H th ng đê đi u là công trình PCTT đi n hình c a n c ta đ c cha ông ta xây d ng t nhi u th k tr c đây. Công trình đê đi u (bao g m đê, các công trình d i đê, công trình kè ch ng s t l b b o v đê) là lo i công trình phòng ch ng thiên tai đ c thù và là lo i công trình h t ng xã h i, đê đi u có v trí đ c bi t trong vi c đ m b o an ninh qu c gia, n u v đê là m t t t c nh ng gì đã có trong vùng đ c đê b o v . ê đi u có nhi m v chính là phòng ch ng l , bão, b o v hàng ch c tri u ng i, hàng tri u héc ta canh tác cùng các khu công nghi p và trung tâm kinh t , chính tr c a đ t n c.
Hi n nay t i 19 t nh, thành ph có đê: Hà N i, Hà Tây, Hòa Bình, Thái Nguyên, Phú Th , V nh Phúc, B c Giang, B c Ninh, H ng Yên, H i D ng, Thái Bình, H i Phòng, Qu ng Ninh, Hà Nam, Nam nh, Ninh Bình, Thanh Hóa, Ngh An, Hà T nh đang qu n lý m t h th ng công trình đê đi u ph c v phòng, ch ng l , ng n m n v i chi u dài t ng c ng 5.700 km đê sông, 3.000 km đê bi n, trên 1.000 h
th ng kè ch ng s t l và hàng ngàn c ng qua đê v i nhi m v tiêu úng và c p n c ph c v s n su t.
ê đi u là lo i công trình đ c bi t vì các công trình nói chung đ u đ c xây d ng trên c s quy ho ch, kh o sát và thi t k theo quy đ nh b t bu c. Riêng h th ng đê đi u đ c hình thành cách đây trên 1000 n m v i k thu t thô s dùng v t li u t i ch , không có s l a ch n theo tiêu chu n k thu t. Các n n đê đ c b i trúc d n trên n n đ t t nhiên, không kh o sát đánh giá và gia c n n tr c khi xây d ng.
c s quan tâm c a lãnh đ o ng và Chính ph h th ng đê đi u đã đ c đ u t tu b , nâng c p các h th ng đê, các c ng qua đê và kè b o v ch ng xói l b , đ n nay chúng ta có h th ng đê sông, đê bi n đ c đánh giá là m t trong ba qu c gia có h th ng đê l n nh t th gi i.
Trong ch ng 4 c a Lu n v n, tác gi i áp d ng k t qu nghiên c u cho công tác qu n lý d án đ u t xây d ng công trình PCTT đi n hình: h th ng đê sông Th ng, t nh B c Giang, m t t nh trong khu v c mi n núi phía b c có đi u ki n đ a hình t ng đ i đi n hình, nh ng n m g n đây ch u khá nhi u tác đ ng c a thiên tai.
2.1.3 H th ng công trình h ch a
H ch a n c là công trình có nhi m v đi u ti t dòng ch y, tr n c vào mùa m a đ dùng vào mùa khô, x l theo thi t k . Do có nhi u u đi m trong khai thác t ng h p (c p n c t i, phát đi n, nuôi cá, du l ch…), h ch a đ c xây d ng nhi u trên th gi i.H ch a n c đóng vai trò quan tr ng trong quá trình phát tri n kinh t -xã h i c a đ t n c. V i đi u ki n đ a lý t nhiên thu n l i, nhi u h ch a n c đ c Nhà n c và nhân dân xây d ng góp ph n r t l n vào thành công trong phát tri n kinh t nông nghi p c a đ t n c. Ngh quy t s 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 v nông nghi p, nông dân, nông thôn và Ngh quy t s 13-NQ/TW, ngày 16/01/2012 v xây d ng h th ng k t c u h t ng đ ng b nh m đ a n c ta c b n tr thành n c công nghi p theo h ng hi n đ i vào n m 2020, đ t ra nhi m v cho h ch a n c không ch ph c v s n xu t nông nghi p mà c n ph i ph c v đa m c tiêu cho các ngành kinh t qu c dân, n đ nh phát tri n b n v ng tài nguyênn c.
n c ta, mùa khô th ng kéo dài t 6 ÷ 7 tháng, l ng m a trong th i k này ch chi m 15÷20% t ng l ng m a c n m, còn l i 80÷85% t p trung trong 5÷6 tháng mùa m a. V đ a hình đ a m o, ba ph n t di n tích n c ta là vùng đ i núi. i u ki n t nhiên này t o n c ta nhi u thu n l i trong xây d ng và khai thác các h ch a n c, đáp ng các nhu c u v n c cho dân sinh và các ngành kinh t qu c dân, hay nói cách khác: N c ta có nhu c u và đi u ki n t nhiên thu n l i đ xây d ng và khai thác các h ch a n c.
Theo s li u th ng kê, c n c đã đ u t xây d ng đ c 6.886 h ch a n c trong đó có 6.648 h ch a th y l i (chi m 96,5%) và 238 h ch a th y đi n (chi m 3,5%) v i t ng dung tích kho ng 62 t m3 n c, trong đó:
- 26 h ch a thu đi n có t ng dung tích tr thi t k là 27,12 t m3.
- 2172 h ch a th y l i có nhi m v t i là chính, t ng dung tích là 8,22 t m3, b o đ m t i cho 72,6 v n ha.
- Và nhi u h ch a khác t i 45 t nh và thành ph trong c n c. Các t nh có s l ng h ch a n c nhi u là Ngh An (252 h ), Hà T nh (188 h ), Thanh Hoá (110 h ), k L k (107 h ), Bình nh (112 h ), Phú Th (111 h ), V nh Phúc (97 h ).
Nhi u h ch a l n tham gia ch ng l cho h du, các h ch a l n thu c h th ng sông H ng có kh n ng c t l 7 t m3, nâng m c ch ng l cho h th ng đê v i con l 500 n m xu t hi n m t l n. T ng n ng l c c a các h th ng đã b o đ m t i tr c ti p 3,45 tri u ha, t o ngu n cho 1,13 tri u ha, tiêu 1,4 tri u ha, ng n m n 0,87 tri u ha và c i t o chua phèn 1,6 tri u ha; c p và t o ngu n c p n c 5-6 t m3/n m cho sinh ho t, công nghi p, du l ch, d ch v ...; C p n c sinh ho t nông thôn đ t 70- 75% t ng s dân.
Bên c nh m t u đi m và l i ích, h ch a n c luôn ti m n nguy c s c , có khi d n đ n th m ho nh đã t ng x y ra m t s n c trên th gi i. N c ta c ng có m t s h quy mô v a (4÷5 tri u m3) và nh b v gây thi t h i đáng k t i ng i và tài s n. phát huy m t l i và đ phòng các di n bi n b t l i, công tác qu n lý v n hành h ch a n c ph i đ c quan tâm đúng t giai đo n quy ho ch thi t k , thi công và qu n lý khai thác.
Trong nh ng n m g n đây, các y u t tác đ ng gây m t an toàn cho h ch a có m c đ ngày càng gia t ng, s phân b l i l ng m a có nhi u thay đ i so v i thi t k ban đ u c a h ch a theo chi u h ng b t l i, dòng ch y ki t gi m, dòng ch y l đ n h t ng lên đ t bi n làm táng l u l ng đ nh l . S thay đ i th m ph th ng ngu n do các ho t đ ng c a con ng i, s phát tri n dân sinh kinh t h du h ch a có xu h ng làm ph c t p khó kh n h n trong vi c b o đ m an toàn công trình và h du h ch a. Tr c th c tr ng này, vi c rà soát hoàn thi n Ch ng trình b o đ m an toàn h ch a n c là h t s c c n thi t.
Sau khi rà soát, hi n c n c còn kho ng 1.150 h ch a c n ph i s a ch a nâng c p trong giai đo n 2015-2020. Trong s này, h có dung tích trên 10 tri u m3 có 21 h h h ng, 10 h thi u kh n ng x ; h có dung tích t 3 đ n 10 tri u m3ho c đ p cao trên 15m (theo quy đ nh t i Ngh đ nh 72/N -CP h có dung tích trên 3 tri u m3 ho c chi u cao trên 15m thu c nhóm h l n) có 160 h h h ng, 35 h thi u kh n ng x ; h có dung tích t 1 đ n 3 tri u m3 có 134 h h h ng; h có dung tích t 0,2 đ n 1 tri u m3 có 580 h h h ng; h có dung tích d i 0,2 tri u m3 có 210 h h h ng n ng. Ngoài ra, c n c còn kho ng h n 2.500 h ch a nh có dung tích d i 200.000 m3 khác n m phân tán do thôn, xã qu n lý không có đ tài li u đ đánh giá.
Các h h ng các h ng m c c a công trình đ u m i h ch a đ c đánh giá, phân lo i c th nh sau:
a) Tràn x l : Các t n t i ch y u là công trình xây d ng lâu đ n nay đã xu ng câp, thi u kh n ng x theo tiêu chu n m i. Theo s li u đi u tra, s l ng tràn x l b h h ng xu ng c p ho c không đ n ng l c x l theo QCVN 04- 05:2012/BNNPTNT là 900/1150 h (chi m 78%) đ c phân lo i nh sau:
- H có dung tích trên 10 tri u m3: 23 h .
- H có dung tích t 3 đ n d i 10 tri u m3 ho c H> 15m: 180 h . - H có dung tích t 1 đ n d i 3 tri u m3: 112 h .
- H có dung tích t 0,2 đ n d i 1 tri u m3: 465 h . - H có dung tích d i 0,2 tri u m3: 120 h .
b) V th m qua thân đ p: Tình tr ng này x y ra r t ph bi n các đ p đ t, nguyên nhân th m ch y u do n n đ p b lún s t, đ t đ p ph n x lý ti p giáp gi a các phân đo n đ p không t t, v t li u đ p l n t p ch t, ho c vi c x lý n n móng không tri t đ ,… trong đó m t s h ch a l n b th m c n s m đ c s a ch a nh : H T (Lâm ng), Buôn Tri t ( k L k), Phân Lân Th ng (V nh Phúc)... S l ng h b th m c n s a ch a là 600/1150 h (chi m 52%) bao g m:
- H có dung tích trên 10 tri u m3 là 8 h ;
- H có dung tích t 3 đ n d i 10 tri u m3ho c H>15m: 85h ; - H có dung tích t 1 đ n d i 3 tri u m3 : 70 h ;
- H có dung tích t 0.2 đ n d i 1 tri u m3 : 372 h ; - H có dung tích d i 0,2 tri u m3: 65 h .
c) H h ng mái đ p: Các h h ng mái th ng x y ra v i các d ng h h ng s t l , tr t mái đ p, lún s t mái... Nguyên nhân do bão l n sóng to kéo dài, n c h rút đ t ng t ngoài d ki n thi t k ; s c b n c a đ t đ p đ p không đ m b o, đ a ch t n n đ p x u không đ c x lý t t. T nh tr ng l p gia c mái th ng l u b xô t t c v i nh ng h đ c gia c , nhi u h mái h l u s t tr t do th m gây ra nh h Ba Khe, (Ngh An), Nà Vàng (Tuyên Quang), Tà Mon (Bình Thu n) ... Các h ch a có mái đ p b h h ng là 691/1150 h chi m (60%) g m:
- H có dung tích trên 10 tri u m3 : 7 h .
- H có dung tích t 3 đ n d i 10 tri u m3 ho c chi u cao đ p >15m: 75 h . - H có dung tích t 1 đ n d i 3 tri u m3 : 95 h .
- H có dung tích t 0,2 đ n d i 1 tri u m3: 405 h . - H có dung tích d i 0,2 tri u m3: 113 h .
d) C ng l y n c: Tình tr ng h h ng c ng l y n c r t ph bi n do m t s nguyên nhân chính: công trình s d ng lâu ngày nên bê tông ho c k t c u xây đã b m c; do ch t l ng thi công kém; do k t c u b t h p lý nh s d ng ng bê tông l p ghép các h nh . M t s h ch a n c có c ng b h h ng n ng thân c ng nh H Ban, Bãi Bông (Hòa Bình); B n C m, K Nà (L ng S n); Li t S n (Qu ng Ngãi); T h (Lâm ng); Ea Uy ( k L k). Các h ch a n c có c ng
b rò rì c a van: Khe Chè (Qu ng Ninh); Chúc Bài S n, K Nà (L ng S n); Khuôn Th n (B c Giang); X H ng (V nh Phúc); Th S n (Th a Thiên Hu ), s l ng các h ch a ph i s a ch a c ng l y n c 850/1150 h (chi m 74%) g m:
- H có dung tích trên 10 tri u m3: 5 h .
- H có dung tích t 3 đ n d i 10 tri u m3 ho c chi u cao đ p >15 m: 90 h . - H có dung tích t 1 đ n d i 3 tri u m3: 120 h .
- H có dung tích t 0,2 đ n d i 1 tri u m3: 526 h . - H có dung tích d i 0,2 tri u m3: 110 h .
e) Thân đ p b phá ho i do m i: p đ t các h ch a th ng b m i phá ho i. Vì v y, công tác ki m tra, tìm di t và x lý t m i c n đ c th c hi n th ng xuyên.
ánh giá theo n ng l c v n hành tích n c, các h ch a có dung tích t 3 tri u m3 tr lên không có h nào ph i tích n c h n ch (do yêu c u n c ph c v s n xu t mà m t s h h h ng v n duy trì tích n c bình th ng, tuy nhiên các h này luôn đ c theo dõi giám sát ch t ch trong quá trình tích n c và v n hành h ).
Các h có dung tích d i 3 tri u m3 tùy theo m c đ h h ng, các đ n v qu n lý khai thác v n hành tích n c đ m b o an toàn đ c đánh giá nh sau:
- S đ p an toàn, v n hành theo m c n c thi t k tuy nhiên có m t s t n t i v ch t l ng c n kh c ph c là 1.200 h .
- S đ p v n an toàn, cho phép v n hành nh ng ph i h th p m c n c h ch a d i m c thi t k là 1.127 h . M t s đ a ph ng có s l ng l n h lo i này nh : Thanh Hóa có 90 h tích n c h n ch , Hòa Bình có 40 h ...
- S đ p không an toàn, không cho v n hành, ph i h xu ng m c n c h t i thi u đ s a ch a là 23 h : Thanh Hóa 16 h , Hòa Bình 7 h .
2.1.4 H th ng các công trình k t h ptham gia phòng, ch ng l
Công tác phòng ch ng l cho h th ng các sông nh sông H ng, sông Thái Bình, sông áy đòi h i k t h p c 2 nhóm gi i pháp công trình và phi công trình. Trong đó, gi i pháp công trình c n ph i k t h p các lo i công trình khác nhau cùng tham gia phòng, ch ng l t i th ng l u và h l u, ví d nh :
T i th ng l u: Có các công trình h ch a n c tham gia phòng ch ng l , c th cho h th ng sông H ng, sông Thái Bình nh : H Hòa Bình (cao trình m c n c dâng bình th ng: 117.0 m; m c n c dâng gia c ng: 122.0 m; m c n c tr c l th p nh t: 88.0 m; dung tích c t, gi m l cho h du: 4,9 t m3); H Tuyên Quang (cao trình m c n c dâng bình th ng:120,0 m; m c n c dâng gia c ng: 122,55 m; m c n c tr c l th p nh t: 90,0 m; dung tích c t, gi m l cho h du: 1,0 t m3); H Thác Bà (cao trình m c n c dâng bình th ng: 58,0 m; m c n c dâng gia c ng: 61,0 m; m c n c tr c l th p nh t: 56,0 m; dung tích c t, gi m l cho h du: 0,45 t m3); H S n La( cao trình m c n c dâng bình th ng: 215,0 m;
m c n c dâng gia c ng: 217,83 m; dung tích c t, gi m l cho h du (k t h p v i h Hòa Bình): 7,0 t m3).
T ih l u: Có h th ng đê đi u tham gia phòng, ch ng l , c th nh các tuy n đê tham gia phòng ch ng l sông áy: Các tuy n đê Ng c T o phía b h u, đê L Th ch phía b t và đê Vân C c (h u sông H ng); ê t áy; ê h u áy; Các tuy n đê t , h u sông Bùi và đê t M Hà...
Ngoài ra còn có các công trình d n dòng ph tr nh tràn xã l , c ng, kênh tiêu n i đ ng…
Hình 2-1: H th y l i Pe Luông b lún ph n thân đ p.
C n u tiên các h ng m c s a ch a s m
Hi n, v i nh ng h ng m c công trình h ch a đang b xu ng c p h h ng, Cty TNHH qu n lý th y nông i n Biên – đ n v qu n lý 11/13 h th y l i i n Biên cho bi t, Cty đã d có báo cáo v n i dung s a ch a và d toán kinh phí.
Theo đó, s có 5 công trình h c n đ c nâng c p theo Ch ng trình h tr ng phó v i bi n đ i khí h u giai đo n 2016-2020. ó là, h H ng S t, B n Ban, B Hóng, Pe Luông, Sái L ng. Các h ng m c nâng c p ch y u là tràn, đ p đ t, c ng l y n c, n o vét lòng h , đ ng vào h … v i kinh phí c tính t 8-35 t đ ng.
Hình 2-2: C n đ xu t th t u tiên đ p c n s a ch a c p bách.
Th c t , các công trình h th y l i i n Biên đã cho th y hi u qu trong vi c đi u ti t và cung c p n c t i tiêu cho ph n h du. Nh ng, trong quá trình v n hành,
c n ph i đánh giá hi n tr ng h h ng, xu ng c p đ k p th i s a ch a, nâng c p nh m đ m b o an toàn cho h du và phát huy hi u qu d án.
Do ngu n kinh phí có h n vì v y c n có đánh giá - khung sàng l c nh m đ xu t th t u tiên đ p c n s a ch a c p bách. Và vi c thi t k s a ch a này c ng c n ph i có t ch c t v n có n ng l c, kinh nghi m đ đ a ra các gi i pháp t i u, đ m b o kinh t và k thu t, tránh lãng phí.