Giới thiệu về vấn đề tính dục – tính dục trong văn học
Quan niệm phương Đông và phương Tây về tính dục
Tính dục là nhu cầu sinh lý tự nhiên liên quan đến quan hệ tình dục, thể hiện qua sự kết nối thể xác giữa nam và nữ, với mục đích chính là đạt được khoái cảm.
Trên thế giới, trong các lĩnh vực từ nghệ thuật đến tôn giáo, y học, từ phương Đông đến phương Tây, xuất hiện nhiều quan niệm về tính dục.
Tính dục được coi là một phần của văn hóa, gắn liền với tín ngưỡng và tôn giáo, đặc biệt trong tín ngưỡng phồn thực, nơi tính dục, phồn thực và tôn giáo hòa quyện thành một thể thống nhất Trong bối cảnh này, tính dục không chỉ đơn thuần là sự tìm kiếm cực khoái mà còn là một phương tiện mang tính chất ma thuật, nhằm cầu mong sự sinh sản và duy trì truyền thống thiêng liêng.
Theo tín ngưỡng Hindu giáo, của cải vật chất, tính dục và sự cứu rỗi linh hồn đều có tầm quan trọng ngang nhau trong cuộc sống con người Sự thiếu vắng của một trong ba yếu tố này sẽ dẫn đến sự không hoàn hảo Tính dục được coi là yếu tố thiết yếu để duy trì sự tồn tại của xã hội, do đó mỹ thuật tính dục được xem là vừa quan trọng vừa thiêng liêng trong kinh điển Hindu.
Theo giáo lý Phật giáo cổ truyền, tính dục và mọi khía cạnh liên quan đến thân xác đều được xem là nguồn gốc của sự thèm khát và bám víu, dẫn đến khổ đau từ những xúc cảm này Tính dục gắn liền với cảm nhận của cơ thể, nhưng cơ thể lại là sản phẩm của nghiệp từ quá khứ, phản ánh hậu quả của những hành động trước đây.
Thân xác được ví như một cỗ xe quý giá, là phương tiện dẫn đến giác ngộ, nhưng cũng có thể trở thành gánh nặng, gây ra dâm dục và lo lắng, cản trở đời sống tâm linh Hai cách hình dung này không mâu thuẫn, mà phản ánh hai khía cạnh của cùng một thực thể.
Mọi khó khăn đều xuất phát từ sự bám víu mà chính chúng ta tạo ra cho thân xác, không phải do thân xác tự tạo ra Thân xác chỉ là cổng tiếp nhận các giác cảm, trong đó giác cảm tính dục là một trong những cảm nhận thú vị nhất Sự cảm nhận thích thú không phải là điều xấu, nhưng khi nó dẫn đến bám víu và thèm khát quá mức, thì khó khăn sẽ phát sinh Nguyên nhân của khổ đau chính là sự thèm khát và ham muốn, khiến chúng ta phát sinh đủ loại dục vọng như chiếm giữ, ghen tuông, tức giận, và oán hờn Những dục vọng này gây ra tội lỗi, mà tội lỗi lại xuất phát từ tâm thức của chính mình Theo giáo lý Phật giáo, thân xác chịu sự kiểm soát của tâm thức, và chính sự bám víu của tâm thức là nguyên nhân dẫn đến dục vọng, từ đó tạo ra khổ đau Sự thèm khát là động cơ chính tạo ra các phản ứng trong tâm thức, và trong Phật giáo, chữ "râga" không mang ý nghĩa tích cực như trong ngôn ngữ Tây phương.
"ham muốn" (désir - desire ) trong ngôn ngữ Tây phương Kinh sách định nghĩa chữ
"Râga" được hiểu là sự ham muốn bám víu, thể hiện sự gắn bó mạnh mẽ với sự hiện hữu và những vật thể xung quanh, đồng thời tạo ra cảm giác thèm muốn Tác động của nó dẫn đến mọi khổ đau, cho thấy khía cạnh tiêu cực của ham muốn Trong tư tưởng Tây phương, ham muốn (désir - desire) lại được coi là một trạng thái căng thẳng thúc đẩy hành động, có thể mang lại sự sáng tạo nhưng cũng dẫn đến khổ đau từ dục vọng Điều này khiến ý nghĩa của ham muốn trong ngôn ngữ Tây phương trở nên không rõ ràng, ví dụ như "ham muốn tình yêu" có thể được hiểu là sự khích lệ, nhưng thường mang lại hậu quả tàn phá Giáo lý Phật giáo nhấn mạnh rằng ham muốn bám víu là nọc độc của tâm thức, nhưng cũng nhận thức rằng ham muốn khát vọng có thể tương đồng với động lực thúc đẩy trong tư tưởng Tây phương.
Tính dục không phải là điều đáng chỉ trích, mà chính tâm thức con người mới cần được xem xét khi bị lạc thú chi phối, dẫn đến sự phát sinh của những nọc độc tâm thần Nó là một hình thức trao đổi giữa hai cá nhân, tạo cơ hội để họ hiểu nhau hơn Tuy nhiên, khi có sự chiếm hữu, thèm khát thái quá và ham muốn cá nhân, tính dục sẽ trở nên ích kỷ và gây ra khổ đau Đây là thông điệp cốt lõi của Phật giáo, mà không chú trọng đến việc nối dõi hay hôn nhân, vì những điều này chỉ là ràng buộc trong cuộc sống và là sự kiểm soát của sinh lý.
Trong quan điểm Phật giáo, hôn nhân không được coi là thiêng liêng và không cần các lễ nghi ban phép lành, mà chỉ yêu cầu sự tương kính và hy sinh lẫn nhau, đồng thời tránh mọi hình thức bạo lực Phật giáo không xem thân xác và thế giới này là xấu xa; Đức Phật đề cao con đường trung đạo, từ chối các hình thức khổ hạnh và hành xác, nhấn mạnh rằng khổ hạnh chỉ làm khổ thân xác mà không mang lại giải thoát Ý thức về bổn phận cá nhân là cách giữ gìn đạo đức tính dục, và hôn nhân không phải là sự chiếm đoạt Đối với những người chưa hiểu rõ đạo lý, đời sống tính dục có thể trở thành nguyên nhân chính gây ra khổ đau trong chu kỳ hiện hữu, điều mà Phật giáo khuyến khích thoát khỏi Người Phật giáo tại gia cần tôn trọng bản thân và người khác, trong khi những người tu hành phải tránh xa hành vi tính dục Tuy nhiên, Phật giáo Đại thừa có vẻ cởi mở hơn so với Phật giáo Nguyên thủy, đặc biệt trong học phái Tan-tra, nơi tính dục được xem như một phương pháp tu tập và mang lại Giác ngộ, cho thấy sự phóng khoáng của Phật giáo đối với vấn đề này.
Sơ lược về yếu tố tính dục trong văn học Việt Nam
Tính dục, hay yếu tố "tục" trong văn học, đã hiện diện từ lâu trong văn học thế giới và văn học Việt Nam, chứ không phải chỉ mới xuất hiện gần đây.
Trong nền văn học dân gian Việt Nam, yếu tố “tục” và tình dục thường xuyên xuất hiện, đặc biệt là trong các bài ca dao, dân ca, cũng như trong kho tàng câu đố và truyện tiếu lâm.
Ca dao và dân ca là những lời ca ngợi vẻ đẹp của người bình dân, thể hiện không chỉ tâm hồn mà còn cả hình thể Hình ảnh người đàn ông trong trang phục khố đuôi lươn và người phụ nữ mặc yếm hở lườn tạo nên nét đẹp đặc trưng và quyến rũ trong văn hóa dân gian.
Ca dao, tục ngữ, câu đố của ta còn thấp thoáng yếu tố nhục thể qua những lời nói bóng gió, nôm na, ý nhị:
- “Có trầu mà chẳng có cau Làm sao cho đỏ môi nhau thì làm”
- “Càng già càng dẻo càng dai Càng gãy chân chõng càng sai chân giường”
Người Việt sử dụng yếu tố tục trong các câu đố ở dạng đố tục giảng thanh hoặc đố thanh giảng tục:
Xưa kia em trắng như ngà Bởi chàng ngủ lắm nên đà em thâm Khi bẩn chàng đánh chàng đâm Đến khi sạch sẽ chàng nằm lên trên
(Cái chiếu)Dày như múi mít, đỏ tựa hạt hồng, giống cái lá vôngTrong như rễ ấu, xấu thì thật xấu, xem vẫn muốn xem
Nói đến thì thèm, bảo ăn lại giận
(Sinh thực khí đàn bà)
Trong văn học trung đại, nhiều tác phẩm như Chinh phục ngâm, Cung oán ngâm, Truyện Kiều, và Song Tinh bất dạ đã thể hiện rõ yếu tố tính dục Những tác phẩm này không chỉ phản ánh vấn đề giới tính mà còn bộc lộ khát vọng trần thế của con người một cách cụ thể và rõ ràng Các câu thơ trong những tác phẩm này nói về thân xác và khát vọng về thân xác, thể hiện tình yêu của con người một cách độc đáo.
“Cái đêm hôm ấy hôm ấy hôm gì Bóng dương lồng bóng trà mi trập trùng”
“Hoa giãi nguyệt nguyệt in một tấm Nguyệt lồng hoa hoa thắm từng bông Nguyệt hoa hoa nguyệt trùng trùng Trên hoa dưới nguyệt trong lòng xiết đau”
Đến đầu thế kỷ XX, trong trào lưu Thơ Mới, các nhà thơ đã thể hiện sâu sắc những cung bậc của tình yêu, không chỉ từ khía cạnh tâm hồn mà còn ở khía cạnh thể xác Xuân Diệu, được mệnh danh là "ông hoàng thơ tình yêu", đã sáng tác những vần thơ đầy nhục cảm, thể hiện một cách tinh tế những xúc cảm mãnh liệt của tình yêu.
Hãy gần gũi nhau, để đôi đầu sát lại, và để mái tóc ngắn dài hòa quyện Hãy để những cánh tay quấn chặt quanh đôi vai, dâng trọn tình yêu qua ánh mắt Hãy để những cặp môi gắn chặt, để anh cảm nhận vẻ đẹp của hàm răng ngọc.
“Tháng giêng ngon như một cặp môi gần”
“Mình em không được quấn chân anh”
Bích Khê, Hàn Mặc Tử cũng có cách nói của riêng mình:
“Trăng nằm sóng soãi trên cành liễu Đợi gió đông về để lả lơi
Vô tình để gió hôn lên má Bẽn lẽn làm sao lúc nửa đêm”
(Bẽn lẽn – Hàn Mặc Tử)
“Nàng ở mô! Xiêm áo bỏ đâu đây Đến triễn lãm cả tấm thân kiều diễm Nàng là tuyết hay da nàng tuyết điểm?
Nàng là hương hay nhan sắc lên hương?
… Đêm y huyền ngủ mơ trên mái tóc Vài chút trăng say động ở làn môi”
(Tranh loã thể - Bích Khê)
Những vần thơ say đắm, nồng nàn của họ đã tấu lên bản nhạc của tình yêu, tuổi trẻ, của hạnh phúc đời thường.
Văn xuôi hiện đại phản ánh sâu sắc các vấn đề giới tính và thân xác Đầu thế kỷ XX, tác phẩm của Vũ Trọng Phụng như "Giông tố", "Số đỏ", và "Kỹ nghệ lấy Tây" đã đề cập đến thú vui xác thịt của con người, cùng những mối quan hệ tình cảm phức tạp và lối sống phóng túng, nhố nhăng của nhân vật.
Sau khi đất nước giải phóng, nhiều tác phẩm văn học đã phản ánh chân thực cuộc sống và số phận con người, từ “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh đến các sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp như “Không có vua” và “Phẩm tiết” Những tác phẩm này thường mang bóng dáng của tình yêu và khía cạnh tối tăm trong đời sống con người, với những tác giả nữ như Phạm Thị Hoài, Nguyễn Thị Thu Huệ, và Lê Minh Khuê, khai thác sâu sắc về tình dục và thân xác Gần đây, Nguyễn Ngọc Tư và Đỗ Hoàng Diệu đã gây xôn xao dư luận với những mô tả táo bạo về sex, trong đó Nguyễn Ngọc Tư miêu tả một cách trần trụi và thực tế, trong khi Đỗ Hoàng Diệu lại thể hiện một “tình dục ảo” đầy ám ảnh Những hình ảnh mạnh mẽ trong tác phẩm của họ không chỉ khắc họa sự thỏa mãn mà còn là nỗi đau đớn, tạo nên một bức tranh sống động về đời sống tình dục trong văn học hiện đại.
Thơ ca đương đại Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ với sự xuất hiện của các nhóm thơ như "Ngựa trời" và "Mở miệng", cùng những tác giả trẻ như Vy Thuỳ Linh và Phan Huyền Thư, mang đến những giọng điệu mới lạ Một số tác giả trẻ đã mạnh dạn đưa đề tài tình dục vào tác phẩm, thể hiện rằng đây là một khía cạnh không thể thiếu trong văn học Tuy nhiên, cách thể hiện vấn đề giới tính trong văn chương Việt Nam lại mang một phong cách riêng, phù hợp với lối sống và quan niệm của người dân Qua đó, chúng ta có thể nhận thấy diện mạo của vấn đề giới tính trong bối cảnh văn minh và văn hoá toàn cầu, cũng như ở Việt Nam.
Biểu hiện vấn đề tính dục ở phương diện nội dung thơ Nôm Hồ Xuân Hương và thơ Vi Thùy Linh
Vẻ đẹp hình thể của người phụ nữ
Yếu tố tính dục trong thơ Hồ Xuân Hương thể hiện rõ nét qua những hình ảnh gợi cảm liên quan đến cơ thể phụ nữ.
Hồ Xuân Hương không ngần ngại phô bày trong thơ vẻ đẹp gợi cảm của thân thể người phụ nữ:
- Thân em vừa trắng lại vừa tròn
- Giếng tốt thanh thơi giếng lạ lùng Cầu trắng phau phau đôi ván ghép, Nước trong leo lẻo một dòng thông
Giếng ấy thanh tân ai chẳng biết Đố ai dám thả nạ dòng dòng
- Hai hàng chân ngọc duỗi song song
- Chành ra ba góc da còn thiếu Khép lại đôi bên thịt vẫn thừa
Vẻ đẹp cơ thể của người phụ nữ được thể hiện qua những hình ảnh bình dị như bánh trôi nước, giếng nước, và con ốc nhồi, với những tính từ ấn tượng như trắng, tròn, và thanh thơi Những từ này không chỉ gợi lên vẻ đẹp đầy đặn, trắng trẻo mà còn khắc họa sự hấp dẫn và trong trắng Thơ Hồ Xuân Hương mang đến một cái nhìn phong phú và chân thực về vẻ đẹp của người phụ nữ, khác xa với những hình ảnh ước lệ trong văn học trung đại Vẻ đẹp này không chỉ thanh tân mà còn khỏe mạnh và quyến rũ, gần gũi với cuộc sống.
Màu sắc tính dục thể hiện qua vẻ đẹp cơ thể phụ nữ với những bộ phận gợi cảm và nữ tính Thơ Hồ Xuân Hương nổi bật với tính dục nữ, phản ánh sự chú ý đặc biệt của bà đối với những bộ phận gợi dục Trong tác phẩm của mình, bà sử dụng hình ảnh gợi liên tưởng đến âm vật và sinh thực khí nữ, như hình ảnh hang động, để thể hiện sự tinh tế và sâu sắc trong cảm nhận về tính dục.
Trời đất sinh ra đá một chòm Nứt làm đôi mảnh hỏm hòm hom
Kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn, Luồng gió thông reo vỗ phập phòm.
Giọt nước hữu tình rơi lõm bõm, Con đường vô ngạn tối om om.
Những câu thơ tả thực và sinh động về hang Cắc Cớ với hình ảnh nứt đôi, kẽ hầm rêu mốc, giọt nước hữu tình, và con đường vô ngạn Các hình ảnh này được sắp xếp có hệ thống, cùng với lời nhắc khéo “khéo hờ hênh ra lắm kẻ dòm”, tạo nên một nghĩa ngầm sâu sắc về bộ phận của người phụ nữ.
Hình ảnh giếng nước với cầu trắng và dòng nước trong veo gợi lên vẻ đẹp thanh tân của người con gái trong giai đoạn dậy thì Tất cả những đặc điểm của thiếu nữ đã phát triển đầy đủ, nhưng vẫn thiếu yếu tố nam tính, thể hiện qua câu thơ "Đố ai dám thả nạ dòng dòng" Hồ Xuân Hương dũng cảm ca ngợi vẻ đẹp hoàn mỹ của phụ nữ bằng những bức tranh thơ khỏa thân, tôn vinh sự tinh khôi và quyến rũ của họ.
Mùa hè hây hẩy gió nồm đông Thiếu nữ nằm chơi quá giấc nồng.
Lược trúc cài trên mái tóc, yếm đào buông lơi trên đôi gò bồng đảo, tạo nên vẻ đẹp thanh tao Một dòng suối Đào Nguyên chảy nhẹ nhàng, nhưng quân tử vẫn băn khoăn, không biết nên đi hay ở, khiến tâm trạng trở nên lửng lơ, không thể quyết định.
Bài thơ mở ra vẻ đẹp xuân thì rực rỡ của người thiếu nữ, thể hiện sức sống tràn đầy và sự quyến rũ tự nhiên Vẻ đẹp ấy được ví như “tòa thiên nhiên” hoàn mỹ, khiến người đọc không khỏi trân trọng và thán phục trước tác phẩm của tạo hóa Hình ảnh người thiếu nữ trong giấc ngủ mang đến những điểm nhấn gợi cảm như “đôi gò bồng đảo” và “một lạch Đào Nguyên”, thể hiện sự khéo léo của Hồ Xuân Hương trong việc chọn lựa hình ảnh để tôn vinh vẻ đẹp huyền bí của người phụ nữ Đặc biệt, “gò bồng đảo” vẫn giữ được sự e ấp, tạo nên nét đẹp vừa quyến rũ vừa cao quý.
“sương còn ngậm”, “lạch Đào Nguyên” kia vẫn trinh nguyên “suối chửa thông”
Hồ Xuân Hương sử dụng ngôn ngữ văn chương để khắc họa vẻ đẹp sống động và duyên dáng của người thôn nữ, không chỉ ca ngợi nét đẹp tự nhiên của người lao động mà còn phản ánh thái độ của nữ sĩ trước những quan niệm đạo đức phong kiến và thói đạo đức giả trong xã hội Theo quan điểm thẩm mỹ phong kiến, vẻ đẹp của phụ nữ chỉ được thể hiện qua trang phục và khuôn mặt, trong khi vóc dáng và da thịt lại bị xem là tục tĩu và tội lỗi Quan điểm lạc hậu này đã ảnh hưởng sâu sắc đến văn chương và cách nhìn nhận về vẻ đẹp của phụ nữ.
Trong văn học, vẻ đẹp đạo đức thường được chú trọng hơn vẻ đẹp hình thể, nhưng Hồ Xuân Hương đã khéo léo tôn vinh vẻ đẹp hình thể của người phụ nữ, giải phóng nó khỏi những ràng buộc của đạo đức phong kiến Sự hoàn mỹ và gợi cảm trong hình thể phụ nữ được làm nổi bật qua ánh nhìn và tâm trạng của nam giới, khiến ngay cả những người quân tử cũng phải xao xuyến và bối rối Vẻ đẹp ấy khơi dậy những tình cảm, khát khao tự nhiên, giúp họ trở về với bản chất con người Chính vẻ đẹp hình thể tràn đầy sức sống của người phụ nữ là nguồn cội của hạnh phúc trần gian và duy trì nòi giống linh thiêng, xứng đáng được ca ngợi và trân trọng Hồ Xuân Hương đã dũng cảm tiên phong trong việc khẳng định giá trị vẻ đẹp nhân văn, trở thành một nhà thơ Phục hưng của văn học Việt Nam thời trung đại.
Văn học trung đại, mặc dù mang tính đạo đức và giáo điều, đã chứng kiến sự xuất hiện của Hồ Xuân Hương, một nữ sĩ dũng cảm phá vỡ rào cản xã hội phong kiến để tôn vinh vẻ đẹp gợi cảm của người phụ nữ Khi văn học hiện đại ra đời, nó mang theo những quan điểm mới mẻ và phóng khoáng, khiến cho màu sắc tính dục trở thành một khuynh hướng nổi bật Trong bối cảnh này, nhiều tên tuổi mới đã xuất hiện, trong đó có những nhà thơ trẻ đầy triển vọng.
Vi Thùy Linh là một nhà thơ nổi bật với những hình ảnh tính dục phong phú trong tác phẩm của mình Thơ của chị khắc họa vẻ đẹp gợi cảm của người thiếu nữ qua những hình ảnh như “mắt nâu da trắng tóc chạm eo” và “thân thể ma lực quyến rũ” (Giao cảm Easola) Nét khiêu gợi được thể hiện qua “đôi mắt gọi” và “cái miệng biết yêu anh hơn mọi ve vuốt của lời nói” (Sinh ngày 4 tháng 4), cùng với sự quyến rũ của “cặp đùi dài” (Mùa thụ mầm) Những hình ảnh này không chỉ thể hiện sự hấp dẫn mà còn tạo nên một không gian đầy cảm xúc trong thơ chị.
Vẻ đẹp hình thể của người thiếu nữ tràn đầy sức sống cùng những khoái cảm hoan lạc:
Hầm hập núi vú cơn cuồng hoan bền bỉ (Sư tử buồn) Núi vú lại cương lên sự sống
Những cặp chân khoá chặt nhau khước từ chân lý !
Vi Thùy Linh, một nhà thơ nữ trẻ của văn học hiện đại, có sự giao thoa với Hồ Xuân Hương, nữ sĩ của văn học trung đại, trong việc tôn vinh vẻ đẹp hình thể của người phụ nữ Vẻ đẹp này không chỉ quyến rũ mà còn gắn liền với những khát vọng tình yêu Trong khi thơ Nôm của Hồ Xuân Hương thường sử dụng hình ảnh thiên nhiên để gợi cảm, thì thơ của Vi Thùy Linh đã vượt ra ngoài những quy định thẩm mỹ của văn chương trung đại, thể hiện một cách trực tiếp và táo bạo những bộ phận nhạy cảm trên cơ thể người thiếu nữ.
Từ thơ Nôm Hồ Xuân Hương đến thơ Vi Thùy Linh, hình ảnh và vẻ đẹp của người phụ nữ đã được chú trọng và trả về giá trị đích thực qua nhiều thế kỷ Vẻ đẹp này không chỉ tô điểm cho cuộc sống mà còn là nguồn cảm hứng sáng tạo bất tận cho văn chương ở mọi thời đại.
Thú vui trần thế và khát vọng tình yêu
Tính dục trong thơ Hồ Xuân Hương thể hiện rõ nét qua thú vui trần thế và nhu cầu, khao khát nhục cảm chính đáng của con người Nữ sĩ họ Hồ dường như chủ tâm khám phá những khía cạnh này, với thú vui trần thế được hiểu là niềm vui xác thịt, liên quan đến những chuyện kín đáo trong phòng the, quan hệ vợ chồng và những mối quan hệ khác giới.
Hoạt động tình dục của con người không chỉ là nhu cầu sinh lý mà còn là yếu tố thiết yếu trong đời sống tinh thần, góp phần khởi đầu cho tình yêu và những cảm xúc nhân tính Những cảm xúc thánh thiện về tình yêu và khoái cảm từ quan hệ tính giao có giá trị trong xã hội, làm cho dục tính trở thành hoạt động tinh thần có ý nghĩa văn hóa sâu sắc Việc bàn luận về tính dục trong văn chương là điều tự nhiên, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sức mạnh nội tại của con người Thơ Nôm của Hồ Xuân Hương thể hiện sắc thái tính dục mạnh mẽ, cho thấy rằng chuyện chăn gối là thú vui tự nhiên, không phân biệt tầng lớp xã hội Bà khẳng định rằng tình yêu giữa nam và nữ là nhu cầu chính đáng, không nên bị che đậy hay cấm kỵ, đồng thời cười nhạo những kẻ không còn biết đến thú vui này.
Mười hai bà mụ ghét chi nhau Đem cái xuân tình vứt bỏ đâu.
Chữ “xuân tình” được Xuân Hương sáng tạo một cách khéo léo, mang đến một cụm từ thanh nhã và tinh tế nhưng lại phản ánh đầy đủ phần tất yếu của cuộc sống con người Tuy nhiên, điều trớ trêu là phần tất yếu này thường bị lãng quên, giống như con người bị tước đoạt quyền hưởng thụ những niềm vui trần gian Trong tác phẩm Tranh tố nữ, Xuân Hương cũng đã khéo léo chỉ trích những họa sĩ đã quên đi điểm quan trọng này.
Trách người thợ vẽ khéo vô tình.
Hồ Xuân Hương, với cái nhìn nhạy cảm, đã phát hiện ra một thiếu sót lớn trong bức tranh: sự vắng mặt của "thú vui kia", một yếu tố quan trọng trong cuộc sống con người Bà lên tiếng trách người thợ vẽ vì đã quên thể hiện đời sống tính dục, khiến bức tranh trở nên vô hồn và xơ cứng Dù những thiếu nữ trong tranh giữ được vẻ đẹp son trẻ, họ lại không bao giờ được trải nghiệm "tình trăng gió", không biết đến tình yêu và hạnh phúc với những thú vui xác thịt Điều này đồng nghĩa với việc người thợ vẽ đã tước đoạt nguồn sống và tình yêu của con người Lời trách móc của Xuân Hương thể hiện quan niệm mạnh mẽ và tiến bộ rằng tính dục và tình yêu là khởi thủy của cuộc sống.
Hồ Xuân Hương, với sự trân trọng và đề cao tính dục, không chấp nhận những gì phản tự nhiên, thường chỉ trích những người lánh tục như su, sãi, thầy tu Bà khẳng định rằng thú vui trần thế là nhu cầu tự nhiên không thể chối bỏ Qua ngòi bút sắc sảo, bà bóc trần sự giả tạo của những kẻ tu hành, đưa họ trở về bản chất con người tự nhiên Bà phơi bày những hình ảnh gợi dục ẩn sau lời kinh và tấm áo cà sa, thể hiện sự khao khát yêu đương qua những hành động mạnh mẽ Những hoạt động sinh hoạt hàng ngày như đánh đu, dệt cửi, hay đánh trống được bà khéo léo thể hiện, tạo nên những hình ảnh sống động và sôi nổi, như âm thanh trống mạnh đến nỗi "trống thủng".
Khi giang thẳng cánh bù khi cúi Chiến đứng không thôi lại chiến ngồi
Xuân Hương thể hiện những tư thế đánh trống mạnh mẽ, gợi nhớ đến sự mãnh liệt trong quan hệ lứa đôi Hình ảnh này cũng liên tưởng đến hoạt động tát nước miệt mài, đầy say sưa, tạo nên một không khí sống động và đầy cảm xúc.
Mải việc làm ăn quên cả mệt Dạng hang một lúc đã đầy phè
(Tát nước) Hoạt động đó trở nên hăng say hơn trong lúc “dệt cửi”:
Hai chân đạp xuống năng năng nhắc Một suốt đâm ngang thích thích nhau
Hồ Xuân Hương với tài quan sát tinh tế đã khắc họa sống động động tác dệt cửi và công cụ lao động Qua hình ảnh dệt cửi, người đọc còn cảm nhận được sự gắn kết tình yêu, cho thấy rằng công việc dệt không chỉ đơn thuần là lao động mà còn là sự giao hòa giữa tình cảm của đôi lứa Sự chính xác trong miêu tả công việc càng làm nổi bật hành động tình giao của họ.
Hoạt động tính giao của trai gái càng nóng bỏng hơn qua hình ảnh trai thanh gái lịch đánh đu:
Trai đu gối khạc lom khom cật Gái uốn lưng ong ngửa ngửa lòng Bốn mảnh quần hồng bay phấp phới Hai hàng chân ngọc duỗi song song
Những câu thơ của Xuân Hương miêu tả cảnh đánh đu thật tuyệt vời, nơi trai gái thể hiện những tư thế “đu gối”, “uốn lưng” và “ngửa ngửa lòng” Họ cùng nhau bay bổng trong không gian, quên đi mệt mỏi để chỉ còn lại cảm giác lâng lâng, sung sướng như ở cõi thiên thai Sau những phút giây vui vẻ, nỗi tiếc nuối hiện lên qua câu thơ: “Cọc nhổ đi rồi, lỗ bỏ không”.
Những động tác dệt cửi, tát nước, đánh đu…tô đâm màu sắc tính dục cho thơ
Hồ Xuân Hương không chỉ phản ánh hành vi giao tiếp của con người mà còn mang ý nghĩa văn hóa và tín ngưỡng sâu sắc Nghệ thuật dệt vải thể hiện sự kết hợp giữa các sợi dọc và sợi ngang, tượng trưng cho sự hòa quyện âm dương Hành động tát nước không chỉ đơn thuần là cung cấp nguồn sống mà còn tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở của mùa màng và động vật.
Màu sắc tính dục trong thơ Hồ Xuân Hương thể hiện một cách mạnh mẽ và phong phú, khơi dậy sức liên tưởng về tình yêu đôi lứa Dù miêu tả cảnh thiên nhiên, tác giả vẫn ẩn chứa một thế giới quan phồn thực tươi mát, nơi thiên nhiên mang sức sống mãnh liệt và tượng trưng cho sự gắn bó của các cặp tình nhân Trong thơ của Hồ Xuân Hương, đá biết sống và yêu, cây cỏ cũng có cảm xúc, thể hiện một cái nhìn sống động về tình yêu và cuộc sống: "Đá kia còn biết xuân già dặn, chẳng trách người ta lúc trẻ trung."
(Đá ông chồng bà chồng)
Khung cảnh thiên nhiên gợi liên tưởng đến thú vui trần thế nhờ sự xuất hiện cùng những hoạt động, ham muốn của con người:
Mỏi gối chồn chân vẫn muốn trèo
- Chồn chân mỏi gối vẫn còn ham
- Thú vui quên cả niềm lo cũ
- Ham việc làm ăn quên cả mệt
Những câu thơ của Hồ Xuân Hương nhắm đến đối tượng như vua chúa và hiền nhân quân tử, nhằm khơi dậy bản chất con người thật của họ, vượt qua những ràng buộc của đạo đức phong kiến Tác giả khẳng định rằng, những khát khao và ham muốn là điều tự nhiên, tồn tại trong mọi tầng lớp xã hội, từ người bình dân cho đến người quyền quý Thông qua đó, Xuân Hương tôn vinh thú vui trần thế và sự chính đáng của những ham muốn ấy.
Tính dục là yếu tố thiết yếu trong tình yêu và cuộc sống con người, mang lại sắc thái và ham muốn giao cảm giữa thể xác và tâm hồn Đây chính là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho sự phát triển và thăng hoa trong cuộc sống Bà ca ngợi bản năng tự nhiên này, thể hiện qua những vần thơ đầy cảm xúc của Hồ Xuân Hương, cho thấy sức mạnh mãnh liệt và vĩnh cửu của nó.
Bể ái nghìn trùng khôn tát cạn Nguồn ân muôn trượng dễ khơi vơi
Xuân Hương, với tâm hồn nhạy cảm và sự cảm thông sâu sắc, ủng hộ những khát khao tình yêu chính đáng, bao gồm cả tình yêu mãnh liệt mang sắc thái tính dục Tình yêu trong quan điểm của bà không chỉ là những mối tình nhẹ nhàng mà là một "bể ái" vĩ đại, tràn đầy và vô tận, không thể bị giới hạn hay dễ dàng bị dập tắt Bà khẳng định rằng niềm khao khát tình yêu của con người có thể sánh ngang với sự vô biên của vũ trụ và tồn tại mãi với thời gian Chính vì yêu cầu một tình yêu trọn vẹn, Xuân Hương không thể chấp nhận những mối quan hệ bị chia sẻ hay ruồng rẫy trong kiếp chồng chung.
Năm thì mười họa chăng hay chớ Một tháng đôi lần có cũng không
(Lấy chồng chung) Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại Mảnh tình san sẻ tí con con
Thơ Hồ Xuân Hương nổi bật với sắc màu tính dục, phản ánh tiếng nói của phụ nữ trong xã hội phong kiến Những khát khao yêu đương, hạnh phúc và nhục cảm trong thơ bà không chỉ giải phóng người phụ nữ khỏi ràng buộc lễ giáo mà còn đòi hỏi quyền lợi chính đáng cho họ, bao gồm cả quyền hưởng thụ tình ái Điều này khiến thơ Xuân Hương không hề thô thiển, mà ngược lại, nâng cao giá trị nhân văn và nhân đạo Yếu tố tính dục trong thơ bà còn chỉ trích bản chất giả tạo của đạo đức phong kiến và quan điểm thẩm mỹ Nho giáo Trong khi đó, thơ Vi Thùy Linh cũng mang đến không gian yêu đương ngập tràn hình ảnh và màu sắc tính dục, nơi “em” và “anh” thể hiện tình yêu và khát vọng.
Hồ Xuân Hương thể hiện những ham muốn của mọi tầng lớp xã hội, không phân biệt giai cấp, nhằm phê phán xã hội Trong khi đó, thơ Vi Thùy Linh lại tập trung vào tính nhân văn, khắc họa những cung bậc cảm xúc và khát khao yêu thương mãnh liệt của người phụ nữ, mang đến một cái nhìn sâu sắc về tâm hồn con người.
Vấn đề tính dục thể hiện ở mặt nghệ thuật trong thơ Nôm Hồ Xuân Hương và thơ Vi Thuỳ Linh
Những biểu tượng tạo nghĩa
Thơ Hồ Xuân Hương từ khi xuất hiện đã gây ra nhiều tranh cãi về tính tục và dâm, khiến người đọc thường bỏ qua lớp nghĩa thứ nhất để chỉ tập trung vào lớp nghĩa thứ hai, dẫn đến việc nhiều người phủ nhận giá trị thơ của bà Để hiểu rõ hơn về thơ Nôm Hồ Xuân Hương, cần nhận diện cả hai lớp nghĩa: lớp nghĩa miêu tả thực tế và lớp nghĩa sâu sắc hơn từ những biểu tượng đa nghĩa Việc sử dụng các biểu tượng này trong thơ giúp kích thích trí tưởng tượng của người đọc, mở ra những chiều sâu ý nghĩa phong phú hơn.
Biểu tượng giới tính trong thơ Hồ Xuân Hương chủ yếu xuất phát từ sự liên tưởng và so sánh giữa các sự vật, hiện tượng trong thực tế, cũng như từ các biểu tượng gốc trong thế giới huyền thoại và dân gian.
Trong thơ Hồ Xuân Hương, từ ngữ gợi đến các bộ phận con người, đặc biệt là những bộ phận gợi cảm của phụ nữ, thường xuất hiện qua hình ảnh như hang, động, giếng và các biểu tượng khác Những hình ảnh này không chỉ thể hiện sự liên kết với thiên nhiên mà còn nhấn mạnh vai trò sinh sản và niềm vui của cơ thể phụ nữ Đỗ Lai Thúy đã chỉ ra rằng trong sự lưỡng phân trời đất, hang động được coi như âm vật, nơi con người từ lòng đất mẹ ra đời Thơ Xuân Hương đậm chất ám ảnh với những biểu tượng hang động như Động Hương Tích, Hang Cắc Cớ và Đèo Ba Dội, thể hiện sâu sắc mối liên hệ giữa con người và thiên nhiên.
Biểu tượng “giếng” trong văn hóa được định nghĩa là một yếu tố quan trọng trong các cộng đồng nông nghiệp lúa nước, thể hiện sự sinh sôi và nguồn sống Giếng nước không chỉ cung cấp nước mà còn là biểu tượng của sự thịnh vượng và phát triển bền vững trong xã hội.
“Túi càn khôn” là biểu tượng gợi nhớ đến bộ phận sinh dục nữ, tượng trưng cho sự kết hợp giữa trời và đất, đồng thời thể hiện cái rỗng không có khả năng sinh sản Điều này được thể hiện rõ trong bài thơ “Khóc ông phủ Vĩnh Tường” của Hồ Xuân Hương.
“Cán cân tạo hoá rơi đâu mất Miệng túi càn khôn khép lại rồi”
Trong thơ Hồ Xuân Hương, biểu tượng sinh thực khí đàn ông xuất hiện ít hơn so với biểu tượng sinh thực khí nữ, với những hình ảnh như quả cau, dùi trống, cọc, sừng, nọc, con suốt, hòn, đá và cán cân tạo hoá Bên cạnh đó, các sự vật và hiện tượng trong thơ của bà còn gợi nhắc đến những hoạt động tính giao của con người, trong đó hoạt động tính giao cổ sơ nhất được đề cập là đánh đu.
Bài thơ khắc họa hình ảnh mùa xuân tươi đẹp với những người khéo léo trồng cây, tạo nên không khí vui tươi Trong khung cảnh ấy, trai gái cùng tham gia các hoạt động, với trai thì đu đưa, gái thì uốn lượn duyên dáng Những mảnh quần hồng bay phấp phới, cùng với đôi chân ngọc duỗi thẳng, tạo nên bức tranh sinh động của mùa xuân Liệu trong những trò chơi ấy, họ có cảm nhận được vẻ đẹp của mùa xuân hay không?
Cọc nhổ đi rồi, lỗ bỏ không.
Hồ Xuân Hương đã khéo léo miêu tả hoạt động chơi đu với sự sinh động và chân thực, tạo nên những hình ảnh sống động Qua các từ ngữ tinh tế, bài thơ không chỉ đơn thuần phản ánh trò chơi mà còn gợi mở một ý nghĩa sâu sắc hơn, liên quan đến hoạt động giao tiếp và tương tác giữa con người.
Ngoài việc đánh đu, các hoạt động lao động như dệt cửi, tát nước, đánh trống, đóng cọc và đấm chuông cũng thể hiện sự mô phỏng hành vi giao tiếp.
Thơ Hồ Xuân Hương không chỉ sử dụng biểu tượng cho bộ phận sinh dục và hoạt động tình dục mà còn thể hiện nhiều hình ảnh tượng trưng cho thân thể người phụ nữ, như trắng, tròn, quả mít, múi mít, con ốc, mặt trăng, tuyết trắng, đôi gò Bồng Đảo, và lạch Đào Nguyên Những hình ảnh cụ thể này được tác giả khéo léo đặt trong bối cảnh văn học mang ý nghĩa giới tính, đặc biệt là trong bài thơ “Quả mít”.
Trong thơ Hồ Xuân Hương, các biểu tượng xuất hiện liên tục, mang ý nghĩa thực tế và gợi mở nhiều liên tưởng sâu sắc Những hình ảnh này không chỉ phản ánh vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn chứa đựng tâm tư, nỗi niềm của con người Chúng thể hiện khát vọng hạnh phúc và tình yêu trong cuộc sống.
Trong thơ Vi Thùy Linh, chúng ta thấy rõ những biểu tượng và hình ảnh thể xác, cùng với những cuộc giao hoan và cảm xúc mãnh liệt của tình ái Những tác phẩm như "Âu Cơ," "Bản đồ tình yêu," "Đôi mắt anh," "Mùa thụ mầm," và "Sư tử buồn" thể hiện sự tinh tế trong việc sử dụng các từ ngữ chỉ định các bộ phận cơ thể như môi, tay, đùi, chân, lưỡi, bầu ngực, lưng, và thịt da, tạo nên một bức tranh sống động về tình yêu và khát khao.
“Trên lưng Anh, bơi mải miết ngón ngón em dài trắng
Môi em trườn trong đêm căng
Duỗi chân dài, em nối những ranh giới, những núi đồi, sông biển, để Anh đến bên em, nhịp nhịp qua cầu đùi trắng muốt”
“Anh tô son môi em chín chín lần trong một buổi tối bằng môi anh”
“Miệng núi miệng núi cắn vú đếm nhẫn nại Đêm ngày hút nhau trong chiếc cốc khổng lồ”
“Cái lưỡi mềm của anh nơi gan bàn chân em”
Từ ngữ gây ấn tượng
Hồ Xuân Hương thể hiện tài năng xuất sắc qua việc sử dụng ngôn ngữ điêu luyện và ấn tượng, không chỉ ở khả năng nói hai nghĩa mà còn ở việc vận dụng các biểu tượng đa nghĩa một cách tinh tế.
Bài thơ của Hồ Xuân Hương gây ấn tượng mạnh mẽ với người đọc nhờ vào việc sử dụng các động từ và tính từ mạnh, gợi lên lớp nghĩa sâu sắc Những động từ như thốc, gieo, nảy, đấm, và đâm lên không chỉ thể hiện hoạt động giao tiếp của con người mà còn phản ánh sự sinh sôi, nảy nở không ngừng trong thế giới sự vật Hệ thống động từ này cho thấy một thế giới luôn chuyển động, đầy sức sống và sự bứt phá, mang đậm tính trần thế, trực giác và bản năng trong không gian sống động, hối hả.
Hệ thống tính từ trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương rất độc đáo, thể hiện sự sống qua những màu sắc tươi sáng như đỏ loét, xanh rì, và trắng phau phau Những từ ngữ này không chỉ mô tả sự vật mà còn chuyển tải hình ảnh ẩn dụ về cơ thể người phụ nữ, tạo nên những trạng thái động mạnh mẽ và ấn tượng.
Việc Hồ Xuân Hương sử dụng từ ngữ mang sắc thái động trong biểu đạt về tính dục đã tạo ra giá trị thức tỉnh, khơi dậy sức sống và vẻ đẹp tiềm ẩn của con người.
Thơ Xuân Hương nổi bật với việc sử dụng các từ láy gợi âm thanh sinh động như lắc cắc, phập phồng, long bong, và thánh thót, tạo nên những âm vang khắc khoải và nồng nhiệt, tác động mạnh mẽ đến giác quan Bên cạnh đó, những từ gợi xúc giác như mân mó, lam nham, và xù xì cũng góp phần làm phong phú thêm cảm nhận của người đọc Các từ láy mô tả mức độ nông sâu như hỏm hòm hom, phập phòm, và nổi nênh thể hiện sự tinh tế trong việc khắc họa hình ảnh và cảm xúc trong thơ.
Hồ Xuân Hương là một bậc thầy trong nghệ thuật chơi chữ và nói lái, sử dụng những từ ngữ tinh tế như quế chi, trần bì, thạch nhũ, quy thân, và liên nhục để thể hiện những khía cạnh trần thế của con người Những từ ngữ này không chỉ thể hiện sự khéo léo trong ngôn ngữ mà còn gợi lên những cảm xúc buồn bã và nuối tiếc liên quan đến đời sống vợ chồng, phản ánh tâm tư của bà lang trong cuộc sống thường nhật.
Nghệ thuật nói lái trong thơ Hồ Xuân Hương thể hiện sự đặc sắc và độc đáo, khi bà khai thác ngôn ngữ nôm na bình dân để tạo nên những câu chơi chữ độc đáo như: suông không đấm, đếm lại đeo, và đứng tréo Những từ ngữ này không chỉ mang tính chất khác thường mà còn truyền tải những ẩn dụ sâu sắc về bản năng sống và vẻ đẹp của con người Sự khéo léo trong cách dùng từ của Hồ Xuân Hương phản ánh tài năng, sự thông minh và bản lĩnh của bà, đồng thời tạo nên yếu tố nhục cảm để trêu ghẹo, bỡn cợt Tương tự, thơ Vi Thuỳ Linh cũng chứa đựng những từ ngữ gợi liên tưởng mạnh mẽ như hoà, tan, và ôm chặt, góp phần làm phong phú thêm vẻ đẹp của ngôn ngữ thơ ca.
“Thật dịu dàng trong cơn cuồng nộ Chúng mình lao vào nhau từ rất lâu”
“Sự thèm khát truy nã chúng ta Thế giới đại loạn trong tiếng rên hoan lạc triệu năm còn âm ỉ.
“Ôm cơn khát để anh tung vó Chỉ hơi thở và tiếng hân hoan tưới đầy mặt đất”
“Hãy giấu em vào cơ thể của anh”
“Em muốn Anh nhập vào em định mệnh
… Khi Anh hoà em vào máu”
Bài viết đề cập đến những cụm từ và tính từ gợi cảm, thể hiện yếu tố nhục cảm và hoạt động tình giao, như mùi cơ thể, mùi thịt da, làm tình, mùa ái ân, vòng ôm, hân hoan, nhịp nhịp, hối hả, cơn khát thèm nhục dục, mê man và nồng nàn Những từ ngữ này tạo nên một bức tranh sống động về cảm xúc và ham muốn trong tình yêu và sự gắn kết giữa con người.
Thơ Vi Thùy Linh thể hiện rõ yếu tố tính dục qua ngôn từ và hình ảnh gợi cảm, nhẹ nhàng Tác phẩm của cô không chỉ truyền tải khát vọng yêu mà còn thể hiện sâu sắc mong muốn được yêu thương trọn vẹn của một tâm hồn trẻ trung.