Trong sáng tác của Nam Cao thời kỳ trước 1945, tác giả đặc biệt quan tâm miêu tả người trí thức nghèo.
Họ là nhân vật chính trong tiểu thuyết "Sống mòn“(Thứ) và nhiều truyện ngắn có giá trị: "Nước mắt", "Mua nhà", "Đời thừa“(Hộ), "Cười", "Quên điều độ", "Trăng sáng", "Nhỏ nhen", "Cái mặt không chơi được".
Người trí thức nghèo trong xã hội cũ ở những tác phẩm của Nam Cao thường là những người có bản chất lương thiện, gần với người lao động. Họ có ý thức về công bằng xã hội và đều có những mơ ước về sự nghiệp. Nhưng cuộc đời cũ đã không cho phép thực hiện những mơ ước và đẩy họ vào những cảnh sống tù túng, bế tắc phải kiếm sống, chạy theo miếng cơm manh áo. Nhìn chung họ ít bị biến chất nhưng rất vất vả để giữ được phẩm chất lương thiện của mình.
Toàn bộ những nhân vật trí thức nghèo trong các tác phẩm dài,ngắn của Nam Cao đều chết mòn hay sống mòn ở những mức độ khác nhau và dạng thức khác nhau .
Qua tác phẩm của Nam Cao ,ta thấy ông thể hiện quan niệm sống chết ở đây là sống chết về tinh thần ,sống chết với tư cách con người .Bản chất con người ,theo Nam Cao là phải có tình yêu thương đồng loại ,phải làm một điều gì đó có ích cho xã hội ,phải là một nhân cách văn hóa ,có tri thức và tâm hồn ,biết rung cảm với cái đẹp của văn chương và nghệ thuật .Tri thức văn hóa làm cho con người biết tự trọng và đó cũng là một nguồn hạnh phúc ,niềm tự hào của con người .Nhưng tất cả những nhân vật trí thức trong truyện Nam Cao đều ở trong tâm trạng mòn mỏi về tinh thần ,bị hủy hoại dần những phẩm chất người nói trên .Vì sao vậy ?Chủ yếu là do cuộc sống nghèo khổ “cơm áo ghì sát đất “đã khiến tâm hồn họ không sao cất cánh lên được.
Nhân vật chính trong Truyện “Đời thừa” là Hộ. Hộ từng ôm ấp một hoài bão lớn về sự nghiệp văn chương và vì nó Hộ có thể hy sinh tất cả. tHộ khao khát vinh quang, Hộ luôn luôn nghỉ đến tác phẩm làm mờ hết các tác phẩm cùng ra một thời. Đó không phải là sự thèm khát hư danh của một kẻ phàm tục mà là niềm khao khát sự khẳng định trước cuộc đời của cá nhân có ý thức về mình, về giá trị sống, không muốn sống một cách mờ nhạt, vô danh, vô nghĩa.
Giấc mộng văn chương, hoài bão lớn lao, lí tưởng đẹp đẽ mà Hộ đeo đuổi lại mâu thuẫn với thực tế. Hằng ngày, Hộ phải lo lắng triền miên về vật chất, về những điều tẹp nhẹp, vô nghĩa lí của đời sống cơm áo của gia đình. Hộ phải kiếm tiền, mà với Hộ cách kiếm tiền duy nhất là viết văn. Vì sự thúc bách của đời sống áo cơm, Hộ phải viết nhanh, phải cho in nhiều cuốn văn viết vội vàng, phải viết những bài báo để người đọc rồi quên ngay. Bình tâm đọc lại các tác phẩm của mình, Hộ lại đau khổ dằn vặt. Hộ lại đỏ mặt lên, cau mày, nghiến răng, vò nát sách và mắng mình như một thằng khốn nạn.
Một trong những nhân vật điển hình và tiêu biểu nhất cho đề tài về người trí thức nghèo của Nam Cao chính là văn sĩ Hộ trong truyện ngắn “Đời thừa”Hãy thử tìm hiểu nhân vật Hộ để hiểu rõ hơn hình tượng của người trí thức nghèo trong căn của Nam Cao
Tấn bi kịch của Hộ là bi kịch của người trí thức có ý nghĩa sâu sắc về sự sống, muốn nâng cao giá trị đời sống của mình bằng sự nghiệp có ích cho xã hội và được xã hội công nhận, nhưng chỉ vì gánh nặng cơm áo hàng ngày mà kết cục chẳng làm được gì, trở thành một kẻ vô ích, sống một đời thừa