NỘI DUNG
Cơ sở lí luận của việc vận dụng B-learning vào dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học của học sinh
Tự học, theo định nghĩa từ Từ điển giáo dục - NXB Từ điển Bách khoa 2001, là quá trình mà mỗi cá nhân chủ động tiếp thu tri thức khoa học và rèn luyện kỹ năng thực hành một cách độc lập.
Theo Thái Duy Tuyên, tự học là quá trình độc lập giúp cá nhân chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm quý báu từ lịch sử và xã hội nhân loại.
Theo Quang Huy, tự học là quá trình mà mỗi người chủ động suy nghĩ, vận dụng trí tuệ và các phẩm chất cá nhân để chiếm lĩnh kiến thức Tự học không chỉ đơn thuần là thu thập thông tin, mà còn là sự khám phá và sáng tạo thông qua tư duy độc lập.
Theo Nguyễn Cảnh Toàn, tự học là quá trình mà cá nhân sử dụng trí tuệ và thể chất để khám phá, phân tích và chiếm lĩnh kiến thức Điều này bao gồm việc vận dụng các kỹ năng như quan sát và tổng hợp, cùng với những phẩm chất cá nhân như trung thực, kiên trì và đam mê khoa học Tự học không chỉ đơn thuần là tiếp thu kiến thức mà còn là khả năng biến khó khăn thành thuận lợi, từ đó tạo ra sự sở hữu tri thức trong lĩnh vực mà mình theo đuổi.
Tự lực học tập là quá trình tự mình nghiên cứu và tiếp thu kiến thức thông qua việc đọc sách, tra cứu tài liệu và sử dụng các nguồn thông tin đại chúng Để hiệu quả, người học cần lập kế hoạch cụ thể cho từng công việc và rèn luyện kỹ năng viết báo cáo Việc lựa chọn tài liệu phù hợp và xác định các luận điểm cần thiết là rất quan trọng Mặc dù ban đầu có thể gặp khó khăn, nhưng qua thời gian, người học sẽ trở nên thành thạo hơn, từ đó đặt ra những câu hỏi và phát hiện ra các vấn đề mới để phát triển bản thân.
Khái niệm tự học được hiểu là hoạt động tự lực của học sinh nhằm chiếm lĩnh tri thức khoa học theo chương trình và sách giáo khoa, dưới sự hướng dẫn của giáo viên thông qua các phương tiện học tập như tài liệu tự học có hướng dẫn, tài liệu tra cứu và giáo án điện tử Học sinh sử dụng tài liệu viết riêng cho việc tự học thay vì sách giáo khoa phổ thông Tài liệu tự học có hướng dẫn không chỉ cung cấp nội dung kiến thức mà còn hướng dẫn phương pháp học hiệu quả.
1.1.2 Vai trò của tự học
Tự học đóng vai trò quan trọng trong giáo dục, góp phần hình thành nhân cách và thói quen độc lập cho người học Qua việc tự học và rèn luyện, họ phát triển khả năng tư duy độc lập và giải quyết vấn đề, từ đó tăng cường sự tự tin và khả năng thành công trong cuộc sống Do đó, tự học không chỉ là một phương pháp học tập mà còn là yếu tố quyết định sự thành đạt của mỗi cá nhân.
Tự học là con đường tự khẳng định của mỗi người Thật vậy, tự học thúc đẩy
NH lòng ham học, ham hiểu biết, khát khao vươn tới những đỉnh cao của khoa học, sống có hoài bão có ước mơ
Tự học kết hợp với nỗ lực và tư duy sáng tạo giúp ngân hàng hiểu tri thức một cách sâu sắc và khám phá bản chất của chân lý Đồng thời, tự học cũng là phương pháp hiệu quả nhất để kích thích hoạt động trí tuệ, vì trong quá trình này, họ thường gặp những vấn đề mới và phải tự tìm ra giải pháp để giải quyết.
Tự học là chìa khóa để con người duy trì việc "Học suốt đời", giúp không bị lạc hậu trước sự phát triển chung của nhân loại Qua việc tự học, mỗi người có thể trang bị cho mình những kiến thức mới nhất và khoa học nhất, đồng thời tích lũy kinh nghiệm thực tiễn để đạt được thành công.
Tự học đóng vai trò quan trọng đối với học sinh THPT, giúp họ thích ứng tốt hơn với các bậc học cao hơn và phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo Điều này nâng cao chất lượng đào tạo trong nhà trường và trở thành yêu cầu cấp thiết trong việc đổi mới phương pháp dạy học Hiện nay, đổi mới phương pháp dạy học đang được các trường rất quan tâm, với định hướng cơ bản là phát huy tính sáng tạo của học sinh và lấy học sinh làm trung tâm Để thực hiện định hướng này, học sinh cần nghiên cứu trước bài học, đọc thêm tài liệu liên quan và đề xuất các vấn đề có liên quan, tất cả đều chỉ có thể đạt được thông qua con đường tự học.
1.1.3 Năng lực tự học và những biểu hiện của năng lực tự học
Nguyễn Cảnh Toàn định nghĩa năng lực tự học là một thuộc tính kỹ năng phức hợp, bao gồm các kỹ năng và thói quen cần thiết để người học đáp ứng yêu cầu công việc Năng lực tự học không chỉ là cách học mà còn là kỹ năng học và nội dung học, thể hiện sự tích hợp tổng thể trong nhiều tình huống khác nhau Đây là những thuộc tính tâm lý giúp chúng ta giải quyết vấn đề hiệu quả.
7 quyết được các vấn đề đặt ra một cách hiệu quả nhất, nhằm biến kiến thức của nhân loại thành sở hữu của riêng mình [14]
Năng lực tự học là khả năng tự giác và chủ động xác định nhiệm vụ học tập, đặt ra mục tiêu học tập để nỗ lực thực hiện Người học cần áp dụng các phương pháp học tập hiệu quả, điều chỉnh sai sót và hạn chế của bản thân thông qua tự đánh giá hoặc nhận xét từ giáo viên và bạn bè Bên cạnh đó, việc chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ khi gặp khó khăn trong học tập cũng là một yếu tố quan trọng trong năng lực tự học.
1.1.3.2 Biểu hiện của NLTH của HS cấp THPT dựa vào chương trình giáo dục của Bộ Giáo dục và Đào tạo tương ứng với những nhiệm vụ sau:
- Xác định mục tiêu học tập
Xác định nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả đã đạt được là rất quan trọng Đặt mục tiêu học tập chi tiết và cụ thể giúp khắc phục những khía cạnh còn yếu kém, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.
Lập kế hoạch học tập hiệu quả và điều chỉnh linh hoạt là yếu tố quan trọng để hình thành phương pháp học riêng Học viên cần tìm kiếm nguồn tài liệu phù hợp với mục tiêu học tập khác nhau, đồng thời thành thạo trong việc sử dụng thư viện để lựa chọn tài liệu và xây dựng thư mục cho từng chủ đề Việc ghi chép thông tin một cách hợp lý sẽ giúp dễ dàng nhớ và sử dụng lại khi cần thiết, đồng thời tự đặt ra các vấn đề học tập để phát triển tư duy.
- Thực hiện kế hoạch học tập
Học sinh thể hiện khả năng lựa chọn tài liệu phù hợp và áp dụng các phương pháp học tập vật lý hiệu quả Họ vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn để giải quyết các vấn đề học tập như bài tập, thực hành, thí nghiệm và báo cáo Qua đó, tri thức được củng cố bền vững, dễ nhớ và thường xuyên được mở rộng, đào sâu, làm phong phú thêm kiến thức cá nhân.
- Đánh giá và điều chỉnh việc học
Thiết kế tiến trình dạy học chương “dòng điện trong các môi trường” - vật lí
2.1 Sơ lược về chương “Dòng điện trong các môi trường” Vật lý 11
Chương “Dòng điện trong các môi trường” tập trung vào việc nghiên cứu dòng điện trong kim loại, chất điện phân, chất khí và chất bán dẫn, cùng với các ứng dụng thực tiễn của chúng Việc nắm vững kiến thức trong chương này là rất quan trọng, giúp học sinh thích ứng nhanh với cuộc sống và đáp ứng mục tiêu giáo dục Chương này không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn mang lại nhiều ứng dụng trong kỹ thuật và đời sống hàng ngày.
Theo công văn 3280/BGD-GDTrH, ngày 27 tháng 8 năm 2020 thì nội dung của chương này được điều chỉnh giảm tải như sau:
Bài Nội dung điều chỉnh giảm tải
Bài 13: Dòng điện trong kim loại Bài tập 7-8 trang 78 SGK không yêu cầu HS phải làm
Bài 14: Dòng điện trong chất điện phân
-MụcI Thuyết điện li: Không dạy vì đã học ở môn Hóa học
- Mục III Các hiện tượng diễn ra ở điện cực Hiện tượng dương cực tan: Đọc thêm
-Câu hỏi 1 trang 85 SGK Không yêu cầu HS phải trả lời
- Bài tập 10 trang 85 không yêu cầu HS phải làm
-Mục III.2 Qúa trình không dẫn điện của chất khí: Đọc thêm
-Mục III.3 Hiện tượng nhân số hạt tải điện trong chất khí
Bài 15: Dòng điện trong chất khí trong quá trình dẫn điện không tự lực: Không dạy
-Mục V Tia lửa điện và điều kiện tạo ra tia lửa điện: Đọc thêm
- Mục VI Hồ quang điện và điều kiện tạo ra hồ quang điện Đọc thêm
Quá trình dẫn điện tự lực trong chất khí là hiện tượng phóng điện xảy ra mà không cần sự can thiệp của nguồn điện bên ngoài Để tạo ra quá trình này, cần có các điều kiện nhất định như áp suất khí, nhiệt độ và mật độ ion trong môi trường Việc hiểu rõ khái niệm và điều kiện này là rất quan trọng trong nghiên cứu và ứng dụng của điện khí.
- Câu hỏi 2 trang 93 SGK Không yêu câu HS phải trả lời
- Bài tập 9 trang 93 SGK Không yêu cầu HS phải làm
Bài 16: Dòng điện trong chân không Không học
Bài 17: Dòng điện trong chất bán dẫn
- Mục III Lớp chuyển tiếp p-n: Đọc thêm
- Mục IV Điốt bán dẫn và mạch chỉnh lưu dùng điốt bán dẫn Đọc thêm
-Mục V: Tranzito lưỡng cực p-n-p Cấu tạo và nguyên lý hoạt động: Đọc thêm
- Câu hỏi 5 trang 106 SGK Không yêu cầu HS phải trả lời
- Bài tập 7 trang 106 SGk Không yêu cầu HS phải làm
Khảo sát đặc tính chỉnh lưu của điôt bán dẫn và đặc tính khuyếch đại của tranzitor
Phần B Khảo sát đặc tính khuếch đại của tranzito: Đọc thêm
Bài tập 4,5,6/114 không yêu cầu HS làm
2.2 Mục tiêu cần hướng tới phát triển năng lực tự học
- Nêu được điện trở suất của kim loại tăng theo nhiệt độ
- Nêu được hiện tượng nhiệt điện là gì
- Nêu được hiện tượng siêu dẫn là gì
- Nêu được bản chất của dòng điện trong chất điện phân
- Mô tả được hiện tượng dương cực tan
- Phát biểu được định luật Fa-ra-đây về điện phân và viết được hệ thức của định luật này
- Nêu được một số ứng dụng của hiện tượng điện phân
- Nêu được bản chất của dòng điện trong chất khí
- Nêu được điều kiện tạo ra tia lửa điện
- Nêu được điều kiện tạo ra hồ quang điện và ứng dụng của hồ quang điện
- Nêu được bản chất của dòng điện trong bán dẫn loại p và bán dẫn loại n
- Nêu được cấu tạo của lớp chuyển tiếp p - n và tính chất chỉnh lưu của nó
- Nêu được cấu tạo, công dụng của điôt bán dẫn và của tranzito
- Vận dụng được các công thức, định luật Fa-ra-đây để giải được các bài tập đơn giản về dòng điện trong các môi trường
-Vận dụng được kiến thức đã học để giải thích được các hiện tượng liên quan
-Có thể chế tạo được một số dụng cụ đơn giản : cặp nhiệt điện, bộ dụng cụ mạ điện…
- Tiến hành thí nghiệm để xác định được tính chất chỉnh lưu của điôt bán dẫn và đặc tính khuếch đại của tranzito
Dòng điện trong kim loại
Bản chất của dòng điện trong kim loại
Điện trở suất của kim loại phụ thuộc vào nhiệt độ, với sự giảm điện trở ở nhiệt độ thấp và hiện tượng siêu dẫn xảy ra khi nhiệt độ đạt đến một ngưỡng nhất định Ngoài ra, hiện tượng nhiệt điện cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu rõ các tính chất điện của kim loại ở các điều kiện nhiệt độ khác nhau.
Dòng điện trong chất điện phân
Thuyết điện li giải thích bản chất dòng điện trong chất điện phân, nơi các ion di chuyển và dẫn điện Tại điện cực, xảy ra các hiện tượng quan trọng như hiện tượng dương cực tan, ảnh hưởng đến quá trình điện phân Các định luật Fa-ra-đây cũng đóng vai trò quan trọng trong việc mô tả mối quan hệ giữa điện lượng và khối lượng chất tan trong quá trình điện phân.
Dòng điện trong chất khí
Chất khí là môi trường cách điện
Sự dẫn điện của chất khí trong điều kiện thường Bản chất của dòng điện trong chất khí
Quá trình dẫn điện tự lực trong chất khí và điều kiện để tạo ra quá trình dẫn điện tự lực
Tia lửa điện và điều kiện để tạo ra tia lửa điện
Hồ quang điện và điều kiện tạo ra hồ quang điện
Dòng điện trong chất bán dẫn
Chất bán dẫn có vai trò quan trọng trong công nghệ điện tử, với hạt tải điện được chia thành hai loại chính: bán dẫn loại n và bán dẫn loại p Lớp chuyển tiếp p-n tạo ra đặc tính điện quan trọng, cho phép điôt bán dẫn hoạt động hiệu quả trong các mạch chỉnh lưu Tranzito lưỡng cực n-pn, với cấu tạo đặc biệt, hoạt động dựa trên nguyên lý điều khiển dòng điện, góp phần vào sự phát triển của các ứng dụng điện tử hiện đại.
2.3 Ứng dụng mạng xã hội hỗ trợ mô hình B-learning trong dạy học chương “Dòng điện trong các môi trường”
Theo quy trình tổ chức dạy học theo mô hình B-Learning, kết hợp với sự hỗ trợ của mạng xã hội, nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh, chúng tôi sẽ thực hiện các bước tiến hành đã được xây dựng trong chương 1.
2.3.1 Sắp xếp lại kế hoạch học tập của môn học và tài nguyên học tập theo mức độ nhận thức của học sinh
Bài Hình thức tự học Nội dung tự học Ghi chú
Tự học ở nhà trước khi lên lớp
Tìm hiểu bản chất của dòng điện trong kim loại
-GV cung cấp video mô phỏng cấu trúc kim loại, mô phỏng dòng điện trong kim loại
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu sự phụ thuộc của điện trở suất của kim loại vào nhiệt độ
-GV cung cấp video về sự phụ thuộc của kim loại vào nhiệt độ -GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu
Dòng điện trong kim loại
Tìm hiểu điện trở kim loại ở nhiệt độ thấp và hiện tượng siêu dẫn
-GV cung cấp video về hiện tượng siêu dẫn
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu hiện tượng nhiệt điện
-GV cung cấp video về hiện tượng nhiệt điện
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tự học trên lớp có sự hướng dẫn của GV
Báo cáo kết quả tự học tại nhà về bản chất dòng điện trong kim loại cho thấy dòng điện là sự di chuyển của các electron tự do trong mạng tinh thể kim loại Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng điện trở suất của kim loại phụ thuộc vào nhiệt độ, với điện trở suất thường tăng khi nhiệt độ tăng Hiện tượng siêu dẫn, xảy ra ở nhiệt độ rất thấp, cho phép dòng điện lưu thông mà không gặp trở kháng Cuối cùng, hiện tượng nhiệt điện liên quan đến sự chuyển đổi năng lượng nhiệt thành năng lượng điện, mở ra nhiều ứng dụng trong công nghệ Bài báo cáo cũng đã trả lời các câu hỏi của giáo viên một cách đầy đủ và rõ ràng.
-GV tổng kết và kết luận lại -GV giải đáp thắc mắc của HS
-Làm thí nghiệm sự phụ thuộc của điện trở suất vào nhiệt độ
-Làm thí nghiệm về hiện tượng nhiệt điện
-GV chuẩn bị thí nghiệm
Làm bài tập để củng cố kiến thức GV cung cấp phiếu học tập để
Tự học ở nhà sau khi lên lớp
-Nghiên cứu thêm về ứng dụng của dòng điện trong kim loại -Làm bài tập về nhà
Làm cặp nhiệt điện Điền vào phiếu thu hoạch cá nhân
Tự học ở nhà trước khi lên
Tìm hiểu thuyết điện li HS tự tìm hiểu (đã học bên
Hóa) Tìm hiểu bản chất của -GV cung cấp video TN dòng
36 chất điện phân lớp dòng điện trong chất điện phân điện trong chất điện phân, video mô phỏng dòng điện trong chất điện phân
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu các hiện tượng diễn ra ở điện cực, hiện tượng dương cực tan
-GV cung cấp video về hiện tượng dương cực tan, video mô phỏng hiện tượng xãy ra ở điện cực
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu các định luật
Fa-ra-đây -Sử dụng SGK
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu
Tìm hiểu ứng dụng của hiện tượng điện phân
-GV cung cấp video về mạ điện, luyện nhôm
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tự học trên lớp có sự hướng dẫn của GV
Báo cáo này trình bày kết quả tự học về bản chất của dòng điện trong chất điện phân, các hiện tượng xảy ra tại điện cực, đặc biệt là hiện tượng dương cực tan Ngoài ra, bài viết cũng đề cập đến các định luật Fa-ra-đây và ứng dụng của hiện tượng điện phân trong thực tiễn.
-GV tổng kết và kết luận lại -GV giải đáp thắc mắc của HS
Làm thí nghiệm về dòng điện trong chất điện phân, hiện tượng dương cực tan
-GV chuẩn bị các bộ TN
Làm bài tập để củng cố kiến thức GV cung cấp phiếu học tập để
Tự học ở nhà sau -Nghiên cứu thêm về ứng dụng của dòng Điền vào phiêu thu hoạch cá
37 khi lên lớp điện trong chất điện phân -Làm bài tập về nhà
-Hoạt động nhóm: Mạ điện cho một vật (mạ đồng cho một đinh sắt) nhân
-HS tự tìm dụng cụ làm tiến hành TN
Dòng điện trong chất khí
Tự học ở nhà trước khi lên lớp
Tìm hiểu sự dẫn điện của chất khí trong điều kiện thường
-GV cung cấp video TN dòng điện trong chất khí
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu bản chất dòng điện trong chất khí
-GV cung cấp video mô phỏng dòng điện trong chất khí
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu quá trình dẫn điện tự lực trong chất khí và điều kiện để có quá trình dẫn điện tự lực
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu tia lửa điện và điều kiện tạo ra tia lửa điện
-GV cung cấp video tia lửa điện, sét, bugi
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu hồ quang điện và điều kiện tạo ra hồ quang điện
-GV cung cấp video về hồ quang điện, hàn điện
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tự học trên lớp có sự hướng dẫn của GV
Báo cáo kết quả tự học ở nhà về: Sự dẫn điện của chất khí; Bản chất của dòng điện trong chất khí; Quá trình dẫn điện tự lực;
-GV tổng kết và kết luận lại -GV giải đáp thắc mắc của HS
Tia lửa điện; Hồ quang điện; các ứng dụng
Làm thí nghiệm về dòng điện trong chất khí
Làm bài tập để củng cố kiến thức GV cung cấp phiếu học tập để
Tự học ở nhà sau khi lên lớp
-Nghiên cứu thêm về ứng dụng của dòng điện trong chất khí, sét, cách phòng tránh sét
-Làm bài tập về nhà
-GV cung cấp video về sét và cách phòng tránh sét
-Điền vào phiêu thu hoạch cá nhân
Dòng điện trong chất bán dẫn
Tự học ở nhà trước khi lên lớp
Tìm hiểu bán dẫn và tính chất -GV cung cấp video về chất bán dẫn -GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu hạt tải điện trong bán dẫn loại n và bán dẫn loại p
-GV cung cấp video mô phỏng về bán dẫn loại n, loại p -GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu lớp chuyển tiếp p-n -GV cung cấp video sự hình thành lớp chuyển tiếp p-n -GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu đi ốt bán dẫn và mạch chỉnh lưu dùng đi ốt bán dẫn
-GV cung cấp video về đi ốt và ứng dụng
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tìm hiểu cấu tạo và nguyên lí hoạt động của tranzito lưỡng cực
-GV cung cấp video về cấu tạo và hoạt động của tranzito
-GV cung cấp câu hỏi tìm hiểu -Sử dụng SGK
Tự học trên lớp có sự hướng dẫn của GV
Báo cáo này trình bày kết quả học tập về bán dẫn và các tính chất của chúng, bao gồm bản chất của dòng điện trong chất bán dẫn, sự phân loại bán dẫn thành loại n và loại p Bên cạnh đó, chúng tôi cũng sẽ phân tích đặc điểm của lớp chuyển tiếp p-n và ứng dụng của điốt bán dẫn cũng như tranzito trong thực tiễn.
-GV tổng kết và kết luận lại -GV giải đáp thắc mắc của HS
Quan sát một số linh kiện bán dẫn GV chuẩn bị đi ốt, tranzito
Làm bài tập để củng cố kiến thức GV cung cấp phiếu học tập để
Tự học ở nhà sau khi lên lớp
-Nghiên cứu thêm về ứng dụng của chất bán dẫn
-Hoạt động nhóm: Lắp mạch chỉnh lưu
-Làm bài tập về nhà
-GV cung cấp video về ứng dụng của chất bán dẫn
-Điền vào phiêu thu hoạch cá nhân
2.3.2 Xây dựng, tìm kiếm nguồn thông tin cung cấp cho HS Ý tưởng dạy học dựa trên việc phân chia nội dung, lượng kiến thức mà HS có thể tự học ở nhà Với các nội dung dạy học ở nhà kết hợp sự hỗ trợ của MXH thì
GV cần cung cấp thêm video và hình ảnh thực tiễn để nâng cao hiệu quả giảng dạy Qua việc tìm hiểu nội dung chương này, chúng tôi nhận thấy rằng việc lồng ghép video thí nghiệm và ứng dụng của dòng điện trong các môi trường sẽ tạo sự hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập.
Việc áp dụng kiến thức về dòng điện trong các môi trường không chỉ mang lại ý nghĩa thiết thực cho cuộc sống hàng ngày mà còn đóng góp quan trọng vào sự phát triển của khoa học và công nghệ.
2.3.3 Thiết kế dạy học cho các hoạt động tự học ở nhà nhằm chuẩn bị cho buổi học ở trên và cho giờ học ở trên lớp
Sau đây sẽ trình bày một số ví dụ về thiết kế kế hoạch dạy học nhằm rèn luyện NLTH cho HS
Ví dụ 1: Bài 13 DÒNG ĐIỆN TRONG KIM LOẠI
1 Kiến thức, kĩ năng, thái độ a) Kiến thức
+ Nêu được tính chất điện chung của các kim loại, sự phụ thuộc của điện trở suất của kim loại theo nhiệt độ
Thuyết electron giải thích tính dẫn điện của kim loại dựa trên sự di chuyển tự do của các electron trong mạng tinh thể, cho phép dòng điện dễ dàng chảy qua Công thức tính điện trở suất của kim loại được biểu diễn bằng ρ = R * (A/L), trong đó ρ là điện trở suất, R là điện trở, A là diện tích mặt cắt ngang và L là chiều dài của kim loại Các đại lượng trong thuyết này thường có cấp độ lớn, ảnh hưởng đến khả năng dẫn điện và tính chất vật lý của kim loại.
+ Giải thích được một cách định tính các tính chất điện chung của kim loại dựa trên thuyết electron về tính dẫn điện của kim loại b) Kỹ năng
- Làm được thí nghiệm và nêu được kết quả thí nghiệm
- Vận dụng giải được các bài tập luyện tập c) Thái độ
- HS hứng thú trong học tập, tích cực làm thí nghiệm
- Có thái độ làm việc nghiêm túc
2 Năng lực định hướng hình thành và phát triển cho HS
Năng lực giải quyết vấn đề, tự học và đọc hiểu đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng cá nhân Hợp tác nhóm giúp tăng cường khả năng làm việc chung, trong khi năng lực tính toán và trình bày thông tin là cần thiết để giao tiếp hiệu quả Cuối cùng, năng lực thực hành thí nghiệm là yếu tố không thể thiếu trong việc áp dụng lý thuyết vào thực tiễn.
3 Phát triển các thành tố NLTH
T.XĐ 1 Xác định các kiến thức/kĩ năng cần đạt và kiến thức/kĩ năng đã biết có liên quan
T.XĐ 2 Xác định và đề xuất các vấn đề trong học tập/thực tiễn
T.KH 1 Xác định các điều kiện học tập hiện tại và cách học của bản thân T.KH.2 Xác định nhiệm vụ học tập và lập thời gian biểu thực hiện
T.TH 1 Học tập trực tuyến qua bài giảng/học liệu được cung cấp
T.TH 2 Tìm kiếm thông tin, tài liệu trên internet
T.TH 3 Trao đổi với GV, bạn học
T.TH 4 Ghi chép và trình bày kết quả học tập
T.ĐG 1 Đánh giá kết quả học tập
T.ĐG 2 Khắc phục sai sót, hạn chế và điều chỉnh cách học
+Tạo bài học hướng dẫn trên nhóm Facebook rồi đưa các video, câu hỏi lên, tạo sự kiện nhắc nhở để HS học tập
+Các video TN, các phiếu học tập
+ Chuẩn bị thí nghiệm sự phụ thuộc của điện trở kim loại vào nhiệt độ
+ Chuẩn bị thí nghiệm về cặp nhiệt điện
+ Phần nói về tính dẫn điện của kim loại trong sgk lớp 9
+ Dòng điện trong kim loại tuân theo định luật Ôm
+ Máy tính hoặc điện thoại có thể truy cập internet
III Tổ chức các hoạt động học của HS
Kết quả thực hiện đề tài
3.1 Mục đích thực nghiệp sư phạm
Mục đích của TNSP là xác minh tính chính xác của giả thuyết khoa học đã được đề ra trong đề tài, cụ thể là thông qua kết quả TNSP sẽ trả lời các câu hỏi liên quan đến giả thuyết đó.
-Việc tổ chức các hoạt động DH theo hướng phát triển NLTH cho HS (theo các bước đã đề xuất) có góp phần phát triển NLTH cho HS không?
Việc tổ chức các hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh đã chứng minh là hiệu quả hơn so với phương pháp dạy học truyền thống Kết quả học tập của học sinh được cải thiện rõ rệt khi áp dụng các phương pháp này, giúp học sinh phát huy tối đa khả năng tự học và tư duy sáng tạo.
Việc trả lời các câu hỏi trên giúp xác định những thiếu sót của đề tài, từ đó điều chỉnh và bổ sung kịp thời để hoàn thiện nội dung Điều này không chỉ nâng cao chất lượng dạy học vật lý mà còn góp phần vào quá trình đổi mới phương pháp dạy học tại trường THPT.
3.2 Nhiệm vụ thực nghiệp sư phạm
-Chọn đối tượng tiến hành TNSP;
-Tổ chức dạy hai bài trong chương “Dòng điện trong các môi trường” Vật lí
11 THPT, lớp TNg dạy theo định hướng phát triển NLTH cho HS với các giáo án đã được thiết kế ở chương 2 của đề tài
-Quan sát đánh giá hoạt động học tập của HS trong các tiết học kết hợp với lấy ý kiến HS sau khi học tập;
-Tiến hành cho HS làm bài kiểm tra sau khi học xong chương “Dòng điện trong các môi trường”;
Để đánh giá hiệu quả của vấn đề nghiên cứu, cần thu thập số liệu và xử lý kết quả của lớp TNg Việc so sánh và đối chiếu kết quả học tập giữa tiết đầu và tiết thứ ba sẽ giúp xác định sự tiến bộ của học sinh trong quá trình học tập.
3.3 Nội dung thực nghiệp sư phạm Ở các lớp TNg, GV tổ chức DH theo định hướng phát triển NLTH cho HS đối với Bài 13: Dòng điện trong chất khí ( 1 tiết); Bài 14: Dòng điện trong chất điện phân (2 tiết) trong chương “Dòng điện trong các môi trường” Vật lí 11 THPT Sau mỗi tiết học thì tổ chức đánh giá các chỉ số hành vi của NLTH, cuối chương tiến hành cho làm bài kiểm tra đánh giá trực tuyến qua ứng dụng google form So sánh kết quả đánh giá các chỉ số hành vi sau tiết 1 và sau tiết 3
3.4 Kết quả thực hiện thực nghiệp sư phạm
Tiến hành TNSP đã kiểm chứng tính hiệu quả của việc dạy học với sự hỗ trợ của MXH
Trong quá trình học tại nhà, học sinh gặp khó khăn trong việc áp dụng phương pháp học tập, đặc biệt trong tiết học đầu tiên khi chưa quen với trình tự giảng dạy của giáo viên Học sinh cần thời gian để thích nghi với việc học kết hợp giữa nhà và lớp.
Trong tiết học đầu tiên, chúng tôi chưa thể đánh giá năng lực của học sinh, nhưng đến tiết thứ hai, các em đã bắt đầu hình thành thói quen tự học đúng giờ và thảo luận tự nhiên hơn Đặc biệt, trong tiết học tiếp theo, học sinh vẫn tiếp tục bàn luận về vấn đề đã được học ở nhà Đến tiết thứ ba, phần lớn các em đã trở nên thành thạo và tự tin hơn, với các chỉ số của các thành tố năng lực tự học được nâng cao rõ rệt.
Ban đầu, hầu hết học sinh chưa có kế hoạch tự học và năng lực tự học còn yếu Tuy nhiên, sau khi được hướng dẫn xây dựng kế hoạch học tập và bồi dưỡng năng lực tự học, các em đã cải thiện rõ rệt năng lực này, thể hiện qua các hoạt động học tập trong buổi thứ hai và thứ ba.
Học sinh tích cực tham gia vào các hoạt động học tập trên nhóm, với các câu hỏi thực tế thu hút sự chú ý Các em thực hiện bài tập và phản hồi trực tiếp bằng cách “comment” và “like” trên bài đăng Ngoài ra, học sinh cũng mạnh dạn chia sẻ suy nghĩ, thắc mắc và yêu cầu giáo viên giải đáp.
Mục đích học trên lớp là để trình bày và báo cáo những vấn đề đã nghiên cứu tại nhà Tuy nhiên, trong buổi học đầu tiên, nhiều học sinh chưa thể diễn đạt rõ ràng và tham gia tích cực do ngại ngùng Hơn nữa, khả năng tự tìm kiếm tài liệu bên ngoài của học sinh chưa phát triển rõ ràng, khiến việc đánh giá năng lực tự học gặp khó khăn Đến buổi học thứ hai, khi học sinh được chia nhóm để thực hiện thí nghiệm, các hành vi tự học bắt đầu được thể hiện rõ hơn.
Kết quả đánh giá các hành vi của NLTH sau tiết 1 và sau tiết 3 thể hiện ở 2 bảng sau:
Bảng đánh giá các chỉ số hành vi sau Bài 13 (gồm 34 HS được đánh giá)
Hành vi Mức 1 Mức 2 Mức 3
Bảng đánh giá các chỉ số hành vi sau tiết 2 Bài 14 (gồm 34 HS được đánh giá)
Hành vi Mức 1 Mức 2 Mức 3
Qua hai bảng đánh giá ta thấy rằng, các mức đạt được của các thành tố NLTH của HS đã được nâng lên sau mỗi tiết học
Qua quá trình thực hiện, chúng tôi nhận thấy học sinh (HS) đang dần hình thành các năng lực tự học (NLTH) Ngoài việc sử dụng tài liệu do giáo viên gợi ý, HS còn chủ động tìm kiếm thêm tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau Hơn nữa, HS đã nêu ra nhiều ví dụ và vấn đề liên quan đến bài học một cách phong phú và gần gũi Các em biết cách trình bày và đặt ra các vấn đề để những học sinh khác cùng giải quyết.
Việc sử dụng các nguồn tài liệu sinh động giúp học sinh nắm vững kiến thức hơn, đồng thời giải thích các hiện tượng và áp dụng tốt kiến thức vào thực tiễn cũng như trong việc hoàn thành bài tập.
Việc áp dụng mạng xã hội trong giảng dạy nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong lớp học không chỉ giảm bớt gánh nặng cho giáo viên mà còn khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh.
Kết quả TNSP đã chứng minh hiệu quả của việc dạy học hỗ trợ bởi mạng xã hội (MXH), cho thấy rằng phương pháp này không chỉ giúp đạt được mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) hiện nay mà còn nâng cao hứng thú, tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh Đồng thời, việc này cũng rèn luyện các kỹ năng tự học cho học sinh một cách hiệu quả.
