Dầu giảm chấn, dầu phanh và các chất lỏng chuyên dùng khác

2.1.Các yêu cầu đối với những chất lỏng chuyên dùng.

Trong khai thác sử dụng trang bị ô tô và tăng-thiết giáp, ng-ời ta có dùng các loại dầu giảm chấn, dầu phanh và các chất lỏng chuyên dùng khác. Dầu giảm chấn đ-ợc dùng trong các bộ phận giảm chấn trên ô tô, tăng- thiết giáp và trong hệ thống hãm lùi đẩy lên của pháo. Dầu phanh và các loại dầu chuyên dùng khác đ-ợc dùng trong hệ thống dẫn động thuỷ lực và các cơ cấu khác trên xe. Các loại dầu kể trên khi sử dụng đều phải đáp ứng đầy đủ những yêu cầu nghiêm ngặt sau:

1. Có nhiệt độ đông đặc thấp. Nhiệt độ này ở bất kỳ tr-ờng hợp nào đều phải thấp hơn nhiệt độ thấp nhất của môi trừơng.

2. Có độ nhớt xác định ở 500C, có đặc tính nhớt- nhiệt tốt. Hiện nay qua thực nghiệm đã có quy định: Độ nhớt của chất lỏng trong các hệ thống phanh và hệ thống giảm chấn của ô tô, tăng- thiết giáp không đ-ợc hạ thấp hơn 7 cst và cao hơn 1100 cst , khi nhiệt độ thay đổi trong quá trình khai thác.

3. Có khả năng bôi trơn cao. Nói cách khác là tránh đ-ợc hiện t-ợng mài mòn quá lớn trong các mối lắp ghép động( nh- mối ghép giữa xi lanh với pít tông ).

4. Phải có tính ổn định cao trong quá trình sử dụng ( không bị phân lớp, không tạo cặn và bị quánh đặc ), không gây han rỉ trên bề mặt chi tiết cũng nh- làm thay đổi tính chất lý hoá của các chi tiết phi kim loại ( nh- cao su, chất dẻo tổng hợp ..).

Những yêu cầu trên không cần phải phân tích kỹ, vì chúng đã đ-ợc phân tích khi nghiên cứu tính chất của vật liệu bôi trơn.

2.2.Các loại dầu giảm chấn và sử dụng chúng.

Nh- trên đã nêu, dầu giảm chấn đ-ợc sử dụng rộng rãi trên các trang bị ô tô, tăng- thiết giáp và pháo binh. Các chỉ tiêu cơ bản của dầu đ-ợc trình bầy ở bảng 18.

Trong nhiều năm, loại giảm chấn kiểu cánh quạt chỉ dùng hỗn hợp dầu r-ợu-glixerin. Hỗn hợp này gồm 90% chất glixerin và 10% r-ợu êtyn. Ngày nay hỗn hợp này đ-ợc thay bằng dầu giảm chấn có ký hiệu A-170 ( dầu có

độ nhớt ở nhiệt độ 500C là từ 170 đến 190 cst). A-170 đ-ợc điều chế trên cơ

sở chất polisilicon. Dầu giảm chấn này khác loại tr-ớc ở chỗ nó có độ ổn định lý hoá cao, có đặc tính nhớt-nhiệt rất tốt. Với mục đích cải thiện khả năng bôi trơn, ng-ời ta cho thêm vào dầu 5% dầu máy bay MC-20.

Đối với hệ thống hãm lùi đẩy lên trên pháo, dầu hãm lùi đẩy lên là loại steon-M. Loại dầu này là hỗn hợp gồm 46,3% glixerin, 20% r-ợu êtyn và 32%

n-ớc. Hỗn hợp các thành phần này có khả năng gây han rỉ cho kim loại, bởi vậy để ngăn ngừa hiện t-ợng trên trong steron-M còn có thêm 0,1% hợp chất kiềm NaOH và 1,6% crompic kali.

Dầu AY (OCT 1642-50 ) đ-ợc sử dụng làm dầu giảm chấn cho ô tô. Cũng có thể dùng hỗn hợp các loại dầu có độ nhớt nhỏ ( MB, dầu biến thế, dầu tuốc bin ) làm dầu giảm chấn cho ô tô. Tất cả các sản phẩm kể trên đều thuộc các loại chất lỏng có nguồn gốc từ dầu mỏ. Về tính chất, chúng t-ơng tự nh- dầu động cơ đã đ-ợc xét kỹ ở ch-ơng tr-ớc, bởi vậy khong cần thiết phải phân tích thêm.

ở đây chỉ cần nhớ nhóm các chất lỏng mà giữa chúng có sự t-ơng đồng về thành phần và tính chất. Chúng đ-ợc điều chế từ các sản phẩm khác nhau của dầu mỏ và có độ nhớt nhỏ, có nhiệt độ đông đặc thấp. Trong thành phần của chúng còn có thêm các chất phụ gia làm đặc ( vinypol hoặc poli-izobutilen ) để

đạt tới độ nhớt cần thiết và các chất phụ gia có công dụng khác nữa ( ví dụ: các chất phụ gia chống ăn mòn, chống ô xy hoá ..). Tất cả các chất lỏng loại này

đều đặc và có đặc tính nhớt-nhiệt tốt. Hai loại dầu đIển hình trong số đó là AX-16 và AM-10 ( OCT 6794-53 ) đ-ợc dùng cho hệ thống giảm chấn và các hệ thuỷ lực khác của xe bánh hơi và xe xích. Chất lỏng thứ ba trong nhóm này là dầu thuỷ lực cho pháo (AM) Dầu này chỉ dùng cho dẫn động thuỷ lực của hệ thống tự động trên pháo. Loại dầu cuối cùng có ký hiệu ÂÍẩẩ-H-1 (

OCT 10660-63 ) đ-ợc điều chế riêng cho hệ thống truyên lực thuỷ cơ trên xe

ô tô hạng nhẹ.

2.3.Sử dụng các loại dầu phanh.

Một số các loại dầu phanh dùng trong trang bị ô tô, tăng- thiết giáp đ-ợc giới thiệu ở bảng 19.

Các loại dầu phanh ô tô t-ơng đồng về tính chất là íCK và ÁCK.Chúng

đ-ợc điều chế trên cơ sở dầu thầu dầu và r-ợu. Các dầu íCK ( BTY 4226- 54 ) và ÁCK ( BTY MX-1608-47 ) trong thành phần gồm có 53% tinh dầu thầu dầu dùng cho máy bay và 47% r-ợu êtyn hoặc butyn t-ơng ứng các loại dầu này có tính bôi trơn ổn định và không làm cho cao su thay đổi tính chất khi cao su bị ngâm lâu trong dầu.Nh-ợc điểm của loại dầu íCKvà ÁCK là ở chỗ chúng có tính ổn định kém ở nhiệt độ thấp: ở nhiệt độ –200C dầu thầu dầu đã

bị lắng xuống, tách khỏi hỗn hợp và ở dạng đông vón thành cục, không đảm bảo khả năng làm việc của phanh. Do vậy vào mùa đông rất hạn chế sử dụng loại dầu này.

Bảng 18.Các chỉ tiêu cơ bản đánh giá chất l-ợng dầu giảm chấn Các chỉ tiêu AX-170 AX-16 Steon-M AM-10 AY AM

Mầu sắc Mầu vàng

vàng sáng Mầu

xanh Mầu đỏ Mầu da

cam MÇu da Tỷ trọng ở cam

200C, g/cm2 0,980-

1,020 0,860 –

0,870 1,087-

1,110 <=0,85 0,888-

0,896 -

§é nhít

động học ở

500C, cst 170-190 16-17 ( 3-4 ) >= 10 12-14 8-10 Nhiệt độ

đông đặc, 0C

, <= -60 - 60 - - 70 -45 - 60

Bảng 19.Chỉ tiêu cơ bản đánh giá chất l-ợng dầu phanh

Các chỉ tiêu íCK ÁCK TX-22 TH*

Mầu sắc Mầu đỏ Mầu da

cam (đỏ ) Mầu xanh Mầu đỏ Tỷ trọng ở 200C,

G/cm3 0,880-0,900 0,88-0,900 1,106-1,112 <= 0,85

Độ nhớt động học

ở 500C , cst 8,3-10,4 9,6-13,8 7,9-8,3 >= 10 Nhiệt độ đông đặc,

0C, <= -40 -40 -65 -

Nhiệt độ ng-ng kết

0C , <= - - - -63

* Đối với TH độ nhớt ở nhiệt độ –500C không lớn hơn 1500 cst.

Loại dầu phanh đ-ợc sử dụng rộng rãi ở các n-ớc có mùa đông lạnh d-ới 00C là dầu TX-22 ( TY 3759-53 ). Loại này đ-ợc điều chế trên cơ sở chất lỏng êtylen- glicol. Loại dầu này đ-ợc dùng cho cả bốn mùa , vì nó có một số tính chất -u việt nh- ổn định ở nhiệt độ thấp, có đặc tính nhớt nhiệt tốt. Tuy vậy, nh-ợc điểm cơ bản của nó là khả năng bôi trơn kém.Để giảm c-ờng độ mài mòn cho xi lanh, pít tông và các gioăng đệm cao su, trong khi lắp ráp hệ thống phanh cần bôi trơn tất cả các chi tiết bằng dầu thầu dầu hoặc bằng dâù phanh có thành phần dầu thầu dầu. Khi sử dụng dầu TX-22 cần cẩn thận khâu an toàn, vì trong dầu này có chất êtylen- glicon rất độc.

Vào năm 1957, ở Nga đã điều chế loại dầu phanh TH ( OCT 8621- 57).

Loại này đ-ợc điều chế từ thành phần keraxin-gazoin không thơm của dầu mỏ, và đ-ợc làm đặc để nâng độ nhớt lên giá trị cần thiết ở nhiệt độ 500C. Chất làm đặc là poli-izobutylen. Dầu phanh TH có nhiệt độ đông đặc thấp ( thấp hơn – 600C ), có đặc tính nhớt nhiệt tốt và không có những nh-ợc đIểm mà các loại dầu kể trên có. Mặc dù đã tách khỏi dầu TH các chất cacbua hyđrô

thơm, song nó vẫn có ảnh h-ởng không tốt tới các chi tiết làm bằng cao su. Do vậy chỉ sử dụng nó trong hệ thống phanh có các chi tiết làm bằng cao su chịu dÇu.

2.4.Kiểm tra chất l-ợng dầu giảm chấn và dầu phanh.

Việc kiểm tra chất l-ợng dầu giảm chấn và dầu phanh đ-ợc tiến hành dựa trên cơ sở các chỉ tiêu chuẩn ghi trong bảng 18 và 19. Nh-ng cũng có thể xác

định chất l-ợng dầu một cách chính xác bằng dấu hiệu bên ngoài (mầu của dâù, mùi dầu ) và bằng những phân tích rất đơn giản nh- tính hoà tan của chúng trong n-ớc và trong xăng, hoặc tác động của chúng tới các chi tiết làm bằng cao su th-ờng.

Tất cả các chất lỏng chuyên dùng chuẩn mẫu khi đựng trong ống thuỷ tinh trong suốt, hoàn toàn đồng nhất ( không có một dầu hiệu dù rất nhỏ nào thể hiện có sự phân lớp), không có vẩn đục và cặn. Phần lớn các loại dầu phanh và dầu giảm chấn đều có mầu sắc và mùi đặc biệt. Trong một loạt các tr-ờng hợp chỉ cần dựa vào mầu sắc và mùi là có thể xác định đ-ợc loại mẫu dâù, nh-ng

để chính xác hơn cần tiến hành thử tính chất hoà tan của chúng trong n-ớc và x¨ng.

Các dầu chuyên dùng điều chế từ r-ợu êtyn, êtylen-glicon, glixerin (steon- M; TX-22 ), có thể hoà tan hoàn toàn trong n-ớc và tạo thành dung dịch

đồng nhất. Còn khi hoà trong xăng thì chúng bị phân hoá tạo thành lớp nổi trên bề mặt. Nh- vậy, các chất lỏng kể trên dễ dàng nhận biết dựa vào tính chất hoà tan trong n-ớc và không có khả năng hoà tan trong xăng. Các chất lỏng điều chế trên cơ sở các sản phẩm dầu mỏ và polixilicon ( TH, AM-10, AM, AX-170 ) thì ng-ợc lại, chúng hoà tan tốt trong xăng, còn với n-ớc thì thực tế không hoà tan đ-ợc.

Các loại dầu íCK và ÁCK điều chế từ dầu thầu dầu và r-ợu, cũng nh- các loại dầu gốc từ dầu mỏ hoà tan hoàn toàn với xăng và tạo thành một dung dịch

đồng nhất. Nh-ng khi trộn lẫn với n-ớc và để lắng thì chúng lắng đọng ở dạng lớp d-ới đáy ống nghiệm(nh- tr-ờng hợp của ÁCK ) . T-ơng tự nh- vậy đôí với íCK khi trộn lẫn với dung dịch của r-ợu êtyn.

Nh- vậy các mẫu thử tinh hoà tan trong n-ớc và trong xăng của dầu điều chế từ dầu thầu dầu và của dầu điều chế từ dầu mỏ khong cho phép ta phân biệt đ-ợc sự khác nhau giữa chúng. Bởi vậy, cần phải thử nghiệm sự tác động của chúng lên các chi tiết làm bằng cao su th-ờng, Nếu nh- trong khoảng thời gian từ 20-40 phút, gang tay làm bằng cao su nhúng trong mẫu thử bị biến dạng, thì chứng tỏ mẫu đó là loại dầu có gốc từ dầu mỏ. Các loại dầu chuyên dùng tinh sạch đIều chế từ dầu thầu dầu và r-ợu (ÁCK và íCK ), cũng nh-

đ-ợc điều chế từ r-ợu, êtyn-glicon và glixerin (steon-M, TX-22 ) không làm cho cao su bình th-ờng bị biến dạng.

Ch-ơng 7