Khái niệm về khiếu nại, tố cáo
Tại Việt Nam, quyền khiếu nại và tố cáo được công nhận là quyền cơ bản của công dân theo Hiến pháp Điều 74 của Hiến pháp 1992 và Điều 30 của Hiến pháp 2013 quy định rõ ràng rằng công dân có quyền khiếu nại, tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân có thẩm quyền Các cơ quan có trách nhiệm tiếp nhận và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thời hạn quy định, đồng thời người bị thiệt hại có quyền yêu cầu bồi thường về vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự Ngoài ra, việc trả thù hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống người khác là hành vi nghiêm cấm.
Khiếu nại và tố cáo là hai khái niệm khác nhau, việc phân biệt chúng rất quan trọng để công dân thực hiện đúng quyền của mình Điều này không chỉ giúp công dân gửi khiếu nại và tố cáo đến đúng cơ quan có thẩm quyền mà còn hỗ trợ các cơ quan nhà nước giải quyết nhanh chóng và chính xác Để đảm bảo quy trình này, vào ngày 11 tháng 11 năm 2011, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Luật Khiếu nại và Luật Tố cáo.
Hai luật mới về khiếu nại và tố cáo có hiệu lực từ ngày 01/7/2012, thay thế Luật Khiếu nại, tố cáo trước đây Đây là lần đầu tiên khiếu nại và tố cáo được quy định tách biệt thành hai luật riêng, với những khái niệm, thẩm quyền, trình tự và thủ tục giải quyết khác nhau.
Theo Luật khiếu nại năm 2011, khiếu nại là hành động của công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính của cơ quan nhà nước, khi có lý do cho rằng những quyết định hoặc hành vi đó vi phạm pháp luật và xâm phạm quyền lợi hợp pháp của họ.
Khiếu nại là yêu cầu của cá nhân hoặc tổ chức bị ảnh hưởng trực tiếp bởi quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính, cũng như yêu cầu của cán bộ, công chức bị tác động bởi quyết định kỷ luật Đề nghị này thường xuất phát từ nhận thức chủ quan của người khiếu nại, khi họ cảm thấy quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm bởi các quyết định hành chính hoặc quyết định kỷ luật không hợp pháp.
Theo khoản 3 điều 2 Luật khiếu nại, chủ thể khiếu nại bao gồm công dân, cơ quan, tổ chức và cán bộ công chức, trong đó công dân Việt Nam là đối tượng sử dụng quyền khiếu nại thường xuyên nhất Cá nhân và tổ chức nước ngoài cũng có quyền khiếu nại Quyền khiếu nại được thực hiện qua người đại diện hợp pháp là thủ trưởng cơ quan hoặc người đứng đầu tổ chức, có thể ủy quyền cho người khác thực hiện khiếu nại theo quy định pháp luật Người được ủy quyền có trách nhiệm thực hiện khiếu nại đúng nội dung được giao.
- Về đối tượng của khiếu nại, là quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật cán bộ, công chức.
Quyết định hành chính là văn bản do cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền ban hành nhằm giải quyết một vấn đề cụ thể trong quản lý hành chính Theo khoản 8 điều 2 của Luật Khiếu nại năm 2011, quyết định này chỉ áp dụng cho một hoặc một số đối tượng cụ thể và được coi là đối tượng khiếu nại hành chính Do đó, quyết định hành chính mà có thể khiếu nại phải là quyết định hành chính cá biệt, được thể hiện bằng văn bản và do cơ quan hành chính có thẩm quyền ban hành.
Hành vi hành chính là đối tượng khiếu nại, được định nghĩa là hành vi của cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan đó thực hiện hoặc không thực hiện nhiệm vụ theo quy định pháp luật Những hành vi này có thể xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân Ví dụ, khi cơ quan công chứng từ chối yêu cầu công chứng hợp pháp của công dân, hành vi không thực hiện nhiệm vụ này trở thành đối tượng khiếu nại.
Quyết định kỷ luật là văn bản của người đứng đầu cơ quan, tổ chức nhằm áp dụng hình thức kỷ luật đối với cán bộ, công chức theo quy định pháp luật Theo khoản 10, điều 2, quyết định này không áp dụng cho người lao động làm công ăn lương theo bộ luật lao động Tố cáo là một khái niệm liên quan đến việc khiếu nại về các quyết định kỷ luật này.
Theo khoản 1 điều 2 của Luật Khiếu nại năm 2011, tố cáo được định nghĩa là hành động của công dân thông qua quy trình pháp lý để thông báo cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những vi phạm pháp luật của bất kỳ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào Những hành vi này có thể gây thiệt hại hoặc đe dọa đến lợi ích của Nhà nước, cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của công dân và tổ chức.
Công dân, dù bị ảnh hưởng trực tiếp hay không, đều có quyền tố cáo khi phát hiện hành vi vi phạm pháp luật trong xã hội Việc tố cáo tạo ra mối quan hệ pháp lý giữa công dân và cơ quan nhà nước, yêu cầu công dân phải chịu trách nhiệm về thông tin cung cấp Nội dung tố cáo rất đa dạng, bao gồm việc phản ánh hành vi trái pháp luật của cán bộ, công chức trong thực hiện nhiệm vụ công vụ, cũng như các sai phạm trong quản lý của các cơ quan, đặc biệt là cơ quan quản lý hành chính nhà nước Hơn nữa, công dân còn có thể tố cáo những vi phạm về đạo đức và lối sống của cán bộ, công chức.
Việc thực hiện quyền tố cáo không chỉ thể hiện quyền làm chủ của công dân trong việc xây dựng bộ máy nhà nước mà còn nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và xã hội Quyền tố cáo giúp công dân giám sát hoạt động của nhà nước, từ đó xây dựng một bộ máy trong sạch và vững mạnh, đồng thời đảm bảo đội ngũ cán bộ, công chức thực sự là "người đại biểu của nhân dân" Tuy nhiên, công dân thường gặp khó khăn khi thực hiện quyền này, như bị đe dọa hay trả thù Để bảo vệ quyền lợi của người tố cáo, luật Khiếu nại, Tố cáo đã được sửa đổi, bổ sung nhiều lần, quy định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan, tạo điều kiện thuận lợi cho công dân thực hiện quyền công dân của mình.
Quyền khiếu nại và tố cáo là những quyền chính trị cơ bản của công dân, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ cũng như lợi ích của nhà nước và xã hội Những quyền này không chỉ cung cấp thông tin về tình trạng pháp chế trong quản lý hành chính nhà nước mà còn củng cố mối quan hệ giữa nhà nước và công dân Qua đó, quyền khiếu nại và tố cáo góp phần phát huy dân chủ, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, thể hiện bản chất tốt đẹp của Nhà nước ta - Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.
2 Quan điểm của Đảng Cộng Sản Việt Nam về khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo
Nhà nước dân chủ nhân dân của chúng ta luôn coi nhân dân là trung tâm, là động lực cho mọi hoạt động Đảng và Nhà nước tạo điều kiện để nhân dân phát huy quyền làm chủ thông qua quyền khiếu nại, tố cáo Nhân dân có thể phát hiện sai phạm, thiếu sót của cán bộ và từ đó đề xuất, kiến nghị nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý nhà nước.
Trong việc giải quyết khiếu nại và tố cáo, các cán bộ, công chức và cơ quan nhà nước cần nhanh chóng và hiệu quả xử lý các yêu cầu của nhân dân, đồng thời giải thích rõ ràng về quyền dân chủ của họ Theo quan điểm của Đảng và Bác Hồ, khiếu nại và tố cáo không chỉ là quyền lợi mà còn là biểu hiện của bản chất dân chủ trong Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Đây là một phương thức quan trọng để nhân dân thực hiện quyền giám sát đối với bộ máy nhà nước.