay thế cho thế yếu về số lượng. Những cuộc hành quân thần tốc và bí mật, những cuộc đột kích chớp nhống, những cuộc cơ động của nhiều đạo quân lớn nhanh chóng thọc vào sau lưng địch, mà Nguyễn Huệ thực hành trong các trận chiến đấu và chiến dịch tiến công, đã thể hiện nghệ thuật cao của vị tướng thiên tài, là nhanh chóng tiêu diệt lực lượng phân tán của địch, khiến cho địch bị bất ngờ, chưa kịp đối phó đã bị tiêu diệt.
Nhanh chóng trong vận động và cơ động, nhanh chóng trong tác chiến để nhanh chóng tiêu diệt dịch, đó cũng là một ưu điểm trội nhất của nghệ thuận quân sự của Nguyễn Huệ. Song nhanh chóng khơng thể tách rời với mãnh liệt, muốn nhanh chóng mà khơng mãnh liệt thì rốt cuộc khơng đạt được nhanh chóng.
Mãnh liệt là tập trung lực lượng tạo thành thế mạnh để giáng những đòn sấm sét, mãnh liệt, tức là nói động tác chiến đấu phải mãnh liệt, hành động chiến đấu phải tích cực kiên quyết. Mãnh liệt là nghệ thuật sử dụng hỏa lực tập trung trên điểm đột phá, là nghệ thuật sử dụng tập trung binh lực để tiến công mãnh liệt, xung
phong mãnh liệt, phát triển mãnh kiệt, truy kích mãnh liệt. Có thế mạnh mà khơng tập trung sử dụng, thì khơng đạt được mãnh liệt, muốn mãnh liệt mà không tập trung và không tạo được thế mạnh thì rốt cuộc khơng thể mãnh liệt được. Do đó cũng không thể đạt tới nhanh chóng. Kết quả là chỉ tiêu hao địch, đánh tan địch mà không thực hiện nổi việc tiêu diệt địch. Các trận chiến đấu, chiến dịch tiến công của Nguyễn Huệ vừa nhanh chóng, vừa mãnh liệt là những kiểu mẫu về sự kết hợp một cách khéo léo và cân đối giữa thế mạnh của tiến công hỏa lực và thế mạnh của cơ động.
Mãnh liệt trong chiến đấu, chiến dịch đó cũng là một ưu điểm trội nhất trong nghệ thuật quân sự của Nguyễn Huệ. Tiến cơng nhanh chóng và mãnh liệt là một thể thống nhất, một trong những nguyên tắc chủ yếu nhất của nghệ thuật quân sự, cũng là một ưu điểm trội nhất trong nghệ thuật quân sự của Nguyễn Huệ, khiến cho quân đội của Nguyễn Huệ không ngừng phát triển, đã bảo tồn được mình và tiêu diệt được mấy chục vạn quân Trịnh, Lê, Nguyễn, 2 vạn quân Xiêm và 20 vạn quân Thanh.
Ưu điểm trội nhất của nghệ thuật quân sự đó nói lên những tư tưởng chỉ đạo tác chiến cơ bản của Nguyễn Huệ. Do tiến cơng nhanh chóng và mãnh liệt, các trận chiến đấu, chiến dịch của quân đội Tây Sơn bao giờ cũng đạt được mục tiêu chủ yếu là tiêu diệt sinh lực địch. Mỗi trận chiến đấu, mỗi một chiến dịch do Nguyễn Huệ chỉ huy, đều giết, bắn hàng ngàn, hàng chục vạn vũ khí các loại, khiến cho địch không thể bổ sung, thay thế kịp thời, tinh thần quân địch phải tan rã, ý trí đề kháng, ý trí xâm lược bị đè bẹp. Cơ sở vật chất và tinh thần của địch cứ như vậy mà bị tiêu hao dần, bị tiêu diệt từng bộ phận đến bị tiêu diệt toàn bộ. Kết quả của việc tiêu diệt sinh lực địch là vừa giải phóng đất đai, vừa bổ sung lực lượng, vừa nâng cao thêm tinh thần chiến đấu của quân đội và nhân dân. Cho nên từ đó, ta có thể rút ra kết luận: tư tưởng đánh tiêu diệt là tư tưởng chỉ đạo tác chiến cơ bản của Nguyễn Huệ trong toàn bộ cuộc chiến tranh. Quân đội Tây Sơn đã thừa kế và phát huy cao độ truyền thống anh dũng và vẻ vang của các quân đội chống ngoại xâm của nước ta, từ thời Lý Thường Kiệt, Trần Quốc Tuấn đến Lê Lợi, Nguyễn Trãi, truyền thống của những trận đánh tiêu diệt vĩ đại. Các quân đội mạnh của phong kiến xâm lược đã chịu số phận vứt xác lại ở trên các chiến trường nước ta, còn các tên tướng lĩnh tài giỏi thì số phận của chúng cũng khơng vinh quang gì cả. Các tướng thủy quân chiêu Tăng, chiêu Sương đã nhanh chóng chui rừng, lách bụi theo đường bộ chạy về Xiêm. Thoát Hoan chui vào ống đồng để loạt qua biên giới.
Vương Thông nhục nhã đầu hang, lủi thủi cút về nước, Tơn Sĩ Nghị thì vứt cả quân ấn, sắc thư phi ngựa khơng n mà chạy. Đó là chưa kể những tên tướng đã bị tiêu diệt trong chiến đấu như Toa Đơ, Ơ Mã Nhi, Liễu Thăng, Hứa Thế Hanh, Sầm Nghi Đống……
Tư tưởng đánh tiêu diệt của Nguyễn Huệ, như trên đã trình bày, biểu hiện ở việc lấy bảo tồn mình tiêu diệt địch làm nguyên tắc chỉ đạo mọi hành động quân sự của quân đội, nó lấy tiêu diệt địch làm mục tiêu chủ yếu của chiến tranh.
Tư tưởng đánh tiêu diệt đó cịn biểu hiện ở việc xác định những hình thức tác chiến chủ yếu trong các trận đánh.
Khi mới nổi dậy nghĩa qn Tây Sơn chỉ là một đội du kích. Hình thức tác chiến chủ yếu lúc đó là đánh du kích. Những trận chiến đấu và chiến dịch sau này do Nguyễn Huệ chỉ huy từ trận Phú Yên trở đi, tiến lên chiến tranh chính quy, với hai hình thức đánh vận động và đánh thành. Trong hai hình thức này nguyễn Huệ đã chọn hình thức nào làm chủ yếu, tuy quân đội Nguyễn Huệ thông thạo đánh vận động, cũng giỏi đánh thành nhưng xuất phát từ tư tưởng tiêu diệt địch và dựa vào tinh thần chiến đấu cao của binh sĩ, Nguyễn Huệ đã chọn đánh vận động làm hình thức tác chiến chủ yếu, trong toàn cuộc chiến tranh. Cho nên, tuy về chiến đấu có trận đánh thành, có trận đánh địch đang vận động, nhưng trong toàn bộ chiến dịch, thông thường đánh vận động là chủ yếu, địch vận động, đương nhiên là cơ hội tốt để đánh vận động. Nhưng ngay cả trong các trường hợp khác, Nguyễn Huệ cũng có những hành động tích cực buộc địch vận động, để tiêu diệt địch. Do đó, chiến đấu, chiến dịch thông thường mang tính chất đánh tiêu diệt.
Tư tưởng đánh tiêu diệt của Nguyễn Huệ còn biểu hiện ở việc biết mình, biết địch, tranh thủ chủ động. Ngay từ buổi đầu khởi nghĩa, Nguyễn Huệ đã tin tưởng vững chắc vào thắng lợi của cuộc khởi nghĩa, ông có một dũng khí chiến đấu vĩ đại để áp đảo mọi kẻ thù trong, giặc ngoài. Nhưng trong mỗi chiến dịch, mỗi trận chiến đấu, không những ông nắm rất vững khả năng của qn đội mình, mà cịn hiểu và nắm vững tình hình của từng kẻ địch cụ thể. Trên cơ sở biết mình biết địch một cách sâu sắc, ông chú ý đến nghệ thuật đấu tranh, đề ra những phương pháp, thủ đoạn, biện pháp thích hợp nhất để đạt tới mục đích tiêu diệt địch. Do đó, Nguyễn Huệ ln ln đứng ở vị trí chủ động, đẩy địch vào trạng thái bị động.
Trong những trường hợp có nguy cơ mất quyền chủ động, Nguyễn Huệ rất sắc bén trong việc phát hiện chỗ mạnh, chỗ yếu của địch trong từng tình huống cụ thể để giành lại quyền chủ động về tay mình.
Tư tưởng đánh tiêu diệt đó cịn biểu hiện trong các phương pháp tác chiến của Nguyễn Huệ, chủ yếu và nổi nhất là các phương pháp tập trung gần toàn bộ lực lượng đánh vào mặt chính và một cạnh sườn hoặc hai cạnh sườn của địch, nhằm đạt tới mục đích trước hết là tiêu diệt một bộ phận địch và đánh tan một bộ phận khác, do đó tạo điều kiện thuận lợi để quân đội nhanh chóng di chuyển binh lực, tập trung lực lượng tiêu diệt một bộ phận khác cho đến lúc tiêu diệt toàn bộ địch.
Trong chiến dịch, chiến đấu, Nguyễn Huệ chú ý đặc biệt đến vấn đề xác định thật đúng đắn hướng chủ yếu để tập trung lực lượng vào hướng ấy. Đó là nghệ thuật tạo nên ưu thế cục bộ. Cho nên thơng thường, về tồn cục, qn đội Nguyễn Huệ ở vào thế kém về số lượng, nhưng trước cục bộ trọng điểm, cục bộ có ý nghĩa quyết định đến toàn cục bao giờ Nguyễn Huệ cũng đạt tới thế mạnh cao độ. Phương pháp nói trên về thực chất là phương pháp tập trung lực lượng tạo thành thế mạnh vu hồi bao quanh địch trên nhiều mặt, lần lượt tiêu diệt từng bộ phận địch. Ưu điểm của phương pháp này là tiêu diệt địch, chứ không đánh ta, đẩy lùi địch, giải quyết nhanh, chứ không chậm chạp, kéo dài chiến đấu hoặc chiến dịch. Đối với Nguyễn Huệ tập trung lực lượng tạo thành thế mạnh, bao vây vu hồi và tiêu diệt địch có quan hệ chặt chẽ với nhau, không tập trung và tạo thành thế mạnh, không bao vây vu hồi thì khơng thể đạt tới tiêu diệt toàn bộ địch.
Tư tưởng đánh tiêu diệt còn thể hiện trong bố trí thế trận (chiến đấu và chiến dịch) của Nguyễn Huệ. Đó là cách bố trí có điểm chính, có điểm phụ và ln luôn nắm giữ một đội dự bị quan trọng. Cách bố trí đó thể hiện tư tưởng tập trung tiến công trên một điểm, đồng thời tiến công trên nhiều mặt trận. Do đó điểm chính vfa điểm phụ hiệp đồng rất chặt chẽ, tác động lẫn nhau. Các lực lượng bố trí trên điểm chính và điểm phụ đều nỗ lực tiến cơng vào một mục tiêu để giành thắng lợi chung, đồng thời mọi hành động trên các mặt đều nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho thắng lợi có ý nghĩa quyết định nhất, tại một điểm. Nguyễn Huệ nắm vững đội dự bị để giữ vững quyền chủ động và có tài đặc biệt để sử dụng nó một cách linh hoạt. Mỗi lần ông tung đội dự bị vào chiến đấu thường là quyết định kết cục của chiến dịch và chiến đấu.
Tư tưởng đánh tiêu diệt còn biểu hiện ở sự vận dụng chiến thuật một cách cơ động, linh hoạt và đánh địch thật bất ngờ. Nguyễn Huệ nắm rất chắc thời cơ chiến đấu, hiểu rõ đặc tính chiến thuật của địa hình và biết sử dụng bộ đội mình một cách chính xác nhất. Quân đội do ơng chỉ huy có tính cơ động rất cao, đồng thời sử dụng thông thạo các hình thức chiến thuật một cách kịp thời. Bất kì chiến đấu trong điều kiện nào Nguyễn Huệ luôn luôn gây bất ngờ cho địch, do đó ơng nắm vững được thế mạnh và giữ được quyền chủ động, địch có chuẩn bị thì ơng đánh lừa địch. Địch chuẩn bị nơi này, ông đánh nơi khác, địch chuẩn bị chu đáo vào thời gian này, ông đánh vào thời gian khác.
Tư tưởng đánh tiêu diệt của Nguyễn Huệ còn biểu hiện ở việc khéo léo sử dụng các quân, binh chủng và giỏi tổ chức hiệp đồng chặt chẽ động tác của các quân, binh chủng tham gia chiến dịch và chiến đấu. Đồng thời Nguyễn Huệ biết tính tốn một cách chính xác sự hiệp đồng theo thời gian, địa điểm của các quân, binh chủng đó.
Tư tưởng đánh tiêu diệt còn biểu hiện ở sự chuẩn bị chu đáo về mọi mặt trước khi mở chiến dịch. Thông thường thời gian chuẩn bị của Nguyễn Huệ dài hơn thời gian tác chiến: chuẩn bị thật kĩ lưỡng để đánh nhanh, giải quyết nhanh, ông luôn luôn duy trì quân đội mình ở tình trang sẵn sàng chiến đấu cao độ, khi cần thiết, ông chỉ hạ lệnh là quân đội sẵn sàng hoàn thành nhiệm vụ. Đó cũng là tư tưởng đánh có chuẩn bị, đánh chắc thắng.
Cuối cùng tư tưởng đánh tiêu diệt còn biểu hiện ở sự rèn luyện tác phong chiến đấu dũng cảm, mãnh liệt, thần tốc, độc lập xử trí, liên tục chiến đấu, mưu trí linh hoạt. Binh sĩ trong quân đội Nguyễn Huệ có tinh thần chiến đấu cao, lại có trình độ chiến thuật, kĩ thuật khá, có trình độ kỷ luật tốt. Những điều đó thể hiện trong tác phong chiến đấu. Có thể nói rằng khơng có tư tưởng tích cực tiêu diệt địch thì khơng thể có tác phong đó. Ngược lại, khơng rèn luyện tác phong chiến đấu, thì cũng khơng thể thực hiện được đánh tiêu diệt.
Với tư tưởng ấy, với sự chỉ đạo thiên tài của Nguyễn Huệ, quân đội Tây Sơn đã đánh là thắng lợi, đã đánh là đánh tiêu diệt nhanh chóng và gọn gàng.