Tài liệu Giáo trình Trồng rừng - Kỹ thuật cấy cây mầm
MỤC LỤC
Kỹ thuật cấy cây mầm
Bầu hoặc luống để cấy cây phải được chuẩn bị trước, tưới nước đủ ẩm trước khi cấy một đêm để đất khỏi dính bết vào que cấy. Trước khi bóng cây mầm, cây mạ, phải tưới nước đậm trên luống để khi bóng cây mới không bị đứt rễ. Sau khi băng phải cho cây con vào đia, bát hoặc chậu đựng đáy có nước để rễ không bị khô, nên bằng đến đâu cấy xong đến đấy.
Sau khi cấy tưới nước đủ ẩm để cho cây chặt gốc, che phủ chống nắng, mưa cho cây cấy cho đến khi cây sinh trưởng ổn định. Chú ý: Chỉ tiến hành cấy cây vào những ngày trời râm mát hoặc mưa nhẹ, tránh những ngày nắng gắt, mưa to, gió mùa Đông Bắc. Tưới nước: Chế độ tưới nước khi hạt chưa mọc thành cây, thưng xuyên giữ độ ẩm ngày tưới 1 - 2 lần (tuỳ theo thời tiết khô hay ẩm).
Có thể dùng bình phun thuốc trừ sâu để phun hoặc thùng tưới hoa sen lỗ kim (lỗ nhỏ) tránh tưới một lần quá đẫm gây xói đất, xô đất, hại cây con.
Kỹ thuật chăm sóc ở vườn ươm
Xác định lượng nước tưới, mỗi lần tưới và chu kỳ tưới phải căn cứ vào đặc tính sinh lý từng loại hạt giống, thời tiết trong thời gian gieo, tính chất đất, độ sâu lớp đất, có hay không có vật che tủ. Cho nên trước khi gieo cần phải khử trùng đất và hạt giống sau khi gieo dùng dầu hoả rắc xung quanh luống để chống kiến, dùng ngọc nồng độ thấp phun định kỳ 10 ngày một lần để phòng chống nấm bệnh. * Nhổ cỏ xới đất: Trong quá trình chăm sóc tưới nước cho cây, đất mặt luống thường nén chặt và đóng váng, làm cho lớp đất mặt giảm sức thấm nước, tăng lượng nước bốc hơi mặt đất, cỏ dại xâm lấn, cạnh tranh nước, dinh dưỡng khoáng và ánh sáng mãnh liệt với cây con, đồng thời cỏ dại còn là nơi ẩn náu của các loài sâu hại..Vì vậy làm cỏ xới nhằm làm cho đất tơi xốp, thoáng khí giảm bớt sự cạnh tranh dinh dưỡng giữa cây con với cỏ dại, đồng thời xúc tiến phân giải của phân bón và hoạt động của VSV đất làm mất nơi cư trú của các loài sâu hại, côn trùng.
Kỹ thuật sản xuất cây con của ta hiện nay ngày càng được cải thiện, cho nên công việc làm cỏ xới đất có thể áp dụng biện pháp hoá học để diệt trừ cỏ dại, hoá chất thường được sử dụng để diệt cỏ dại ở vườn ươm có hai loại: Diệt trừ toàn bộ và diệt trừ có chọn lọc. Xác định lượng nước tưới cho mỗi lần và chu kỳ tưới cần căn cứ vào thời tiết trong thời gian chăm sóc cây con, độ ẩm của đất trước khi tưới, thành phần cơ giới của đất và đặc tính sinh thái của từng loài cây con. Thiếu lân (P): Cây con sinh trưởng chậm, cây thấp nhỏ, chồi đỉnh phát triển không tốt lá có màu xanh tối, có khi thành màu tím hoặc tím hồng như Thông đuôi ngựa khi thiếu lân lá có màu tím; Thiếu lân cũng dẫn đến rễ ngang ít và mảnh; Nếu thiếu nghiêm trọng có thể làm cho rễ ngang thoái hoá, cuống lá khô và rụng.
+ Cây đạt tiêu chuẩn xuất vườn: Là cây có đường kính, chiều cao phát triển cân đối, sinh trưởng tốt, không có hai thân, không cong queo, sâu bệnh tuỳ thuộc loài cây và mục đích trồng rừng mà đường kính, chiều cao có thể khác nhau, tiêu chuẩn cụ thể cho một số loài cây.
Luân canh cây con trong vườn ươm
*Vệ sinh vườn: Dọn sạch cỏ trong vườn ươm, lấp kín ổ gà đọng nước, không giữ lại những cây bị bệnh hoặc những cây quá lứa trong vườn. Thu gom rác rưởi, túi bầu rách nát, cây con kém phẩm chất vào một nơi qui định để đốt.
NHÂN GIểNG Vễ TÍNH (NHÂN GIểNG SINH DƯỠNG) 1. Khái niệm
Kỹ thuật sản xuất cây con bằng phương pháp giâm hom
Phương pháp nhân giống hay tạo cây con bằng hom (giam hom) là dùng một đoạn thân cành, rễ, chồi để tạo thành một cây hoàn chỉnh, cũng là cách đang được dùng phổ biến để sản xuất hàng loạt cây con có chất lượng cho chương trình trồng rừng. Có loài hom rễ có khả năng ra rễ tốt hơn hom thân, hom cành như: Xoan, Hồng, Đại..Đa số các loài cây hom cành dễ ra rễ hơn như: Quế, Sở, Bạch đàn, Phi lao,..Một số loài có khả năng ra rễ ở hom thân, hom cành như: Tre, Luồng. Ví dụ: Cây Dạ hương, cùng một cành nhưng hom ngọn có tỷ lệ ra rễ và tình hình sinh trưởng kém hơn hom sát dưới ngọn; Cây Dương lá nhỏ hom giữa cành có tỷ lệ ra rễ cao hơn hom gốc cành và kém nhất là hom ngọn; Ngược lại Cây Thuỷ sinh thì hom ngọn lại cho tỷ lệ ra rễ cao.
Giữa nồng độ, thời gian và nhiệt độ không khí có mối quan hệ nhất định: Nồng độ thấp thời gian xử lý lâu hơn và ngược lại; Nhiệt độ không khí cao cần xử lý nồng độ thấp và thời gian ngắn hơn và ngược lại. + Yêu cầu về trang thiết bị và hoá chất: Cơ sở sản xuất cần có nhà dâm hom, hệ thống tưới phun (dạng phun sương mù), các loại chất kích thích ra rễ, các loại thuốc sát trùng và phòng bệnh. Yêu cầu cành lấy giống phải: Cành cây non hoặc chồi của cây già đã qua quá trình trẻ hoá bằng cách chặt sát gốc, khoanh vỏ sát gốc hay ghép trên gốc cây non nhiều lần; Cành có khả năng ra rễ nhiều và nhanh như cành ở phần giữa tán, cành cấp I, với cây lá rộng cành bánh tẻ (nửa hoá gỗ), với cây lá kim cành bắt đầu ra lá non.
Chú ý: Kỹ thuật tạo cây con từ hom như xử lý chất kích thích, cắm hom, chăm sóc, huấn luyện hom..theo đúng quy trình hoặc hướng dẫn kỹ thuật cho từng loại cây.
Nuôi cấy mô (vi nhân giống) 1. Khái niệm
Từ khối tế bào mô sẹo có thể hình thành các cơ quan như rễ và thân cây thông qua việc tạo nên các mô phân sinh trong những điều kiện nuôi cấy nhất định phù hợp cho từng loài cây, từng loại mô. Một phát hiện quan trọng khi nuôi tế bào Cà rốt bằng cách ủ men với nước dừa tinh khiết không khử trùng và au xin, sau đó chuyển sang môi trường không có hoocmôn đã hình thành hàng triệu phôi riêng biệt gọi là phôi xo ma hay cmbnoid để phân biệt với phôi hình thành từ hợp tử apomictic (sinh sản vô phối) trong tự nhiên. Nhìn chung mọi hình thức vi nhân giống đều sử dụng bộ phận sống (cơ quan, mô..) của cây làm vật liệu ban đầu để nuôi cấy làm tăng nhanh số lượng chúng rồi phân hoá chúng thành cây con hoàn chỉnh.
Thời gian lấy mẫu nuôi cấy cần chú ý đến quá trình ngủ và bắt đầu nẩy chồi, đây là thời kỳ tốt nhất cho lấy mẫu vì ở thời kỳ này lượng au xin tập trung nhiều nhất ở các đỉnh sinh trưởng. Một dây truyền nuôi cấy mô tế bào hoàn chỉnh bao gồm: Nhà nuôi cấy mô tế bào là công trình trọng tâm của dây truyền nuôi cấy mô tế bào và có thể được kiến trúc theo kiểu nhà xưởng (Sử dụng ánh sáng nhân tạo) hoặc nhà bát giác (Sử dụng ánh sáng. mặt trời) Quy mô nhà nuôi cấy mô có thể to hay nhỏ (Phụ thuộc vào công suất sản xuất cây giống hàng năm của từng đơn vị) Nhưng tối thiểu phải có các trang thiết bị và phòng sau:. Trang thiết bi cần có: Tủ lạnh; Cân phân tích và cân kỹ thuật; Nồi hấp vô trùng cao áp 1.5 atm, 1200C); Máy đo pH Bếp đun; Dụng cụ cất nước; Dụng cụ lọc cho những chất không khử trùng ở nhiệt độ cao được; Dụng cụ thuỷ tinh các loại: ống nghiệm, hộp petri, bình tam giác, ống chuẩn độ, pipet. + Phòng rửa dụng cụ: Là nơi để vệ sinh chai lọ, ống nghiệm, bình nuôi cấy..Thiết bi gồm: Quạt trần, quạt thông gió, bồn rửa chuyên dụng, giá để dụng cụ sau khi rửa, hệ thống điện ba pha 380v cho máy rửa bình thuỷ tinh.
Cây mô được sinh ra trong điều kiện vô trùng và nuôi cấy nhân tạo nên cây mầm mô rất non, để cho chúng thích nghi với điều kiện tự nhiên trước khi ra ngôi, chúng cần có thời gian làm quen dần với điều kiện môi trường tự nhiên. Là giai đoạn nhân bội làm tăng nhanh số lượng các chồi mầm cung cấp cho giai đoạn sau bằng cách cát nhỏ những bộ phận mới sinh ở giai đoạn I và cấy chúng trên môi trường mới theo định kỳ. - Thao tác ra ngôi: Lấy cây mầm từ trong lọ ra bằng cách đổ ra lòng bàn tay, nhặt từng cây một cho ra khỏi nền nuôi cấy sau đó rửa sạch thạch bằng nước sạch hồ rễ bằng đất đã được khử trùng, các thao tác này phải nhẹ nhàng, cẩn thận tránh làm tổn thương cho cây.