ĐẠI HỌC QUOC GIA HA NỌI TRƯỜNG ĐAI HOC KHOA HOC Xà HÔI VÀ NHÂN VĂN WANTANEE NACHAINGERN ĐÔI CHIÊU CÁC NGU ĐỊNH CĨ Ý NGHĨA KHEN CHÊ TRONG TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG THÁI LAN Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số: 60.22.02.40 Người hướng dẫn khoa học: TS Võ Thị Minh Hà Hà Nội -2021 LỜI CẢM ƠN Với giúp đỡ, động viên nhiệt tình thây cơ, gia đình, bạn bè làm việc nghiêm túc thân, luận văn hồn thành Tơi xin gửi lời tri ân sâu săc đên TS Võ Thị Minh Hà, người trực tiếp hướng dẫn, bảo suốt q trình thực luận văn Nhân đây, tơi xin gửi lời cảm ơn chân thành đên quý thây cô, người bảo truyền đạt cho kiến thức quý báu; xin chân thành cảm ơn Phòng sau đại học tạo điêu kiện thuận lợi cho tơi q trình học tập trình thực luận văn Người viêt nơ lực hêt đê hồn thành luận văn Tuy nhiên, luận văn khơng tránh khỏi thiêu sót Tơi mong nhận đóng góp ý kiến cùa quý thầy bạn bè học giả có kiến thức sâu rộng lình vực mà tơi nghiên cứu để tơi tiếp tục phát triển tương lai Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Wantanee Nachaingern LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng Trong luận văn này, kết đưa hồn tồn trung thực chưa cơng bố cơng trình nghiên cứu Tác giả luận văn Wantanee Nachaingern MỤC LỤC MỞ ĐÀU Lý chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu vấn đề Mục đích nghiên cứu 10 Nhiệm vụ nghiên cứu 10 Đối tượng phạm vi nghiên cứu 10 Phương pháp nghiên cứu 11 Đóng góp luận văn 12 Bố cục luận văn 12 Chương Cơ SỞ LÝ THUYẾT 13 1.1 Quan niệm ngôn ngữ học tri nhận 13 1.2 Khái niệm ngữ cố định 13 1.2.1 Khái niệm ngữ cố định tiếng Việt .13 1.2.2 Khải niệm ngữ cố định tiếng Thái Lan 17 1.3 Khái niệm danh ngữ động ngữ tiếng Việt tiếng Thái Lan 21 1.3.1 Khái niệm danh ngữ tiếng Việt 21 1.3.2 Khái niệm động ngữ tiếng Việt 22 1.3.3 Khái niệm danh ngữ tiếng Thái Lan 24 ỉ.3.4 Khải niệm động ngữ tiếng Thải Lan 24 1.4 Tổng quan nghiên cứu ngữ cố định tiếng Việt tiếng Thái Lan 25 1.4.1 Nghiên cứu ngữ cố định tiếng Việt 26 1.4.2 Nghiên cứu ngữ cổ định tiếng Thái Lan 27 1.5 Tổng quan nghiên cứu hành vi khen chê ngơn ngữ 33 1.5.1 Hành khen chê tiếng Việt 33 1.5.2 Hành vi khen chê tiếng Thái Lan 34 Tiểu kết chương 1: 35 CHƯƠNG ĐÓI CHIẾU CẤU TRÚC CỦA NGŨ CÓ ĐỊNH VÀ THÀNH NGŨ CÓ Ý NGHĨA KHEN CHÊ TRONG TIÉNG VIỆT VÀ TIÉNG THÁI LAN 37 2.1 Dần nhập 37 2.2 Ngữ cố định thành ngữ có cấu trúc danh ngữ .37 2.2 ỉ Cấu trúc danh ngữ NCĐ thành ngữ tiếng Việt 37 2.2.2 Cấu trúc danh ngữ NCĐ thành ngữ tiếng Thái Lan 47 2.3 Ngừ cố định thành ngữ có cấu trúc động ngừ 55 2.3.1 Cấu trúc động ngừ NCĐ thành ngữ tiếng Việt 55 2.3.2 Cấu trúc động ngữ NCĐ thành ngữ tiếng Thái Lan 63 Tiểu kết chương 73 Chương ĐỐI CHIẾU NGỮ NGHĨA VÀ CÁCH DÙNG NGỮ CÓ ĐỊNH VÀ THÀNH NGỮ CÓ Ý NGHĨzA KHEN CHÊ TRONG TIÉNG VIỆT VÀ TIẾNG THÁI LAN 75 3.1 Dần nhập 75 3.2 Phân tích ngữ nghĩa cách dùng ngữ cố định thành ngữ có ý nghĩa khen chê có cấu trúc danh ngữ tiếng Viêt tiếng Thái Lan 76 3.2.1 Phăn tích ngữ nghĩa cách dùng ngữ cổ định thành ngữ có ỷ nghĩa khen chê cỏ cấu trúc danh ngữ tiếng Việt 76 3.2.2 Phân tích ngữ nghĩa cách dùng ngữ cố định thành ngữ có ỷ nghĩa khen chê có cấu trúc danh ngừ tiếng Thái Lan .81 3.3 Phân tích ngữ nghĩa cách dùng ngữ cố định thành ngữ có ý nghĩa khen chê có cấu trúc động ngữ tiếng Việt tiếng Thái Lan 88 3.3.1 Phân tích ngữ nghĩa cách dùng ngữ cố định thành ngữ cỏ ỷ nghĩa khen chê mà cấu trúc động ngũ' tiếng Việt 88 3.3.2 Phân tích ỷ nghĩa cách dùng ngữ cố định thành ngữ có ỷ nghĩa khen chê có cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan 99 Tiểu kết chương 112 KẾT LUẬN 113 TÀI LIỆU THAM KHẢO 116 PHỤ LỤC 122 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN r NCĐ Ngữ cô định GS Giáo sư TN Thành ngữ PGS Phó giáo sư r DN Danh ngữ TS ĐN Động ngừ NXB Nhà xuất DT Danh từ ĐT Động từ TT T ính từ T1/T2 Trung tâml/Trung tâm2 VD Ví du• STT số thứ tư• Tiên sĩ DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VÃN Lược đồ danh ngữ tiếng Việt 37 Bảng Chia nhóm cấu trúc danh ngũ’ NCĐ thành ngũ’ tiếng Việt Tr 122 38 Bảng2: Phân tích cấu trúc danh ngữ: cấu trúc khuyết phụ trước.Tr 121 38 Bảng3: Phân tích cấu trúc danh ngữ: cấu trúc khuyết phụ trước.Tr 121 39 Bảng4: Phân tích cấu trúc danh ngữ: cấu trúc khuyết phụ trước Tr 122 39 Bảng 5: Phân tích cấu trúc danh ngừ: cấu trúc khuyết phụ trước Tr.122 40 Bảng 6: Phân tích cấu trúc danh ngữ: cấu trúc khuyết phụ trước Tr 122 40 Bảng 7: Phân tích cấu trúc danh ngừ: cấu trúc khuyết phụ trước Tr 122 41 Bảng 8: Phân tích cấu trúc danh ngừ: cấu trúc khuyết phụ trước.Tr 122 41 Bảng 9: Phân tích cấu trúc danh ngừ: cấu trúc khuyết phụ trước.Tr 123 42 Bảng 10: Phân tích cấu trúc danh ngữ: cấu trúc khuyết phụ trước.Tr 123 .43 Bảngl 1: Phân tích cấu trúc danh ngữ: cấu trúc khuyết phụ trước.Tr 123 43 Bảng 12: Phân tích cấu trúc danh ngữ: cấu trúc khuyết phụ tru’ớc.Tr.124 44 Bảngl3: Phân tích cấu trúc danh ngữ: cấu trúc khuyết phụ sau Tr.124 45 Bảng 14: Phân tích cấu trúc danh ngữ : cấu trúc khuyết phụ sau Tr.125 46 Bảng 15: Phân tíchcấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan: DT + DT Tr 125.48 Bảng 16: Phân tíchcấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan: DT + TT Tr 127.49 Bảng 17: Phân tíchcấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan: DT + (loại từ + danh từ) Tr 130 50 Bảng 18: Phân tích cấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan: DT + (loại từ + tính từ) Tr.130 51 Bảng 19: Phân tích cấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan: DT + (từ số lượng + loại từ) Tr.131 52 Bảng 20: Phân tích cấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan: [DT + DT] (DN1) + [DT + DT] (DN2)]-Tr.131 52 Bảng 21: Phân tích cấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan: [DT + TT] (DN1) + [DT + TT] (DN2)]- Tr 132 53 Bảng 22: Bảng chia cấu trúc động ngữ NCĐ thành ngữ tiếng Việt thành nhóm lớn Tr 132 56 Bảng 23: Phân tích câu trúc động ngữ: câu trúc khuyêt phụ trước Tr 133 56 Bảng 24: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Việt: khuyết phụ trước Tr 133 56 Bảng 25: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Việt: khuyết phụ trước Tr 133 57 Bảng 26: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Việt: khuyết phụ trước Tr 133 57 Bảng 27: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Việt: khuyết phụ trước.Tr.134 58 Bảng 28: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Việt: khuyết phụ trước Tr 135 59 Bảng 29: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Việt: khuyết phụ trước Tr 136 60 Bảng 30: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Việt: khuyết phụ trước Tr 136 61 Bảng 31: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Việt: khuyết phụ trước Tr 137 61 Bảng 32: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Việt: khuyết phụ sau Tr 137 62 Bảng 33: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan: ĐT + DT Tr.138 64 Bảng 34: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan: ĐT + trạng từ Tr 141 65 Bảng 35: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan: ĐT + Đoản ngữ có ý nghĩa so sánh Tr.142 66 Bảng 36: Phân tích cấu trúc động ngũ’ tiếng Thái Lan: ĐT + Danh ngữ Tr.142 67 Bảng 37: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan: ĐT + ( Từ số lượng + danh từ) Tr.143 67 Bảng 38: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan: [ĐT 4- Đoản ngữ so sánh] {ĐN1) + [ĐT + Đoản ngữ so sánh] (ĐN2)- Tr.143 69 Bảng 39: Phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan: [ĐT + DT] (ĐN1) + [ĐT + DT] (ĐN2)‘ Tr.144 70 Bảng 40: phân tích cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan; ĐT + Mệnh đề có nghĩa so sánh Tr 145 .71 Bảng 41: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc danh ngữ dùng so sánh với sinh vật Tr.146 76 Bảng 42: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc danh ngữ dùng so sánh với lối cư xử Tr.147 77 Bảng 43: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc danh ngữ dùng so sánh với phận thể Tr.148 78 Bảng 44: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có câu trúc danh ngữ dùng so sánh với đồ vật Tr.150 79 Bảng 45: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc danh ngữ dùng so sánh với ăn Tr.151 .80 Bảng 46: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc danh ngữ dùng so sánh với tôn giáo, tín nhưỡng va vật phi thường.Tr 151 81 Bảng 47: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với sinh vật.Tr.152 82 Bảng 48: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với môi trường tự nhiên.Tr 155 84 Bảng 49: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với phận thể Tr.155 85 Bảng 50: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc danh ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với tôn giáo Tr.161 86 Bảng 51: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngũ’ tiếng Việt dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến đồ vật Tr 162 88 Bảng 52: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Việt dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến sinh vật khác Tr.164 90 Bảng 53: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Việt dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến phận thể Tr.166 91 Bảng 54: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Việt dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến thiên nhiên Tr.167 93 Bảng 55 : Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Việt dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến tôn giáo, tin nhưỡng vật vơ hình Tr 168 93 Bảng 56: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có ý nghĩa so sánh dùng hoạt động người mà có cấu trúc động ngữ tiếng Việt.Tr 169 95 Bảng 57: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có câu trúc động ngữ tiếng Việt dùng hoạt động người so sánh với từ loại hoạt động.Tr 172 97 Bảng 58: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Việt dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến địa điểm Tr.175 .98 Bảng 59: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến đồ vật Tr.175 99 Bảng 60: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến sinh vật khác.Tr.178 101 Bảng 61: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến phận cơthể.Tr.179 103 Bảng 62: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến ăn.Tr.184 105 Bảng 63: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến thiên nhiên.Tr.185 .106 Bảng 64: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan dùng hoạt động người so sánh với từ loại hoạt động.Tr.187 109 Bảng 65: Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến địa điểm.Tr.188 110 TNchê Àn hại, Ngữ nghĩa : Thành ngữ dùng từ “ăn” Đái nát “đái” làm thành tố ghép với từ “hại” “nát” từ loại hoặt động để tạo ý nghĩa người sinh sống cách lang thang, khơng có lợi ích Cách dùng : Chê người lười biếng, sống ỷ lại, khơng làm điều co ích 10 TNchê Ăn thô, Ngữ nghĩa : Thành ngữ dùng từ “ăn” Nói tuc • “nói” làm thành tố ghép với từ “thơ” “tục” từ loại hoặt động để tạo ý nghĩa nhũng kẻ ăn nói thơ tục Cách dùng : Chê kẻ ăn nói thơ tục 11 TNchê Ngủ ngày, Cày đêm Ngữ nghĩa : Thành ngữ dùng từ “ngủ” “cày” ghép với từ “ngày” đêm để tạo nghĩa hoạt đông không bình thường lúc ngày ngủ lúc đêm làm Cách dùng : Chê người dùng thời gian làm việc nghỉ ngơi không họp lý Ngữ cô định thành ngữ khen chê dùng so sánh vói hoạt động người liên quan dến địa điểm Bảng 59 : Phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngữ tiếng Việt dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến địa diêm STT NCĐ/TN Đối tưọng Ngữ nghĩa/cách dùng Đứng Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “đứng” làm thành đường, tố ghép với từ “đường” “chợ” để tạo khen chê NCĐ chê Đứng chợ nghĩa kẻ lang thang nghoài đường Cách dùng : Chê kẻ lang thang 176 đường TN chê Ăn vi chủ, Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “ăn” “ngủ” làm ngủ vi tiên thành tố ghép với từ “vi chủ” “vi tiên” để tạo nghĩa kẻ ăn ngủ tốt, nghĩa ăn ngủ hết Cách dùng : Chê kẻ lười cho ăn ngủ hết PHU LỤC Bảng phân tích ngữ nghĩa cách dùng NCĐ thành ngũ’ có cấu trúc động ngữ có ý nghĩa khen chê tiếng Thái Lan Nghiên cứu cho thấy, ngừ cố định thành ngữ có ý nghĩa khen chê phân loại 08 nhóm sau: Ngữ cố định thành ngũ’ khen chê dùng so sánh với hoạt động người (con người, động thực vật) liên quan đến đồ vật Bảng 60 : Phân tích ngữ’ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu true động ngữ tiếng Thái Lan dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến đồ vât STT NCĐ/TN khen chê Đôi tưọng Ngữ nghĩa/cách dùng NCĐ fllU'tfQUNU&UUO^I Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “mu” có khen (Cầm thìa bạc thìa nghĩa “cầm” làm thành tố ghép vàng) với từ “#0UNU” có nghĩa “thìa bạc” “ÍQUVIQ?’ có nghĩa “thìa vàng” Nên NCĐ có nghĩa đen “cầm thìa bạc thìa vang” nghĩa bóng từ gia đình dùng thìa bạc để ăn cơm gia đình giàu có nên NCĐ tạo nghĩa em bé sinh gia đình giàu có Cách dùng : Dùng khen người giàu có từ sinh (Ngậm thìa vàng) NCĐ chê RuBuuu (Ăn hồi lộ) Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “nu” có nghĩa “ăn” làm thành tố ghép với từ “ữuuu” có nghĩa hồi lộ Nên nghĩa đen NCĐ “ăn hồi lộ” nghĩa bóng “ăn tiền người khác để làm mơt • viêc • cho ho• ” Cách dùng : Chê người hay ăn tiền người khác để làm việc không tốt ffifi'in (Rút kiểm) Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “w” có NCĐ chê nghĩa “rút” làm thành tố ghép với từ “mu” có nghĩa “kiểm” Nghĩa đen NCĐ “rút kiếm” nghĩa bóng “khơng trả tiền trả nợ người ta” Cách dùng : Chê người không trả tiền 178 trả nợ người khác (TV: quỵt nợ) NCĐ chê lining (Vứt trống) Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “ìmj” có nghĩa “vứt” làm thành tố ghép với từ “nao?’ có nghĩa “cái trống” Nghĩa đen “vứt trống” nghĩa bóng “hành khơng chấp nhận sai chuyển việc sai cho người khác” Cách dùng : Chê người hay chuyển việc sai lầm mà làm cho người khác NCĐ chê lừlvl (Để lửa) Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “ĩừ” có nghĩa “để” làm thành tố ghép với từ “Ivl” có nghĩa “lửa”, nghĩa đen để lửa bết lị cịn nghĩa bóng NCĐ “để tội cho người khác” Cách dùng : Chê người để tội cho người khác (TV: gắp lửa bỏ tay người) NCĐ chê Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “ĩừ” có Ìữvnĩiniíì (Đeo mặt nạ) nghĩa “đeo” làm thành tố ghép với từ “níinin” có nghĩa “mặt nạ” Nghĩa đen NCĐ “đeo mặt nạ” cịn nghĩa bóng “hành vi làm người tốt.” Cách dùng : Chê người khơng thật 179 Ngữ cô định thành ngữ khen chê dùng so sánh với hoạt động ngưịi (con ngưịí, động thực vật) liên quan đến sinh vật khác Bảng 61 : Phăn tỉch ngừ nghĩa cách dùng NCĐ vù TN có cấu trúc động ngừ tiếng Thải Lan dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến sinh vật khác STT NCĐ/TN Đối tượng Ngữ nghĩa/cách dùng khen chê NCĐ chê nufn (Ăn chồng) Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “fN” có nghĩa “ăn” làm thành tố ghép với từ “wV’ có nghĩa “chồng” Nghĩa đen “ăn chồng” cịn nghĩa bóng “người vợ có chồng hết.” Cách dùng : Có chồng hết NCĐ chê nWÍJO (Àn vợ) Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “nu” có nghĩa “ăn” làm thành tố ghép với từ “mu” có nghĩa “vợ” Nghĩa đen “ăn vợ” cịn nghĩa bóng “người chồng có vọ hết.” Cách dùng : Có vợ hết NCĐ chê Jáo«lfỉ (Thà gà) Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “ilỉÌQu” có nghĩa “thả” làm thành tố ghép với từ “’In” có nghĩa “gà” Nghĩa đen “thả gà” cịn nghĩa bóng người hay làm hành 180 vi ngu ngốc dân chúng Cách dùng : Dùng để chê người hay làm hành vi ngu ngốc dân chúng (TV: thả gà đuổi) NCĐ chê nĩ4WL0ìu (Ăn tồ ong) Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “nu” có nghĩa “ăn” làm thành tố ghép với từ “hiwiu” có nghĩa “tổ ong” Nghĩa đen “ăn tổ ong” cịn nghĩa bóng “Người hay tức giận mức đau bị ong đốt” Cách dùng : Dùng chê người tức giận khơng có lí do, tức giận mức Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “vĩi” có NCĐ chê (Làm khỉ làm nghĩa “làm” làm thành tố ghép vọoc) với từ mT’ có nghĩa “khỉ vọoc” Nghĩa đen “làm hành vi khỉ voọc” cịn nghĩa bóng “Nhưgnx trẻ em q hư khỉ” Cách dùng : Phần lớn dùng chê trẻ em hư Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “in 111” NCĐ chê (Lúc đến có nghĩa “đến đi” làm thành tố người Thái, lúc ghép với tù’ “1ìiẽj người Tây) “Người Thái người Tây” Nghĩa đen díỉ” có nghĩa “Lúc đến người Thái, lúc người Tây” cịn nghĩa bóng “Người hay làm muộn người Thái người Tây” 181 Cách dùng :Chê người hay làm muộn Ngữ cô định thành ngữ khen chê dùng so sánh với hoạt động ngưị’i (con ngi, động thực vật) lỉên quan đến phận CO’ thể Bảng 62 : Phân tích ngừ nghĩa cách dùng NCĐ TN có cấu trúc động ngừ tiếng Thải Lan dùng so sánh với hoạt động người liên quan đến phận thê Đối tượng STT NCĐ/TN Ngữ nghĩa/cách dùng khen chê NCĐ chê 1Ì/1111 Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “wi” có (Bắt chân) nghĩa “bắt” làm thành tố ghép với từ “no” có nghĩa “chân” Nghĩa đen “Bắt chân làm cho khơng thể tiếp” cịn nghĩa bóng “hành vi cản trở tiến người khác.” Cách dùng : Dùng chê kẻ cản trở tiến người khác (Kì đà cản mũi) Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “wì” có NCĐ chê (Bắt Cổ) nghĩa “bát” làm thành tố ghép với từ có nghĩa “cổ” Nghĩa đen “bắt cổ làm cho ngưới khác khơng thể nói nữa.” Nghĩa bóng “Hành vi ngắt lời người nói cách khơnglịch sư • ” Cách dùng : Dùng để chê kẻ ngắt lời người nói cách khơng lịch Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “í™” có NCĐ chê (Qua đầu) nghĩa “qua” làm thành tố ghép 182 với từ “ĩĩi” có nghĩa “dầu” Nghĩa đen “đi lại cách không lịch qua người lớn tuổi” Nghĩa bóng “Trong việc, người mà tự làm, tự định việc tổ chức không hỏi ý kiến hay xin phéo sếp trước.” Cách dùng : hoạt động công việc tự làm, tự định không hỏi ý kiến hay xin phép sếp trước (Tự tung tự tác) NCĐ chê SfiMiri (Xé mặt) Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “Sn” có nghĩa “xé” làm thành tố ghép với từ “mĩí’ có nghĩa “mặt” Nghĩa đen NCĐ “xé mặt người đó” cịn nghĩa bóng “kẻ hành vi làm cho người khác xấu hổ trước dân chúng” Cách dùng : Chê kẻ làm cho người khác xấu hổ trước dân chúng NCĐ chê W0 (Đưa lên cổ) Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ ‘Y’ có nghĩa “Đưa lên” làm thành tố ghép với từ ‘W’ có nghĩa “cổ” Nghĩa đen cùa NCĐ “đưa cổ lên” cịn nghĩa bóng “kẻ người từ tin giỏi Cách dùng : Dùng chê người tự tin giỏi NCĐ chê flUfli (Đánh mắt) Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng tù' ‘W’ có nghĩa “đánh” làm thành tố ghép 183 với từ “m” có nghĩa “mắt” Nghĩa đen NCĐ “đánh vào mắt” cịn nghĩa bóng “làm giả tốt” Cách dùng : Dùng chê kẻ làm giả tốt NCĐ chê VI11 u (Cắt mặt) Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “êfa” có nghĩa “cắt” làm thành tố ghép với từ ‘W1” có nghĩa “mặt” Nghĩa đen NCĐ “đi trước, làm trước” cịn nghĩa bóng “kẻ làm trước việc mà người khác định làm việc này” Cách dùng : Làm trước việc mà người khác định làm việc NCĐ chê ẩuĩun 4J Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “ểu” có (chìa mũi ra) nghĩa “chìa ra” làm thành tố ghép với từ “ĩỉJfì” có nghĩa “mũi” Nghĩa đen NCĐ “hành vi chìa mặt vào cụm người nói chuyện với nhau” cịn nghĩa bóng “kẻ q tò mò” Cách dùng : Dùng chê kẻ tò mị (TV: đồ tọc mạch; đồ thóc mách) Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ NCĐ chê (Lè lưỡi) có nghĩa “lè” làm thành tố ghép với từ “ ấu” có nghĩa “lưỡi” Nghĩa đen 184 “lè lưỡi” cịn nghĩa bóng “kẻ nói quanh co” Cách dùng : Dùng chê kẻ nói quanh co 10 NCĐ chê ửUHứl Ngũ’ nghĩa : NCĐ dùng từ “líu” có (Làm mặt) nghĩa “làm” làm thành tố ghép với từ “mui” có nghĩa “mặt” Nghĩa đen NCĐ “làm mặt” nghĩa bóng “kẻ làm giả cho người khác hiểu tốt” Cách dùng : Chê kẻ làm giả cho người khác hiểu tốt 11 Ngữ nghĩa : NCĐ dùng từ “a” có NCĐ chê (Đánh nhiều mặt) nghĩa “đánh” làm thành tố ghép với từ “ucoduui” có nghĩa “nhiều mặt” Nghĩa đen NCĐ “làm nhiều mặt” cịn nghĩa bóng “kẻ mánh khoé” Cách dùng : Chê kẻ mánh khoé 12 TN chê ‘Uflfl'Mihficnnfi'Mfli à Ngữ nghĩa : Thành ngữ dùng từ “ijfl (Đào miệng, om” có nghĩa “đào châm biếm” châm biếm làm thành tố ghép với từ “ínenhn mắt) có nghĩa “bằng miệng mắt” Nghĩa đen “Đào miệng, châm biếm mát” cịn nghĩa bóng “xem nói cho người khác cách coi thường” Cách dùng : Dùng đế chê kẻ coi thường người khác lời nói ánh nhìn 185 13 TN chê 1uihn1)Ufi0 Ngữ nghĩa : Thành ngữ dùng từ ‘‘lu” (Làm miệng, làm có nghĩa “làm” làm thành tố cổ) ghép với từ “ihn íìđ” có nghĩa “miệng cổ” Nghĩa đen cùa thành ngữ “làm miệng làm cổ” cịn nghĩa bóng “kẻ nói cách nịnh bợ.” Cách dùng : Chê kẻ nói cách nịnh bơ • 14 TN chê nuiluĩQUU04