b/ Quán tính
Quán tính là tính chất của mọi vật có xu hướng bảo toàn vận tốc cả về hướng và độ lớn.
Định luật I được gọi là định luật quán tính và chuyển động thẳng đều được gọi là chuyển động theo quán tính.
Định luật II Niu–Tơn a/ Nội dung
Gia tốc của một vật cùng hướng với lực tác dụng lên vật. Độ lớn của gia tốc tỉ lệ thuận với độ lớn của lực và tỉ lệ nghịch với khối lượng của vật.
Biểu thức: .
Trong trường hợp vật chịu nhiều lực tác dụng thì là hợp lực của các lực đó: . b/ Khối lượng
Khối lượng của vật là một đại lượng đặc trưng cho mức quán tính (tính ì, tính bảo toàn vận tốc) của vật.
Khối lượng là một đại lượng vô hướng, dương, không đổi đối với mỗi vật và có tính cộng được.
Đơn vị của khối lượng trong hệ SI là kilogam . Để đo khối lượng người ta thường dùng cân.
c/ Trọng lực – Trọng lượng
Trọng lực là lực của Trái Đất tác dụng vào các vật, gây ra cho chúng gia tốc tự do. Trọng lực được kí hiệu là .
Ở gần Trái Đất, trọng lực có phương thẳng đứng, có chiều từ trên xuống và đặt vào một điểm đặc biệt của mỗi vật, gọi là trọng tâm của vật.
Độ lớn của trọng lực tác dụng lên một vật được gọi là trọng lượng của vật, kí hiệu là P. Trọng lực của vật được đo bằng lực kế.
Áp dụng định luật II Niu–Tơn vào một vật rơi tự do, ta tìm được công thức của trọng lực: .
Định luật III Niu–Tơn a/ Nội dung
Trong mọi trường hợp, khi vật A tác dụng lên vật B một lực, thì vật B cũng tác dung lại vật A một lực. Hai lực này cùng giá, cùng độ lớn, nhưng ngược chiều.
b/ Lực và phản lực
Một trong hai lực tương tác giữa hai vật gọi là lực tác dụng, còn lực kia gọi là phản lực.
Lực và phản lực có những đặc điểm:
+ Lực và phản lực luôn luôn xuất hiện (hoặc mất đi) đồng thời.
+ Lực và phản lực có cùng giá, cùng độ lớn, nhưng ngược chiều. Hai lực có đặc điểm như vậy được gọi là hai lực trực đối.
+ Lực và phản lực không cân bằng nhau vì chúng đặt vào hai vật khác nhau.
CÂU HOI VÂN DUNG LI THUYÊT ̉ ̣ ̣ ́ ́
Câu hỏi 17. Quan sát hình 1. Hãy trả lời các câu hỏi sau:
● Vật nào tác dụng vào cung làm cung biến dạng ?
● Vật nào tác dụng vào mũi tên làm mũi tên bay đi ?
Câu hỏi 18. Quan sát hình 2. Hãy trả lời các câu hỏi sau:
● Những lực nào tác dụng lên quả cầu ?
● Các lực này do những vật nào gây ra ?
Câu hỏi 19. Phát biểu định nghĩa của lực và điều kiện cân bằng của chất điểm ?
Câu hỏi 20. Tổng hợp lực là gì ? Phát biểu qui tắc hình bình hành ? Trong trường hợp nhiều lực đồng quy thì ta vận dụng qui tắc hình bình hành như thế nào ?
Câu hỏi 21. Hợp lực Fuur12 của hai lực đồng quy Fuur1 và Fuur2 có độ lớn phụ thuộc vào những yến tố nào ? Câu hỏi 22. Phân tích lực là gì ? Nêu cách phân tích một lực thành hai lực thành phần đồng quy theo hai
phương cho trước ?
Câu hỏi 23. Em hãy đứng giữa vào hai chiếc bàn đặt gần nhau, mỗi tay đặt lên một bàn rồi dùng sức chống tay để nâng người lên khỏi mặt đất. Em làm lại như thế vài lần, mỗi lần đẩy hai bàn ra xa nhau một chút. Hãy báo cáo kinh nghiệm mà em thu được ?
Câu hỏi 24. Phát biểu định luật I Niu–tơn ? Quán tính là gì ?
Câu hỏi 25. Tại sao xe đạp chạy được thêm một quãng đường nữa mặc dù ta đã ngừng đạp ? Tại sao khi nhảy từ bậc cao xuống, ta phải gập chân lại ?
Câu hỏi 26. Dựa vào quán tính em hãy giải thích tại sao:
● Khi nhổ cỏ dại, em không nên bứt đột ngột ?
● Khi tra cán búa, người ta gõ cán búa xuống nền nhà cứng ?
● Khi vẩy một chiếc cặp nhiệt độ, cột thủy ngân trong ống tụt xuống. Giải thích hiện tượng đó như thế nào ?
● Trong phim hoạt hình Tom & Jerry. Tom đang đuổi theo Jerry. Khi Tom sắp bắt được Jerry, Jerry thình lình rẽ ngoặt sang hướng khác. Tại sao Jerry lại rẽ như vậy thì Tom khó bắt được Jerry ? (hình 3)
Câu hỏi 27. Vì sao vận động viên nhảy xa lại chạy lấy đà rồi mới nhảy, không đứng tại chỗ mà nhảy ? Và sao khi nhảy, lúc chạm đất tại sao phải gập chân lại ? (hình 4)
Câu hỏi 28. Đặt một chén nước đầy để trên góc một tờ giấy đặt trên bàn. Hãy tìm cách lấy tờ giấy ra mà không được dùng bất cứ vật gì và tay ta không chạm vào chén đồng thời không được làm nước đổ ra ngoài. Giải thích cách làm đó ? (hình 5)
Câu hỏi 29. Phát biểu và viết định luật II Niu–tơn ?
Hình 1
Hình 2
Hình 3
Hình 4
Hình 5 Quả
cầu
Câu hỏi 30. Nêu định nghĩa và các tính chất của khối lượng ?
Câu hỏi 31. Trọng lượng của một vật là gì ? Viết công thức của trọng lực tác dụng lên một vật ? Câu hỏi 32. Cho hai vật chịu tác dụng của những lực có độ lớn bằng nhau. Hãy vận dụng định luật II
NiuTơn để suy ra rằng, vật nào có khối lượng lớn hơn thì khó làm thay đổi vận tốc của nó
hơn, tức là có mức quán tính lớn hơn ?
Câu hỏi 33. Tại sao máy bay phải chạy trên một quãng đường dài trên đường băng mới cất cánh được ? Câu hỏi 34. Hãy giải thích tại sao ở cùng một nơi ta luôn có: 1 1
2 2
P m
P = m ? Câu hỏi 35. Phát biểu và viết biểu thức của định luật III Niu–tơn ?
Câu hỏi 36. Nêu những đặc điểm của cặp "lực và phản lực" trong tương tác giữa hai vật ? Câu hỏi 37. Hãy vận dụng định luật III Niu–tơn vào ví dụ dùng búa đóng đinh
vào một khúc gỗ (hình 6) để trả lời các câu hỏi sau đây:
● Có phải búa tác dụng lực lên đinh, còn đinh không tác dụng lên búa ? Nói một cách khác, lực có thể xuất hiện đơn lẻ được không ?
● Nếu đinh tác dụng lên búa một lực có độ lớn bằng lực mà búa tác dụng lên đinh thì tại sao búa lại hầu như đứng yên ? Nói một cách khác, cặp "lực và phản lực" có cân bằng nhau không ?
Câu hỏi 38. Trong một tai nạn giao thông, một ô tô tải đâm vào một ô tô con đang chạy ngược chiều. Ô tô nào chịu lực lớn hơn ? Ô tô nào nhận được gia tốc lớn hơn ? Hãy giải thích ? (hình 7)
Hình 7
Câu hỏi 39. Để xách một túi đựng thức ăn, một người tác dụng vào tụi một lực bằng 40 N( ) hướng lên trên. Hãy miêu tả "phản lực" theo định luật III Niu–tơn bằng cách chỉ ra:
● Độ lớn của phản lực ?
● Hướng của phản lực ?
● Phản lực tác dụng lên vật nào ?
● Vật nào gây ra phản lực ?
Câu hỏi 40. Hãy chỉ ra cặp "lực và phản lực" trong các tình huống sau:
● Ô tô đâm thẳng vào thanh chắn đường.
● Thủ môn bắt bóng.
● Gió đập vào cánh cửa.
Câu hỏi 41. Hãy phân tích lực của hình vẽ 8 ? Nêu các lực và phản lực ?
Hình 6
Hình 8
Phương pháp
Phương pháp hình học để tìm hợp lực của hai lực Bước 1. Tịnh tiến các lực về cùng điểm đặt.
Bước 2. Nếu các lực không cùng phương thì sử dụng quy tắc hình bình hành để xác định véc tơ tổng trên hình vẽ.
Bước 3. Sử dụng các công thức sau để tìm độ lớn của hợp lực.
với .
vớilà các góc đối diện với các lực tương ứng (định lí hàm số sin).
Các trường hợp đặc biệt Nếu thì .
Nếu thì . Nếu thì . Nếu thì .
Lưu ý: Nếu có hai lực, thì hợp lực có giá trị trong khoảng: .
Phương pháp đại số để tìm hợp lực của ba lực trở lên Bước 1. Chọn hệ trục tọa độ .
Bước 2. xác định các góc
Bước 3. tìm hình chiếu của các lực trên trục :
Bước 4. xác định độ lớn của hợp lực bởi công thức và bởi công thức .
Lưu ý:
Lực căng của dây treo luôn hướng về điểm treo, trọng lượng P luôn hướng xuống.
Nếu các lực có trục đối xứng thì chọn 1 trục toạ độ Ox hoặc Oy trùng với trục đó.
BAI TÂP AP DUNG ̀ ̣ ́ ̣
Bài 337. Cho hai lực đồng qui có độ lớn F1 =F2 =40 N( ). Hãy tìm độ lớn của hợp lực khi hai lực hợp với nhau một góc 0 , 30 , 60 , 90 , 120 , 180o o o o o o ? Nêu nhận xét ?
ĐS: 80 N ; 77, 3 N ;( ) ( ) 40 3 N ; 40 2 N ; 40 N ; 0 N( ) ( ) ( ) ( ) . Bài 338. Cho hai lực đồng quy có độ lớn F1 =16 N( ) và F2 =12 N( ).
a/ Hợp lực của chúng có thể có độ lớn 30 N( ) hoặc 3, 5 N( ) được không ? b/ Cho biết độ lớn của hợp lực là F =20 N( ). Hãy tìm góc giữa hai lực Fuur1
và Fuur2 ? ĐS: a/ Không b/ 90o.
Bài 339. Cho ba lực đồng qui (tại điểm O), đồng phẳng
1 2 3
F , F , Fuur uur uur
lần lượt hợp với trục Ox những góc
o o o
0 , 60 , 120 và có độ lớn tương ứng là
( )
1 3 2
F =F =2F =10 N như trên hình vẽ 1.
Tìm hợp lực của ba lực trên ? ĐS: 15 N( ) .
Bài 340. Tìm hợp lực của bốn lực đồng quy trong hình vẽ 2. Biết rằng:
( ) ( )
1 2
F =5 N , F =3 N ,
( ) ( )
3 4
F =7 N , F =1 N . ĐS: 2 2 N( ).
Bài 341. Biết F =F1 + F2 ur uur uur
và F1 =F2 =5 3 N( ) và góc giữa Fur và Fuur1
bằng 30o. Độ lớn của hợp lực Fur
và góc giữa Fuur1
với Fuur2
bằng bao nhiêu ? ĐS: 15 N( ) và 60o.
Bài 342. Cho hai lực đồng quy có độ lớn 4 N( ) và 5 N( ) hợp với nhau một góc α. Tính góc α ? Biết rằng hợp lực của hai lực trên có độ lớn bằng 7, 8 N( ) .
ĐS: 60 15 'o .
Bài 343. Cho ba lực đồng quy cùng nằm trong một mặt phẳng, có độ lớn bằng nhau và từng đôi một làm thành góc 120o. Tìm hợp lực của chúng ?
ĐS: 0 N( ).
Bài 344. Một vật có khối lượng m =20 kg( ) đang đứng yên thì chịu tác dụng của hai lực vuông góc nhau và có độ lớn lần lượt là 30 N( ) và 40 N( ) tác dụng.
a/ Xác định độ lớn của hợp lực ?
b/ Sau bao lâu vận tốc của vật đạt đến gia trị 30 m s( / ) ?
F uu r1
F uu r2
F uu r3
O x
F uu r1
F uu r2
F uu r3
F uu r4
Hình 1
Hình 2
F uu r1
uu r
Hình 3
ĐS: 50 N( ) và t =12 s( ).
Bài 345. Một vật chịu tác dụng của hai lực Fuur1 và Fuur2
như hình vẽ 3. Cho F1 =5 N ; F( ) 2 =12 N( ). Tìm lực Fuur3
để vật cân bằng ? Biết khối lượng của vật không đáng kể.
ĐS: 13 N ; 67 23 '( ) o .
Bài 346. Một vật có khối lượng m chịu tác dụng của hai lực lực Fuur1 và Fuur2
như hình vẽ 4. Cho biết F1 =34, 64 N ; F( ) 2 =20 N ;( ) a =30o là góc hợp bởi Fuur1
với phương thẳng đứng. Tìm m để vật cân bằng ? ĐS: m =2 kg( ) hoặc m = 4 kg( ).
Bài 347. Một vật chịu tác dụng của ba lực như hình vẽ 5 thì cân bằng. Biết rằng độ lớn của lực F3 =40 N( ) . Hãy tính độ lớn của lực F1 và F2 ?
ĐS: F1 =23 N ; F( ) 2 =46 N( ) .
Bài 348. Một chiếc đèn được treo vào tường nhờ một dây AB. Muốn cho đèn ở
xa tường, người ta dùng một thanh chống nằm ngang, một đầu tì vào tường, còn đầu kia tì vào điểm B của dây như hình vẽ 6. Cho biết đèn nặng
( )
4 kg và dây hợp với tường một góc 30o. Tính lực căng của dây và phản lực của thanh. Cho biết phản lực của thanh có phương dọc theo thanh và
lấy g=10 m s( / 2).
ĐS: 15 N ; 10 N( ) ( ) .
Bài 349. Một chiếc đèn được treo vào tường nhờ một dây AB có không dãn có khối lượng không đáng kể. Muốn cho xa tường, người ta dùng một thanh
chống, một đầu tì vào tường, còn đầu kia tì vào điểm B của sợi dây. Biết đèn nặng 40 N( ) và
dây hợp với tường một góc 45o. Tính lực căng của dây và phản lực của thanh ? ĐS: T = 40 2 N ; N( ) =40 N( ) .
Bài 350. Đặt thanh AB có khối lượng không đáng kể nằm ngang, đầu A gắn vào tường nhờ một bản lề, đầu B nối với tường bằng dây BC. Treo vào B một vật có khối lượng 5 kg( ) và cho biết
( ) ( )
AC =40 cm ; AC =60 cm . Tính lực căng trên dây BC và lực nén lên thanh ? Lấy
( / 2)
g =10 m s .
Bài 351. Một vật có khối lượng m =5 kg( ) được treo vào cơ cấu như hình vẽ 7. Hãy xác định lực do vật nặng m làm căng các dây AC, AB ?
ĐS: 57, 7 N ; 28, 87 N( ) ( ).
Bài 352. Một vật có khối lượng m =3 kg( ) treo vào điểm chính giữa của dây thép AB có khối lượng không đáng kể như hình vẽ 8.
Biết rằng AB =4 m ; CD( ) =10 cm( ). Tính lực kéo của mỗi sợi dây ?
ĐS: 300, 374 N( ) .
30o
A
B Hình 6
120o
A B
C
( )
m =5 kg Hình 7
C D A B
( )
m = 3 kg
Hình 8
F uur2
F uur1
α
Hình 4
F uur3 F1
uur F uur2
120o Hình 5
Bài 353. Một đèn tín hiệu giao thông ba màu giao thông ba màu được treo ở một ngã tư đường nhờ một dây cáp có trọng lượng không đáng kể. Hai dây cáp được giữ bằng hai cột đèn AB, CD cách nhau 8 m( ) . Đèn nặng 60 N( ) được treo vào điểm giữa O của dây cáp, làm dây cáp võng xuống một đoạn 0, 5 m( ). Tính lực căng của dây ?
ĐS: T1 =T2 =30 65 N( ) .