Lý thuyết hành vi của người tiêu dùng: Đường giới hạn ngân sách

Đường giới hạn ngân sách

- Đường ngân sách (Budget Line - B): là tập hợp các sự liên kết của 2 hàng hoá khác nhau mà người tiêu dùng có thể mua với mức thu nhập và giá cả của 2 hàng hoá đó. Điểm chắn trên trục hoành cho chúng ta biết bao nhiêu đơn vị thức ăn tối đa có thể mua được với thu nhập 200.000đ, nếu tất cả thu nhập được chi dùng cho thức ăn. - Giá sản phẩm thay đổi: khi thu nhập I và giá sản phẩm Y không đổi, nếu giá của sản phẩm X tăng lên thì đường ngân sách sẽ xoay vào phía trong quanh tung độ góc (I/Py).

Tiếp ví dụ trên, bây giờ giả sử thu nhập của người sinh viên tăng lên gấp đôi, 1.200 ngàn đồng/tháng (tức 1,2 triệu đồng/tháng), trong khi giá bánh mì và sách vẫn không đổi. Ta thấy rằng với mức thu nhập mới, nếu anh ta dùng hết để mua bánh mì, anh ta sẽ mua được 120 ổ bánh; nếu anh ta dùng hết để mua sách, anh ta sẽ mua được 60 quyển sách. Ta thấy nếu thu nhập tăng lên gấp đôi, người sinh viên này có thể tăng gấp đôi số lượng bánh mì và sách mua được, đường ngân sách sẽ dịch chuyển ra phía ngoài (sang phải) song song với đường ngân sách cũ, tức từ I1 sang I2.

Khi đó, nếu dùng hết số tiền có được để mua bánh mì, người sinh viên này vẫn mua được 60 ổ bánh, giao điểm của trục tung với đường ngân sách vẫn không thay đổi. Nhưng nếu dùng hết số tiền này để mua sách, người sinh viên này có thể mua được 60 quyển sách, tức anh ta có thể mua được gấp đôi số sách so với trước đây. Trên hình 3.14, chúng ta tìm được đường ngân sách mới I2 bằng cách lấy giao điểm với trục tung làm gốc quay đường ngân sách ban đầu I1 ra phía ngoài.

Tương tự như vậy, ta có thể tìm được những đường ngân sách mới khi giá bánh mì thay đổi còn giá sách được giữ không đổi bằng cách lấy trục hoành làm gốc, quay đường ngân sách lên trên (nếu giá bánh mì giảm) hoặc xuống dưới (nếu giá bánh mì tăng) như trên hình 3.15. Thực tế cho thấy toàn bộ lý thuyết về sự lựa chọn của người tiêu dùng có thể được thiết lập trên cơ sở các sở thích thỏa mãn ba tiền đề mô tả trên đây và một số giả định mang tính chất học thuật khác.

Đường bàng quan

Những đường cong bàng quan thể hiện những giỏ hàng khác nhau trên thị trường cùng tạo nên một mức thỏa mãn như nhau cho người tiêu dùng hay nói cách khác là được người tiêu dùng ưa thích như nhau. - Đường IC lồi về phía tọa độ O: tỷ lệ thay thế biên thường phụ thuộc vào số lượng mỗi hàng hóa mà người tiêu dùng đã mua và sử dụng đến thời điểm hiện tại. Cụ thể, con người thường sẵn lòng trao đổi hàng hóa mà họ có nhiều và ít sẵn lòng đánh đổi hàng hóa mà họ đang có ít hơn, những đường bàng quan vì thế sẽ có dạng lồi về phía tọa độ O.

*Ngoài ra: Đường bàng quan được sử dụng cùng với đường ngân sách để xác định nhu cầu của người tiêu dùng về hai hàng hóa và phân tích ảnh hưởng của sự thay đổi giá tương đối của chúng đối với lượng cầu. - Hàng thay thế hoàn hảo: Hai hàng hoá được coi là hàng thay thế hoàn hảo cho nhau nếu người tiêu dùng sẵn sàng thay thế hàng hóa này bằng hàng hóa kia với tỉ lệ không đổi. - Đánh giá sự khác biệt về sở thích tiêu dùng giữa các nhóm: cho phép phân tích sự khác biệt về sử thích tiêu dùng của các nhóm người khác nhau, từ đó đưa ra các quyết định về chính sách phân phối thu nhập và chính sách tiêu dùng phù hợp.

- Đánh giá mức độ tương thích của sản phẩm: Đường bàng quan cho phép đánh giá mức độ tương thích của các sản phẩm khác nhau, tức là chúng có thể thay thế nhau trong quá trình tiêu dùng hay không. - Đánh giá mức độ hài lòng của người tiêu dùng: (đối với các sản phẩm khác nhau), Đường bàng quan cao hơn tương ứng với mức độ ưa thích cao hơn với sản phẩm đó. - Tìm điểm cân bằng tiêu dùng: Đường bàng quan là công cụ quan trọng để tìm điểm cân bằng tiêu dùng, tức là sự kết hợp của hai sản phẩm mà người tiêu dùng có thể sử dụng để đạt được mức thỏa mãn cao nhất.

- Quyết định sản xuất: giỳp nhà sản xuất hiểu rừ hơn về nhu cầu của thị trường và từ đó đưa ra các quyết định sản xuất hợp lý để đáp ứng nhu cầu của khách hàng. - Đánh giá hiệu quả của chiến lược giá: Đường bàng quan cho phép đánh giá chiến lược giá của công ty, tức là giá của sản phẩm sẽ ảnh hưởng như thế nào đến sự lựa chọn tiêu dùng của người tiêu dùng.

Tiêu dùng tối ưu

Tập hợp hàng hóa phải nằm trên đường ngân sách: người tiêu dùng chỉ có thể tiêu dùng một tập hợp hàng hóa mà họ có thể mua được, họ không thể mua tập hợp hàng hóa nằm ngoài đường ngân sách vì không có khả năng thanh toán. Người tiêu dùng cũng sẽ không tiêu dùng tại 1 điểm nằm dưới đường ngân sách vì lúc này nguồn ngân sách còn dư nên người tiêu dùng có thể mua thêm nhiều hàng hóa hơn để đạt mức lợi ích cao hơn. Tập hợp hàng hóa phải mang lại mức lợi ích cao nhất cho cá nhân: điều này có nghĩa là cá nhân phải ưa thích tập hợp hàng hóa này nhất trong số tập hợp hàng hóa có thể mua được.

- Khi thu nhập tăng thì người tiêu dùng có xu hướng mua hàng hóa thứ cấp ít hơn, khi thu nhập giảm thì người tiêu dùng có xu hướng mua loại hàng hóa thứ cấp nhiều hơn - Ví dụ về hàng hóa thông thường: mì ăn liền, hamburger, đồ hộp, đồ đông lạnh…. Thông thường, hàng hóa thay thế là những loại hàng hóa cùng công dụng và cùng chức năng nên người tiêu dùng có thể chuyển từ mặt hàng này sang mặt hàng khác khi giá của các mặt hàng này thay đổi. - Dựa vào sự thay đổi trong thu nhập, người tiêu dùng có thể tính toán mực chi tiêu hợp lý trong tiêu dùng, từ đó có lựa chọn tối ưu nhất trong giỏ hàng để tránh tình trạng mua thừa hoặc thiếu.

Việc xác định nhu cầu của bản thân cũng như mức thu nhập để từ đó xác định giới hạn trong ngân sách chi tiêu hằng ngày, lựa chọn hàng hóa thông thường hoặc thay thế, bổ sung bằng hàng hóa nào đó có liên quan phù hợp với tiêu dùng hiện tại. - Thuyết lựa chọn tiêu dùng tối ưu trong thực tế giúp cho người tiêu dùng tính toán, lựa chọn các hàng hóa vào giỏ hàng một cách hợp lí và tối ưu nhất, từ đó giúp tiết kiệm túi tiền và chi phí lợi ích. Đồng thời tiết kiệm một khoản tiền trong chi tiêu sẽ giúp các cá nhân có thể thực hiện nhiều dự định cũng như các công việc khác như: gửi tiết kiệm, mua nhà, mua xe, du lịch hoặc học tập… Áp dụng và tận dụng ý nghĩa của sự lựa chọn tối ưu trong kinh tế vi mô sẽ giúp ích chúng ta rất nhiều trong quá trình tiêu dùng cũng như lựa chọn hàng hóa sao cho hợp lý nhất.

- Đồng thời việc phân tích, áp dụng sự lựa chọn tiêu dùng tối ưu của người tiêu dùng giúp cho các doanh nghiệp phát triển chiến lược quảng bá sản phẩm, điều chỉnh sản lượng của doanh nghiệp nhằm mục tiêu tối đa hóa doanh thu, đồng thời cạnh tranh hiệu quả đối với các doanh nghiệp khác. Trên cơ sở nghiên cứu, các doanh nghiệp sẽ đặt ra các mô hình về hành vi mua sắm của người tiêu dùng, nêu ra các mối quan hệ cung cầu, hay ví dụ về tâm lý lựa chọn của người tiêu dùng khi mua sản phẩm, các yếu tố thu nhập và sở thích ảnh hưởng đến quyết định như thế nào, đối chiếu mối quan hệ giữa giá trị và thái độ. Và chính vì những sự tiêu dùng không hợp lý, không phù hợp với cá nhân, thu nhập, túi tiền cũng như mục đích sử dụng sẽ làm cho bản thân mắt cân bằng trong việc tiêu dùng mua sắm.

Thay vì đi mua sắm không có kế hoạch, lựa chọn hàng hóa một cách tùy hứng, lãng phí túi tiền khiến cho rất có thể đến cuối tháng sẽ xuất hiện tình trạng rỗng túi, bạn nên lên kế hoạch mua sắm cho chính mình.