Một số khái niệm cơ bản
1.1.1 Khái niệm về quản lý
Quản lý là một hoạt động thiết yếu diễn ra ở mọi tổ chức, từ nhỏ đến lớn, và ngày càng trở nên quan trọng khi xã hội phát triển Đòi hỏi về công tác quản lý ngày càng cao do sự tiến bộ trong hợp tác và phân công lao động Có nhiều quan điểm khác nhau về quản lý; F.W Taylor định nghĩa quản lý là việc xác định rõ ràng những gì cần làm và cách thực hiện hiệu quả nhất Henry Fayol cho rằng quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra nỗ lực của các thành viên để đạt được mục tiêu Trong khi đó, Mary Parker Follett xem quản lý là nghệ thuật đạt được mục tiêu thông qua con người.
Quản lý được hiểu là hoạt động tổ chức nhằm duy trì và phát triển một nhóm người để thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ và mục tiêu đã đề ra Quá trình này bao gồm việc phối hợp các hoạt động liên quan đến mục đích công việc, đảm bảo triển khai một cách hiệu quả và đạt hiệu suất cao thông qua sự tham gia của mọi người Đồng thời, quản lý còn là việc thực hiện các mục tiêu của tổ chức một cách hiệu quả, thông qua việc lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát các nguồn lực của tổ chức.
Quản lý là quá trình tác động có tổ chức và có mục đích của chủ thể quản lý lên đối tượng và khách thể quản lý, nhằm tối ưu hóa việc sử dụng các nguồn lực như nhân lực, tài lực và vật lực Điều này được thực hiện thông qua hệ thống chính sách, luật lệ, nguyên tắc và phương pháp cụ thể, với mục tiêu đạt được hiệu quả tối đa trong việc thực hiện các mục tiêu đã đề ra.
1.1.2 Khái niệm quản lý nhà nước
Quản lý nhà nước là quá trình tác động có tổ chức và điều chỉnh thông qua quyền lực Nhà nước đối với các hoạt động xã hội và hành vi con người Mục tiêu của quản lý nhà nước là duy trì và phát triển mối quan hệ xã hội, bảo đảm trật tự pháp luật, đồng thời thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước trong việc xây dựng xã hội chủ nghĩa và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Quản lý nhà nước là hoạt động sử dụng quyền lực nhà nước để điều chỉnh các quan hệ xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý xã hội Đây được coi là một chức năng đặc biệt của nhà nước, nhằm đảm bảo sự ổn định và phát triển trong cộng đồng.
1.1.3 Khái niệm về nông thôn, phát triển nông thôn
Hiện nay, có nhiều quan điểm khác nhau về nông thôn, nơi cư dân chủ yếu là nông dân và sản xuất nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn Sự khác biệt trong công tác quản lý giữa nông thôn và thành thị thể hiện qua cấp quản lý, với nông thôn được quản lý ở cấp xã, thôn, bản, trong khi thành thị được quản lý ở cấp phường, thị trấn.
Theo Thông tư số 54/2009/TT-BNNPTNT ngày 21/8/2009 của Bộ NN&PTNT, nông thôn được định nghĩa là khu vực lãnh thổ không nằm trong nội thành, nội thị của các thành phố, thị xã và thị trấn, và được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là Ủy ban Nhân dân xã.
Nông thôn là khu vực chủ yếu cư trú của người nông dân, nơi diễn ra các hoạt động sản xuất nông nghiệp chính và được quản lý bởi chính quyền cấp xã.
Phát triển nông thôn là quá trình nâng cao đời sống kinh tế và xã hội cho cư dân khu vực nông thôn, thông qua việc khai thác hiệu quả các nguồn lực địa phương như nhân lực, vật lực và tài lực.
Cho đến hiện nay vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm này:
Theo Ngân hàng Thế giới, phát triển nông thôn là chiến lược nhằm nâng cao điều kiện sống kinh tế và xã hội cho nhóm người nghèo ở vùng nông thôn Chiến lược này tập trung vào việc mang lại lợi ích cho những người nghèo nhất trong cộng đồng nông thôn, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Phát triển nông thôn là quá trình cải thiện bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn, với sự hỗ trợ tích cực từ Nhà nước và các tổ chức khác (Nguyễn Quế Hương, 2013) Quan niệm này rất phù hợp với điều kiện hiện tại của Việt Nam.
1.1.4 Khái niệm về nông thôn mới
Khái niệm NTM (nông thôn mới) vẫn chưa được định nghĩa đầy đủ, nhưng theo ông Hồ Xuân Hùng, NTM phải bắt nguồn từ nông thôn, khác với các khu vực đô thị như thị tứ, thị trấn, hay thành phố NTM có thể được tóm gọn qua năm nội dung cơ bản: (i) xây dựng làng xã văn minh, sạch đẹp với hạ tầng hiện đại; (ii) phát triển sản xuất bền vững theo hướng kinh tế hàng hóa; (iii) nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn; (iv) gìn giữ và phát triển bản sắc văn hóa dân tộc; (v) đảm bảo an ninh xã hội và quản lý dân chủ trong cộng đồng nông thôn.
Theo Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 của Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X, nông thôn mới được xác định với 05 đặc trưng và 19 tiêu chí quan trọng nhằm phát triển nông nghiệp, nông dân và nông thôn.
Nông thôn mới có những đặc trưng nổi bật như kinh tế phát triển, đời sống vật chất và tinh thần của cư dân được cải thiện Khu vực nông thôn phát triển theo quy hoạch với hạ tầng kinh tế và xã hội hiện đại, đồng thời bảo vệ môi trường sinh thái Dân trí được nâng cao, bản sắc văn hóa dân tộc được gìn giữ và phát huy, an ninh được đảm bảo, quản lý dân chủ được thực hiện, và chất lượng hệ thống chính trị được cải thiện.
- 19 tiêu chí xã nông thôn mới: 1 quy hoạch, 2 giao thông, 3 thủy lợi, 4 điện, 5 trường học, 6 cơ sở vật chất văn hóa, 7 chợ, 8 bưu điện, 9 nhà ở dân cư,
Để phát triển bền vững, cần chú trọng vào 10 thu nhập, 11 tỷ lệ hộ nghèo và 12 cơ cấu lao động Cải thiện 13 hình thức tổ chức sản xuất, nâng cao 14 giáo dục và 15 y tế là rất quan trọng Bảo tồn 16 văn hóa, bảo vệ 17 môi trường, và xây dựng 18 hệ thống chính trị xã hội vững mạnh cũng không kém phần cần thiết Cuối cùng, đảm bảo 19 an ninh trật tự xã hội là yếu tố quyết định cho sự ổn định và phát triển của cộng đồng.
Riêng đối với huyện nông thôn mới có 9 tiêu chí: 1 quy hoạch, 2 giao thông, 3 thủy lợi, 4 điện, 5 y tế - văn hóa – giáo dục, 6 sản xuất, 7 môi trường,
8 an ninh, trật tự xã hội, 9 chỉ đạo xây dựng nông thôn mới
1.1.5 Khái niệm quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới
- Khái niệm về xây dựng Nông thôn mới
Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới
1.2.1 Sự cần thiết phải xây dựng nông thôn mới
Hệ thống hạ tầng nông thôn hiện đang gặp nhiều vấn đề, bao gồm kết cấu điện, đường, trường, trạm, chợ và thủy lợi yếu kém, không đồng bộ và xuống cấp Tỷ lệ giao thông nông thôn được cứng hóa còn thấp, trong khi đầu tư cho giao thông nội đồng và hệ thống thủy lợi chưa được chú trọng Chất lượng lưới điện nông thôn chưa đảm bảo an toàn, cơ sở vật chất trong giáo dục, y tế và văn hóa còn hạn chế, cùng với mạng lưới chợ nông thôn thiếu sự đầu tư đồng bộ Ngoài ra, nhiều trụ sở xã cũng đang trong tình trạng xuống cấp, và việc tìm mặt bằng để xây dựng cơ sở hạ tầng đạt chuẩn quốc gia gặp khó khăn do dân cư phân bố rải rác và kinh tế hộ kém phát triển.
Sản xuất nông nghiệp tại đây đang gặp nhiều khó khăn do quy mô manh mún và nhỏ lẻ, cùng với việc bảo quản và chế biến sản phẩm còn hạn chế Chất lượng nông sản không đủ sức cạnh tranh trên thị trường, trong khi ứng dụng khoa học công nghệ trong lĩnh vực này diễn ra chậm chạp Tỷ trọng chăn nuôi trong nông nghiệp vẫn còn thấp, và cơ giới hóa chưa được thực hiện một cách đồng bộ.
Do thu nhập thấp của nông dân và số lượng doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn còn hạn chế, sự liên kết giữa người sản xuất và các thành phần kinh tế khác chưa chặt chẽ Kinh tế hộ, kinh tế trang trại và hợp tác xã gặp nhiều yếu kém, tỷ lệ lao động nông nghiệp vẫn cao, trong khi cơ hội việc làm mới tại địa phương ít Hơn nữa, tỷ lệ lao động nông lâm nghiệp được đào tạo thấp và tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn cao.
Cuộc sống vật chất và tinh thần của người dân còn gặp nhiều khó khăn, dẫn đến nguy cơ mai một các nét văn hóa truyền thống như tiếng nói, phong tục và trang phục Bên cạnh đó, tình trạng nhà ở tại khu vực nông thôn vẫn còn nhiều công trình tạm bợ và xuống cấp.
XH khu vực nông thôn chủ yếu phát triển tự phát, chưa theo quy hoạch
Để đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, cần tập trung vào ba yếu tố chính: đất đai, vốn và lao động kỹ thuật Việc xây dựng nông thôn mới sẽ giúp triển khai quy hoạch tổng thể và đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với yêu cầu của quá trình công nghiệp hóa.
Mặt khác, mục tiêu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp, không thể để nông nghiệp, nông thôn lạc hậu, nông dân nghèo khó
1.2.2 Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới
Việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong xây dựng nông thôn mới là một chiến lược quan trọng nhằm công nghiệp hóa, hiện đại hóa và bảo vệ Tổ quốc, góp phần cải thiện đời sống và thay đổi diện mạo nông thôn Hoạt động này cần sự tham gia tích cực của người dân như là chủ thể chính, bên cạnh sự hỗ trợ của chính quyền Để đảm bảo tính thống nhất từ mục tiêu đến phương thức thực hiện trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vai trò của Nhà nước là không thể thiếu trong quá trình xây dựng nông thôn mới.
Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và khắc phục những hạn chế của việc điều tiết thị trường trong xây dựng nông thôn mới, từ đó đảm bảo mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội Chính phủ cần giải quyết các mâu thuẫn lợi ích kinh tế - xã hội phổ biến, như mâu thuẫn giữa nhà nước, doanh nghiệp và nông dân, cũng như giữa lợi ích kinh tế và giá trị xã hội Đồng thời, vai trò quản lý nhà nước rất cần thiết để đảm bảo các vấn đề liên quan đến nông nghiệp, nông dân và nông thôn được giải quyết đồng bộ, góp phần vào quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước.
Hai là: Xuất phát từ thực tiễn quản lý nhà nước trong lĩnh vực xây dựng nông thôn mới và những hạn chế hiện tại của các hoạt động này.
Trong quá trình lãnh đạo đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn nhấn mạnh vai trò quan trọng của nông nghiệp, nông dân và nông thôn trong sự phát triển đi lên chủ nghĩa xã hội Đột phá đầu tiên trong chính sách đổi mới của Đảng cũng xuất phát từ lĩnh vực này Tuy nhiên, việc xây dựng nông thôn mới là một quá trình dài hạn và cần sự tham gia của nhiều đối tượng, do đó, cần có sự quản lý chặt chẽ từ Nhà nước để đạt được kết quả hiệu quả.
Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả trong xây dựng nông thôn mới, nhưng vẫn tồn tại nhiều biểu hiện lệch lạc như tính phong trào, chạy theo thành tích và thiếu sự chú trọng đến vai trò của người dân Nhiều địa phương chỉ tập trung vào đầu tư hạ tầng mà không quan tâm đến việc chuyển đổi, tổ chức sản xuất và nâng cao đời sống nhân dân Hơn nữa, một số nơi đã vay vốn để đầu tư hạ tầng trước, dẫn đến nợ nần vượt khả năng chi trả, vi phạm pháp luật và tạo ra dư luận xấu trong cộng đồng Vì vậy, việc tăng cường vai trò của nhà nước trong quản lý và thực hiện xây dựng nông thôn mới là điều cần thiết.
1.2.3 Đặc trưng, nguyên tắc của xây dựng nông thôn mới
* Đặc trưng của xây dựng nông thôn mới: Theo cuốn “Sổ tay hướng dẫn xây dựng NTM” (Nhà xuất bản Lao động 2010), đặc trưng của NTM thời kỳ
CNH –HĐH, giai đoạn 2010-2020, bao gồm:
- Kinh tế phát triển, đời sống vật chất và tinh thần của cư dân nông thôn được nâng cao;
- Nông thôn phát triển theo quy hoạch, có kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội hiện đại, môi trường sinh thái được bảo vệ;
- Dân trí được nâng cao, bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát huy;
- An ninh tốt, quản lý dân chủ
- Chất lương hệ thống chính trị được nâng cao
* Nguyên tắc xây dựng nông thôn mới
Nội dung XD NTM hướng tới thực hiện Bộ tiêu chí Quốc gia được qui định tại Quyết định 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ
XD NTM tập trung vào việc phát huy vai trò của cộng đồng dân cư địa phương, với Nhà nước đóng vai trò định hướng và ban hành tiêu chí, quy chuẩn Các hoạt động cụ thể được quyết định và tổ chức thực hiện bởi chính cộng đồng dân cư thông qua quá trình bàn bạc dân chủ Để thực hiện, các chương trình mục tiêu quốc gia và các dự án hỗ trợ khác được lồng ghép, cùng với việc khuyến khích đầu tư từ các thành phần kinh tế và huy động đóng góp từ mọi tầng lớp dân cư Các hoạt động này gắn liền với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng tại địa phương, với cơ chế và quy hoạch rõ ràng cho sự phát triển Quá trình quản lý và sử dụng nguồn lực được công khai, minh bạch, đồng thời phân cấp quyền quản lý cho cấp xã trong việc thực hiện các dự án của Chương trình xây dựng NTM.
Xây dựng nông thôn mới là nhiệm vụ chung của toàn hệ thống chính trị và xã hội, trong đó cấp uỷ Đảng và chính quyền giữ vai trò chỉ đạo, điều hành Cuộc vận động “Toàn dân xây dựng nông thôn mới” do MTTQ chủ trì, kết hợp với các tổ chức chính trị - xã hội, nhằm khuyến khích mọi tầng lớp nhân dân tham gia tích cực vào quá trình này.
Theo Thông tư số 26/2011/TTLT-BNNPTNT-BKHĐT-BTC ban hành ngày 13/4/2011, quá trình xây dựng nông thôn mới (XD NTM) được chia thành 7 bước cụ thể.
Bước 1: Thành lập hệ thống quản lý, thực hiện;
Bước 2: Tổ chức thông tin, tuyên truyền về thực hiện Chương trình xây dựng NTM (được thực hiện trong suốt quá trình triển khai thực hiện);
Bước 3: Khảo sát đánh giá thực trạng nông thôn theo 19 tiêu chí của Bộ tiêu chí quốc gia NTM;
Bước 4: Xây dựng quy hoạch NTM của xã;
Bước 5: Lập, phê duyệt đề án XD NTM của xã;
Bước 6: Tổ chức thực hiện đề án;
Bước 7: Giám sát, đánh giá và báo cáo về tình hình thực hiện chương trình.
Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới
1.3.1 Điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội ở mỗi địa phương
Vị trí địa lý, địa hình và tài nguyên thiên nhiên đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của mỗi địa phương, ảnh hưởng đến khả năng thu hút vốn đầu tư và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Các khu vực có vị trí thuận lợi, gần các đô thị, khu công nghiệp và nguồn tài nguyên phong phú thường thu hút vốn đầu tư nhiều hơn so với những nơi khác.
Sự biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng sâu sắc đến sản xuất nông nghiệp và đời sống cư dân nông thôn Trong những năm qua, nông nghiệp Việt Nam đã phải đối mặt với nhiều thách thức do biến đổi tự nhiên, và dự báo tình hình này sẽ tiếp tục tác động mạnh mẽ đến các khía cạnh sản xuất trong tương lai.
Biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc sử dụng đất cho nông nghiệp, với những tác động như mất diện tích do nước biển dâng, hạn hán, lũ lụt, sạt lở và hoang mạc hóa Sự thay đổi này làm giảm tính thích hợp của nền sản xuất nông nghiệp với cơ cấu khí hậu hiện tại Cụ thể, việc giảm cường độ lạnh trong mùa đông và gia tăng thời gian nắng nóng dẫn đến sự mất dần hoặc triệt tiêu tính phù hợp của các loại cây trồng và vật nuôi ở các vùng sinh thái khác nhau.
Quá trình phát triển nền nông nghiệp hiện đại và sản xuất hàng hóa đang bị chậm lại, đồng thời sự đa dạng hóa cũng như bản sắc của nền nông nghiệp cổ truyền đang bị ảnh hưởng tiêu cực.
Biến đổi khí hậu đang gây ra nhiều thách thức cho công tác thủy lợi, với khả năng tiêu thoát nước ra biển giảm rõ rệt và mực nước sông dâng cao, dẫn đến đỉnh lũ tăng thêm, đe dọa các tuyến đê sông ở miền Bắc cũng như đê bao và bờ bao ở miền Nam Diện tích ngập úng ngày càng mở rộng và thời gian ngập cũng kéo dài, trong khi nhu cầu tiêu nước và cấp nước gia tăng vượt quá khả năng đáp ứng của nhiều hệ thống thủy lợi Hơn nữa, dòng chảy lũ gia tăng có thể vượt quá các thông số thiết kế của hồ và đập, ảnh hưởng đến an toàn hồ đập và quản lý tài nguyên nước.
Các điều kiện kinh tế xã hội như cơ sở hạ tầng, thu nhập của người dân và trình độ lao động địa phương càng phát triển thì càng tạo thuận lợi cho việc thu hút vốn đầu tư vào phát triển kinh tế - xã hội.
1.3.2 Đặc điểm văn hóa, phong tục tập quán địa phương
Nông thôn Việt Nam là nơi bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, góp phần quan trọng vào sự phát triển con người và xã hội, đặc biệt trong việc xây dựng nông thôn mới (NTM) Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa nhanh chóng đã dẫn đến sự mai một của nhiều giá trị văn hóa, cùng với các hủ tục lạc hậu ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống và suy nghĩ của người dân Việc giữ gìn bản sắc văn hóa, phong tục và tín ngưỡng là rất cần thiết để nâng cao đời sống tinh thần cho cộng đồng Mặc dù nhiều phong tục tập quán vẫn được duy trì, nhưng một số vùng miền vẫn còn tồn tại những hủ tục lạc hậu và mê tín dị đoan, gây cản trở cho quá trình xây dựng NTM hiệu quả.
1.3.3 Sự lãnh đạo của Đảng
Hội nghị lần thứ 7 BCH TW khóa X đã thông qua Nghị quyết số 26-NQ/TW, nhấn mạnh vai trò quan trọng của nông nghiệp nông thôn trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước Nghị quyết khẳng định rằng phát triển nông nghiệp nông thôn cần được thực hiện đồng bộ và liên kết chặt chẽ với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa Đây không chỉ là trách nhiệm của nông dân mà còn là nhiệm vụ chung của toàn bộ hệ thống chính trị và xã hội.
Vào ngày 28/10/2008, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 24/2008/NQ-CP nhằm thực hiện đường lối của Đảng, trong đó đề ra Chương trình hành động theo Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 BCH TW khóa X về nông nghiệp, nông thôn và nông dân Nghị quyết này đã thống nhất nhận thức và hành động về phát triển nông nghiệp, nông thôn, đồng thời thúc đẩy chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.
Tiếp nối Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ XI (nhiệm kỳ 2011 - 2016) đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) phù hợp với đặc điểm từng vùng Chương trình này cần được thực hiện theo các bước đi cụ thể và vững chắc trong từng giai đoạn, đồng thời giữ gìn và phát huy nét văn hóa bản sắc của nông thôn Việt Nam.
Thực hiện đường lối của Đảng, phong trào xây dựng nông thôn mới (NTM) đã thu hút sự tham gia tích cực của các cấp ủy Đảng, chính quyền, tổ chức đoàn thể và nhân dân, góp phần thay đổi diện mạo khu vực nông thôn và cải thiện đời sống vật chất, tinh thần của người dân Tuy nhiên, quá trình xây dựng NTM vẫn gặp nhiều hạn chế, như năng lực thực tiễn của cán bộ còn hạn chế và công tác chỉ đạo chưa thật sự hiệu quả Một bộ phận nhân dân vẫn nghĩ rằng xây dựng NTM là trách nhiệm của Nhà nước, dẫn đến tâm lý trông chờ, ỷ lại Vì vậy, cần tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền để người dân nhận thức rõ trách nhiệm của mình và tích cực tham gia vào xây dựng NTM.
1.3.4 Các chính sách hỗ trợ của Nhà nước phát triển kinh tế, thu hút đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn
Các chính sách kinh tế, bao gồm cả chính sách của Trung ương và địa phương, đóng vai trò quan trọng trong việc huy động vốn đầu tư Những chính sách này không chỉ thu hút nguồn vốn đầu tư trong và ngoài nước mà còn tạo ra nguồn thu cho nhà đầu tư và ngân sách nhà nước thông qua thuế Hơn nữa, các chính sách này còn góp phần tạo việc làm cho lao động địa phương và hỗ trợ phát triển kinh tế thông qua đầu tư hạ tầng cơ sở.
1.3.5 Chiến lược phát triển kinh tế xã hội của địa phương
Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội (KTXH) của các địa phương có ảnh hưởng lớn đến việc huy động nguồn lực cho chương trình Ở những khu vực phát triển, nhu cầu vốn để hoàn thành các tiêu chí chương trình giảm vì hầu hết đã đạt yêu cầu Ngược lại, các xã nghèo với hạ tầng yếu kém cần sự phát triển KTXH mạnh mẽ hơn, đòi hỏi sự đóng góp lớn từ người dân Những chiến lược phát triển dài hạn và ổn định sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư, đồng thời cần xây dựng môi trường kinh doanh công bằng và các chính sách khuyến khích đầu tư để tăng cường huy động vốn cho phát triển kinh tế - xã hội.
1.3.6 Năng lực quản lý của đội ngũ cán bộ địa phương
Lãnh đạo chương trình ở các cấp đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng mục tiêu và kế hoạch hành động, đồng thời xây dựng lòng tin của cộng đồng vào sự thành công của chương trình Người lãnh đạo có trách nhiệm và hiểu biết sẽ khuyến khích người dân tham gia tích cực vào quá trình thực hiện Cán bộ địa phương, với sự gần gũi và hiểu biết về nguyện vọng của người dân, có khả năng đưa ra các quyết định đầu tư hợp lý Đội ngũ cán bộ cần được đào tạo chuyên sâu để nghiên cứu và đầu tư hiệu quả, tránh lãng phí vốn đầu tư Những yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả đầu tư chung và từng dự án cụ thể; năng lực chuyên môn thấp và quản lý kém sẽ dẫn đến kết quả đầu tư không đạt yêu cầu.
Chủ thể, nội dung xây dựng nông thôn mới
1.4.1 Chủ thể xây dựng nông thôn mới
Chính phủ, với vai trò lãnh đạo cấp Trung ương, đóng vai trò then chốt trong quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới (NTM) Chính phủ không chỉ hoạch định chính sách và chiến lược, mà còn xây dựng kế hoạch và triển khai các chương trình hỗ trợ phát triển NTM một cách đồng bộ trên nhiều phương diện.
Ban Chỉ đạo Trung ương Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2010 - 2020 có trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo và điều hành việc thực hiện chương trình này cùng với các chương trình liên quan đến xây dựng NTM.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện Chương trình, bao gồm việc giúp Ban Chỉ đạo Trung ương chỉ đạo và phối hợp với các Bộ, ngành để xây dựng kế hoạch 5 năm và hàng năm về mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp và nhu cầu kinh phí Bộ cũng có trách nhiệm gửi kế hoạch này tới Bộ Kế hoạch và Đầu tư cùng Bộ Tài chính để tổng hợp báo cáo Chính phủ, đồng thời đôn đốc, kiểm tra và giám sát tình hình thực hiện Chương trình của các bộ, ngành và địa phương, tổng hợp báo cáo cho Ban Chỉ đạo Trung ương và Chính phủ.
Văn phòng điều phối Trung ương Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020 đóng vai trò là cơ quan tham mưu cho Ban Chỉ đạo Trung ương, đồng thời hỗ trợ Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn trong việc thực hiện nhiệm vụ chỉ đạo, triển khai và quản lý nhà nước đối với Chương trình này.
Trong giai đoạn 2010 – 2020, Văn phòng Điều phối trung ương có nhiệm vụ xây dựng chương trình và kế hoạch công tác cho Ban Chỉ đạo Trung ương, đồng thời phối hợp, kiểm tra, giám sát và hướng dẫn các cơ quan, đơn vị và địa phương tham gia thực hiện Chương trình Văn phòng cũng nghiên cứu, tham mưu và đề xuất các cơ chế, chính sách cũng như cơ chế phối hợp liên ngành nhằm đảm bảo hiệu quả trong việc thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng NTM.
UBND tỉnh đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai và quản lý chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) Cơ quan này tổ chức thực hiện các chương trình tại địa phương, phân công và phân cấp trách nhiệm cho từng cấp và các ban ngành liên quan, nhằm tăng cường phân cấp và nâng cao tinh thần trách nhiệm của cơ sở Đồng thời, UBND tỉnh chỉ đạo lồng ghép hiệu quả các chương trình và dự án trong khu vực, thường xuyên kiểm tra và giám sát việc quản lý thực hiện chương trình, cũng như thực hiện chế độ báo cáo hàng năm.
Ban Chỉ đạo Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM tỉnh hoạt động dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch UBND tỉnh, có trách nhiệm báo cáo trước Ban Chỉ đạo Trung ương, Ban Thường vụ Tỉnh uỷ và Uỷ ban nhân dân tỉnh về việc thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến chương trình xây dựng NTM tại địa phương.
Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đóng vai trò chủ trì trong Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM) và quản lý nhà nước liên quan Cơ quan này hỗ trợ Ban Chỉ đạo tỉnh trong việc thực hiện Chương trình, đồng thời phối hợp với các sở, ban, ngành để xây dựng kế hoạch 5 năm và hàng năm về mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp và nhu cầu kinh phí Ngoài ra, Sở còn có nhiệm vụ đôn đốc, kiểm tra và giám sát tiến độ thực hiện Chương trình tại các sở, ban, ngành và địa phương.
Văn phòng Điều phối Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới cấp tỉnh là cơ quan hỗ trợ Ban Chỉ đạo và Ủy Ban nhân dân tỉnh trong việc chỉ đạo và triển khai thực hiện chương trình này tại địa phương.
UBND cấp huyện đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức triển khai và quản lý nhà nước các chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) trên địa bàn Cơ quan này phân công và phân cấp trách nhiệm cho từng phòng ban nhằm thực hiện chương trình một cách hiệu quả, đồng thời nhấn mạnh tinh thần trách nhiệm của các cơ sở Ngoài ra, UBND cấp huyện chỉ đạo lồng ghép hiệu quả các chương trình và dự án, thực hiện kiểm tra, giám sát việc quản lý chương trình và chế độ báo cáo hàng năm.
Ban chỉ đạo xây dựng NTM cấp huyện có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Ủy ban nhân dân huyện trong việc chỉ đạo, triển khai và tổ chức thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM tại địa phương.
Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đóng vai trò quan trọng trong việc tham mưu cho quản lý nhà nước về thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM).
Văn phòng điều phối Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) cấp huyện thuộc phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Ban chỉ đạo chương trình và Ủy ban nhân dân huyện Nhiệm vụ chính của văn phòng là điều phối và thực hiện các hoạt động liên quan đến chương trình NTM cấp huyện, đảm bảo sự hiệu quả và đồng bộ trong quá trình triển khai.
UBND cấp xã đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức và quản lý nhà nước các chương trình tại địa phương Cơ quan này có trách nhiệm phân công và phân cấp nhiệm vụ cho từng bộ phận, đảm bảo việc thực hiện chương trình theo nguyên tắc tăng cường phân cấp và khuyến khích tinh thần trách nhiệm ở các cấp dưới.
Ban Chỉ đạo xây dựng NTM cấp xã có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Đảng ủy, Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân xã trong việc lãnh đạo và chỉ đạo thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM tại địa phương.
Bài học kinh nghiệm quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới ở một số địa phương trong tỉnh và những bài học rút ra cho huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh
1.5.1 Kinh nghiệm trong quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới ở một số huyện trong tỉnh
1.5.1.1 Kinh nghiệm chỉ đạo xây dựng NTM huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh
Huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, bao gồm một thị trấn và 13 xã, đã có những bước tiến đáng kể trong việc xây dựng nông thôn mới (NTM) Năm 2014, chỉ có xã Tân Chi đạt chuẩn NTM, nhưng đến năm 2015, thêm 7 xã được công nhận, và đến năm 2016, 5 xã còn lại cũng đạt chuẩn Sau 6 năm thực hiện chương trình MTQG xây dựng NTM, nhờ sự nỗ lực của các cấp, ngành và sự đồng lòng của nhân dân, tất cả 13 xã của huyện đã hoàn thành 19 tiêu chí và được công nhận đạt chuẩn NTM Huyện Tiên Du, cùng với thị xã Từ Sơn, đã chính thức được công nhận là huyện đạt chuẩn NTM giai đoạn 2016.
2020 Đây cũng là hai đơn vị cấp huyện đầu tiên của tỉnh Bắc Ninh đạt chuẩn NTM trong số hơn 30 huyện đạt chuẩn trên cả nước
Sau khi nhận được chỉ đạo từ Tỉnh ủy và UBND tỉnh, UBND huyện Tiên Du đã nhanh chóng triển khai đề án xây dựng Chương trình NTM Sau hơn 7 năm thực hiện, huyện đã đạt nhiều kết quả nổi bật, với tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình đạt 9,5%/năm và cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực Sản xuất nông nghiệp đã chuyển mình theo hướng công nghiệp hóa, tạo ra hàng hóa hiệu quả, trong khi các khu công nghiệp tiếp tục thu hút đầu tư Hạ tầng nông thôn được xây dựng đồng bộ, chất lượng giáo dục giữ vững và ổn định, đứng trong tốp đầu tỉnh An ninh xã hội và chăm sóc sức khỏe nhân dân được đảm bảo, đời sống vật chất và tinh thần của người dân cải thiện rõ rệt Hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội có nhiều đổi mới, khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng bộ huyện và sự điều hành của UBND huyện, góp phần tạo niềm tin cho nhân dân.
1.5.1.2 Kinh nghiệm chỉ đạo xây dựng NTM thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh
Từ Sơn hiện là đơn vị dẫn đầu tỉnh về phát triển kinh tế - xã hội với tốc độ tăng trưởng cao và cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa Đến cuối năm 2017, tỷ trọng công nghiệp - xây dựng đạt 64,3%, dịch vụ - thương mại 33,9%, nông nghiệp giảm còn 1,8%, tỷ lệ hộ nghèo chỉ còn 1,7%, và thu nhập bình quân đầu người đạt 4.209 USD/năm Thị xã đã đầu tư vào hệ thống điện chiếu sáng, giao thông, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa - khu thể thao, cung cấp nước sạch và xử lý vệ sinh môi trường, nhằm xây dựng nông thôn mới gắn với phát triển đô thị Từ Sơn tập trung mọi nguồn lực để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đảm bảo phát triển bền vững và đô thị hóa văn minh, hiện đại Mục tiêu là phát triển công nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hàng hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và an sinh xã hội, phấn đấu xây dựng Từ Sơn thành đô thị loại III vào năm 2020.
Đến hết năm 2016, thị xã Từ Sơn đã có 5/5 xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới (NTM), bao gồm xã Tương Giang (2014), Phù Khê, Hương Mạc, Phù Chẩn (2015) và Tam Sơn (2016) Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định công nhận Từ Sơn đạt chuẩn NTM vào năm 2016 Để thực hiện mục tiêu trở thành đô thị loại 3 vào năm 2020, Từ Sơn cần duy trì các kết quả đã đạt được, xây dựng NTM theo hướng đô thị hóa, lấy người dân làm trung tâm và huy động sự ủng hộ của cộng đồng để đảm bảo phát triển bền vững Từ Sơn là một trong những huyện đi đầu trong phong trào xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu tại tỉnh Bắc Ninh.
1.5.2 Bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn chỉ đạo xây dựng nông thôn mới mà huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh có thể tham khảo và vận dụng
1.5.2.1 Sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo tập trung của các cấp ủy Đảng, chính quyền và các tổ chức từ Trung ương đến cơ sở
Nơi nào có sự quan tâm và chỉ đạo quyết liệt từ các cấp uỷ Đảng, chính quyền và tổ chức, kết quả xây dựng nông thôn mới sẽ đạt thành tích cao Vai trò của đội ngũ cán bộ trong quá trình này là rất quan trọng, do đó cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng để họ có đủ năng lực thực hiện nhiệm vụ Cần thiết lập quy chế phân công rõ ràng và tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để kịp thời rút kinh nghiệm trong quá trình triển khai.
1.5.2.2 Làm tốt quản lý công tác tuyên truyền, vận động Để cán bộ và nhân dân nhận thức rõ vai trò chủ thể trong xây dựng nông thôn mới là người dân Người dân phải được tự làm là chính và họ là người được hưởng thụ, Nhà nước chỉ có vai trò hỗ trợ, lợi ích của người dân là động lực và sự tham gia của cộng đồng dân cư là bí quyết thành công Từ đó tạo sự thống nhất về nhận thức, quyết tâm lãnh đạo, chỉ đạo, có sự tham gia của cả hệ thống chính trị (Đảng, chính quyền và các tổ chức đoàn thể) và mọi tầng lớp nhân dân, huy động cao mọi nguồn lực của xã hội cả về trí tuệ, công sức và kinh phí để xây dựng nông thôn mới
1.5.2.3 Thực hiện tốt dân chủ ở cơ sở Đảm bảo công khai cho các tổ chức đoàn thể, cán bộ, đảng viên và mọi người dân được tham gia đóng góp xây dựng và giám sát quá trình thực hiện quy hoạch, đề án xây dựng nông thôn mới ở địa phương Chủ động phân cấp để cộng đồng dân cư có thể trực tiếp tham gia xây dựng các công trình; phát huy vai trò giám sát của Ban giám sát cộng đồng để đảm bảo chất lượng công trình, phát huy hiệu quả vốn đầu tư để nhân dân tin tưởng và tích cực tham gia xây dựng nông thôn mới Đồng thời phải thường xuyên kiểm tra, phát hiện những đơn vị làm tốt và những vấn đề còn tồn tại; kịp thời tháo gỡ các khó khăn vướng mắc, đánh giá sơ kết rút kinh nghiệm, nhân ra diện rộng những điển hình hay, cách làm sáng tạo
1.5.2.4 Lựa chọn bước đi, cách làm phù hợp với điều kiện của huyện
Trong phát triển sản xuất nông nghiệp, quy hoạch vùng sản xuất và dồn điền đổi thửa là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả Đối với sản xuất công nghiệp và dịch vụ, cần lựa chọn những sản phẩm và nghề phù hợp với thế mạnh địa phương, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi về cơ sở hạ tầng, giao thông, điện nước, cũng như đào tạo nhân lực và dạy nghề, nhằm khuyến khích phát triển và nâng cao thu nhập cho người dân.
Trong việc xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn, cần ưu tiên đầu tư vào các công trình phục vụ phát triển kinh tế và xã hội Giao thông nông thôn được xác định là khâu đột phá, bắt đầu từ việc cải thiện đường thôn, xóm, liên thôn và liên xã Đồng thời, cần lồng ghép các chương trình và dự án liên quan đến thủy lợi, cơ sở giáo dục, y tế, nước sạch, môi trường và nhà ở nhằm hỗ trợ Chương trình xây dựng nông thôn mới.
1.5.2.5 Coi trọng chỉ đạo điểm và xây dựng mô hình
Lựa chọn các xã điểm với điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội thuận lợi để xây dựng mô hình nông thôn mới là cần thiết Điều này không chỉ giúp đánh giá và rút kinh nghiệm trong chỉ đạo, tổ chức thực hiện mà còn tạo điều kiện cho cán bộ và người dân tham quan, học tập, từ đó thấy rõ hiệu quả và lợi ích của chương trình Đồng thời, cần ưu tiên đầu tư vào các công trình hạ tầng thiết yếu như đường giao thông nông thôn, dồn điền đổi thửa, trường học, trạm y tế, nước sạch và vệ sinh môi trường để phục vụ phát triển sản xuất và nâng cao đời sống của người dân.
1.5.2.6 Sơ kết, tổng kết, biểu dương, khen thưởng
Cần kịp thời ghi nhận và khen thưởng các cá nhân, tổ chức, và hộ gia đình có những đóng góp tích cực trong việc xây dựng nông thôn mới Việc này nên được thực hiện qua các phương tiện thông tin đại chúng, đặc biệt là trên hệ thống truyền thanh cơ sở và các diễn đàn địa phương liên quan đến xây dựng nông thôn mới.
Xây dựng Nông thôn mới là chủ trương quan trọng của Đảng và Nhà nước Việt Nam, nhằm cải thiện diện mạo nông thôn từ cơ sở hạ tầng đến đời sống người dân Để thực hiện mục tiêu này, Chính phủ đã huy động mọi nguồn lực và đưa ra các chính sách phù hợp Vai trò của cơ quan chính quyền trong việc quản lý và phát triển nông thôn mới là rất lớn, với các kế hoạch và chiến lược nhằm tối ưu hóa nguồn lực và vốn đầu tư Sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng là yếu tố then chốt để xây dựng nông thôn mới hiệu quả.
Trong bối cảnh hiện nay, việc thiếu định hướng lý luận khoa học có thể dẫn đến hoạt động thực tiễn trở nên lúng túng và thiếu phương hướng Để lý luận đóng vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn thực tiễn, cần thường xuyên cập nhật và phát triển lý luận, đồng thời áp dụng nó để giải quyết các vấn đề mới phát sinh Các cơ sở lý luận và kinh nghiệm từ việc xây dựng nông thôn mới ở các địa phương sẽ hỗ trợ huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh nhận diện những tồn tại trong quản lý nhà nước, từ đó đề xuất giải pháp khả thi nhằm hoàn thiện công tác quản lý nhà nước trong xây dựng nông thôn mới.
