II. Những chống chỉ định của tiêm phịng:
10 yếu tố ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ trẻ em
Theo đà phát triển của cuộc sống hiện đại, một số vấn đề sức khỏe đã nảy sinh do hậu quả của xã hội cơng nghiệp hĩa, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe trẻ em nhưng ít được các bậc cha mẹ quan tâm. Lâu ngày sẽ sinh ra bệnh tật. Cĩ thể kể đến 10 yếu tố sau đây:
1. Tai nghễnh ngãng vì tiếng ồn
Thống kê gần đây của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy trong số trẻ em nghe kém cả hai tai, cĩ đến 61% khơng phải là hậu quả của bệnh mà do ảnh hưởng của tiếng ồn.
Nguồn gốc khuấy động khơng gian yên tĩnh ngày nay cĩ rất nhiều: từ những loa nhạc cơng suất cao ở các tụ điểm ca nhạc, loa nghe nhạc cá nhân, tiếng cịi, tiếng gầm rú của xe, tiếng ồn từ những khu vực sản xuất v.v... Trẻ càng nhỏ, tác hại của âm thanh càng lớn, gây tổn hại cho thính lực, nhất là với các loại đồ chơi phát ra tiếng ồn mà bé thường chơi.
Một cơng trình khảo sát đại trà trong nhiều năm tại Mỹ bằng phương pháp thính lực đồ đã phát hiện cĩ đến 11,4% trẻ em từ 6-19 tuổi bị dị tật ở tai, trẻ nam nhiều hơn nữ và tùy thuộc vào lứa tuổi. Trong 597 trẻ cĩ thính lực đồ bất thường thì cĩ 18% nghe bình thường, 57% sức nghe giảm nhẹ, 20% giảm trung bình và 5% sẽ bị điếc. Cơng trình nghiên cứu đi đến kết luận tại Mỹ đã cĩ khoảng 5,2 triệu trẻ em bị rối loạn thính giác cĩ thể dẫn đến điếc. Tiếng ồn trong mơi trường sống cơng nghiệp hĩa là một tác nhân quan trọng gây ra tình trạng này.
Ngồi việc giảm thính lực, tiếng ồn cịn làm trẻ khơng nghe được tiếng người lớn, vốn là phương tiện giúp trẻ mau nhận biết ngơn ngữ, do đĩ làm bé chậm biết nĩi.
2. Nước củ dền cĩ phải là thuốc bổ máu?
Nhiều bà mẹ muốn con bổ máu, đã dùng nước củ dền pha sữa cho con. Ðây là một sai lầm trầm trọng cĩ thể gây ngộ độc và dẫn đến tử vong. Sai lầm phát xuất từ chỗ máu cĩ màu đỏ, vitamin B12 bổ máu màu đỏ, nước củ dền cũng màu đỏ, từ đĩ dẫn đến ngộ nhận dùng nước củ dền pha sữa sẽ cĩ tác dụng bổ máu.
Hàng năm, các khoa nhi cũng như những bệnh viện nhi ở nước ta vẫn thường phải tiếp nhận các ca cấp cứu ngộ độc do cha mẹ dùng nước củ dền pha sữa cho con uống, làm trẻ bị suy hơ hấp do dư lượng nitrat trong thuốc bảo vệ thực vật. Nitrat, nitric trong nước củ dền khi vào cơ thể sẽ bám vào hồng cầu, biến ion sắt nhị (Fe 2+) thành ion sắt tam (Fe 3+), làm mất khả năng chuyên chở oxy trong tuần hồn máu khiến cơ thể tím tái, suy hơ hấp, thậm chí cĩ thể dẫn đến tử vong. Ðiều nguy hiểm là tuy trẻ bị suy hơ hấp nhưng lại khơng thở bằng oxy được, do khơng thể gắn kết oxy vào máu từ bệnh methemoglobine máu do nước củ dền gây ra.
3. Ngộ độc do thuốc chống nơn
Mùa du lịch, cha mẹ thường đưa con đi chơi xa. Tình trạng say tàu xe sẽ dễ xảy ra. Trong trường hợp này, cha mẹ thường cho con dùng thuốc chống nơn khơng qua ý kiến bác sĩ. Thuốc quen thuộc là hoạt chất Metoclopramide HCl (với nhiều tên biệt dược), thường được dùng trong hội chứng trào ngược dạ dày - thực quản, các thủ thuật chẩn đốn như nội soi ruột non và nơn khi trị liệu ung thư. Việc dùng Metoclopramide cho trẻ cần thận trọng vì cĩ thể gây ra các phản ứng ngoại tháp. Và khi đưa trẻ cấp cứu, nếu người nhà khơng nĩi rõ đã dùng thuốc này thì cĩ thể làm bác sĩ chẩn đốn nhầm và điều trị khơng đúng hướng.
4. Bất cẩn trong gia đình
Với trẻ em, phần lớn thời gian là ở trong nhà. Ðây cũng là nguyên nhân gây tai nạn nếu cha mẹ khơng cĩ biện pháp phịng ngừa: chẳng hạn bị bỏng do đổ nồi canh, sờ trúng ổ điện đến nuốt luơn bịch thuốc... Các trẻ trai dưới 5 tuổi với bản chất hiếu động thường dễ bị tai nạn trong gia đình nhất. Té ngã là nguyên nhân đứng đầu, tiếp đến là bỏng, ngạt thở, ngộ độc.
5. Dùng thuốc cẩu thả
Sự dùng thuốc cẩu thả cũng là nguyên nhân gây nhiều tai họa đáng tiếc cho trẻ. Việc tự ý dùng thuốc nhỏ mắt chứa corticoid trong thời gian dài cũng cĩ thể làm mắt bé sau này bị mù...
Thời gian gần đây, y học đã báo động về tình trạng thiếu hụt tinh trùng ở đàn ơng (giảm 50% trong nửa thế kỷ qua). Nhiều yếu tố được xem là nguyên nhân như sự ơ nhiễm mơi trường, thủng tầng ozon, tiếng ồn, stress, thuốc lá... Các tác giả Ðức vừa bổ sung thêm một yếu tố nữa, đĩ là tã lĩt trẻ em bằng plastic sẽ làm tăng nhiệt độ bìu tinh hồn. Mà đối với nam giới, việc sản xuất tinh trùng cĩ thể bị biến đổi nếu nhiệt độ ở dịch hồn tăng lên dù chỉ 10C. Từ phát hiện này, cĩ thể nghĩ đến việc dùng tã lĩt bằng chất liệu khác để khơng làm tăng nhiệt độ bìu tinh hồn.
7. Cho bé bú sữa bị quá sớm
Theo Viện quan sát dinh dưỡng trẻ em thì việc cho bé bú sữa bị quá sớm cĩ thể sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của trẻ, làm trẻ bị thiếu sắt, dễ dẫn đến các bệnh như thiếu máu, gia tăng bệnh nhiễm trùng đường hơ hấp, bệnh tai mũi họng và đường tiêu hĩa. Mặt khác sự dư thừa protein sẽ dẫn đến bệnh béo phì sau này. Vì thế các chuyên viên dinh dưỡng khuyên khơng nên dứt sữa mẹ quá sớm trong năm đầu, thậm chí cĩ thể kéo dài thời gian bú sữa mẹ đến năm thứ ba. Việc cho bé ăn dặm nên thực hiện từ từ với thực đơn giàu chất sắt như thịt đỏ, trứng...
8. Trẻ em bị thiếu ngủ
Ngày nay với sự phát triển các phương tiện truyền thơng và giải trí gia đình (như TV, Video, Games...), trẻ thường cĩ khuynh hướng ngủ muộn để xem phim hoặc chơi game. Việc thiếu ngủ sẽ ảnh hưởng xấu đến sự phát triển trí tuệ của trẻ từ 5-15 tuổi. Theo một cơng trình nghiên cứu tại Israel, những trẻ ngủ ít đi 1 giờ trong vài đêm thường hay bị mệt mỏi vào buổi tối và đạt điểm kém hơn các bé ngủ đủ giấc trong những trắc nghiệm phản ứng nhanh về trí nhớ. Ngồi ra các thức uống cĩ gaz hoặc chứa nhiều cafein cũng cĩ thể làm rối loạn giấc ngủ, gây ảnh hưởng xấu đến hành vi của trẻ (Theo một cơng trình nghiên cứu tại Ðại học Ohio (Mỹ) trên 191 thiếu niên trong hai tuần).
9. Say mê vi tính
Hiện nay máy vi tính gia đình đang rất phổ biến, nhất là tại các thành phố lớn. Nếu khơng kiểm tra trẻ, để các cháu chơi game trong nhiều giờ sẽ dẫn đến mệt mắt, nhức đầu, buồn nơn, chưa kể đến các tác hại do điện từ trường của máy vi tính gây ra. Việc ngồi quá lâu bên máy vi tính cịn làm cho trẻ lười hoạt động, một yếu tố căn bản trong quá trình phát triển cơ thể. Với trẻ nhỏ, mỗi ngày khơng nên để ngồi quá 1,5 giờ bên máy vi tính. Do mắt trẻ rất nhạy cảm với ánh sáng cũng như điện từ trường từ màn hình máy tính phát ra, nên dễ dẫn đến khơ mắt, nhức đầu. Ngồi ra, một số trị chơi mang tính bạo lực sẽ gây căng thẳng thần kinh trẻ, do đĩ cha mẹ phải thường xuyên kiểm tra nội dung của trị chơi cũng như thời gian chơi của trẻ.
10. Thiết bị trường học gây bệnh tật
Theo một kết quả kiểm tra năm 2002, cĩ 96% số trường sử dụng bàn ghế học sinh sai quy cách làm cho học sinh mệt mỏi, uể oải trong giờ học và cĩ thể dẫn tới vẹo cột sống, cận - viễn thị sau này. Ngay cả ở những trường thuộc hạng tốt, tình trạng vẫn khơng khả quan với 40% học sinh phải ngồi sai tư thế do các loại bàn ghế này. Nhưng đây là một vấn đề tổng thể thuộc phạm vi xã hội, ngồi tầm với của gia đình
Ảnh hưởng của mơi trường đến trẻ dưới 3 tuổi
Trẻ em dưới 3 tuổi đang trong quá trình tìm hiểu thế giới xung quanh nhưng chưa đủ lớn để cĩ thể phân biệt được tác động nào là cĩ lợi hay cĩ hại. Các bậc cha mẹ cần chú ý đến những nguy hiểm cĩ thể đe dọa đến bé:
1. Trong bếp: bếp, ấm đun nước, bàn ủi vẫn cịn nĩng lâu sau khi tắt điện, thùng rác bẩn… rất dễ khơng chú ý. Luơn luơn để đồ nĩng ở giữa bàn cho bé khơng với tới được. Ngay cả khăn trải bàn cũng rất nguy hiểm vì bé cĩ thể kéo khăn làm đổ những gì trên bàn vào người bé.
2. Trong phịng ngủ:
• Khi 2 tháng tuổi, bé cĩ thể nắm lấy đồ vật, 3 tháng là với tới nên đồ vật xung quanh phải đủ lớn để bé khơng thể khơng nuốt hay hít vào.
• Khi chăm sĩc bé, bạn đừng hút thuốc hay ăn uống, bê thứ gì nĩng. Cũng đừng bỏ bé một mình với bình sữa dốc ngược, bé sẽ dễ bị sặc.
• Trong nơi, khơng bỏ gối hay bao nhựa bọc nệm khơng thấm nước, phịng ngừa bé ngộp thở. Tránh dây nhợ cột thành giường cĩ thể quấn quanh cổ bé. Khi bé lớn hơn, khơng để đồ chơi và gối lớn, bé dễ leo ra ngồi.
• Đồ chơi làm bằng vật liệu khơng độc hại, khơng bốc cháy và khơng sắc bén, hoặc cĩ nhữnng hột nút tránh để bé nuốt phải. • Những đồ lặt vặt của người lớn, thuốc men, các dây, ổ cắm điện luơn để ngồi tầm với của trẻ.
3. Trong bồn tắm: khơng bao giờ để bé dưới 3 tuổi một mình dù chỉ vài phút. Khơng giao em bé cho trẻ 6-7 tuổi coi vì khơng đảm bảo độ an tồn.
4. Phịng khách và cầu thang cũng rất nhiều cạm bẫy: khi bé biết leo trèo cầu thang, nên đặt đèn sáng, coi chừng bé bị lọt cầu thang rớt xuống đất. Trên sàn bĩng, khơng nên để bé mang vớ khơng giày và chú ý dằm khi bé đi chân khơng.
5. Ngồi vườn: chơi hố cát, coi chừng chĩ mèo làm bậy. Nếu cĩ hồ nước phải cĩ rào, phịng ngừa bé sảy chân chết đuối dù cĩ khi nước rất nơng.
6. Trên xe hơi, xe máy cần dây an tồn, luơn chở bé ngồi trước, ngồi sau coi chừng chân vướng vào bánh sau. Cha mẹ cần giúp trẻ phát triển trong an tồn và vệ sinh, tránh những rủi ro đáng tiếc cĩ thể xảy ra cho bé, nếu khơng cảnh giác.
Ban cơng an tồn cho bé chập chững biết đi
Ban cơng thường gây nguy hiểm cho bé, nghiêm trọng nhất là bé cĩ thể rơi xuống hoặc kẹt ở những chấn song. Nếu chấn song của ban cơng là ngang hay thẳng đứng rộng hơn 10 cm thì cần phải thay đổi. Bạn cĩ thể che những chấn song đĩ lại bằng miếng rào bằng nhựa, vải hoặc các chất liệu thích hợp khác. Tránh sử dụng đinh ghim để đính các miếng chắn vì nếu tuột ra cĩ thể gây nguy hiểm. Che chấn song lại rất quan trọng vì cĩ tác dụng cản con bạn khỏi trèo lên.
Thu hẹp khoảng cách giữa các chấn song. Nếu ban cơng cĩ cầu thang dẫn xuống bên dưới thì nên làm một cái cổng nhỏ để chận lại. Cổng phải được cài chốt cẩn thận để tránh các bé cĩ thể mở được.
Đừng để đồ đạc ngồi hành lang sát ngay ban cơng, nếu khơng bé sẽ tị mị trèo lên nhìn ra bên ngồi và cĩ nguy cơ bị ngã xuống. Ngồi ra, nên gắn thêm chốt ở mọi cửa ra vào, cửa sổ đi ra lối ban cơng hay sân sau. Chốt cửa phải ở vị trí xa khỏi tầm với của bé.
Bí quyết nuơi con khỏe
Là vấn đề các bà mẹ, nhất là các bà mẹ đang mong chờ đứa con yêu quý sắp chào đời rất quan tâm. Bác sĩ Nguyễn Thị Kim Hưng – giám đốc TT Dinh dưỡng TP.HCM đã nĩi về đề tài “hấp dẫn” này như thế nào?
Khi bé cịn trong bụng mẹ
1. Những vấn đề dinh dưỡng:
Trong khẩu phần ăn, bà mẹ phải tăng năng lượng: 350 kcal, tăng nhu cầu chất đạm: 15g, tăng nhu cầu Fe, Ca, Acid Folic…; ăn đa dạng thực phẩm, tăng 10-12kg tồn bộ thai kỳ. Lượng chất dinh dưỡng này cĩ trong 2 ly sữa cĩ bổ sung Fe và Acid Folic, hoặc phải ăn thêm hai – ba bữa phụ, tăng thịt, cá, trứng, đậu đỗ và rau cĩ lá.
2. Tinh thần, mơi trường sống, chăm sĩc sứa khỏe
Người mẹ tránh tiếp xúc với các nguồn lây bệnh, hĩa chất độc hại, khơng tự ý dùng thuốc, cho bác sĩ biết bạn đang cĩ thai khi kê toa, rượu và thuốc lá (kể cả hút thuốc tự động) khơng an tồn cho thai nhi, tránh các nguy cơ gây tai nạn, khám và theo dõi cân nặng, thai kỳ thường xuyên, cĩ chế độ thể dục phù hợp, tinh thần thoải mái, nghỉ ngơi hợp lý, giao tiếp với thai nhi qua những cử chỉ vuốt ve, lời nĩi âu yếm…
Sơ sinh
1. Dinh dưỡng
Cho bé bú sớm trong giờ đầu sau sinh, tư thế bú đúng, bé bú sữa mẹ hồn tồn trong 4-6 tháng đầu, tuyệt đối khơng cho bé ăn bất cứ thứ gì khác. Nên cho bé bú ít nhất đến 12 tháng. Trẻ sinh mổ chậm nhất là 16-24 gipờ sau sinh phải được bú mẹ. Cho bé bú theo nhu cầu, cho bé bú đều hai bên vú. Cân nặng của bé tăng khoảng 600-1.000g trong một tháng.
2. Chăm sĩc tinh thần
Kích thích thính giác của bé bằng những lời nĩi yêu thương mỗi khi cho bé bú, thay tã, ẵm bồng, tắm rửa… Cho bé nghe nhạc. Kích thích thị giác bằng cách treo đồ đạc cĩ màu đen, trắng và các khối vuơng trước mặt bé. Kích thích xúc giác bằng cách thường xuyên vuốt ve nhẹ nhàng cơ thể, đưa tay cho bé cầm. Kích thích khứu giác bằng việc ơm ấp để bé ngửi thấy mùi của cha, mẹ và mùi của sữa. Lúc nào cũng đáp ứng, khơng bỏ mặc khi bé khĩc vì đĩ là lúc bé cần được yêu thương, dỗ dành.
3. Chăm sĩc sức khỏe
Tiêm chủng đúng lịch. Tắm, thay quần áo sạch sẽ cho bé hàng ngày. Quần áo bé phải thống, rộng rãi. Nên cho bé chỗ ngủ riêng biệt. Trẻ dễ bị nhiễm trùng rốn, sưng phổi, sốt nĩng với bất kỳ lý do nào, nên đưa bé đến bác sĩ ngay.
Lứa tuổi ăn dặm:
1. Dinh dưỡng
Sữa mẹ vẫn là thức ăn chủ lực, cho bé bú tối thiểu 3-4 lần/ngày. Tập ăn dặm từ 4-6 tháng để giúp trẻ tăng trưởng, phát triển, cung cấp thêm năng lượng, P, Fe, Zn …, giúp bé tập nhai khi mọc răng
Một số thức ăn bé cĩ thể tập: chuối, đu đủ, xồi, khoai lang, khoai tây tán nhuyễn trộn với vài muỗng sữa tươi hoặc sữa mẹ, một muỗng bột trẻ em đã chín với vài muỗng nước chín hoặc sữa, tán nhuyễn vài muỗng bí đỏ, bí xanh từ nồi canh gia đình, vài muỗng tàu hủ nước đường. Cho bé nếm thử từng chút một, nếu bé chịu, tăng dần từ 1 lên 3 muỗng. Trẻ cần 7-10 ngày để làm quen một loại thức ăn mới.
2. Thức ăn tinh thần – mơi trường sinh hoạt an tồn
6 tháng tuổi trở lên: bé rất ham chơi, hào hứng học hỏi mơi trường xung quanh bằng tất cả các giác quan: cho bé tiếp xúc với đồ chơi tạo tiếng động nhưng khơng cĩ gĩc cạnh, cho bé bị trườn khi chơi với trái bĩng mềm, xe chạy pin.
9-12 tháng: khuyến khích trẻ chơi trị tìm kiếm đồ vật. Chú ý những nơi gĩc cạnh, phích điện khơng nên để sát đất. Chuẩn bị cho bé giường với nệm cứng, cĩ song hẹp.
3. Chăm sĩc sức khỏe
Trẻ tăng khoảng 500-800g/tháng. Bé cần ngủ khoảng 16 tiếng một ngày. Tạo điều kiện cho trẻ chơi ngồi trời để hưởng ánh nắng và khơng khí thiên nhiên. Tiếp tục tiêm chủng đúng lịch.
Chăm sĩc bé 1 - 2 tuổi
Nếu cĩ điều kiện nên tiếp tục cho bé bú mẹ. Thức ăn phải được chuẩn bị phù hợp với sức nhai của bé, đủ số lượng lẫn chất lượng.
Chăm sĩc bé 2 - 3 tuổi
Tiếp tục cho bé ăn thức ăn phù hợp với sức nhai. Ngồi ba bữa chính, nên cho bé ăn hai – ba bữa phụ với sữa, yaourt, bánh, trái cây… Cho bé