3.2.1. Phương phỏp chọn ủiểm và chọn mẫu nghiờn cứu 3.2.1.1. Phương phỏp chọn ủiểm nghiờn cứu
Theo Groff và nhiều nhà khoa học: Nhãn có nguồn gốc ở miền nam Trung Quốc ựời Hán Vũ đế cách ựây trên 2000 năm (tại các tỉnh Quảng đông, Quảng Tõy, Phỳc Kiến, Tứ Xuyờn ...), sau ủú nhón ủược phỏt triển ra cỏc chõu lục và cỏc nước khác trên thế giới.
Ở Việt Nam, cõy nhón ủược trồng lõu nhất là ở chựa Phố Hiến thuộc phường Hồng Chõu, Thành phố Hưng Yờn, tỉnh Hưng Yờn cỏch ủõy chừng trờn 300 năm.
Theo Giáo sư Vũ Công Hậu (1982) "...có thể miền Bắc nước ta là một trong những vùng quê hương của cây nhãn ...’’
Sự phát triển của cây nhãn Hưng Yên qua các thời kỳ khác nhau, và ta có thể chia ra làm 2 giai ủoạn như sau :
• Giai ủoạn trước những năm 70 thế kỷ XX: ðõy là thời kỳ nhón ủược trồng theo kiểu ai cú giống gỡ thỡ trồng giống ấy. Nhón phỏt triển một cỏch tự phỏt, ủược trồng chủ yếu bằng cỏch gieo hạt hoặc bằng phương phỏp chiết cành. Nhón ủược trồng nhiều tại các khu vực công cộng: ðường giao thông, khu công sở, ven bờ sông, bờ máng, kênh, mương ...
• Thời kỳ từ sau những năm 70 thế kỷ XX: Khi phương pháp ghép cành trở
nờn phổ biến thỡ sự phỏt triển của cõy nhón bắt ủầu tăng lờn. Cõy nhón phỏt triển mạnh nhất là vào ủầu những năm 90 thế kỷ trước, khi phương phỏp ghộp mắt ủược ỏp dụng và phong trào chuyển ủổi cơ cấu cõy trồng diễn ra mạnh mẽ. [56], [57].
Xuất phỏt từ những lý do trờn, chỳng tụi lựa chọn ủịa bàn nghiờn cứu sản phẩm Nhãn lồng là tỉnh Hưng Yên.
Trong tỉnh Hưng Yờn, cõy nhón ủược trồng rải rỏc ở hầu hết cỏc huyện, thành phố, nhưng diện tích nhãn có chất lượng cao tập trung chủ yếu ở Thành phố Hưng Yờn, huyện Kim ðộng, Khoỏi Chõu và Tiờn Lữ. Do ủú, chỳng tụi chọn ủiểm nghiờn cứu ở 4 vựng trờn. Trong ủú, Thành phố Hưng Yờn là vựng nhón gốc, cú diện tích trồng tập trung và có chất lượng cao nhất tỉnh (năm 2008 là 481ha). ðây là nơi cú chợ Dầu - chợ ủầu mối tiờu thụ nhón tại tỉnh Hưng Yờn - với rất nhiều lỏi buôn, người sản suất nhãn giao dịch, buôn bán nhãn khi vào mùa. Mặt khác, Thành phố Hưng Yên cũng là nơi có trụ sở của HTX Nhãn lồng Hồng Nam và Hội Nhãn lồng Hưng Yên.
Vỡ vậy, chỳng tụi chọn ủiểm nghiờn cứu chớnh là ở Thành phố Hưng Yờn (vựng vành ủai là Khoỏi Chõu, Kim ðộng và Tiờn Lữ), từ việc nghiờn cứu ủỏnh giỏ ủỳng thực trạng, nguyờn nhõn ảnh hưởng, chỳng tụi ủề xuất một số giải phỏp nhằm phỏt triển thương hiệu Nhón lồng Hưng Yờn trong thời gớan tới (ủến 2015).
3.2.1.2. Phương pháp chọn mẫu
Do khụng thể ủiều tra hết tất cả cỏc hộ nụng dõn, cỏc cỏn bộ, khỏch hàng, … nờn phải chọn mẫu ủiều tra. Mẫu ủiều tra phải là những người ủảm bảo tớnh ủại diện như các Trưởng hội hay thành viên BCH Hội nhãn lồng, Ban chủ nhiệm HTX nhãn lồng, cỏc cỏn bộ lónh ủạo, quản lý sở/phũng NN, KH-CN, lỏi buụn lớn và thường xuyờn, ủại lý, siờu thị, … tại cỏc huyện, thị xó…
ðồng thời trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi chọn một mẫu nghiên cứu là một số thị trường tiêu thụ nhãn chủ yếu như Hà Nội, Hải Phòng, Hưng Yên...
3.2.2. Phương pháp thu thập thông tin
Thu thập thông tin là việc làm rất cần thiết trong phân tích kinh tế, bao gồm thu thập thông tin thứ cấp và thông tin sơ cấp. Thu thập thông tin tốt sẽ cung cấp ủầy ủủ cỏc thụng tin về lý luận và thực tế, tạo ủiều kiện thuận lợi cho việc xử lý và phõn tớch thụng tin, từ ủú ủưa ra ủỏnh giỏ chớnh xỏc về thực trạng của vấn ủề nghiờn cứu và ủề xuất cỏc giải phỏp xỏc thực giỳp cho việc hoàn thiện cụng việc nghiờn cứu của mình và của cơ sở.
3.2.2.1 Thông tin thứ cấp
Là những thụng tin ủó cú sẵn, ủược tổng hợp từ trước và ủó ủược cụng bố.
Trong ủề tài, thụng tin thứ cấp bao gồm cỏc thụng tin về thương hiệu, cỏc vấn ủề liờn quan ủến thương hiệu, thụng tin phục vụ cho ủề tài và ủược tiến hành thu thập trờn sách, báo, tạp chí, mạng Internet, Niên giám thống kê hàng năm của tỉnh, luận án tốt nghiệp, các báo cáo, quy hoạch, dự án,…. Những thông tin này có vai trò quan trọng làm cơ sở phục vụ cho việc nghiờn cứu ủề tài.
3.2.2.2 Thông tin sơ cấp
Là cỏc thụng tin ủược thu thập trực tiếp thụng qua cỏc cuộc ủiều tra, phỏng vấn cỏc cỏn bộ, người dõn, khỏch hàng hay tại cỏc cửa hàng, ủại lý, lỏi buụn kinh doanh nhón lồng Hưng Yờn. Thu thập thụng tin này giỳp chỳng ta thấy ủược nguyờn nhõn của những tồn tại và thành tựu ủạt ủược, giỳp chỳng ta phõn tớch rừ ủược hiện tượng, qua ủú ủề xuất cỏc kiến nghị và giải phỏp kịp thời.
- ðiều tra hộ: Chọn những hộ ủiển hỡnh, trồng nhiều nhón lồng trong tỉnh nhằm tìm hiểu sự nhận biết, tham gia vào quá trình xây dựng và phát triển thương hiệu nhón lồng Hưng Yờn, tỏc ủộng của xõy dựng thương hiệu nhón lồng Hưng Yờn tới người dõn trong tỉnh,… Qua ủú, tỡm hiểu ý kiến của người dõn về việc ỏp dụng mô hình xây dựng CDðL&TGXX cho nhãn lồng Hưng Yên, thấy những thuận lợi và khó khăn cũng như nhu cầu của người dân trồng nhãn lồng.
- ðiều tra cỏc cửa hàng, ủại lý, cỏc tổ chức kinh doanh và tham gia xõy dựng thương hiệu nhón lồng Hưng Yờn: Mục tiờu ủể thấy ủược vai trũ của cỏc ủơn vị trong quỏ trỡnh xõy dựng, ủặc biệt là thấy quan ủiểm của cỏn bộ phụ trỏch trực tiếp và cú quyền quyết ủịnh về quỏ trỡnh ủăng bạ sản phẩm nhón lồng Hưng Yờn, thấy ủược những khú khăn trong xõy dựng và quản lý thương hiệu cũng như CDðL
& TGXX cho nhãn lồng Hưng Yên.
- Phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn cỏc cỏn bộ, nụng dõn ủiển hỡnh trong Hội và các cá nhân khác tham gia vào quá trình xây dựng thương hiệu, bao gồm:
+ Xây dựng nội dung phỏng vấn về quá trình xây dựng và phát triển thương hiệu nhãn lồng Hưng Yên.
+ Xõy dựng cỏc bảng cõu hỏi phỏng vấn ủể thực hiện cỏc nội dung trờn.
+ Tiến hành ủiều tra phỏng vấn thu thập thụng tin.
Bảng 3.4: Số mẫu và ủối tượng ủiều tra, phỏng vấn thu thập thụng tin
Chia ra ðối tợng ủiều tra ðVT
Số mẫu ủiều tra
T.phố
H.Yên Khoái
Châu Tiên
Lữ Kim
ðộng Ngoài tỉnh
1. Hộ trồng nhãn Hộ 45 25 5 10 5 -
2. CS/DN chế biến nhãn Cơ sở 10 7 - 3 - -
3. Hộ/CH/ST/Lái buôn CH 30 23 - 1 - 6
4. Khách hàng Người 90 30 - - - 60
5. Cán bộ (Hội, HTX, Sở, Phòng, …)
Người 8 5 1 1 1 -
Tổng số: 113 65 6 15 6 21
3.2.3. Phương pháp xử lý thông tin
- Xử lý số liệu bằng mỏy tớnh cầm tay cú sự trợ giỳp của mỏy tớnh ủiện tử - Phương phỏp số tuyệt ủối: Phản ỏnh quy mụ của sự vật, hiện tượng, vấn ủề cần nghiên cứu.
- Phương phỏp số tương ủối: Phản ỏnh kết cấu và ủộng thỏi của sự vật, hiện tượng, vấn ủề cần nghiờn cứu.
- Phương phỏp số bỡnh quõn : Phản ỏnh mức ủộ ủiển hỡnh và ủại diện của sự vật, hiện tương, vấn ủề cần nghiờn cứu.
3.2.4 Phương pháp phân tích thông tin 3.2.4.1 Phương phỏp phõn tớch ủịnh tớnh
Phương phỏp ủỏnh giỏ nụng thụn cú sự tham gia của người dõn (PRA): PRA là một cỏch tiếp cận nhằm tạo ủiều kiện cho người dõn tự mỡnh phõn tớch ủiều kiện sống của gia ủỡnh, cộng ủồng, qua ủú tự ủề ra kế hoạch phỏt triển và tự thực hiện kế hoạch ủú.
PRA không chỉ rất hữu ích trong thu thập những thông tin cần thiết mà còn là một phương pháp cùng nông dân tham gia chia sẻ, thảo luận phân tích kiến thức của họ về ủời sống và ủiều kiện nụng thụn ủể từ ủú tỡm ra cỏch giải quyết vấn ủề. Cú nhiều cụng cụ sử dụng trong phân tích thông tin của PRA như thảo luận nhóm có trọng tâm, phỏng vấn những người cung cấp thông tin chủ yếu (KIP), Phỏng vấn bán cấu trúc, phác họa thực
trạng kinh tế - xó hội, lịch thời vụ, cõy vấn ủề, cõy mục tiờu, xếp hạng (so sỏnh cặp, ma trận ủiểm, ...)
ðề tài sử dụng phương phỏp PRA trong phõn tớch cỏc kết quả thu thập ủược với các công cụ sau:
a. Thảo luận nhóm có trọng tâm
Một nhúm ớt người thảo luận một vấn ủề quan tõm chung ủược gọi là thảo luận nhúm cú trọng tõm. Buổi thảo luõn ủược ủịnh hướng bởi một loạt cỏc cõu hỏi chớnh, nhằm lắng nghe, chia sẻ những ý kiến và ủề nghị thảo luận ủưa ra cỏc giải pháp nhằm cải thiện tình hình hiện tại.
Trong phạm vi ủề tài nghiờn cứu, tỏc giả tiến hành thảo luận nhúm cỏc hộ trồng nhón, xó viờn HTX nhón, …với mục ủớch thăm dũ, tổng hợp cỏc nguyện vọng, nhu cầu của họ; ủề nghị họ cựng tham gia chia sẻ, thảo luận và phõn tớch kiến thức của họ về các nhu cầu thị trường, yêu cầu trong phát triển thương hiệu, cùng với họ ủưa ra xu hướng, nhận ủịnh mới phự hợp; từ ủú giỳp trả lời một số cõu hỏi quan trọng, cú tớnh chất ủặc trưng về cỏc vấn ủề trong xõy dựng và phỏt trriển thương hiệu, làm cơ sở ủể ủưa ra cỏc giải phỏp cú căn cứ khoa học.
b. Phỏng vấn những người cung cấp thông tin chủ yếu (KIP- Key Imformant Panel) Phỏng vấn KIP ủể thu thập những hiểu biết ủặc biệt về một vấn ủề nào ủú.
KIP là những người nào cú kiến thức ủặc biệt về một chủ ủề riờng biệt nào ủú. Cỏc người nắm giữ thụng tin (KIP) cú thể trả lời cỏc cõu hỏi về kiến thức và hành vi của người khỏc, và ủặc biệt, về hoạt ủộng của cỏc hệ thống (chủ ủề, vấn ủề) rộng hơn.
Trong ủề tài, chỳng tụi tiến hành phỏng vấn trực tiếp những người cỏn bộ ủứng ủầu, những người nắm giữ nhiều thụng tin cơ bản, thu thập cú chọn lọc cỏc ý kiến ủỏnh giỏ của những người ủại diện trong cỏc lĩnh vực chuyờn mụn như: Lónh ủạo Sở Nụng nghiệp-PTNT, Sở KH-CN, Hội NLHY, HTX nhón lồng Hồng Nam, Mai Vinh và Khoỏi Chõu, cỏc nhà khoa học ủể làm cơ sở ủưa ra cỏc giải phỏp, khuyến nghị của bản thõn ủược chớnh xỏc và khỏch quan hơn.
3.2.4.2 Phương phỏp phõn tớch ủịnh tớnh a. Phương pháp thống kê mô tả
Thống kê mô tả là một môn khoa học xã hội nghiên cứu mặt lượng trong mối quan hệ chặt chẽ với mặt chất và nghiên cứu theo hiện tượng số lớn. Nghiên cứu sự biến ủổi số lượng cú mối quan hệ mặt chất ở thời gian và ủịa ủiểm cụ thể.
Phương phỏp thống kờ mụ tả sử dụng cỏc chỉ tiờu như: Số tương ủối, số tuyệt ủối, số bỡnh quõn và dóy số biến ủộng theo thời gian. Sử dụng phương phỏp thống kờ mụ tả ủể nờu lờn: Mức ủộ của hiện tượng, phõn tớch biến ủộng của cỏc hiện tượng và mối quan hệ giữa các hiện tượng với nhau.
Trong phạm vi nghiờn cứu ủề tài này, chỳng tụi sử dụng phương phỏp thống kờ mụ tả ủể tớnh toỏn cỏc chỉ tiờu thể hiện tỡnh hỡnh sản xuất nụng nghiệp, phõn tớch biến ủộng của cỏc hiện tượng. Cỏc chỉ tiờu thống kờ sẽ ủược tập hợp, tớnh toỏn lại ủể mụ tả thực trạng tỡnh hỡnh hoạt ủộng, những thuận lợi, khú khăn trong hoạt ủộng xõy dựng và phỏt triển thương hiệu NLHY.
b. Phương pháp thống kê so sánh:
Thống kê so sánh là phương pháp tính toán các chỉ tiêu theo các tiêu chí khác nhau và ủược ủem so sỏnh với nhau, so sỏnh cú nhiều loại: so sỏnh với kế hoạch, so sỏnh theo thời gian, so sỏnh theo khụng gian, so sỏnh cỏc ủiểm nghiờn cứu khỏc nhau trong cựng một vấn ủề…ðề tài sử dụng phương phỏp thống kờ so sỏnh với cỏc thụng tin thu thập ủược trờn cơ sở cỏc số liệu ủiều tra giữa cỏc ủối tượng, cỏc nhúm hộ nụng dõn khỏc nhau sẽ ủược phõn tổ và so sỏnh với nhau ủể ủưa ra ủược cỏc nhận xột về thực trạng hoạt ủộng, cỏc yếu tố ảnh hưởng ủến xõy dựng và phỏt triển thương hiệu NLHY.
3.2.5 Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo
Phương phỏp ủược thực hiện bằng cỏch thu thập ý kiến của cỏc chuyờn gia ủể ủỏnh giỏ nội dung của vấn ủề nghiờn cứu. Phương phỏp này bao gồm một số bước cơ bản như : Lập danh sỏch những chuyờn gia ủược hỏi ý kiến, xõy dựng bảng cõu hỏi, tổng hợp ý kiến trả lời, phõn tớch và hỡnh thành bảng tổng hợp kết quả ủỏnh giỏ; tổng hợp cỏc ý kiến ủỏnh giỏ lần hai, trờn cơ sở ủú rỳt ra những nhận xột và ủỏnh giỏ chung về thực trạng quảng bỏ và một số giải phỏp nhằm phỏt triển thương hiệu sản phẩm Nhãn lồng Hưng Yên.
3.3. Hệ thống chỉ tiờu sử dụng trong nghiờn cứu ủề tài