Nghiên cứu hoạt động dạy học một số kiến thức chương "Các dụng cụ quang vật lí 11" chương trình nâng cao

Định nghĩa

- Tính tích cực sáng tạo: mức độ cao nhất của tính tích cực, đặc trưng bằng sự khẳng định con đường riêng của mình, không giống với con đường mà mọi người đã thừa nhận, đã trở thành chuẩn hoá, để đạt được mục đích. Tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS là tập hợp các hoạt động nhằm làm chuyển biến vị trí của người học từ thụ động sang chủ động, từ đối tượng tiếp nhận tri thức sang chủ thể tích cực hoạt động tìm kiếm tri thức để nâng cao hiệu quả học tập.

Đặc điểm, dấu hiệu nhận biết tính tích cực nhận thức của HS Tính tích cực của HS có mặt tự phát và mặt tự giác

Tích cực hoá hoạt động nhận thức là một trong những nhiệm vụ quan trọng của người GV trong quá trình dạy học. - Có hăng hái tham gia vào mọi hình thức hoạt động học tập hay không (thể hiện ở việc hăng hái phát biểu ý kiến, ghi chép..)?.

Nguyên nhân của tính tích cực nhận thức của HS

Các nhân tố này được tạo ra thông qua việc thiết kế bài học chứa đựng các yếu tố mới mẻ, hấp dẫn cùng với sự dẫn dắt, tác động, định hướng hợp lí của GV trong quá trình DH. Người GV muốn kích thích được hứng thú cho HS cần phải nắm vững khả năng, nhu cầu, nguyện vọng và định hướng giá trị của HS, từ đó xây dựng một quá trình DH phù hợp.[39].

Các biện pháp nâng cao tính tích cực nhận thức của HS

Quá trình DH không chỉ là cung cấp kiến thức mà còn phát triển nhân cách con người, phát triển kinh nghiệm sống cho HS, do dó có thể kích thích hứng thú cho HS thông qua thái độ, cách ứng xử giữa thầy và trò, sự khuyến khích, động viên khen thưởng khi đạt thành tích. Song khi soạn giáo án GV đã phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều so với kiểu DH thụ động, mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là người gợi mở, xúc tác động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi hào hứng, tranh luận sôi nổi của HS.

Chất lượng dạy học

Kiểm tra, đánh giá được thực hiện dưới nhiều hình thức: tự luận, trắc nghiệm khách quan ở nhiều phương thức khác nhau: trong giờ (kiểm tra viết thường xuyên, định kì, kiểm tra miệng, bài thực hành…), ngoài giờ. Kiểm tra là phương tiện kích thích phát triển hoạt động nhận thức tích cực, HS càng nắm được cách thức kiểm tra thì càng lĩnh hội được tri thức, hình thành được kĩ năng, kĩ xảo, có thể tự mình nhận thức được những sai lầm, lệch lạc.

Lý thuyết về DHGQVĐ 1. Khái niệm về DHGQVĐ

• Cấu trúc của DHGQVĐ
• DH GQVĐ trong các loại bài học vật lý

Trong và bằng cách tổ chức giải bài toán ơrixtic mà HS lĩnh hội một cách tự giác và tích cực cả kiến thức, cả cách thức giải và do đó có được niềm vui sướng của sự nhận thức sáng tạo (“Ơrêka”- tôi tìm thấy). Quá trình DH giải quyết vấn đề là quá trình GV tổ chức, hướng dẫn sự nghiên cứu tự lực, tự phát hiện tích cực và sáng tạo các chân lí khoa học ở HS. Có thể nói đó là sự nghiên cứu khoa học thu hẹp trong khuôn khổ của DH. Tương tự như quá trình nghiên cứu khoa học, quá trình DH giải quyết vấn đề cũng bao gồm ba giai đoạn: 1) Quan sát và đề xuất vấn đề cần nghiên cứu học tập (xây dựng tình huống có vấn đề); 2) Giải quyết vấn đề (xây dựng và kiểm tra giả thuyết); và 3) Vận dụng độc lập kiến thức mới. Tình huống bất ngờ, tình huống xung đột, tình huống lựa chọn, tình huống bác bỏ, tình huống không phù hợp…Bằng các phương tiện DH như bài tập vật lý, thí nghiệm vật lý, chuyện kể vật lý, các thí dụ sinh động, hấp dẫn, lý thú về ứng dụng vật lý trong đời sống, kỹ thuật, sản xuất…được trình bày một cách tự nhiên để HS dùng vốn tri thức kỹ năng của mình xem xét giải quyết, và công việc đã làm xuất hiện lỗ hổng mà HS không vượt qua được, lỗ hổng đó chính là nội dung tri thức mới.

Mục tiêu 1. Kiến thức

+ Biết ứng dụng định luật khúc xạ ánh sáng và phản xạ ánh sáng vào trường hợp lăng kính. + Vận dụng tốt các công thức vào lăng kính và biết cách tính góc lệch của tia ló đối với tia tới.

Chuẩn bị

- HS: Tia sáng đến mặt bên AB sẽ bị khúc xa tại I, tia khúc xạ lệch gần pháp tuyến hơn nên lệch xuống phía đáy của lăng kính, khi đến mặt bên AC bị khúc xạ tại J, tia khúc xạ lệch xa pháp tuyến hơn nên bị lệch về phía đáy, Vì vậy tia sáng qua lăng kính. Các tiết học đầu của chương HS đã được hướng dẫn giải quyết vấn đề dựa trên kiến thức khúc xạ ánh sáng và phản xạ toàn phần, và giải quyết vấn đề tìm hiểu kiến thức mới của bài mắt, các tật của mắt và cách khắc phục.

Mục tiêu

Vì vậy, với bài Kính lúp chúng tôi tạo điều kiện cho HS rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề nhận thức ở mức độ 2.

Tiến trình dạy học

+ Thấu kính hội tụ cho ảnh thật nhỏ hơn vật khi vật nằm ngoài OC, ảnh thật bằng vật khi vật ở C, ảnh thật nhỏ hơn vật khi vật nằm trong CF, ảnh ảo ở vô cùng khi vật tại F, ảnh ảo lớn hơn vật khi vật nằm trong OF. - GV: (thông báo) Cách điều chỉnh để ảnh qua kính hiện trong khoảng nhỡn rừ của mắt để quan sát gọi là cách ngắm chừng. Ngắm chừng ở vô cực. HS: Muốn quan sát 1 vật qua kính, ta phải điều chỉnh vị trí của vật hoặc kính sao cho ảnh của vật phải xuất hiện trong khoảng nhỡn rừ của mắt. + Khi ảnh xuất hiện tại điểm cực cận của mắt thì thủy tinh thể phồng cực đại nên rất mỏi mắt. + Khi ảnh xuất hiện ở điểm cực viễn thì mắt đỡ mỏi nhất. phần mềm mô phỏng các cách ngắm chừng).

Ý tưởng sư phạm

• Số bội giác của kính hiển vi

Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá giả thuyết khoa học của đề tài nghiên cứu, sơ bộ đánh giá chất lượng và hiệu quả của phương án DHGQVĐ ở các mức độ khác nhau trong nhà trường THPT hiện nay và khả năng thích ứng của HS với kiểu DH này đồng thời nhận xét tính khả thi của đề tài trong điều kiện thực tế trước mắt và trong tương lai. Bên cạnh đó, khi dạy theo phương pháp mới người GV làm quen với PPDH sáng tạo, thực hiện vai trò người tổ chức và điều khiển hoạt động nhận thức cho HS dựa trên sự phối kết hợp với các phương pháp khác, có sự hỗ trợ máy vi tính, sử dụng các câu hỏi hướng dẫn đúng lúc, đúng chỗ có tác dụng kích thích HS tự lực tìm tòi, xây dựng kiến thức mới, đào sâu, khai thác các khía cạnh kiến thức khác nhau.