Chính sách bảo hiểm thất nghiệp tại Việt Nam hiện nay: Thực trạng và bài học kinh nghiệm
MỤC LỤC
Một số vấn đề về bảo hiểm thất nghiệp
Những chơng trình này không đáp ứng đợc yêu cầu khi suy thoái xảy ra đối với một ngành công nghiệp cụ thể và phạm vi đối t- ợng rất hạn chế vì không áp dụng đối với những ngời lao động ngoài công đoàn, cũng nh những ngời lao động không có tay nghề - những ngời có nguy cơ thất nghiệp cao nhất và đòi hỏi đợc quan tâm nhiều nhất. Nh vậy, bên cạnh việc hỗ trợ một khoản tài chính đảm bảo ổn định cuộc sống cho ngời lao động trong thời gian mất việc làm thì mục đích chính của BHTN là thông qua các hoạt động đào tạo nghề, t vấn, giới thiệu việc làm, sớm đa những lao động thất nghiệp tìm đợc một việc làm mới thích hợp và ổn định.
Khái niệm chính sách bảo hiểm thất nghiệp
Chủ sử dụng lao động đợc coi là đối tợng của chính sách BHTN khi họ phải tuân thủ những quy định của Nhà nớc về nghĩa vụ đóng góp tài chính hỗ trợ cho ngời lao động trong trờng hợp bị thất nghiệp. Thứ ba, các biện pháp, công cụ chính sách đợc Nhà nớc sử dụng bao gồm các quy định về quyền lợi và nghĩa vụ, trách nhiệm của những ngời tham gia BHTN, chủ sử dụng lao động, quy định về nguồn tài chính, chế độ BHTN,.
Vai trò, nguyên tắc của chính sách bảo hiểm thất nghiệp 1. Vai trò của chính sách bảo hiểm thất nghiệp
Chính sách BHTN ra đời nhằm góp phần giảm thiểu tình trang thất nghiệp, giúp ngời thất nghiệp và gia đình họ có cuộc sống ổn định trong thời gian bị thất nghiệp, góp phần ổn định cho xã hội, tạo điều kiện cho kinh tế phát triển. Do quỹ BHTN đợc hình thành từ sự đóng góp của các bên tham gia là: ng- ời sử dụng lao động, ngời lao động và Nhà nớc nên hoạt động của quỹ phải dựa trên nguyên tắc quản lý thống nhất, dân chủ, công khai và hạch toán độc lập.
Nội dung của chính sách bảo hiểm thất nghiệp 1. Mục tiêu của chính sách bảo hiểm thất nghiệp
Quy định về thời kỳ dự bị có hai tác dụng, thứ nhất, thời kỳ dự bị đảm bảo rằng chỉ có những ngời thực sự và thờng xuyên thuộc lao động hoạt động kinh tế thì mới có thể xem nh mất thu nhập thực sự, khi lâm vào tình trạng thất nghiệp, do đó cần một khoản trợ cấp thay thế; thứ hai, nhờ thời gian dự bị mà cơ quan BHTN có thể đảm bảo số đóng góp của mỗi ngời tham gia BHTN sẽ. Do vậy, với các quốc gia cha thực hiện BHTN thì Nhà nớc thực hiện chính sách trợ giúp xã hội về thất nghiệp (cứu trợ cho ngời thất nghiệp). Còn với những quốc gia thực hiện BHTN thì hoặc là Nhà nớc đóng góp thờng xuyên cho quỹ BHTN bằng cách trích một phần tiền thuế theo một tỷ lệ cố định tính trên khoản đóng góp của ngời sử dụng lao động và ngời lao động;. hoặc Nhà nớc chỉ tham gia với t cách bảo trợ cho quỹ khi phần đóng góp của ngời lao động và ngời sử dụng lao động không đủ đáp ứng các chi phí hoặc dự trữ của quỹ bị ảnh hởng do các biến động về tiền tệ khi Nhà nớc thay đổi các chính sách kinh tế - xã hội. Phần đóng góp của ngời lao động là để cho họ ý thức đợc ý nghĩa của việc dự phòng cá nhân. Ngoài ra, chính ngời lao động là ngời hởng trợ cấp nên họ phải tham gia đóng góp. Về hình thức đóng góp. Đóng góp của ngời lao động và ngời sử dụng lao động vào quỹ BHTN có thể đợc thực hiện dới hai hình thức là đóng theo một khoản cố định và hởng theo một khoản cố định hoặc đóng theo mức lơng và hởng theo mức lơng. Mỗi hình thức đóng góp đều có mục đích và ý nghĩa riêng. - Đóng theo một khoản cố định và hởng theo một khoản cố định. Hình thức đóng góp này không có liên quan gì đến mức lơng của ngời lao động. Mức này do. cơ quan BHTN lựa chọn sao cho phù hợp với mức sống, với tình hình kinh tế - xã hội nói chung và phù hợp với nhu cầu của đa số ngời hởng chế độ. - Đóng theo mức lơng và hởng theo mức lơng. Hình thức này đợc ngời lao động ủng hộ hơn, do đảm bảo công bằng, ngời lơng cao đóng nhiều sẽ đợc hởng nhiều, ngời lơng thấp đóng ít sẽ đợc hởng ít. Tuy nhiên, xác định mức. đóng và hởng theo cách này điều quan trọng là phải kiểm soát đợc mức lơng hay thu nhập của ngời lao động. nếu không thì sẽ không có cơ sở tính toán, cân bằng thu - chi quỹ, dễ dẫn đến bội chi. Về tỷ lệ đóng góp:. Tuy tình hình kinh tế - xã hội từng nớc mà quỹ BHTN đợc thành lập dựa trên tỷ lệ đóng góp theo một trong hai phơng thức sau:. ơng thức đồng đều).
Kinh nghiệm của một số nớc trên thế giới 1. Kinh nghiệm của Hàn Quốc
- BHTN là một hệ thống xã hội bắt buộc đợc thực thi thông qua pháp luật của Nhà nớc; chỉ những ngời thất nghiệp đợc quy định trong pháp luật có quyền đợc hởng BHTN; mục đích là nhằm đảm bảo nhu cầu cơ bản, thay vì mọi khía cạnh của tất cả nhu cầu thất nghiệp; trong khi nhà nớc thành lập các quỹ BHTN thì xã hội phối hợp với việc sử dụng của các quỹ đó;. Họ bị thất nghiệp không phải vì những lý do không hoàn thành nhiệm vụ đợc giao, có hành vi phạm tội chống lại ngời sử dụng lao động, cố ý gây thiệt hại cho ngời sử dụng lao động, vi phạm nghiêm trọng quy chế và kỷ luật lao động của ngời sử dụng lao động, bỏ làm 7 ngày liên tục mà không có lý do chính đáng, gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngời sử dụng lao động do bỏ làm, bị phạt tù, không hởng lơng hu hàng tháng; đợc hởng BHTN sau tám ngày kể từ ngày bị mất việc đối với ngời sử dụng lao động cuối cùng.
Một số bài học cho Việt Nam
Trong những năm qua thất nghiệp ở thành thị tăng về số tuyệt đối, nhng tỷ lệ thất nghiệp không đổi; tỷ lệ thiếu việc làm ở nông thôn có xu hớng tăng do tốc độ đô thị hóa nhanh, việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp diễn ra ở hầu hết các địa phơng, làm cho nông dân mất đất sản xuất do lấy đất làm các khu công nghiệp , năm 2007 tỷ lệ thiếu việc làm ở nông thôn là 4,8% thì đến… năm 2009 là 6,3%. Tỷ lệ thất nghiệp lớn có thể sẽ gây áp lực về chính trị và bất ổn về xã hội khi một số lớn ngời lao động bị mất việc làm và do vậy có thể dẫn đến xu hớng lạm dụng các chế độ bảo hiểm xã hội (ví dụ kéo dài thời gian hởng trợ cấp mất sức lao động, trợ cấp ốm đau bằng tiền, chế độ tai nạn lao động hoặc hởng chế độ hu sớm) để bù đắp mất mát thu nhập khi cha có chế độ hỗ trợ đối với ngời bị thất nghiệp.
Thực trạng chính sách bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam từ năm 2009 đến nay
Ngời đang hởng trợ cấp thất nghiệp bị chấm dứt hởng trợ cấp thất nghiệp khi thuộc một trong các trờng hợp sau: Hết thời hạn hởng trợ cấp thất nghiệp; Có việc làm; Thực hiện nghĩa vụ quân sự; Hởng lơng hu; Sau hai lần từ chối nhận việc làm do trung tâm giới thiệu việc làm giới thiệu mà không có lý do chính đáng; Trong thời gian hởng trợ cấp thất nghiệp, ba tháng liên tục không thực hiện thông báo hằng tháng về việc tìm kiếm việc làm với Phòng Lao. PHòNG LAO ĐộNG QUậN, HUYệN (ĐƯợC HợP ĐồNG Uỷ. H§QLBHXHVN BHXH VIệT NAM BHXH CáC TỉNH. THàNH PHố - Phòng Tiếp nhận quản lý hồ sơ;. - Phòng chế độ, chính sách. - Phòng cấp sổ thẻ BHXH CÊP QUậN HUYệN. Mo hình 2.1: Mô hình tổ chức thực hiện BHTN hiện nay. Kết quả thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp từ 2009. Về thu BHTN. Chính sách BHTN đợc triển khai thực hiện trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế toàn cầu, cũng giống nh các quốc gia khác nền kinh tế của nớc ta bắt đầu gặp một số khó khăn nh giá cả tăng cao, tốc độ tăng trởng giảm, tình hình sản xuất kinh doanh của nhiều doanh nghiệp bị đình trệ dẫn đến tình trạng công nhân bị mất việc và thiếu việc làm. Điều này đã ảnh hởng trực tiếp đến việc làm và thu nhập của ngời lao động. Đến cuối năm 2009, nền kinh tế thế giới bớc đầu phục hồi, mặc dù các dấu hiệu cha rõ ràng, thêm vào đó Chính phủ đã có nhiều chính sách điểu chỉnh nền kinh tế vĩ mô, cho các doanh nghiệp vay vốn lu động với lãi suất thấp, điều chỉnh giảm tốc độ. Thanh tra chuyên ngành về BHTN:. Thanh tra Lao. động- Thơng binh và Xã hội. tăng trởng kinh tế, cho vay tiêu dùng, cho vay học nghề đối với lao động mất việc làm,.. đã tạo điều kiện cho thị trờng lao động Việt Nam phục hồi trở lại, nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp trong các tháng cuối năm tăng cao, theo đó tỷ lệ lao động mất việc làm cũng giảm đi nhiều. Năm 2009 là năm đầu tiên nớc ta thực hiện chính sách BHTN đối với ngời lao động, nhng do tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế Chính phủ đã. ảnh hởng đến việc thu BHTN trong năm 2009. ời) Số tiền.
Kết quả đạt đợc
273,952 triệu đồng, tuy nhiên do mới tổ chức triển khai thực hiện chính sách BHTN cha đợc 2 năm, vì vậy thời kỳ đầu có rất ít đối tợng đủ điều kiện hởng BHTN, nhng theo dự báo thì trong thời gian tới số đối tợng đủ điều kiện hởng chính sách BHTN sẽ rất lớn, đặc biệt là vào trớc và sau dịp nghỉ tết Nguyên. Không một quốc gia nào có thể giải quyết triệt để đợc nạn thất nghiệp mà phải chấp nhận sống chung cùng nó, vậy khi thất nghiệp trở thành một vấn đề nan giải thì chính sách đối với vấn đề thất nghiệp là chính sách xã hội nh bao chính sách xã hội khác phải đợc Nhà nớc quan tâm, cùng tham gia giải quyết.
Những hạn chế - Về chính sách
Mục đích chính của chính sách BHTN không phải là chi trả trợ cấp thất nghiệp nhằm thay thế một phần thu nhập khi ngời lao động mất việc làm, mà chính là hỗ trợ ngời lao động đào tạo lại tay nghề, từ vấn giới thiệu việc làm để ngời lao động thất nghiệp sớm quay trở lại thị trờng lao động tìm việc làm. Trong khi đó ngành Lao động-Thơng binh và Xã hội thực hiện việc tiếp nhận và giải quyết các thủ tục hởng chính sách BHTN, ở Trung ơng là BHTN trực thuộc Cục Việc làm, Bộ Lao động-Thơng binh và Xã hội và ở địa phơng là Phòng BHTN, Trung tâm giới thiệu việc làm thuộc Sở Lao động-Th-.
Nguyên nhân
Mặt khác, chính sách BHTN là một bộ phận của chính sách xã hội, mục đích của chính sách này là nhằm ổn định xã hội trong tình trạng có ngời thất nghiệp, không việc làm và không có thu nhập để đảm bảo cuộc sống thờng xuyên của bản thân và gia đình họ. + Những bất cập về tổ chức thực hiện nh mối quan hệ giữa cơ quan BHXH cấp tỉnh, cấp huyện với Sở Lao động - Thơng binh và Xã hội, các Trung tâm giới thiệu việc làm và Phòng BHTN đã gây phiền hà, khó khăn cho ngời thất nghiệp khi đến đăng ký và nhận quyền lợi thất nghiệp.
Mở rộng đối tợng tham gia bảo hiểm thất nghiệp bắt buộc Theo kinh nghiệm của một số nớc trên thế giới nh Đức, Hàn Quốc,
- Ngời lao động tham gia BHTN là công dân Việt Nam làm việc theo hợp đồng lao động hoặc hợp đồng làm việc mà các hợp đồng này không xác.
Hoàn thiện các chế độ bảo hiểm thất nghiệp Trợ cấp thất nghiệp
Ngời thất nghiệp đã tìm đợc việc làm, có nghĩa là họ có thu nhập để lo cho bản thân và gia đình, nếu lại đợc hởng thêm khoản trợ cấp thất nghiệp một lần nữa thì không hợp lý và không đạt đợc mục đích của chính sách BHTN đề ra. BHTN và giải quyết việc làm dù cách thức tổ chức thực hiện khác nhau nh- ng đều có một mục tiêu chung là hớng về ngời lao động, tạo lập an sinh xã hội thông qua bảo đảm việc làm, thu nhập và đời sống của ngời lao động.
Hoàn thiện hệ thống tổ chức thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp
- Ban Thu: hớng dẫn và quản lý về nghiệp vụ thu BHTN; nghiệp vụ theo dừi tỡnh hỡnh biến động của ngời lao động thất nghiệp (đăng ký thất nghiệp); về giải quyết các vấn đề có liên quan đến sự phối hợp thực hiện với các ngành khác nh: giới thiệu việc làm, đào tạo nghề Liên kết xây dựng hệ thống… thông tin giới thiệu việc làm trong phạm vi cả nớc nhằm giúp từng cơ sở, địa phơng cũng nh ngời lao động có thể biết đợc nguồn việc làm không chỉ ở địa bàn mình đang quản lý hay địa bàn ngời lao động đang sống mà là nhu cầu lao. BHXH huyện đợc bổ sung thêm nhiệm vụ: Thu đóng góp BHTN; cấp thẻ bảo hiểm y tế cho đối tợng tham gia BHTN khi bị thất nghiệp; tiếp nhận nhu cầu lao động của các doanh nghiệp; liên kết với các trung tâm giới thiệu việc làm để cùng t vấn, giới thiệu việc làm cho ngời lao động thất nghiệp; gửi đi đào tạo lại nghề hoặc đào tạo nghề mới cho ngời lao động thất nghiệp; tiếp nhận hồ sơ, giải quyết chế độ BHTN; quản lý chi về BHTN; chi trả tiền trợ cấp BHTN, chi hỗ trợ đào tạo nghề.
