Điểm mới, đóng góp của sáng kiến
Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc xây dựng và tổ chức dạy học theo chủ đề môn Vật lý tại trường THPT là cần thiết để đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo chương trình hiện hành và chương trình giáo dục phổ thông môn Vật lý năm 2018.
- Sắp xếp, xây dựng cấu trúc nội dung chủ đề bài giảng mới
Để phát triển năng lực và phẩm chất học sinh tại trường THPT, cần đề xuất các biện pháp tổ chức dạy học theo chủ đề "Các lực cơ học Lực hướng tâm" trong môn Vật lý 10 Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, kết hợp lý thuyết với thực hành sẽ giúp học sinh hiểu sâu hơn về các khái niệm lực cơ học và lực hướng tâm Bên cạnh đó, giáo viên nên tạo ra môi trường học tập khuyến khích sự sáng tạo và hợp tác giữa các học sinh, từ đó nâng cao khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề.
- Xây dựng hệ thống câu hỏi/bài tập
Kết hợp nhiều phương pháp và kỹ thuật dạy học trong tổ chức dạy học chủ đề "Các lực cơ học Lực hướng tâm" là rất quan trọng Các hình thức như dạy học theo trạm, dạy học vật lý theo định hướng STEM, dạy học theo nhóm và tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách hiệu quả hơn Sự đa dạng trong phương pháp dạy học không chỉ kích thích sự hứng thú mà còn phát triển kỹ năng tư duy và sáng tạo của học sinh.
Để nâng cao chất lượng giảng dạy môn Vật lý tại trường THPT, cần làm phong phú lý luận và thực tiễn dạy học, đặc biệt là trong việc thiết kế và tổ chức các bài học theo chủ đề Điều này nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục hiện hành và chương trình giáo dục phổ thông môn Vật lý năm 2018.
Kết quả nghiên cứu này hỗ trợ tôi và các đồng nghiệp trong việc áp dụng vào thực tiễn giảng dạy, đồng thời cũng cung cấp tài liệu tham khảo quý giá cho học sinh và giáo viên trong quá trình học tập.
Cở sở lý luận và thực tiễn trong dạy học bộ môn vật lí theo chủ đề nhằm phát triển năng lực, phẩm chất học sinh ở trường THPT
Cơ sở lí luận
Dạy học theo chủ đề là xu hướng giáo dục khoa học và thực tiễn, giúp nâng cao năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh Nhằm đáp ứng nhu cầu này, Bộ GD&ĐT đã tăng cường chỉ đạo và xây dựng các chủ đề trong quá trình giảng dạy, nhằm trang bị cho học sinh phẩm chất và năng lực cần thiết cho cuộc sống hiện tại.
- Ngày 25/6/2013, Bộ GD&ĐT ban hành Công văn số 791/HD-BGDĐT về việc Hướng dẫn thí điểm phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông
Việc xây dựng các chủ đề liên môn là một trong số các hoạt động theo yêu cầu của công văn
Vào ngày 8/10/2014, Bộ GD&ĐT đã ban hành Công văn 5555/BGDĐT-GDTrH, hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn nhằm đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá Công văn này cũng quy định cách tổ chức và quản lý các hoạt động chuyên môn tại trường trung học và trung tâm giáo dục thường xuyên qua mạng Đây là cơ sở quan trọng nhất để thiết kế và tổ chức các chủ đề, chuyên đề trong trường phổ thông.
-Ngày 03/10/2017, Bộ GD&ĐT ban hành Công văn số 4612/BGDĐT-
GDTrH về việc Hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất HS từ năm 2017-2018
-Ngày 26/12/2018, Bộ GD&ĐT ban hành Thông tư số 32/2018/TT-
BGDĐT về việc Ban hành Chương trình giáo dục phổ thông
- Ngày 20/03/2019, Bộ GD&ĐT ban hành Công văn số
Công văn 1106/BGDĐT_GDTrH quy định rằng các địa phương cần căn cứ vào đặc điểm từng vùng miền để nghiên cứu và lựa chọn nội dung phù hợp cho việc biên soạn theo chủ đề Đồng thời, các địa phương cũng phải hướng dẫn các nhà trường tổ chức thực hiện các nội dung này một cách hiệu quả.
Dạy học theo chủ đề kết hợp giữa mô hình truyền thống và hiện đại, trong đó giáo viên không chỉ truyền thụ kiến thức mà còn hướng dẫn học sinh tự tìm kiếm thông tin và áp dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn.
Thông qua các hoạt động học tập chủ đề, học sinh sẽ giải quyết nhiệm vụ chuyên môn và áp dụng kiến thức vào thực tiễn, từ đó hình thành và phát triển những phẩm chất chủ yếu cũng như năng lực chung theo định hướng giáo dục.
Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể và năng lực chuyên biệt theo định hướng của chương trình các bộ môn
Formatted: Centered, Level 1 Formatted: Level 1
Thứ nhất, nội dung kiến thức của các CĐ dạy học liên quan đến một hay nhiều lĩnh vực, chuyên ngành
Thứ hai, dạy học theo CĐ ngoài những nội dung chuyên môn còn hướng tới những vấn đề của cuộc sống, định hướng nghề nghiệp cho HS
Dạy học theo cách tiếp cận CĐ giúp học sinh khám phá và tìm hiểu kiến thức mới, đồng thời tối đa hóa việc khai thác kinh nghiệm cá nhân của các em.
Dạy học theo CĐ giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, độc lập, tự giác và sáng tạo thông qua việc giải quyết các hoạt động thực hành gắn liền với thực tiễn.
Thứ năm, GV cũng phải tích cực, chủ động hơn để dạy học theo chủ đề đạt hiệu quả cao nhất
1.1.1 Khái quát về dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh
1.1.1.1 Khái niệm và các dạng năng lực
Năng lực là khả năng áp dụng kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng, thái độ và sự hứng thú để hành động một cách hiệu quả trong các tình huống đa dạng của cuộc sống.
Năng lực phòng tránh sét của học sinh thể hiện qua việc áp dụng kiến thức về dòng điện trong chất khí, hiểu rõ đặc điểm của sét và biết cách phòng tránh hiệu quả.
- Các dạng năng lực cần hình thành ở người học:
Nhóm năng lực làm chủ và phát triển bản thân
Năng lực giải quyết vấn đề, đặc biệt là khả năng tìm hiểu về tự nhiên và xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển tư duy Năng lực này thường được thực hiện thông qua phương pháp thực nghiệm, hay còn gọi là năng lực thực nghiệm, giúp cá nhân khám phá và phân tích các vấn đề một cách hiệu quả.
4 Năng lực tự quản lý
Nhóm năng lực về quan hệ xã hội
Nhóm năng lực công cụ ( Các năng lực này sẽ được hình thành trong quá trình hình thành các năng lực ở trên)
Formatted: Level 1 Formatted: Font: Not Bold Formatted: Font: Bold Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted Table Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Font: Bold Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
7 Năng lực sử dụng CNTT và truyền thông (ICT)
8 Năng lực sử dụng ngôn ngữ
1.1.1.2 Những yêu cầu của các thành tố trong dạy học PTNL
Việc dạy học định hướng phát triển năng lực được thể hiện ở trong các thành tố quá trình dạy học như sau:
Mục tiêu dạy học không chỉ dừng lại ở việc nhận biết và tái hiện kiến thức, mà còn cần đạt được các mức độ cao hơn như vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tế và nhiệm vụ cụ thể Để thực hiện được các mục tiêu này, cần thiết phải tổ chức các hoạt động phong phú trong và ngoài nhà trường.
Phương pháp dạy học hiệu quả không chỉ dựa vào thuyết trình để cung cấp kiến thức, mà còn cần tổ chức các hoạt động học tập thông qua trải nghiệm thực tế và giải quyết các nhiệm vụ cụ thể Qua những hoạt động này, học sinh sẽ không chỉ hình thành và phát triển một loại năng lực mà còn đồng thời phát triển nhiều năng lực khác nhau, từ đó nâng cao khả năng tư duy và giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
(và cũng không thể) tách biệt từng thành tố trong quá trình dạy học
- Về nội dung dạy học : Cần xây dựng các hoạt động, chủ đề, nhiệm vụ đa dạng gắn với thực tiễn
Kiểm tra đánh giá năng lực học sinh cần tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng trong các tình huống phức tạp Nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới đã đề xuất các chuẩn năng lực giáo dục, mặc dù hình thức khác nhau, nhưng nội dung lại có sự tương đồng đáng kể.
Khác với tổ chức hoạt động dạy học, công cụ đánh giá cần xác định rõ các thành tố của năng lực cần đánh giá và phát triển các công cụ tương ứng cho từng thành tố Mối liên hệ giữa mục tiêu, hoạt động dạy học và công cụ đánh giá được thể hiện rõ ràng trong phiếu đánh giá thông qua các tiêu chí cụ thể.
1.1.2 Cơ sở lí luận về dạy học theo trạm
1.1.2.1 Khái niệm về dạy học theo trạm
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Centered, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.3 li
Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt,
Formatted: Font: Not Bold Formatted: Level 1
Phương pháp dạy học theo trạm, phát triển bởi Morgan và hệ thống đào tạo của Adamson, tập trung vào việc rèn luyện kỹ năng thông qua việc lặp đi lặp lại các thao tác luyện tập Tất cả các thành viên tham gia đồng thời, giúp nâng cao kỹ năng cần thiết một cách có hệ thống Các hình thức dạy học mở và tổ chức theo vòng tròn học tập đã nhanh chóng được áp dụng từ bậc tiểu học đến trung học cơ sở và sẽ tiếp tục mở rộng lên cấp THPT Trong phương pháp này, học sinh thực hiện các nhiệm vụ học tập độc lập theo năng lực cá nhân, với các yêu cầu và phương tiện được giáo viên chuẩn bị trước tại các trạm khác nhau Tại mỗi trạm, học sinh có thể tự tổ chức hoạt động học tập như làm thí nghiệm, giải bài tập hoặc giải quyết các vấn đề trong học tập.
1.1.2.2 Vai trò của giáo viên trong dạy học theo trạm
Cơ sở thực tiễn
1.2.1 Đối với giáo viên Để có kết luận xác đáng, tôi đã tiến hành khảo sát tìm hiểu về phía học sinh và phía giáo viên Đối tượng điều tra khảo sát là GV, HS ở trường tôi đang công tác và các trường THPT trên địa bàn huyện, thành phố
Phương pháp: gửi phiếu điều tra qua email/ facebook kết hợp với phỏng vấn
* Nội dung: (Phiếu điều tra phụ lục 2)
Formatted: Font: Bold Formatted: Level 1 Formatted: Font: Bold
Dựa trên kết quả khảo sát GV trường tôi công tác và GV THPT trên địa bàn, tôi nhận thấy:
Các trường THPT đang triển khai dạy học theo chương trình giáo dục (CĐ), nhưng việc này chưa diễn ra thường xuyên và hiệu quả còn thấp Việc xây dựng các CĐ dạy học theo hướng phát triển năng lực (PTNL) và phẩm chất (PC) chủ yếu mang tính hình thức, chưa được đầu tư đúng mức Nhiều giáo viên vẫn chưa tự tin áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học theo định hướng PTNL, PC, dẫn đến hạn chế trong việc vận dụng các phương pháp này trong giảng dạy.
GV còn chưa được thường xuyên, thiếu linh hoạt, mang tính rập khuôn, máy móc nên chưa gây được hứng thú học tập cho HS
Dựa trên kết quả khảo sát phiếu điều tra học sinh và các cuộc trao đổi trực tiếp với học sinh tại trường tôi và các trường THPT trong khu vực, tôi đã nhận thấy một số xu hướng và vấn đề quan trọng cần được chú ý.
Nhiều học sinh cảm thấy chương trình sách giáo khoa hiện tại khô khan và thiếu hấp dẫn Một số giáo viên chưa áp dụng phương pháp dạy học tích cực và hiệu quả, dẫn đến việc không thể truyền đạt niềm đam mê và sự hứng thú cho học sinh.
- Đa số học sinh còn cảm thấy xa lạ, chưa quen với việc học tập theo CĐ
Các em đã quen học theo chương/bài trong sách giáo khoa
- Phần lớn các em còn lúng túng với phương pháp dạy học mới, dạng bài tập vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn
- Phần lớn HS chưa biết cách sử dụng các kiến thức thực tiễn trong giải quyết các bài tập và làm bài kiểm tra.
Giải pháp
Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá các lực cơ học, bao gồm lực đàn hồi của lò xo, lực ma sát và lực hướng tâm Bài 12 sẽ trình bày về lực đàn hồi của lò xo, giải thích cách mà lò xo hoạt động và ứng dụng của nó trong thực tiễn Tiếp theo, bài 13 sẽ đi sâu vào lực ma sát, phân tích vai trò của nó trong chuyển động và các yếu tố ảnh hưởng đến lực này Cuối cùng, bài 14 sẽ tập trung vào lực hướng tâm, làm rõ khái niệm và ứng dụng của lực này trong các chuyển động tròn.
Thiết kế và tổ chức dạy học cho học sinh trung học cần áp dụng các phương pháp và kỹ thuật đa dạng nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và hứng thú trong học tập Trong đó, dạy học theo trạm và dạy học theo nhóm là hai phương pháp chủ đạo, giúp phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh một cách hiệu quả.
Formatted: Font: Bold, Italic Formatted: Level 1
Xây dựng và tổ chức dạy học chủ đề “Các lực cơ học Lực hướng tâm" vật lý 10 nhằm phát triển năng lực, phẩm chất học sinh ở trường THPT
Xác định mục tiêu chủ đề
Nhận thức kiến thức vật lí
[1.1] Nhận biết và nêu được định nghĩa lực đàn hồi, lực ma sát, lực hướng tâm, công thức của các lực này
[1.2] Trình bày được hiện tượng liên quan đến các lực
[1.3] Giải thích được các hiện tượng trong tự nhiên liên quan đến các loại lực trên
Tìm tòi và khám phá thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí
Lực đàn hồi, lực ma sát và lực hướng tâm là những khái niệm quan trọng trong cơ học Đặt ra câu hỏi về sự xuất hiện của chúng trong các trường hợp cụ thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất và vai trò của từng loại lực Cần làm rõ liệu lực hướng tâm có phải là một loại lực cơ học mới hay không, để từ đó có cái nhìn sâu sắc hơn về các lực tác động trong chuyển động.
Độ lớn của lực đàn hồi tỷ lệ thuận với độ biến dạng của lò xo, điều này cho thấy rằng khi lò xo bị kéo dài hoặc nén, lực đàn hồi sẽ gia tăng tương ứng với mức độ biến dạng.
[2.3] Tiến hành được các thí nghiệm theo hướng dẫn, thu thập; xử lí được số liệu rút ra kết luận
[2.4] Trình bày được kết quả làm việc nhóm trên phiếu học tập, trình bày được kết quả trước lớp
Vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học
[3.0] Giải một số bài tập về các loại lực cơ học
[3.1] Giải thích các hiện tượng liên quan trong cuộc sống, kỹ thuật b Năng lực tự học
+ Thực hiện được thí nghiệm thông qua việc đọc trước phiếu hướng dẫn tiến trình làm thí nghiệm
Chế tạo lực kế giúp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác, cho phép học sinh làm việc nhóm hiệu quả để hoàn thành các nhiệm vụ học tập do giáo viên giao, cả ở lớp và tại nhà thông qua phiếu học tập Phẩm chất này không chỉ nâng cao kỹ năng làm việc nhóm mà còn góp phần vào sự phát triển toàn diện của học sinh.
[d.1] Khách quan, trung thực và rèn luyện được tác phong tỉ mĩ, cẩn thận trong quá trình quan sát, thu thập và xử lí số liệu thí nghiệm
[d.2] Có tinh thần hợp tác, trách nhiệm trong hoạt động nhóm
Formatted: Indent: Hanging: 0.13", Tab stops: 0.63", Left
Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
- Giáo viên: Kế hoạch dạy học, phiếu học tập, bảng biểu, tranh ảnh, dụng cụ thí nghiệm, ti vi,
- Học sinh: Sách vở, bút màu, bút viết, giấy Ao, tìm hiểu các tư liệu liên quan đến kiến thức chủ đề
- Đọc kĩ nội dung chủ đề trước khi học trên lớp.
Thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề "Các lực cơ học Lực hướng tâm "
Dự kiến thực hiện chủ đề trong thời lượng 3 tiết
Tiết 1,2: Tổ chức dạy học theo trạm: Tìm hiểu lực đàn hồi và lực ma sát
Trạm 1: Trải nghiệm về lực đàn hồi và lực ma sát
Trạm 2: Tìm hiểu lực đàn hồi của lò xo
Trạm 3: Tìm hiểu lực ma sát trượt
Tiết 3: Tìm hiểu lực hướng tâm Vận dụng các lực cơ học
Formatted: Font: Not Italic Formatted: Level 1, Tab stops: 0.63", Left
Tiết 1,2: Tìm hiểu lực đàn hồi và lực ma sát
I Mục tiêu dạy học a Năng lực Vật lí
Nhận thức kiến thức vật lí
[1.1] Phát biểu và viết được biểu thức định luật Hooke Nêu được tên, đơn vị của các đại lượng trong biểu thức
Trong bài viết này, chúng ta sẽ vẽ đồ thị thể hiện mối quan hệ giữa lực đàn hồi của lò xo và độ biến dạng của nó Qua đó, chúng ta có thể so sánh độ cứng của các lò xo khác nhau, giúp hiểu rõ hơn về tính chất vật lý của chúng.
Định luật Hooke được ứng dụng rộng rãi trong kỹ thuật, bao gồm các trường hợp như lò xo giảm xóc, lò xo nối giữa các toa tàu, cân lò xo và lực kế Những ứng dụng này cho thấy sự quan trọng của định luật trong việc thiết kế và tối ưu hóa các thiết bị cơ khí, giúp cải thiện hiệu suất và độ bền của sản phẩm.
[1.4] Nêu được những đặc điểm của lực ma sát trượt, lực ma sát nghỉ, lực ma sát lăn
[1.5] Viết được công thức của lực ma sát trượt
[1.6] Giải thích được một số hiện tượng và ứng dụng liên quan đến lực ma sát
Tìm tòi và khám phá thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí
Để hiểu rõ mối quan hệ giữa độ lớn lực đàn hồi và độ biến dạng của lò xo, cần đặt ra câu hỏi: “Độ lớn lực đàn hồi có mối quan hệ thế nào với độ biến dạng của lò xo và tuân theo quy luật nào?” Việc tìm hiểu vấn đề này sẽ giúp làm sáng tỏ các quy luật vật lý liên quan đến lò xo.
“Độ lớn lực ma sát trượt phụ thuộc những yếu tố nào?"
[2.2] Đưa ra được dự đoán:
+ mối quan hệ giữa độ lớn lực đàn hồi và độ biến dạng của lò xo
+ mối quan hệ giữa độ lớn lực ma sát trượt và độ lớn của áp lực
[2.3] Suy ra hệ quả logic từ giả thuyết về mối quan hệ giữa độ lớn lực đàn hồi và độ biến dạng của lò xo
[2.4] Đề xuất được phương án thí nghiệm:
Đo lực đàn hồi của lò xo là một quá trình quan trọng trong việc xác định mối quan hệ giữa lực đàn hồi và độ biến dạng của lò xo Để thực hiện thí nghiệm này, cần thiết kế phương án thí nghiệm hợp lý và lựa chọn dụng cụ đo chính xác Đồng thời, việc đề xuất các giải pháp nhằm giảm thiểu sai số trong quá trình đo lường cũng rất quan trọng để đảm bảo tính chính xác của kết quả.
Đo độ lớn của lực ma sát trượt là một nhiệm vụ quan trọng, nhằm xác định mối quan hệ giữa lực ma sát và áp lực tác động Việc thiết kế phương án đo lường cần phải lựa chọn dụng cụ phù hợp để đảm bảo độ chính xác trong kết quả.
[2.5] Tiến hành được các thí nghiệm theo hướng dẫn, xử lí được số liệu, rút ra kết luận
[2.6] Trình bày được kết quả làm việc nhóm trên phiếu học tập, trình bày được kết quả trước lớp
Vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học
[3.0] Giải các một số bài tập ở sách giáo khoa về định luật Hooke, liên quan đến lực ma sát
Lò xo giảm xóc trong xe máy và xe đạp đóng vai trò quan trọng trong việc hấp thụ chấn động, mang lại sự êm ái cho người lái Tương tự, lò xo nối giữa các toa tàu cũng giúp giảm thiểu lực tác động khi di chuyển, đảm bảo an toàn và thoải mái cho hành khách Những hiện tượng này minh họa rõ nét vai trò của lực trong các thiết bị kỹ thuật và ứng dụng trong đời sống hàng ngày.
Formatted: Indent: First line: 0.18", Tab stops: 0.63", Left
Formatted: Condensed by 0.3 pt Formatted: Tab stops: 0.63", Left
Ma sát trượt đóng vai trò quan trọng trong nhiều ngành nghề như nghề mộc, nghề mài dao kéo, cơ khí, cũng như trong việc sửa chữa xe đạp và xe máy Hiểu rõ về ma sát trượt không chỉ giúp cải thiện hiệu suất công việc mà còn nâng cao chất lượng sản phẩm Bên cạnh đó, khả năng tự học là yếu tố cần thiết để nắm bắt và áp dụng kiến thức về ma sát trượt trong thực tiễn, từ đó phát triển kỹ năng và nâng cao tay nghề trong các lĩnh vực này.
Thí nghiệm có thể được thực hiện hiệu quả khi học sinh đọc trước phiếu hướng dẫn tại nhà Năng lực giao tiếp và hợp tác được phát triển thông qua việc làm việc nhóm, giúp học sinh hoàn thành các nhiệm vụ học tập do giáo viên giao, cả ở lớp lẫn ở nhà Phẩm chất học tập cũng được nâng cao qua quá trình này.
[d.1] Khách quan, trung thực và rèn luyện được tác phong tỉ mỉ, cẩn thận trong quá trình quan sát, thu thập và xử lí số liệu thí nghiệm
[d.2] Có tinh thần hợp tác, trách nhiệm trong hoạt động nhóm
2.1 Về thiết bị, thí nghiệm
- Bộ thí nghiệm nghiên cứu về lực đàn hồi của lò xo Bộ thí nghiệm nghiên cứu về lực ma sát
- 3 bảng phụ/giấy A1, bút viết bảng và đế từ gắn bảng phục vụ HS làm việc nhóm và báo cáo
- Máy chiếu hoặc ti vi Laptop ở trạm 1
2.2 Về phương pháp và kỹ thuật dạy học chính:
III Hướng dẫn hoạt động tại các trạm
Trạm 1: Trải nghiệm về lực đàn hồi và lực ma sát
- Học sinh nêu được khi nào xuất hiện lực đàn hồi, lực ma sát
- Có thái độ hợp tác trong học tập, tinh thần làm việc theo nhóm Thận trọng biết xem xét giới hạn đo của một dụng cụ khi sử dụng
- Biết thu thập và xử lí thông tin, cảm thấy yêu thích môn học, sẵn sàng đón nhận và giải quyết các nhiệm vụ học tập mới
Học sinh thực hiện thí nghiệm với các loại bóng như bóng cao su, bóng đất nặn, bóng bàn và bóng tennis để tìm hiểu về biến dạng dẻo và biến dạng đàn hồi Ngoài ra, các em còn thí nghiệm với lò xo trong bút bi, dây chun, và miếng xốp, đồng thời quan sát sự biến dạng của lò xo ở yên xe đạp để hiểu rõ hơn về lực đàn hồi.
Formatted: Level 1 Formatted: Font: Not Italic
Học sinh thực hiện thí nghiệm bằng cách thả hai tờ giấy giống nhau, một tờ được vo tròn và một tờ để nguyên, nhằm quan sát ảnh hưởng của lực ma sát trong môi trường Ngoài ra, các em cũng đẩy quyển sách trên bàn để quan sát và giải thích hiện tượng xảy ra.
Học sinh được khuyến khích xem video về vai trò quan trọng của lực ma sát, với tiêu đề "Nếu lực ma sát biến mất", cùng với những hình ảnh minh họa liên quan đến các ngành nghề, đặc biệt là nghề mộc Nội dung này không chỉ giúp các em hiểu rõ hơn về lực ma sát mà còn liên kết kiến thức với thực tiễn trong các lĩnh vực nghề nghiệp.
+ Các dụng cụ thí nghiệm đơn giản, laptop
+ Video mà 1 nhóm học sinh đã xây dựng về vai trò của lực ma sát: " Nếu lực ma sát biến mất"
Học sinh có thể sử dụng các dụng cụ thí nghiệm đơn giản và quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày để khám phá kiến thức vật lý Điều này không chỉ giúp các em tự lực trong việc học tập mà còn phát triển khả năng sáng tạo của bản thân.
PHIẾU HƯỚNG DẪN HỌC TẬP TRẠM 1 Nhóm: ……… Lớp: ………
1 Với dụng cụ thí nghiệm gồm có: các quả bóng cao su, các quả bóng bằng đất nặn, các quả bóng tenis, các lò xo
+ Liệt kê các dụng cụ gây ra biến dạng đàn hồi, gây ra biến dạng dẻo?
+ Làm thí nghiệm chỉ ra thế nào là biến dạng đàn hồi, thế nào là biến dạng dẻo?
+ So sánh sự khác nhau giữa hai loại biến dạng này?
2 Dụng cụ gồm: hai tờ giấy giống nhau: một tờ vo tròn, tờ kia để nguyên; một cốc nước và một viên sỏi nhỏ
Để nghiên cứu ảnh hưởng của ma sát trong môi trường không khí và nước đến chuyển động của vật, chúng ta tiến hành thí nghiệm bằng cách thả một vật thể giống nhau vào cả hai môi trường Trong môi trường không khí, vật thể sẽ di chuyển chậm hơn do tác động của lực cản không khí, trong khi đó, khi thả vào nước, lực cản lớn hơn sẽ làm cho vật thể di chuyển chậm nhất Kết quả cho thấy ma sát của không khí và nước có ảnh hưởng rõ rệt đến tốc độ chuyển động của vật, với nước tạo ra lực cản lớn hơn so với không khí.
+ Chỉ ra yếu tố ảnh hưởng đến sự rơi của các vật trong một môi trường
Formatted: Line spacing: At least 17 pt Formatted Table và ma sát lăn?
4 Dụng cụ thí nghiệm gồm: một khúc gỗ nhỏ, xe ô tô trò chơi trẻ em, một lực kế, mặt bàn học sinh Làm thí nghiệm chứng minh sự tồn tại của lực ma sát trượt, lực ma sát lăn và lực ma sát nghỉ? Mô tả thí nghiệm
5 Học sinh xem đoạn video mà 1 nhóm học sinh đã xây dựng về vai trò của lực ma sát: " Nếu lực ma sát biến mất" giúp học sinh hiểu về tác dụng có lợi và có hại của lực ma sát trong đời sống và trong kĩ thuật
GV chuẩn bị thêm các đoạn video trên youtube ở địa chỉ: https://www.youtube.com/watch?v=irIZW4gvG34 Nếu lực ma sát biến mất
Trạm 2: Tìm hiểu lực đàn hồi của lò xo
Đánh giá hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Qua quá trình giảng dạy ở trường tôi công tác và thực nghiệm ở các trường
THPT trên địa bàn, kết hợp theo dõi các giờ học, tôi nhận thấy:
Đa số học sinh thể hiện thái độ phấn khởi khi nhận nhiệm vụ học tập, nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong việc đóng góp vào sản phẩm nhóm Phương pháp học này tạo ra không khí thoải mái, giúp học sinh tiếp cận kiến thức mới một cách đa dạng, từ đó ghi nhớ lâu và sâu hơn Tuy nhiên, vẫn còn một số ít học sinh thiếu tự tin và e ngại về khả năng làm việc của bản thân.
Hợp tác nhóm đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp và khả năng làm việc nhóm của học sinh Mỗi nhóm cần có một nhóm trưởng có khả năng điều hành, phân công công việc phù hợp với năng lực từng thành viên và theo sát tiến độ thực hiện Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, học sinh đã tích cực trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, tạo sự cạnh tranh giữa các nhóm để hoàn thành sản phẩm tốt nhất Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số học sinh ngại giao tiếp, thụ động và thiếu ý thức trong học tập, điều này có thể gây khó khăn cho hoạt động chung và hạn chế khả năng tiếp thu kiến thức của họ.
Tính sáng tạo là yếu tố quan trọng trong mỗi học sinh, khi mà họ luôn tiềm ẩn nhiều ý tưởng độc đáo Đây chính là cơ hội để học sinh phát huy khả năng của mình, thể hiện sự sáng tạo trong quá trình thiết kế và chế tạo sản phẩm lực kế lò xo Các em đã thành công trong việc vẽ sơ đồ thiết kế lực kế và xây dựng bài PowerPoint về lực hướng tâm một cách hoàn thiện.
Formatted: Justified, Indent: Left: 0", First line: 0.38"
Formatted: Justified, Level 1, Indent: First line: 0.38"
Khả năng thuyết trình của học sinh đã có sự tiến bộ rõ rệt, với sự tự tin trong việc trình bày trước lớp một cách logic và mạch lạc Mặc dù vậy, vẫn còn một số vấn đề cần cải thiện, như việc sử dụng từ ngữ chưa hoàn toàn chính xác và sự nhịp nhàng trong trình chiếu PowerPoint.
Trong bối cảnh học sinh chưa quen với hình thức dạy học theo trạm, các em đã vận dụng hiệu quả kiến thức của mình thông qua việc thiết kế sản phẩm mô hình nhóm, thực hiện bài làm trên phiếu học tập và thuyết trình.
2.5.2 Đánh giá định lượng Được sự giúp đỡ của Ban giám hiệu và tổ Tự Nhiên trường tôi công tác, tôi đã chọn được 2 nhóm lớp có chất lượng tương đương để làm đối chứng và thực nghiệm
Nhóm thực nghiệm lớp: 10D2 với số học sinh là: 42
Nhóm đối chứng lớp: 10D4 với số học sinh là: 41
Bài kiểm tra được thực hiện sau khi học xong chủ đề
Sau khi tổ chức kiểm tra cho học sinh tại hai lớp thực nghiệm và đối chứng, tôi đã ra đề và đánh giá dựa trên bộ câu hỏi trong phiếu học tập ở phụ lục 3 Kết quả chấm bài đã được xử lý và thu được bảng kết quả như sau:
Kết quả chấm bài cho thấy lớp thực nghiệm có điểm trung bình cộng cao hơn lớp đối chứng, với số lần đạt điểm cao nhiều hơn và số lần đạt điểm thấp ít hơn Điều này chứng tỏ rằng việc tổ chức dạy học chủ đề "Các lực cơ học Lực hướng tâm" trong chương trình vật lí 10 không chỉ phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh mà còn tạo ra không khí học tập sôi nổi Học sinh tham gia học tập tích cực, kích thích khả năng tìm tòi sáng tạo, nâng cao năng lực nhận thức và hành động, đồng thời rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề và các kỹ năng mềm cần thiết trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước.
Formatted: Justified, Level 1, Indent: First line: 0.38"
Formatted: Justified, Indent: First line: 0.38"
Formatted: Centered, Level 1, Indent: First line: 0.38"
Trong khuôn khổ của sáng kiến kinh nghiệm này, tác giả đã làm rõ được một số vấn đề sau:
Đầu tiên, cần làm rõ cơ sở lý thuyết về việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh, cùng với các lý luận liên quan đến phương pháp dạy học theo trạm.
Đề xuất tổ chức dạy học chủ đề "Các lực cơ học Lực hướng tâm" cho môn Vật lý 10 nhằm phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh Hy vọng rằng tài liệu này sẽ là nguồn tham khảo hữu ích cho giáo viên, giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả trong quá trình dạy học.
Dạy học theo trạm và theo nhóm đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, tạo hứng thú học tập cho học sinh Phương pháp này không chỉ giúp bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn mà còn góp phần vào việc đổi mới giáo dục phổ thông, hướng đến phát triển năng lực và phẩm chất của người học.
Qua đánh giá hoạt động nhận thức của học sinh trong suốt quá trình học tập, các em đã nắm vững kiến thức lý thuyết về lực ma sát, lực đàn hồi và lực hướng tâm Không chỉ đạt được các yêu cầu theo chuẩn kiến thức và kỹ năng, năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh cũng được nâng cao, giúp các em áp dụng lý thuyết vào cuộc sống hàng ngày.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện cũng gặp những khó khăn là:
Khó khăn về thời gian và thiết bị là một thách thức lớn trong việc thực hiện phương pháp dạy học theo trạm Giáo viên và học sinh cần dành nhiều thời gian để chuẩn bị, nhưng khi báo cáo kết quả, thời gian hạn chế khiến các nhóm không thể trình bày đầy đủ nội dung và thảo luận hết ý kiến cũng như câu hỏi của học sinh.
Khó khăn trong tổ chức là một thách thức lớn, khi nhiều học sinh còn bỡ ngỡ với phương pháp mới, dẫn đến lúng túng trong việc di chuyển giữa các trạm và phân công nhiệm vụ Thêm vào đó, thời gian hạn chế cũng gây khó khăn cho các em trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.
Dựa trên những kết quả đạt được, đề tài đã hoàn thành các mục tiêu và nhiệm vụ đã đề ra Tuy nhiên, việc tiếp tục sáng tạo và khai thác sâu hơn sẽ giúp phát hiện nhiều vấn đề thú vị mà tôi chưa khám phá trong khuôn khổ đề tài này Tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu và rất mong nhận được ý kiến đóng góp từ các thầy cô giáo và đồng nghiệp Xin chân thành cảm ơn!
Formatted: Justified, Indent: First line: 0.38"
Formatted: Justified, Indent: First line: 0.38"
