7.3. CÁC PHƯƠNG PHÁP ðÁNH GIÁ GIÁ TRỊ MÔI TRƯỜNG
7.3.4. Phương phỏp chuyển ủổi lợi ớch
a. Khỏi niệm về chuyển ủổi lợi ớch (Benefit Transfer)
Cỏc phương phỏp ủỏnh giỏ giỏ trị, chi phớ phớ mụi trường ủó trỡnh bày bờn trờn cú thể ủược ỏp dụng vào cỏc ảnh hưởng cụ thể khỏc nhau, nhưng thường tương ủối tốn kộm về mặt thời gian và về mặt hành chớnh. Phương phỏp chuyển ủổi lợi ớch là phương phỏp ủược sử dụng nhằm tiết kiệm chi phớ về mặt thời gian và tài chớnh cho quỏ trỡnh ủỏnh giỏ tỏc ủộng mụi trường. Phương phỏp này sử dụng cỏc kết quả của cỏc nghiờn cứu trước ủú ủể giả ủịnh cỏc giỏ trị ủó ủược ủỏnh giỏ như một số gần ủỳng với giỏ trị kinh tế của cỏc tỏc ủộng tới mụi trường khu vực ủang nghiờn cứu.
Chuyển ủổi lợi ớch bởi vỡ cỏc ước lượng về lợi ớch kinh tế (hay chi phớ) ủược “chuyển”
từ khu vực ủó nghiờn cứu sang khu vực ủang nghiờn cứu hoặc cú dự ỏn. Nơi ủó ủược nghiờn cứu trước, dự ỏn trước ủược gọi là ủịa ủiểm ủó nghiờn cứu (study site), nơi cần ủược ước lượng và sử dụng cỏc số liệu gần ủỳng gọi là ủịa ủiểm chớnh sỏch (policy site).
Giả sử mức sẵn lũng chi trả của một hộ gia ủỡnh i (WTPi) cho sự cải thiện chất lượng mụi trường ban ủầu từ Qban ủầu, sang chất lượng mụi trường là Qcải thiện, ta cú:
WTPi = f(Qcải thiện-Qban ủầu, P, Ps,Si) Trong ủú:
P là giá của sản phẩm, dịch vụ môi trường
Ps là giá của sản phẩm thay thế cho việc sử dụng tài nguyên môi trường Si Cỏc ủặc tớnh kinh tế xó hội của hộ gia ủỡnh i
b. Cỏc bước trong phương phỏp chuyển ủổi lợi ớch
- Bước 1: Cỏc nhà nghiờn cứu phải xỏc ủịnh một nghiờn cứu ủó cú sẵn, trong ủú ủó dự đốn trước được các mối tương quan về nhu cầu của địa điểm nghiên cứu và người nghiên cứu phải xỏc ủịnh cỏc giỏ trị trong hàm WTPi phớa trờn.
- Bước 2: Xỏc ủịnh phạm vi, ủịa ủiểm nghiờn cứu “chớnh sỏch” như: lónh thổ, ủịa lý mà cỏc hộ gia ủỡnh sẽ hưởng lợi từ việc thay ủổi mụi trường.
- Bước 3: Người phõn tớch phải thay thế giỏ trị cỏc biến ủộc lập của cỏc hộ gia ủỡnh tại ủịa ủiểm cú dự ỏn vào cụng thức của WTPi phớa trờn ủể tớnh lợi ớch của hộ gia ủỡnh i tại ủịa ủiểm cú dự ỏn “chớnh sỏch”. Sau ủú tập hợp ước lượng của tất cả cỏc hộ gia ủỡnh bị ảnh hưởng ủể tỡm ra lợi ớch tổng thể tại ủịa ủiểm của dự ỏn “chớnh sỏch”.
c. Ba phương phỏp thực hiện chuyển ủổi lợi ớch
Phương phỏp 1 là chuyển ủổi cỏc giỏ trị ủơn vị trung bỡnh; phương phỏp 2 là chuyển ủổi cỏc giỏ trị ủơn vị hiệu chỉnh; phương phỏp 3 là chuyển ủổi cỏc hàm cầu.
- Phương phỏp 1: Phương phỏp chuyển ủổi giỏ trị trung bỡnh
Phương phỏp dễ nhất ủể chuyển ủổi lợi ớch từ nghiờn cứu này sang nghiờn cứu khỏc là giả ủịnh một cỏch ủơn giản rằng một người bỡnh thường tại ủịa ủiểm nghiờn cứu, và một người bỡnh thường tại ủịa ủiểm nghiờn cứu cú phỳc lợi xó hội tương ủương nhau. Gần ủõy cỏc nước phỏt triển ủó sử dụng phương phỏp này ủể ủỏnh giỏ tỏc ủộng mụi trường của cỏc dự ỏn.
Vớ dụ: Hoa Kỳ ủó sử dụng phương phỏp này ủể ước lượng lợi ớch giải trớ liờn quan ủến dự ỏn xõy dựng hồ ủa chức năng và quản lý rừng. Walsh (1992) ủó trỡnh bày một bản túm tắt cú ủược 287 cuộc nghiờn cứu về giỏ trị ủơn vị của việc hưởng thụ nhiều hoạt ủộng giải trớ khỏc nhau trong nhiều ngày bằng cả hai phương pháp tạo dựng thị trường (CVM) và phương pháp chi phí du hành (TCM).
Hạn chế của phương phỏp 1: Rất khú cú một ủịa ủiểm giữa khu vực dự ỏn, nghiờn cứu thống nhất “giống” với khu vực dự ỏn hoặc nghiờn cứu “chớnh sỏch”, cỏc chỉ tiờu ủể ủỏnh giỏ giữa hai khu vực khụng thống nhất và ủó ủược ỏp dụng là như nhau. Cú hai lý do ủể giải thớch cho sự khỏc biệt này là: Thứ nhất, sự khỏc nhau về ủiều kiện kinh tế xó hội như thu nhập, tụn giáo, sắc tộc và các yếu tố khác giữa khu vực vực nghiên cứu và khu vực dự án. Thứ hai, cơ hội giải trớ khụng ủồng ủều nhau giữa hai nơi cho dự sở thớch cỏ nhõn về tiờu khiển giống nhau.
- Phương phỏp 2: Phương phỏp chuyển ủổi cỏc giỏ trị hiệu chỉnh
Một phương phỏp Chuyển ủổi lợi ớch phức tạp hơn nhằm “hiệu chỉnh” cỏc giỏ trị trung bỡnh tại khu vực ủó nghiờn cứu trước khi chuyển sang ủịa ủiểm “chớnh sỏch”. Chỳng ta cú thể thực hiện hai loại hiệu chỉnh. Một là, người phõn tớch cú thể sử dụng giỏ trị cỏc ủơn vị sẵn cú tại ủịa ủiểm nghiờn cứu, mà cỏc giỏ trị này cú sai lệch và ước lượng khụng chớnh xỏc. ðõy là trường hợp thường gặp ở cỏc nghiờn cứu về cỏc tỏc ủộng mụi trường trong ủú sử dụng phương phỏp CVM hay TCM. Hai là, cỏc giỏ trị phải ủược hiệu chỉnh ủể phản ỏnh rừ hơn cỏc
biệt về thay ủổi chất lượng mụi trường, chớnh sỏch, dự ỏn hoặc cỏc quy ủịnh tạo ra; cỏc ủặc tớnh kinh tế xó hội của cỏc hộ gia ủỡnh; và khả năng sẵn cú của cỏc sản phẩm và dich vụ thay thế.
Dựng phương phỏp Thay ủổi vị trớ nghiờn cứu ủể tổng hợp cỏc kết quả nghiờn cứu và cải thiện chất lượng cỏc tài liệu nghiờn cứu về phương phỏp ủỏnh giỏ, sử dụng cỏc giỏ trị hiệu chỉnh. Trong phương phỏp Thay ủổi vị trị nghiờn cứu, cỏc cuộc nghiờn cứu trước ủược phõn tớch theo nhúm, trong ủú kết quả của mỗi lần nghiờn cứu ủược xem như một lần quan sỏt ủơn lẻ cho việc phõn tớch chuỗi dữ liệu mới. Sau ủú cỏc phương trỡnh hồi quy giải thớch cỏc thay ủổi của giỏ trị ủơn vị cú thể ủược sử dụng cựng với cỏc giữ liệu ủược thu thập dựa trờn cỏc biến ủộc lập trờn mụ hỡnh ủược tổng hợp tại ủịa ủiểm chớnh sỏch ủể tạo nờn một giỏ trị ủơn vị hiệu chỉnh.
- Phương phỏp 3: Chuyển ủổi cỏc hàm cầu
Thay vỡ chuyển cỏc ủơn vị giỏ trị hiệu chỉnh, hay khụng hiệu chỉnh, người phõn tớch cú thể chuyển toàn bộ giỏ trị hàm cầu ủó ủược ước lượng tại ủịa ủiểm nghiờn cứu sang ủịa ủiểm chớnh sỏch. Phương phỏp này hữu hiệu hơn vỡ nhiều thụng tin ủược chuyển một cỏch hiệu quả. Cỏc tương quan của hàm cầu ủược chuyển từ ủịa ủiểm nghiờn cứu sang ủịa ủiểm chớnh sỏch cú thể ủược ước lượng lại bằng cỏch sử dụng phương phỏp giỏn tiếp như phương phỏp TCM, phương pháp HPM, hay phương pháp trực tiếp như phương pháp CVM. Ví dụ theo phương pháp CVM ta có hàm cầu như sau:
WTPij = ao + a1Qj + a2Cj + a3Sij
Trong ủú:
WTPij : giỏ sẵn lũng chi trả hàng năm của hộ gia ủỡnh I cho việc thau ủổi chất lượng mụi trường tại ủịa ủiểm j
Qj: biểu hiện thay ủổi chất lượng mụi trường tại ủịa ủiểm j Sij: cỏc ủặc ủiểm kinh tế xó hội của hộ gia ủỡnh I tại ủịa ủiểm j
ðể thực hiện và ỏp dụng phương phỏp chuyển ủổi lợi ớch, người phõn tớch phải tỡm ra một ủề tài nghiờn cứu cú sẵn với cỏc hệ số ước lượng ai bờn trờn. Sau ủú, người phõn tớch phải thu thập số liệu trờn cỏc biến ủộc lập tại ủịa ủiểm chớnh sỏch. Cỏc giỏ trị của cỏc biến ủộc lập này tại ủịa ủiểm chớnh sỏch và cỏc ước lượng hệ số ai sẽ ủược thay thế cho phương trỡnh trờn, sau ủú phương trỡnh này cú thể ủược sưe dụng ủế tớnh giỏ sẵn lũng trả của cỏc hộ gia ủỡnh tại khu vực chính sách.
d. Cỏc khú khăn trong ỏp dụng phương phỏp chuyển ủổi lợi ớch
Thứ nhất, khú cú khả năng tỡm kiếm ủược cỏc nghiờn cứu sẵn cú và cú chất lượng ủể chỳng ta chuyển ủổi. Hầu hết cỏc ủề tài ủều ủược trỡnh bày và kết cấu khụng phục vụ cho phương phỏp Chuyển ủổi lợi ớch. ðiều này cú thể thay ủổi dựa theo hướng dẫn của Boyle và Bregrom (1992) về việc thiết lập một kho dữ liệu cho việc ủỏnh giỏ hàng húa khụng cú thị trường.
Thứ hai, cỏc dự ỏn mới, cỏc chớnh sỏch mới cú cỏc chỉ tiờu ủỏnh giỏ và nghiờn cứu nằm ngoài cỏc chỉ tiờu ủó ủược ủỏnh giỏ của cỏc nghiờn cứu cũ.
Thứ ba, sự khỏc biệt giữa ủịa ủiểm nghiờn cứu và ủịa ủiểm chớnh sỏch khụng ủược giải thớch việc xỏc ủịnh mụ hỡnh ủỏnh giỏ hay trong tiến trỡnh ủiều chỉnh giỏ trị ủơn vị. Cỏc khỏc biệt này cú thể ảnh hưởng tới sở thớch của cỏc hộ gia ủỡnh ủối với tỏc ủộng mụi trường.
Hầu hết cỏc nghiờn cứu cú giỏ trị tham khảo ủược tiến hành ở cỏc nước phỏt triển việc chuyển ủổi cỏc giỏ trị này sang cỏc nước ủang phỏt triển là một khú khăn và cú nhiờu sai lệch vỡ sự khỏc nhau về thu nhập, sở thớch, nhõn khẩu học, ủiều kiện mụi trường …Ngõn hang Chõu ỏ (ADB -1996) ủưa ra một phương phỏp sử dụng GDP bỡnh quõn ủầu người dựa trờn sức mua của ủồng tiền ở mỗi quốc gia ủể ủiều chỉnh cỏc giỏ trị. ðiều này cú thể giải thớch về những khỏc biệt về mức thu nhập, nhưng khụng giải thớch ủược cỏc khỏc biệt về văn húa hay cỏc yếu tố khỏc. Hơn nữa ủộ co gión của mỗi loại hàng húa khỏc nhau cho nờn cỏc yếu tố ủiều chỉnh cũng thay ủổi theo từng mặt hàng khỏc nhau.
Thứ tư, xác định phạm vi nghiên cứu phụ thuộc phần lớn vào phán đốn của nhà nghiờn cứu. Smith (1992) ủó chỉ ra kết quả ước lượng tổng lợi ớch cú thể dễ bị ảnh hưởng do cỏc giả ủịnh của cỏc nhà nghiờn cứu.
Túm lại, phương phỏp chuyển ủổi lợi ớch khụng phải là một phương phỏp hoàn hảo và cú thể ỏp dụng ủược với tất cả cỏc trường hợp ủỏnh giỏ tỏc ủộng của mụi trường, phương phỏp này cho phộp người nghiờn cứu tiết kiệm ủược chi phớ.