Thái độ thường dẫn đến hành vi, nhưng đôi khi hành vi lại ảnh hưởng đến thái độ do quá trình bất hoà nhận thức.
Vào khoảng cuối những năm 1950, Leon Festinger đưa ra thuyết về sự bất hoà nhận thức. Bất hoà nhận thức là bất kỳ sự không tương hợp mà cá nhân có thể nhận thấy giữa các thái độ của anh ta hoặc giữa thái độ và hành vi.
Festinger cho rằng bất kỳ sự không tương hợp sẽ tạo ra sự khó chịu, không thoải mái và khi đó cá nhân sẽ cố gắng làm giảm sự bất hoà, cá nhân sẽ theo đuổi tình trạng cân bằng tại đó sự bất hoà là nhỏ nhất.
Mong muốn làm giảm sự bất hoà được xác định bằng:
- Nhận thức của cá nhân về tầm quan trọng của các nhân tố tạo ra sự bất hoà: khi
chúng ta cho rằng yếu tố tạo bất hoà là không quan trọng thì chúng ta sẽ không phải chịu áp lực này. Nếu ca sĩ cho rằng không đóng thuế thu nhập cũng chẳng có gì quan trọng thì tự khắc họ không cảm thấy áp lực với hành vi trốn thuế của mình.
- Niềm tin của cá nhân về mức độ ảnh hưởng của họ đối với các nhân tố tạo ra bất hoà: nếu nhận thấy sự bất hoà là kết quả không thể kiểm soát được, thì hiếm khi chúng ta
chấp nhận thay đổi thái độ. Như trong trường hợp của ca sĩ, nếu trốn thuế không do kiểm soát mà do bầu sô hay nhà quản lý làm thì họ sẽ không cảm thấy có tội.
- Các phần thưởng có thể nhận được trong sự bất hoà: nếu đi kèm với bất hoà là một phần thưởng rất có giá trị thì chúng ta có khuynh hướng giảm áp lực cố hữu về bất hoà. Khi ca sĩ trốn thuế, họ nhận thấy sẽ tiết kiệm được số tiền quá lớn. Số tiền này có thể làm cho họ không còn cảm thấy áy náy về hành vi trốn thuế của mình.
Thuyết này giúp nhà quản trị dự báo xu hướng cam kết thay đổi hành vi và thái độ. Khi áp lực của bất hoà càng lớn, nếu tổ chức biết quân bình với tầm quan trọng của nhân tố tạo ra sự bất hoà, mức độ ảnh hưởng của cá nhân đối với các nhân tố và phần thưởng có được từ sự bất hoà, thì áp lực bất hoà sẽ ngày càng giảm. Ví dụ, nhiều nhân viên làm việc trong các nhà máy sản xuất thuốc lá cảm thấy có sự bất hoà rất lớn giữa công việc và những tác hại do thuốc lá gây ra cho xã hội. Như vậy, nhà quản lý cần phải tìm cách để giảm sự bất hoà này bằng các hoạt động hỗ trợ cho xã hội từ nguồn lợi do kinh doanh thuốc lá đem lại, hoặc tạo điều kiện làm việc và chính sách tiền lương để động viên nhân viên.