TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN, ĐHQG TPHCM KHOA LỊCH SỬ o0o Môn học: Phương pháp luận sử học Đề tài nghiên cứu SỬ HỌC THẾ GIỚI TRONG CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP Giáo viên hướng dẫn : GS.TS Võ Văn Sen Thành viên tham gia Trần Phạm Tuân Nguyễn Hoàng Tâm Như Huỳnh Thị Trúc Mai Điểu Thanh Bùi Nhật Lý Thái Vũ Hòa 1956040100 (Nhóm trưởng) 1956040089 1956040078 1956040077 1956040057 Trần Trọng Nhân Nguyễn Thị Kim Tuyến 1956040085 1956040107 Mục lục Phần 1: Dẫn luận Phần 2: Nội dung Chương 1: Khái quát phương pháp luận sử học Marxis 1.1 Sơ lược hình thành lí luận sử học khoa học Lịch sử……………4 1.2 Phương pháp luận sử học………………………………………………… 11 1.3 Phương pháp luận sử học Marxist………………………………………….12 Chương 2: Sử học Marxist số nước giới Việt Nam hội nhập đổi 2.1 Sử học Marxist nước Liên Xô cũ nước Nga nay…………… 14 2.2 Sử học Marxist Trung Quốc………………………………………………18 2.2.1 Sự truyền bá triết học Mác Trung Quốc……………………………… 18 2.2.2 Sử học Marxist Trung Quốc……………………………………………23 2.3 Sử học Marxist Việt Nam…………………………………………………25 Phần 3: Tổng kết Danh mục tài liệu tham khảo Phần 1: DẪN LUẬN Phương pháp có người, mang tính mục đích, cách mà chủ thể hoạt động tác động vào đối tượng hoạt động để dẫn đến kết hoạt động Phương pháp luận sử học lí giải phương pháp khoa học lịch sử, nhằm lựa chọn phương pháp đạt hiệu cao hoạt động bao trùm- hoạt động nhận thức Phương pháp luận sử học có q trình phát triển, tồn gắn liền với khoa học lịch sử Nó mơn khơng thể thiếu được, cở sở để khoa học lịch sử tồn phát triển Karl Marx nói nói khơng kết nghiên cứu cần phải đúng, mà đường dẫn đến kết phải Có phương pháp luận đạt nội dung khoa học Lịch sử phát triển phương pháp luận sử học qua thời kì lịch sử đấu tranh quan điểm, học thuật, tư tưởng nhiều vấn đề phương pháp luận Phạm vi nghiên cứu phương pháp luận sử học rộng Phương pháp luận sử học vấn đề quan trọng công tác đào tạo, giảng dạy, nghiên cứu Đồng thời vấn đề nhạy cảm mặt tư tưởng trị khoa học mà cần đứng vững nguyên tắc phương pháp luận chủ nghĩa Mác – Lênin tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, sách Đảng Nhà nước, tiếp thu có lựa chọn nguồn tài liệu tham khảo tác giả nước Bởi vậy, người nghiên cứu lịch sử phải đặt giải vấn đề phương pháp luận theo quan điểm giai cấp định Trong ý nghĩa mức độ định, phương pháp nhân tố quan trọng, có tính định thành công người nghiên cứu, học tập lịch sử, tức đạt chân lý khách quan hiểu biết cách tương đối khứ Tuy nhiên việc nắm vững vận dụng nguyên tắc phương pháp luận phải sáng tạo, khắc phục sai sót mặt công thức, giáo điều, chủ quan phiến diện Bởi sử học giới cơng đổi hội nhập phương pháp luận sử học mácxit xây dựng sở chủ nghĩa vật lịch sử, song không đồng phương pháp luận lịch sử với vật lịch sử Ngoài kiến thức vật lịch sử phương pháp luận bao gồm nhiều kiến thức logic học, nhận thức học, đòi hỏi hiểu biết sâu rộng mặt lịch sử Chính điều nhóm nghiên cứu nghiên cứu đề tài phương pháp luận: “Sử học giới công đổi hội nhập” Trong thập kỉ gần đây, vấn đề phương pháp luận khoa học hoạt động người nói chung nhận ý đông đảo nhà khoa học thuộc lĩnh vực triết học, nhà khoa học xã hội tự nhiên Nhiều hội thảo tổ chức, nhiều cơng trình nghiên cứu cơng bố Trong phạm vi sử học nước ta, vấn đề phương pháp luận nghiên cứu sâu rộng thảo luận sôi nổi, đặc biệt từ sau hội thảo khoa học phương pháp luận sử học (1966) Chính điều thơi thúc nhóm chúng tơi tiến hành đề tài nghiên cứu để đưa đến người nhìn thay đổi sử học giới công đổi hội nhập sở tản sử học mácxit, từ làm rõ ý nghĩa cơng đổi nghiên cứu lịch sử Nhiệm vụ nghiên cứu: Nghiên cứu trình bày khái niệm liên quan đến đến sử học Mácxit, sử học mácxit nước giới Việt Nam hội nhập đổi mới, qua đưa nhận xét, đánh giá Đề tài áp dụng phương pháp nghiên cứu phương pháp luận vật biện chứng vật lịch sử Ngồi ra, cịn kết hợp phương pháp nghiên cứu cụ thể tổng hợp hệ thống hóa, phân tích từ rút kết luận vấn đề nghiên cứu Phần 2: NỘI DUNG Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ PHƯƠNG PHÁP LUẬN SỬ HỌC MARXIST 1.1 SƠ LƯỢC VỀ SỰ HÌNH THÀNH LÍ LUẬN SỬ HỌC TRONG KHOA HỌC LỊCH SỬ Những yếu tố nhận thức lịch sử có từ lâu, từ lúc người xuất hiện, “Lịch sử đâu trình tư đấy” Sự nhận thức lịch sử phát triển theo trình độ nhận thức người nói chung, đặc biệt từ lịch sử trở thành khoa học, lí luận sử học hình thành phát triển Tiền đề quan trọng nhận thức lịch sử thể câu chuyện cổ tích, thần thoại, dân ca chủ yếu nhận thức thời gian Đó nhận thức trình xảy từ qua (quá khứ) đến diễn tiếp tục tương lai Song, ý niệm khứ người xưa mơ hồ: khứ tất có trước tại, xảy từ “thời xa xưa”, “ngày trước” lâu Sự nhận thức lịch sử lúc mang nặng tính chất thần bí, tơn giáo Nhận thức lịch sử xác thực bị hoà lẫn vào câu chuyện huyền thoại, truyền thuyết Tơn giáo thần thánh hố tại, gắn với q khứ huyền bí tương lai xa vời Tuy nhiên, từ tài liệu chân thực truyền thuyết, thần thoại, dân ca nhà nghiên cứu lịch sử thu nguồn nhận thức khoa học, phần phản ánh hiểu biết thực khứ thời xa xưa Sự phát minh chữ viết đóng vai trò quan trọng việc ghi lại nhận thức vận động xã hội: chữ viết ghi lại điều xảy khứ làm cho nhận thức lịch sử người có sở xác thực Song hiểu biết C.Mác-Ph.Ăngghen Tuyển tập, tập NXB Sự thật Hà Nội, 1962, trang 304 khứ lúc giới hạn việc miêu tả ghi chép kiện lịch sử xảy ra, mà chưa có hệ thống lý luận lịch sử Tất nhiên, ghi chép, miêu tả lịch sử quan niệm định chi phối: Việc nhận thức kiện theo cách biên niên, thông qua hiểu biết người thuộc giai cấp định Hình thức ghi chép lịch sử thời cổ đại biên niên sử, xây dựng quan niệm thiết thực, nhằm nhắc lại cho biết ghi nhớ cốt yếu xảy khứ có liên quan đến sống ngày Dĩ nhiên, việc ghi chép điều khứ lúc phản ánh chủ yếu quan điểm tư tưởng chủ nô phục vụ quyền lợi bọn cầm quyền thống trị nô lệ tầng lớp nhân dân lao động khác Các nhà sử học thời cổ đại Hi Lạp, Rôma cho rằng, hiểu biết lịch sử việc nắm xảy khứ, đặc biệt kiện đời sống trị, kinh tế, chiến tranh công việc ngoại giao Quan niệm thể Lịch sử chiến tranh Hi Lạp – Ba Tư tiếng Hêrôđốt vào kỉ thứ V TCN Ơng khơng miêu tả kiện mà cịn sâu giải thích số tượng, nêu khác biệt hai văn minh Hi Lạp phương Đông, giải thích nguyên nhân chiến tranh đối lập văn minh Đông Tây Điều bật Hêrêđốt tôn trọng thật khách quan mà thân ông “đã biết”, “đã học qua cơng việc nghiên cứu mình” Dần dần nhà học cổ đại phương Tây nhận thấy rằng, ghi chép kiện khứ chưa đủ mà “việc nghiên cứu lịch sử có ích bổ sung câu chuyện cách trình bày nguyên nhân kiện” Tuy nhiên, quan niệm lịch sử sử gia thời cổ đại phương Tây hạn chế, xem nhận thức lịch sử chủ yếu việc thu nhận kiện khứ, làm cho người nhớ lại thời qua, xem lịch sử loại hình nghệ thuật, thơ ca, nhạc, nhảy múa; tin vào số mệnh, vào can thiệp, ảnh hưởng lực lượng siêu nhiên vào đời sống xã hội lồi người Nhìn chung, mặt lý luận, Sử học thời cổ đại phương Tây xây dựng sở triết học cho việc nhận thức khứ Ở phương Đơng, triết lí lịch sử trình bày thơng qua loại hình văn học, giáo lí tôn giáo Ở Trung Quốc, Sử học đời sớm đạo quan điểm định, dùng quan niệm “thiện” “ác” để xem xét, đánh giá lịch sử Song thời cổ đại Trung Quốc chưa có quan điểm lí luận sử học cách hệ thống Tư Mã Thiên dù đưa quan niệm nghiên cứu lịch sử “nghiên C.Mác-Ph.Ăngghen Tuyển tập, tập NXB Sự thật Hà Nội, 1962, trang 304 Guy Bourdé- Hervé Martin, Các trường phái sử học TS Phạm Quang Trung, PGS Vũ Huy Phúc dịch, Viện Sử học Việt Nam, Hà Nội, 2001, trang 15 cứu quan hệ trời người, để hiểu biến đổi xưa nay” chưa có hệ thống lí luận nghiên cứu lịch sử Vào thời phong kiến, lí luận Sử học có bước tiến, làm sở cho phát triển nghiên cứu lịch sử Ở Trung Quốc, thời nhà Đường, Lưu Tri Kí (661-721) Sử thơng tổng kết cách hệ thống thực tiễn nghiên cứu lịch sử từ Tần trở sau, nêu lên hệ thống lí luận phương pháp sử học Trong sách đó, ông xác định mục đích nghiên cứu không “khuyên răn điều thiện, ngăn ngừa điều ác mà biết” sử dụng lịch sử vào” việc cấp bách đời sống người” Ơng phản đối việc giải thích hưng vong triều đại, đất nước, thành bại người dựa vào “mệnh” “vận” Ông đưa quan niệm phân kì lịch sử, gồm giai đoạn “thượng cổ”, “trung cổ”, “cận cổ”, nêu tư cách người làm sử phải có”tài”, “học” “tri thức” Ở phương Tây vào thời trung đại, Sử học bị biến thành “tên nô bộc Thần học”; nhà thờ Thiên chúa giáo nắm lấy lịch sử làm công cụ thống trị tinh thần nhân dân Các biên niên sử thời kì thể quan điểm “Lịch sử diễn trần gian kế hoạch ý định Chúa vạch ra” Quan điểm không khoa học mà cịn chứa đựng nhiều mâu thuẫn Bởi vì, nói Thượng đế điều khiển phát triển xã hội, bắt người hoạt động theo ý muốn người máy, khơng có trách nhiệm với lịch sử Quan niệm thật vơ lí Nếu thừa nhận người hoạt động theo ý mình, sáng tạo lịch sử cịn đâu Thượng đế, định mệnh, cịn tơn giáo, nhà sử học lúc khẳng định Từ quan niệm lịch sử trên, phương pháp nghiên cứu, học tập lịch sử thể chủ yếu thể loại kể chuyện cổ tích nhằm gây hứng thú cho người đọc, người nghe Vipenarô sách dạy cách viết sử khuyên người viết học lịch sử “cần tránh loại khỏi câu chuyện điều gây nên bực bội kinh hãi” Tuy thần học chi phối việc nhận thức lịch sử, Giáo hội “độc quyền” nghiên cứu lịch sử, xem tồn việc nghiên cứu lịch sử nói chung việc xây dựng lí luận lịch sử nói riêng thời trung đại bước lùi phát triển tư lịch sử Bởi vì, số nhà sử học phương Đông phương Tây sở tư tưởng khoa học triết học vật thời cổ đại xác định số nguyên tắc khoa học việc nhận thức lịch sử cách khoa học để chống lại quan điểm thần học phát triển lịch sử xã hội Trích theo N.A.Êrơphp, Lịch sử gì?, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1981, trang 16, Bản dịch tiếng Việt Theo O Vainxtên, Sở học Tây Âu thời trung đại, Mátxcơva, 1964, trang 77, tiếng Nga Bước sang thời cận đại, với phát triển thân lịch sử xã hội mặt kinh tế, trị, văn hố, khoa học kĩ thuật, nhận thức lịch sử, ngành khoa học khác có sở lí luận cách hệ thống Nhiều vấn đề lí luận lịch sử để giải quyết, tính chất, đặc điểm đối tượng sử học, vấn để nhận thức quy luật trình lịch sử Ở phương Tây, tiêu biểu cho lí luận sử học thời cận đại nhà triết học Italia Giovanni Battista Vico (1668-1744) Trong Về ngun lý khoa học có tính chất chung dân tộc, Vicô cho rằng, trình phát triển cụ thể lịch sử dân tộc có điểm khác nhau, trải qua thời đại: từ “thuở ấu thơ” (thời đại thần thống trị) qua “thời đại anh hùng” “thời niên”, đại quý tộc thống trị đến “thời đại người thường” “thời tráng niên”, tức thời kì qn chủ lập hiến trị dân chủ cộng hồ Tuy phân kì khơng có sở khoa học, nêu quy luật phát triển xã hội đề cập cách hệ thống vấn đề lí luận đường nhận thức phương pháp nghiên cứu lịch sử Các nhà khai sáng châu Âu kỉ XVII-XVIII, đặc biệt Pháp, chống quan niệm thần học “thiên mệnh”, “sự mầu nhiệm” lịch sử xem lịch sử xã hội lịch sử người phát triển theo “những nguyên nhân quy luật tự nhiên” Nhà Khai sáng Đức kỉ XVIII, Hécle viết: “Lịch sử khoa học xảy thực tế, xảy theo đường nét huyền bí số mệnh” Trên sở tư tưởng “quy luật tự nhiên lịch sử, nhà sử học phái Khai sáng xem “Lịch sử phát triển lên từ thấp lên cao, khơng nghiêng ngả” (Cơngdcxê), “Lịch sử lịch sử tồn diện, khơng phải có lịch sử trị” (Vơnre), “Hồn cảnh địa lí xã hội có ảnh hưởng đến người” (Môngtexkiơ) Những quan điểm đánh dấu bước phát triển, tiến lịch sử sử học giới nói chung, Sử học Pháp nói riêng Triết lí lịch sử phái tâm cổ điển Đức (nửa sau kỉ XVII) bước tiến tư lí luận Sử học, xem động lực phát triển xã hội nhân tố bên trong, hợp quy luật Song họ lại cho tất yếu khơng phải thân lịch sử mà tác động từ bên ngồi “tinh thần tuyệt đối”, “ý chí tuyệt đối” Quan điểm Hêghen lịch sử đỉnh cao triết lí sử học tư sản Mặc dù quan điểm nhiều yếu tố trừu tượng tân, song vạch phát triển lên hợp quy luật lịch sử giới Hêghen nêu lên “sự phủ định phủ định” phát triển xã hội Đó thay đổi sâu sắc, biện chứng lượng chất giai đoạn, nảy sinh từ cũ đến lượt già cỗi, nhường chỗ cho khác Tuy cịn có hạn chế, theo V.L Lênin, Hêghen có nhiều tuyệt đẹp vấn để nêu hướng giải cách biện chứng việc nhận thức lịch sử, xã hội O Vaixtên, Sử học Tây Âu thời trung đại, Sdd Trang 309 Ở phương Đơng, lí luận sử học thời cận đại có bước tiến đáng kể, quan niệm phong kiến lịch sử ngự trị Vào cuối kỉ XIX đầu kỉ XV, nhà sử học Ảrập, Ipnơ Khandun (1332-1406) trình bày hệ thống lí luận sử học sách, gồm tập Sách gương có ý nghĩa văn dạy lịch sử người Ảrập, Ba Tư, Becbe dân tộc sống với họ đất Trong hai tập đầu, ơng khẳng định hồn cảnh lịch sử có ý nghĩa định phát triển xã hội nêu giả thuyết rằng, phong tục thể chế dân tộc, chừng mực định phụ thuộc vào hình thức kiếm sống họ Có thể nhận thấy lí luận sử học I Khanđun có nhiều yếu tố vật nhận thức lịch sử, mối quan hệ, tác động lẫn điều kiện địa lí, xã hội với việc phát triển lịch sử Vào kỉ XVIII, nhà sử học Trung Quốc, Chương Ngọc Thành (1738-1801) đời Thanh, Văn sử thơng nghĩa nói “sử ý” tức tìm hiểu ý nghĩa thực lịch sử Theo ông, học tập lịch sử phải nắm cho ý nghĩa thực lịch sử (sử nghĩa); cho nên, tác phẩm sử học phải có ba phần khăng khít với nhau: “sử” (sự thực lịch sử), “văn” (cách hành văn viết sử) “nghĩa” Ông xem quan hệ ba điều tác phẩm lịch sử quan hệ phận “thân thể người”: “sử” “xương lịch sử”, “văn” “da thịt lịch sử”, “nghĩa” “tinh thần lịch sử” Để hiểu “nghĩa”của lịch sử, điều chủ yếu, phải hiểu rõ “đạo” Theo ông “đạo” giúp hiểu nguồn gốc sinh thành chuyển đổi vật, trí lực người thánh thần Đây quan điểm sơ khai phép biện chứng nhận thức lịch sử Ở Việt Nam, từ sau Lê Văn Hưu đến Quốc sử quán triều Nguyễn, sử học có bước tiến nhiều mặt, có vấn đề quan điểm lí luận mà điểm qua môn Lịch sử Sử học Việt Nam Sự đời chủ nghĩa Mác đánh dấu cách mạng nhận thức lịch sử Trong tác phẩm chung mình, Hệ tư tưởng Đức, Mác Ăngghen trình bày cách hệ thống quan điểm vật lịch sử Chủ nghĩa vật lịch sử khẳng định rằng, lịch sử cá nhân, lực lượng siêu nhiên sáng tạo, mà “Những hoạt động người theo đuổi mục đích mình” Phát triển trải qua hình thái kinh tế - xã hội khác nhau, lịch sử cách hợp quy luật, theo tác động quần chúng nhân dân – nhân tố định phát triển xã hội Nhân tố tích cực phát triển lịch sử xã hội lực lượng sản xuất xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp động lực phát triển lịch sử Giucôp, Phương pháp luận sử học, NXB Na-u-ka (Khoa học), Mátxcơva, 1984, tr 35, tiếng Nga Phan Ngọc Liên (Chủ biên), Lịch sử sử học Việt Nam, NXB Đại học Sư phạm, 2005 Quan điểm vật lịch sử chủ nghĩa Mác – Lênin “Đã cho kim nam để tìm quy luật tình trạng rối rắm hỗn độn bể ” xã hội Nhờ Sử học mácxít vượt lên, khác với Sử học trước đó, vì, “Khoa học xã hội khoa học Lịch sử trước Mác nhiều tích luỹ kiện, góp nhặt cách tình cờ chi trình bày số mặt q trình lịch sử” Chủ nghĩa Mác “mở đường cho việc nghiên cứu rộng rãi tồn diện q trình phát sinh, phát triển sụp đổ hình thái kinh tế - xã hội ” 10 Phương pháp luận sử học mácxít V.I Lênin phát triển Người bảo vệ quan điểm vật lịch sử Lênin cịn phân tích vấn đề phương pháp nghiên cứu lịch sử mà Mác xây dựng bổ sung thêm mặt phương pháp luận Người rõ: “Phương pháp Mác trước hết xem xét nội dung khách quan trình lịch sử thời điểm lịch sử định hoàn cảnh cụ thể định, tìm hiểu xem trước hết hoạt động giai cấp động lực tiến xảy hồn cảnh cụ thể 11 V.I Lênin nhấn mạnh nguyên tắc phương pháp luận quan trọng phương pháp nghiên cứu lịch sử Đó việc phải có “một thói quen thật vấn đề cách đắn không lạc vào đống chi tiết vụn vặt muôn vàn ý kiến xung đột nhau” Điều quan trọng để có lập trường khoa học vấn đề “không quên mối liên hệ lịch sử bản, xem xét vấn đề quan điểm tượng lịch sử đời nào, giai đoạn chủ yếu phát triển mà xem vật định trở thành gì” 12 Trong thời đại chúng ta, đặc biệt giai đoạn nay, vấn đề phương pháp luận sử học đông đảo nhà nghiên cứu lịch sử quan tâm Ở lĩnh vực diễn tranh luận sôi nổi, đấu tranh gay gắt, có liên quan mật thiết đến tồn hệ thống trị - xã hội khác nhau, đến phong trào độc lập dân tộc, đến cải cách, cải tổ, đổi nhiều nước Có lẽ chưa bao giờ, vấn đề phương pháp luận sử học, vấn đề sử học nói chung, gắn với vấn đề trị, xã hội sâu sắc Có nhà sử học tư sản vạch trần mặt tiêu cực, xấu xa chủ nghĩa tư bản, song tỏ bất lực với việc rút học, kinh nghiệm cho ngày không nhận thấy đường phát triển lịch sử Thậm chí vài nhà sử học tư sản tìm cách làm cho người hoảng sợ khứ tin tưởng vào phát triển lịch sử xã hội loài người tương lai Theo họ, “Lịch sử Mác Ăngghen Toàn tập, tập 2, trang 202, tiếng Nga 10 V.I.Lênin Toàn tập, Tập 26, trang 58, tiếng Nga 11 V.I.Lênin Toàn tập, Tập 21, trang 54-55, tiếng Nga 12 V.I.Lênin Toàn tập, Tập 21, trang 54-55, tiếng Nga sản phẩm nguy hiểm Nó bắt người ta mơ ước, dấy lên nhân dân hồi tưởng tuyệt đối không dạy cho cả” Đó loại triết lí hồi nghi, bi quan lịch sử Nhiều nhà sử học tư sản lại điên cuồng chống chủ nghĩa cộng sản, chống chủ nghĩa Mác – Lenin, sở phương pháp luận sử học mácxít- leninnit, đặc biệt học thuyết hình thái kinh tế - xã hội, đấu tranh giai cấp Họ sức xuyên tạc lịch sử để phủ nhận tồn nước xã hội chủ nghĩa “trái với thông lệ xã hội lồi người” “tiên đốn chấm dứt chủ nghĩa cộng sản với kết thúc kỉ XX” 13 Sử học mácxít – lêninnít Liên Xô (cũ) nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu trước đây, Trung Quốc, Việt Nam, có nhiều thành tựu to lớn, đấu tranh mạnh mẽ, có hiệu chống khuynh hướng sai lầm, phản động nước Tuy nhiên, Sử học mácxít – lêninnít nước phạm sai lầm chủ nghĩa giáo điều, công thức, biệt lập, nên hạn chế nhiều phát triển Sử học Cùng với việc cải cách, đổi đất nước, Sử học mácxít “đổi mới”, “cải cách” sở bảo vệ, vận dụng, phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin, phù hợp với tình hình, điều kiện giới ngày Ví như, Trung Quốc, Sử học nước “đã đẩy nhanh tiến trình cận đại việc vận dụng phương pháp lí luận nhân loại học, xã hội học chủ nghĩa Mác truyền vào từ phương Tây từ kỉ XIX khơng cịn nghi ngờ mà ngày nay, Sử học Trung Quốc muốn phát triển mạnh đạt nhiều thành tựu phải thực sở quan điểm sử học chủ nghĩa Mác” 14 Trong xu hướng chung thời đại, bật lên với việc quốc tế hố đời sống xã hội, với việc xích gần lại dân tộc, sử học giới, qua đại hội, hội thảo khoa học, sách, tạp chí thể tinh thần đấu tranh cho việc nhận thức lịch sử khứ, xây dựng hiểu biết, tình hữu nghị, đấu tranh cho hồ bình, tiến bộ, văn minh (Đại hội Sử học quốc tế Canada 1995, Đại hội Sử học châu Á 1994 thể quan điểm vậy) Các nhà sử học tiến xích lại gần quan niệm ý nghĩa lịch sử với sống, vai trò sử học việc hình thành người thiên niên kỉ 15 Philippe Moreau Defarges, Les relations internationales duns monde d'aujourd'hui, ème edition actualisée et augmentée Ed STH Paris 1992 Chapitre 13 Vương Học Điền, Diễn biến trào lưu sử học thời kỳ mới, Thông tin khoa học xã hội, chuyên đề Sử học đại hoá, số 3/1995, Viện Thông tin Khoa học Xã hội, thuộc Trung tâm Khoa học Xã hội Nhân văn 14 Henri Monist, Maciej Serwanki L’Histoirre et ses fonctions, L’Harmatan, Paris, 2000, trang 120 15 10 sáng suốt” Pie Đại đế nữ hoàng Catherine II vào kỉXVIII, sách trình bày chinh phục thuộc địa Trung Á kỉ XIX rủ bỏ ách thống trị phong kiến, sách mở rộng phần đóng góp Liên Xơ giảm bớp phần đóng góp Anh Mĩ chiến thắng chống Đức quốc xã kỉ XX Cách nhìn lịch sử có từ thời Stalin y nguyên thời Khrutsốp Brejnev Nhóm nhà sử học Xô Viết cho mắt “Lịch sử nước Pháp” Tập vượt qua 18 kỉ từ trận đánh Alésia việc chiếm ngục Bastile Sở dĩ câu chuyện kể chóng vánh khó lý giải ánh sáng đấu tranh giai cấp việc chinh phục vùng Gaule, xâm lăng nhũng người dã man, chiến tranh 100 năm việc xây dựng thành Versailles Về thời Trung cổ, chức Giáo hội tỏ bị đánh giá thấp nhiều, người ta khơng nói lời hành hương, người ta khơng nói đến thập tự chinh, người ta nói đến việc xây cất nhà thờ để lưu ý tiến kĩ thuật Về thời cận đại, người ta ưu trình bày việc quân chủ Capatien có ý định củng cố nhà nước dân tộc; người ta nhấn mạnh vào dậy nông thôn Poitou, Bretagne, Languedoc tỉnh khác Tập thứ hai ba quát kỉ XIX từ 1879 đến 1918 Ở đó, nhà Sử học Xơ Viết thấy dễ chịu nhất; họ việc rút từ phần viết Marx, Engels Lê-nin để làm rõ suy vong quý tộc phong kiến, lên giai cấp tư sản, hình thành giai cấp vô sản công nhân, tầm quan trọng giai cấp trung lưu, liên minh đối đầu giai cấp, vào năm 1789, 1815, 1830, 1848, 1871, 1880, 1914 Tập thứ ba giới hạn thời kì bầu cử 1919 đến bầu cử năm 1978 Về lịch sử đảng cộng sản mối quan hệ với xã hội Pháp Với chi tiết phong phú hay người ta kể làng sóng bãi cơng cơng nhân, phân biệt tái thống tổ chức công đoàn, trận đánh đầy ấn tượng kháng chiến Nhưng người ta lại im lặng với giai đoạn thỏa hiệp; việc Doriot có mặt ban lãnh đạo năm 1920 đầu năm 1930; nhũng dấu ấn nặng nề Staline nhũng thay đổi đường lối năm 1928, 1934, 1939, 1947, nhũng gặp gỡ vài lãnh tựu cộng sản với bọn chiếm đóng quốc xã vào mùa hè năm 1940; diễn biến khác Hình thái kinh tế-xã hội đời tạo khả giải phóng phát triển lực lượng sản xuất lên nấc thang so với hình thái kinh tế-xã hội, đồng thời xây dựng ngày hoàn thiện quan hệ sản xuất phù hợp Đó q trình người giải phóng khỏi áp bức, bóc lột, bất cơng, phát triển tồn diện Phát triển đấu tranh mặt đối lập, q trình giải mâu thuẫn vật Đó trình cũ, lạc hậu thay mới, tiến thông qua đường phủ định biện chứng, tạo khuynh hướng phát triển tất yếu ngày tiến hoàn thiện cũ lạc hậu không nằm phương diện vật chấtkinh tế, tức lực lượng sản xuất quan hệ sản xuất cũ, để cuối phải xóa bỏ xiềng xích để tạo phát triển xã hội, mà nằm phương diện trị, tức giai cấp bóc lột, mà giai cấp vơ sản có khả sứ mệnh lãnh đạo cách mạng xã hội cách mạng trị, tạo phát triển vật chất Xây dựng nhà 17 nước pháp quyền thật dân, dân dân Phát triển xuất phát từ thực tế, từ thấp tới cao, từ tới nhiều, từ yếu tới mạnh, bao hàm số giai đoạn phát triển có đường cong, đường dích dắc, vừa liên tục vừa đứt đoạn, vừa có tính phổ biến vừa mang tính đặc thù thơng qua đấu tranh mặt đối lập theo đường phủ định phủ định bao hàm bước tiệm tiến bước nhảy vọt Cần có nhận thức đắn, phân biệt phương tiện, nấc thang tiêu chẩn phát triển Như yếu tố người, lực lượng sản xuất quan trọng nhất; xuất lao động liên quan đến phát triển xã hội, chưa phải tiêu chuẩn phát triển Phải coi nấc thang tiến đến mục đích phát triển Chủ nghĩa Mác khám phá chế phát triển, đưa mơ hình giải thích phát triển lịch sử qua việc diễn giải ba mâu thuẫn nội xã hội hiểu qui luật phát triển xã hội Mâu thuẫn chủ yếu qui định phát triển xã hội mâu thuẫn người với tự nhiên Đó mâu thuẫn ý thức vô thức Con người, lao động mình, tác động vào tự nhiên, cải tạo tự nhiên, bắt lực lượng phải hoạt động theo ý muốn Giải mâu thuẫn người với tự nhiên làm lực lượng sản xuất phát triển Mâu thuẫn thứ hai mâu thuẫn lực lượng sản xuất quan hệ sản xuất Lực lượng sản xuất nhân tố động, phát triển khơng ngừng, đến lúc khơng cịn phù hợp với quan hệ sản xuất chi phối, mâu thuẫn gay gắt phá vỡ quan hệ sản xuất cũ làm nảy sinh quan hệ sản xuất phù hợp với lực lượng sản xuất phát triển Mâu thuẫn thứ ba xảy quan hệ sản xuất thượng tầng kiến trúc xã hội Khi quan hệ sản xuất cũ bị phá vỡ, quan hệ sản xuất thiết lập, thượng tầng kiến trúc cũ khơng cịn phù hợp Mâu thuẫn quan hệ sản xuất với thượng tầng kiến trúc cũ dẫn đến phá vỡ thượng tầng cũ hình thành thượng tầng kiến trúc phù hợp với quan hệ sản xuất Các hệ thống lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất, thượng tầng kiến trúc hợp thành cấu trúc xã hội mà Mác gọi hình thái kinh tế xã hội Mác Ăng-ghen chứng minh, trình phát triển, xã hội lồi người trải qua năm hình thái kinh tế xã hội: Chế độ công xã nguyên thủy; Chế độ chiếm hữu nô lệ; Chế độ phong kiến; Chế độ tư chủ nghĩa Chế độ cộng sản chủ nghĩa Như toàn thời kỳ lịch sử qua phát sinh, phát triển diệt vong hình thái kinh tế xã hội Thời điểm cho chuyển biến từ hình thái kinh tế xã hội sang hình thái kinh tế xã hội khác cách mạng xã hội Cách mạng xã hội nổ sau lực lượng sản xuất phát triển đến mức mâu thuẫn gay gắt với quan hệ sản xuất cũ, buộc phải phá bỏ để mở đường cho lực lượng sản xuất phát triển Trong năm cuối kỉ XIX đầu kỷ XX, Lê-nin tiến hành hoàn thiện nhận thức luận vật biện chứng Ơng xây dựng học thuyết mác-xít phản ánh Theo học thuyết này, nhận thức người phản ánh tồn tại, khái niệm phản ánh thực tế Tuy nhiên, phản ánh gương ảnh Nó “là 18 chép gần tạo ảnh nói đến thống hồn tồn thật vơ lý Bởi lẽ q trình nhận thức hoạt động phức tạp, chia hai, dích dắc, bao gồm khả tưởng tượng xa thực tế” Lê-nin đưa nguyên tắc nhận thức lịch sử sau: Thứ xem xét chung riêng thể thống biện chứng chúng vốn có thực tế Thứ hai thừa nhận thực tiễn tiêu chuẩn chân lý khách quan chủ yếu nhận thức bao gồm nhận thức lịch sử 2.2 SỬ HỌC MARXIST Ở TRUNG QUỐC 2.2.1 Sự truyền bá triết học Mác Trung Quốc Sự truyền bá triết học Mác Trung Quốc diễn suốt kỷ XX Đây trình lịch sử lâu dài “trăm sông dồn biển”, tinh hoa văn hoá truyền bá rộng khắp cho quảng đại quần chúng Trong trình lịch sử này, khởi đầu truyền bá, nội dung phương thức truyền bá, phạm vi đối tượng truyền bá có đặc sắc Từ khởi đầu truyền bá mà xem xét, đầu kỷ XX, dựa vào tình hình phát triển mạnh mẽ chưa có chủ nghĩa xã hội lúc đó, đồng thời phù hợp với nhu cầu khách quan việc cải cách xã hội Trung Quốc, trước sau từ hướng khác Nhật Bản, châu Âu Liên Xô, triết học Mác du nhập vào Trung Quốc thông qua nhiều đường phương thức Đầu tiên, việc truyền bá triết học Mác vào Trung Quốc xuất phát từ Nhật Bản – quốc gia tư chủ nghĩa gần Trung Quốc Ở đó, hầu hết trào lưu tư tưởng mới, bao gồm chủ nghĩa Mác, thịnh hành Do thuận tiện giao thông chi phí khơng cao, nên Nhật Bản thu hút số lượng lớn người trẻ tuổi có tham vọng mở rộng kiến thức đến học tập, đồng thời mở đường du nhập triết học Mác vào Trung Quốc Những người chịu ảnh hưởng chủ nghĩa Mác truyền bá vào Trung Quốc Trần Bác Hiền, Lý Đại Chiêu, Lý Đạt, Lý Hán Tuấn, Hồ Hán Dân, v.v Họ du học Nhật Bản trình học tập tiếp thu, chịu ảnh hưởng triết học Mác; sau đó, họ dịch tác phẩm chủ nghĩa Mác giới thiệu Trung Quốc Về mặt thời gian, trước năm 1927, triết học Mác truyền vào Trung Quốc chủ yếu từ đường Nhật Bản, sau đó, vị trí chủ đạo chuyển cho đường từ Liên Xô Thông qua việc truyền bá đường Nhật Bản, người dân Trung Quốc có nhận thức ban đầu triết học Mác, nhận thức ban đầu chứa đựng dấu ấn người Nhật Bản Điều trước tiên biểu nội dung truyền bá, nhận thức lý giải học giả Nhật Bản triết học Mác nghiêng quan điểm vật lịch sử Chịu ảnh hưởng điều đó, ban đầu truyền bá triết học Mác vào Trung Quốc lấy quan điểm vật lịch sử làm nội dung Tiếp theo, mặt hình thức, người Trung Quốc dựa theo cách dịch cách dùng học giả Nhật Bản hầu hết khái niệm triết học Mác (như chủ nghĩa vật, phép biện chứng) dùng chúng ngày Có thể nói, người Nhật “người thầy khai sáng triết học Mác” người Trung Quốc 19 Tiếp truyền bá triết học Mác từ châu Âu nhóm niên Trung Quốc tiến (như Chu Ân Lai, Thái Hoà Sâm, v.v.) tiếp thu truyền bá Thông qua học tập tiếp thu kinh nghiệm thực tế nước châu Âu, Pháp, Đức, v.v., nhóm khơng hiểu rõ hình thái ban đầu triết học Mác, mà nắm rõ bối cảnh văn hoá, xã hội, v.v dẫn đến đời triết học Mác Họ thông qua thư từ, viết, v.v để trình bày hiểu biết giới thiệu nước Sau nước, họ tiếp tục đội ngũ chủ lực giới thiệu, truyền bá triết học Mác châu Âu cho đông đảo nhân dân Sự du nhập triết học Mác từ Liên Xơ chủ yếu thơng qua hình thức tài liệu, giáo trình, sách giáo khoa Hình thức có ưu điểm có tính hệ thống, tính thống; đó, xuất sau chiếm thượng phong giữ địa vị “chính thống” Trung Quốc suốt gần 50 năm Đến năm 80 kỷ XX, tình hình bắt đầu có biến đổi Tổng quan nguồn du nhập triết học Mác vào Trung Quốc, nhận thấy triết học Mác hoà quyện với phong trào cách mạng nở rộ toàn giới Triết học Mác từ ba hướng khác nhau, hợp thành dòng chảy đổ Trung Quốc, tạo nên trào lưu mạnh mẽ, ảnh hưởng sâu rộng, với khí hừng hực – điều thấy lịch sử triết học Trung Quốc Đây đặc trưng giai đoạn triết học Mác Trung Quốc Bên cạnh đó, cần phải thừa nhận rằng, xuất phát điểm phát triển triết học Mác Trung Quốc không cao, chủ yếu lấy “đồ cũ” (nghĩa thông qua nhận thức, lý giải phát triển người khác) để làm xuất phát điểm, không tiếp xúc nhiều chưa nghiên cứu sâu hình thái ban đầu triết học Mác (các nguyên tác C.Mác Ph.Ăngghen) Đây coi thiếu sót phát triển triết học Mác Trung Quốc Sự truyền bá triết học Mác Trung Quốc chủ yếu trải qua hình thức giai đoạn sau: là, từ giới thiệu thông qua dịch tài liệu đến giới thiệu mang tính truyền đạt (như giảng dạy, tập huấn, v.v.); hai là, từ giới thiệu mang tính truyền đạt đến giới thiệu mang tính đại chúng; ba là, từ giới thiệu mang tính đại chúng đến giới thiệu mang đặc trưng Trung Quốc Đây trình chuyển dần từ bị động sang chủ động, chuyển từ dựa vào người khác đến tự chủ động sáng tạo Sự giới thiệu thơng qua việc dịch tài liệu bước khởi đầu việc truyền bá triết học Mác vào Trung Quốc Một dân tộc muốn tiếp thu văn hoá tư tưởng dân tộc khác, trước hết phải xuất phát từ việc hiểu rõ nội dung nó, có nghĩa tất yếu phải thơng qua dịch thuật Giới thiệu thông qua dịch thuật bước Sự truyền bá triết học Mác vào Trung Quốc khởi đầu việc dịch thuật, bao gồm dịch nguyên tác triết học Mác (từ việc trích dịch đến dịch toàn tác phẩm) dịch tác phẩm, viết, v.v học giả nước (từ viết riêng lẻ đến giáo trình mang tính hệ thống) 20 Từ giới thiệu mang tính dịch thuật đến giới thiệu mang tính truyền đạt hình thức chuyển biến truyền bá triết học Mác Trung Quốc Điều thể người Trung Quốc bắt đầu ý đến việc khắc phục tính hạn chế việc chuyển dịch từ ngôn ngữ sang ngôn ngữ khác, đồng thời thử nghiệm thói quen biểu đạt ngơn ngữ để truyền đạt lại nhận thức lý giải học giả nước triết học Mác (ví dụ, tác phẩm Lý Đại Chiêu, Lý Đạt năm 20 kỷ XX) So với giới thiệu mang tính dịch thuật, giới thiệu mang tính truyền đạt bước tiến hình thức truyền bá triết học Mác Trung Quốc Từ giới thiệu mang tính truyền đạt đến giới thiệu mang tính đại chúng thay đổi hình thức truyền bá lần thứ hai (như “Triết học đại chúng” Ngãi Tư Kỳ thập niên 30 kỷ XX) Điều phản ánh việc truyền bá triết học Mác Trung Quốc tiến thêm bước gắn liền với đời sống xã hội người dân Trung Quốc, đồng thời biểu việc truyền bá triết học Mác Trung Quốc bắt đầu có tính chủ động sáng tạo, học giả nước ngồi khơng cịn địa vị độc tôn trước Từ giới thiệu mang tính đại chúng đến giới thiệu mang tính “Trung Quốc hố” thay đổi hình thức truyền bá triết học Mác vào Trung Quốc lần thứ ba Hai tác phẩm Mao Trạch Đông: Bàn thực tiễn Bàn mâu thuẫn coi tiêu biểu cho q trình Trung Quốc hố truyền bá triết học Mác Trung Quốc Lúc này, nội dung triết học Mác gắn chặt với công tổng kết kinh nghiệm cách mạng dung hồ với tinh hoa văn hố truyền thống Trung Quốc Kết cấu biểu đạt triết học Mác trở nên gần gũi với người Trung Quốc hơn; đồng thời, trình truyền bá triết học Mác Trung Quốc, người Trung Quốc có cống hiến riêng Việc truyền bá triết học Mác vào Trung Quốc trải qua lần thay đổi hình thức thể tính thống cao độ phát triển lịch sử, phát triển nhận thức người phát triển lơgíc lý luận; phù hợp với quy luật chung phát triển, dung hồ giao lưu văn hố tư tưởng dân tộc khác Việc truyền bá triết học Mác Trung Quốc thực hai nhóm người, người làm cách mạng người làm công tác triết học Trước năm 1927, phân biệt khơng rõ ràng Nhóm người tiếp thu triết học Mác, Trần Độc Tú, Lý Đại Chiêu, v.v vừa người có khả sáng tạo lý luận, vừa người lãnh đạo phong trào cách mạng Sau năm 1927, có thay đổi nhiệm vụ tình cách mạng Trung Quốc, bắt đầu xuất nhóm người truyền bá khác nhau: nhóm trí thức làm cơng tác triết học, nhóm người trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng Bản thân họ có nhiều điểm khác nhau: quan điểm khác nhau, đối tượng phạm vi truyền bá khác nhau, nội dung phương thức truyền bá mn hình mn vẻ 21 Nhóm phần tử trí thức làm công tác triết học chủ yếu hoạt động Thượng Hải, Bắc Bình (Bắc Kinh), vốn khu vực thống trị Quốc dân Đảng Những người dựa vào điều kiện văn hoá – xã hội thuận lợi thành phố nhận thức thân phương thức quen thuộc (như dịch thuật, nghiên cứu lý luận, trước tác lý luận, giảng dạy, v.v.) để tiến hành truyền bá Đối tượng truyền bá họ học sinh, sinh viên, nhân viên cơng nhân thành phố; mục đích mở rộng ảnh hưởng triết học Mác, thu hút ngày nhiều người tham gia cách mạng Thông qua nỗ lực nhóm người làm cơng tác triết học ưu tú, Lý Đạt, Ngãi Tư Kỳ, Trần Duy Thực, Thẩm Chí Viễn, Hồ Thằng, v.v triết học Mác từ chỗ khơng có địa vị trở thành học thuyết có sức ảnh hưởng lớn Trung Quốc Nhóm thứ hai bao gồm người tham gia lãnh đạo phong trào cách mạng, tiêu biểu Mao Trạch Đơng Nhóm hoạt động chủ yếu vùng địa cách mạng rộng lớn Phương thức truyền bá họ trước hết áp dụng phương pháp, lập trường, quan điểm, v.v triết học Mác để phân tích tình hình nhiệm vụ cách mạng, lựa chọn đường cách mạng phù hợp với thực tế cách mạng Trung Quốc, vạch chiến lược đường lối, phương châm, sách cách mạng; bước phương pháp hoá triết học Mác, nhằm cung cấp cho cấp cán đội ngũ lãnh đạo quân đội vùng địa cách mạng phương pháp tư tưởng để áp dụng thực tế tác chiến Sự nỗ lực nhóm giúp cho việc truyền bá triết học Mác Trung Quốc vượt khỏi phạm vi hạn hẹp lý luận học thuật, giúp triết học Mác thâm nhập cách sâu rộng vào tất lĩnh vực đời sống xã hội cách mạng xã hội, phát huy chức xã hội triết học Mác Sự truyền bá triết học Mác Trung Quốc vốn có đặc trưng riêng đúc rút học kinh nghiệm Ban đầu, truyền bá triết học Mác Trung Quốc lấy quan điểm vật lịch sử làm xuất phát điểm, tiến đến phát triển phép biện chứng vật, cuối dựa vào giáo trình triết học Liên Xơ năm 30 kỷ XX để thực thống chủ nghĩa vật biện chứng chủ nghĩa vật lịch sử Có thể coi việc lấy chủ nghĩa vật biện chứng chủ nghĩa vật lịch sử làm nội dung khuôn mẫu đóng góp Trung Quốc q trình truyền bá triết học Mác Tuy nhiên, việc tôn sùng triết học Mác thống, tuyệt đối hố chí, thần thánh hố thời gian dài cản trở sức sống triết học Mác, làm cho tư người trở nên cứng nhắc, cố định Bài học kinh nghiệm vấn đề đúc rút cách toàn diện hệ thống sau Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ XI Từ đó, triết học Mác bắt đầu khỏi trói buộc mơ thức truyền thống bước vào giai đoạn phát triển Tiếp theo, triết học Mác du nhập vào Trung Quốc, vơ số trào lưu tư tưởng thời kỳ “Ngũ Tứ” Nhờ có tính thực tiễn tính giai cấp rõ ràng, nên từ lúc du nhập, triết học Mác gắn bó chặt chẽ với việc giải vấn đề thiết phát triển xã hội 22 Trung Quốc Đồng thời, lấy việc phù hợp đáp ứng nhu cầu phát triển thực tế cách mạng giai cấp vô sản làm mục tiêu tôn chỉ, điều vơ có lợi cho phát triển cách mạng Trung Quốc Nhưng, vật có tính hai mặt Triết học Mác từ du nhập vào Trung Quốc kết hợp chặt chẽ với thực tiễn cách mạng, nhanh chóng ứng dụng thực tế Điều làm cho trình thâm nhập triết học Mác vào Trung Quốc thiếu giai đoạn chuẩn bị quan trọng giai đoạn nghiên cứu tuyên truyền lý luận, làm cho việc truyền bá thiếu sở vững người truyền bá không chuẩn bị đầy đủ mặt lý luận; đó, khó tránh khỏi ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển sau lý luận thực tiễn Thứ ba, việc vào nhu cầu thực tế phát triển xã hội Trung Quốc để truyền bá triết học Mác có tính lịch sử hợp lý Nhưng, hành động cụ thể “nhu cầu thực tế” thường dễ bị giải thích lệch lạc tự ý thay đổi Vấn đề giải thích lệch lạc mà thơng thường vào nhu cầu thực để nhấn mạnh nêu bật số nội dung mà bỏ qua nội dung khác, làm tách biệt mối liên hệ nội phận triết học, phá vỡ tính chỉnh thể lý luận Ví dụ việc lấy chủ nghĩa vật lịch sử làm sở cho lý luận đấu tranh giai cấp học thuyết cách mạng xã hội, nhu cầu thực tế công cách mạng xã hội Trung Quốc nhấn mạnh đặt lên vị trí hàng đầu; học thuyết người triết học Mác, đặc biệt học thuyết phát triển tự do, tồn diện người bị lãng quên thời gian dài Vấn đề tự ý thay đổi biểu chủ yếu việc biến nhu cầu khách quan phát triển xã hội thành nhu cầu chủ quan người Xuất phát từ nhu cầu chủ quan cá nhân tốt xấu cá nhân để “gọt đẽo” triết học Mác, coi “triết học chiến đấu” – tên gọi khác triết học Mác, quan điểm “sùng bái cá nhân” lý luận vai trò anh hùng lịch sử cho quan điểm cần phải khẳng định 2.2.2 Sử học Marxist Trung Quốc Nghiên cứu lịch sử lĩnh vực học thuật gắn bó sớm với việc vận dụng triết học Mác Trung Quốc Đầu năm 20 kỷ XX, Lý Đại Chiêu cho đời ba sách tiếng: Bài giảng quan điểm vật lịch sử, Bài giảng lịch sử tư tưởng sử học, Sử học yếu luận giới sử học xem cột mốc việc vận dụng chủ nghĩa Mác làm kim nam cho công tác nghiên cứu sử học Tiếp theo Lý Đại Chiêu, nhóm nhà sử học mới, Quách Mạt Nhược, Lã Trấn Vũ, Phạm Văn Lan, Hầu Ngoại Lư, Tiển Bá Tán, v.v thập niên 30 – 40 cho đời hàng loạt tác phẩm kiệt xuất: Quách Mạt Nhược có Nghiên cứu xã hội cổ đại Trung Quốc, Lã Trấn Vũ có Nghiên cứu xã hội Trung Quốc trước đây, Phạm Văn Lan có Trung Quốc thơng sử giản biên, Hầu Ngoại Lư có Trung Quốc tư tưởng thơng sử, Tiển Bá Tán có Trung Quốc sử cương, v.v Điều làm cho cơng tác nghiên cứu sử học Trung Quốc bước vào giai đoạn hoàn toàn mới, đồng thời tạo nên sử học chủ nghĩa Mác Ngoại trừ nhà sử học tiêu biểu có ảnh hưởng việc nghiên cứu sử học chủ nghĩa Mác trên, cần phải nhắc đến Ngô Thừa Sỹ, 23 người tiếng lĩnh vực nghiên cứu quốc học miền bắc Trung Quốc Ơng học trị lớn Chương Thái Viêm, nhà kinh học tiếng, giảng dạy nhiều trường đại học, chủ nhiệm khoa Quốc học trường Đại học Bắc Bình Trung Quốc Trước ảnh hưởng việc truyền bá rộng rãi triết học Mác, ông tiếp thu giới quan phương pháp luận triết học Mác, đồng thời vận dụng vào thực tiễn giảng dạy nghiên cứu quốc học, mở vấn đề lĩnh vực nghiên cứu quốc học truyền thống hệ sau tôn vinh “người đặt móng cho việc vận dụng phương pháp biện chứng quan điểm vật lịch sử vào nghiên cứu Kinh học Trung Quốc vào lĩnh vực Văn tự học” Sau Trung Quốc thành lập, triết học Mác, đặc biệt chủ nghĩa vật lịch sử chiếm ưu tuyệt đối địa vị chủ đạo nghiên cứu lịch sử, mở cục diện nghiên cứu sử học Nhờ vậy, nhiều kiện nhân vật lịch sử đánh giá cách khách quan, cơng bằng; số vấn đề bị bóp méo hiểu sai khôi phục lại diện mạo ban đầu Trong đạt thành tích quan trọng, cần phải ý điều là, việc vận dụng triết học Mác vào lĩnh vực nghiên cứu sử học Trung Quốc giai đoạn tách rời điều kiện, hoàn cảnh lịch sử xã hội mà đề cập đến Đây thời kỳ mà sai lầm lý luận người lãnh đạo chủ chốt vấn đề “tả khuynh” đạo tư tưởng Đảng, mang lại cho vận dụng triết học Mác nghiên cứu sử học khơng biết rắc rối, chí phá hoại nghiêm trọng Nghiên cứu sử học chốc biến thành cơng cụ đấu tranh trị, gọi “sử học ám chỉ” điển hình “Văn cách” (cách mạng văn hoá) Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, với tinh thần thực cầu thị Đảng, việc vận dụng triết học Mác lĩnh vực nghiên cứu sử học đặt đường ray Nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc lĩnh vực học thuật quan trọng trình vận dụng triết học Mác Trung Quốc Những người tiến hành cơng việc khơng hồn tồn nhà mácxít, Hồ Hán Dân, Phạm Thọ Khang Hồ Hán Dân nguyên lão Quốc dân Đảng, ông vận dụng quan điểm vật lịch sử để nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc, xem quan điểm vật lịch sử công cụ phương pháp nghiên cứu khoa học có giá trị cao Đầu năm 20 kỷ XX, ông cho đời tác phẩm Nghiên cứu vật lịch sử triết học Trung Quốc Từ sở kinh tế xem xét chế độ gia tộc, v.v Hồ Hán Dân đánh giá người “mở đường cho việc nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc”, “khơi dòng cho việc vận dụng quan điểm vật lịch sử vào nghiên cứu lịch sử tư tưởng văn hố Trung Quốc” Cịn Phạm Thọ Khang, vào năm 30 kỷ XX, cho đời tác phẩm Lịch sử triết học Trung Quốc thông luận, sách lịch sử triết học Trung Quốc vận dụng phương pháp mới, quan điểm triết học Mác Trong số người vận dụng quan điểm triết học Mác vào nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc đại đa số người mácxít Những nhà mácxít lực lượng chủ lực, Đỗ Quốc Tường Kê Văn Phủ đại biểu tiêu biểu Đỗ Quốc Tường nhà nghiên cứu lâu năm việc vận dụng quan điểm vật lịch sử vào nghiên cứu triết học thời 24 Tiên Tần Hai tác phẩm ông Khái quát tư tưởng chư tử thời Tiên Tần Một số nghiên cứu chư tử Tiên Tần đánh giá hai tác phẩm điển hình việc vận dụng quan điểm vật lịch sử phương pháp biện chứng vật để nghiên cứu tư tưởng cổ đại Trung Quốc, sau giới học thuật đánh giá cao Kê Văn Phủ viết 90 vạn chữ nghiên cứu lịch sử tư tưởng triết học Trung Quốc, phản ánh khả vận dụng cách linh hoạt kiến giải sáng tạo ông việc áp dụng quan điểm vật lịch sử vào nghiên cứu lịch sử triết học Sau Trung Quốc thành lập, việc vận dụng triết học Mác vào nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc bước vào giai đoạn phát triển Trước giai đoạn 30 năm, đặc điểm vận dụng người vận dụng phạm vi vận dụng không ngừng mở rộng Dưới ảnh hưởng quan điểm mới, phương pháp mới, có hàng loạt tác phẩm liên tiếp đời, Trung Quốc triết học sử tân biên Phùng Hữu Lan, Trung Quốc triết học sử Nhiệm Kế Dũ Hạn chế thời kỳ dập khn máy móc chủ nghĩa giáo điều, đơn giản hoá, chưa trọng nghiên cứu đầy đủ đặc điểm triết học Trung Quốc quy luật đặc thù phát triển lịch sử triết học Trung Quốc Ngoài ra, tham dự, chi phối trị nghiên cứu học thuật, việc nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc chốc trở thành phận đấu tranh trị Đặc điểm vận dụng triết học Mác 20 năm sau giai đoạn chỗ, sở khôi phục trạng thái bình thường, vận dụng ngày mang tính lý tính, ngày có tính khoa học hợp lý; đồng thời với việc nhấn mạnh phải kiên trì lập trường, quan điểm, phương pháp đạo chủ nghĩa Mác nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc, cần tơn trọng ý đến hình thái biểu đặc thù quy luật đặc thù phát triển lịch sử triết học Trung Quốc; đồng thời với việc nhấn mạnh phải kiên trì phương pháp nguyên tắc triết học Mác nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc, cần phải tham khảo, học tập phương pháp mới, quan điểm Điều thúc đẩy việc nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc bước vào thời kỳ phong phú đa dạng trước 2.3 SỬ HỌC VIỆT NAM Trong thời kỳ đất nước tiến hành độ lên CNXH, phát huy kinh tế thị trường, mở rộng hội nhập quốc tế cần phát huy nội lực, nguồn lực trí tuệ sức mạnh tinh thần người Việt Nam Hơn kinh tế có bước tiến, có thời để hội nhập, tham gia vào tổ chức kinh tế lớn nhiều vấn đề đặt ra; phát triển kinh tế phải theo định hướng XHCN, hội nhập với kinh tế đại phải gìn giữ, phát huy truyền thống, hịa nhập với giới phải giữ sắc dân tộc Đó vấn đề lớn mà khoa học giáo dục phải gánh vác phần không nhỏ, mà quan điểm nhà nghiên cứu khoa học, quan điểm người giảng dạy khâu trực tiếp giải vấn đề Quan điểm để nhìn nhận vấn đề, để nghiên cứu khoa học phương pháp luận khoa học 25 Như biết, phương pháp luận đời với đời khoa học Nhưng định hướng theo quan điểm vấn đề ln ln có tranh cãi, chí đối lập nhau, nhiều giai cấp đối kháng nên phương pháp luận có nhiều định hướng khác Do vậy, lấy phương pháp làm tảng nghiên cứu khoa học nói cung, nghiên cứu sử học nói riêng vấn đề đặt Phương pháp luận tư sản phục vụ cho tiểu số giai cấp thống trị Phương pháp luận macxit phục vụ cho đa số dân tộc, nhân loại người lao động Với tính chất ta chọn phương pháp luận macxit làm tảng cho nghiên cứu khoa học nói chung khoa học lịch sử nói riêng đắn phục vụ lý tưởng cộng sản lẽ là; khoa học chân lý, mà thành tựu suy cho để phục vụ người, phục vụ tiến loài người nên phương pháp luận macxit lựa chọn đắn Bên cạnh phương pháp luận chung khoa học triết học Marx – Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh phương pháp luận sử học dựa vật lịch sử - phương pháp luận sử học macxit Đồng thời khai thác di sản tư tưởng sử học cha ông, tinh hoa văn hoa nhân loại để làm cho phương pháp luận sử học phong phú, hoàn thiện Muốn nắm vững vận dụng phương pháp luận macxit vào giải vấn đề lịch sử trước hết phải nắm vấn đề nhất, cần thiết công tác học tập, nghiên cứu, giảng dạy lịch sử Đó vấn đề đối tượng, chức năng, nhiệm vụ, tính đảng khoa học lịch sử, quan điểm, sở lý luận macxit phương pháp nghiên cứu lịch sử vấn đề phân kỳ lịch sử Nắm vấn đề trực tiếp giúp thu kết tốt, công tác sử học sở để tự tìm hiểu vấn đề khác phương pháp luận sử học Nước Việt Nam thấm nhuần Nho giáo chịu ảnh hưởng sâu đậm Trung Hoa, sử học truyền thống Việt Nam có đặc điểm tương tự với sử học Trung Quốc Theo gương Trung Quốc từ nhà Lý, triều đình đặt chức sử quan để chép sử Thời nhà Trần (1225-1380) tổ chức Quốc sử viện, có nhiệm vụ ghi chép việc làm nhà vua với biến cố quan trọng Sau thời Minh thuộc, nhà Hậu Lê tái lập lại Quốc sử viện Dưới nhà Nguyễn, việc biên chép quốc sử chức trách Quốc sử quán vua Minh Mạng thành lập năm 1820, trọng trước hết việc biên chép việc liên hệ đến chúa Nguyễn Đại Nam thực lục Tính từ đầu thập niên 60 kỷ trước - xuất cụm từ "tứ trụ" sử học mác xít Việt Nam, ngày 27/11/2019 Giáo sư Hà Văn Tấn qua đời, trọn nửa kỷ bốn đại thụ Đinh Xuân Lâm, Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn tạo dựng móng vững phát triển tồn diện sử học Việt Nam Nhìn lại nửa kỷ ấy, đại thụ quốc sử đương đại Việt Nam tạo dựng trao truyền thành phẩm “dát vàng” thật trân quý Một là, sớm "khởi nghiệp" sử học mác xít Việt Nam Hai là, sớm xác lập quan điểm sử học thống quốc sử Việt Nam, xây dựng hệ thống phương pháp luận sử học Việt Nam 26 Ba là, hình thành hệ thống cấu chương trình ngành khoa học lịch sử khoa học nhân văn Việt Nam Bốn là, đào tạo xây dựng đội ngũ nhà sử học nước kế tục phát triển sử học Việt Nam Năm là, đặt viên gạch hội nhập tạo dựng mối quan hệ sử học Việt Nam với sử học quốc tế Ngay hòa bình lập lại miền Bắc, thầy giáo Đinh Xuân Lâm từ trường Trung học Lam Sơn Thanh Hóa chuyển thẳng lên năm thứ Đại học Sư phạm Văn khoa, nơi đồng môn Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng vừa nhập trường, để sau ba đỗ "tam khơi" khóa 1954-1956 Năm sau (1957) có thêm “Á nguyên” Hà Văn Tấn hoàn thành xuất sắc “trình độ 9+2” Cả tân cử nhân giữ lại khoa lịch sử để thầy Đào Duy Anh Trần Văn Giàu giao nhiệm vụ ban đầu có tính “khởi nghiệp” giảng dạy nghiên cứu quốc sử Kết năm 1960-1961, thầy giáo trẻ Hà Văn Tấn 23 tuổi hiệu đính thích Dư địa chí Nguyễn Trãi; hai thầy giáo trẻ Hà Văn Tấn (24 tuổi), Trần Quốc Vượng (27 tuổi) hồn thành cơng bố sách Lịch sử chế độ cộng sản nguyên thủy Việt Nam, Lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam (tập I), Sơ yếu khảo cổ học nguyên thủy Việt Nam; thầy giáo trẻ Phan Huy Lê (27 tuổi) hồn thành cơng bố Lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam (Tập II), Tìm hiểu thêm phong trào nông dân Tây Sơn, Lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam (Tập III), hồn thành Chú thích lịch sử địa lý Quân trung từ mệnh tập Nguyễn Trãi; thầy giáo Đinh Xuân Lâm từ năm 1957 đến 1961 thống lĩnh toàn phần Lịch sử Việt Nam cận đại… Tất thảy cơng trình sử học Việt Nam viết theo quan điểm sử học mác xít Những cơng trình sử học dân chủ cộng hòa kết trực tiếp phân công Giáo sư Đào Duy Anh Giáo sư Trần Văn Giàu, với việc sớm phân kỳ lịch sử quốc gia thành thời kỳ: Thời nguyên thủy, thời cổ trung đại, thời cận đại, thời đại Quan niệm kinh tế - xã hội sở tảng toàn lịch sử, giáo sư “tứ trụ” tập trung nghiên cứu chuyên sâu đề tài chế độ ruộng đất, nơng dân, làng xã, văn hố truyền thống; thực nguyên tắc tiếp cận toàn bộ, toàn diện, đa tuyến lịch sử Việt Nam mối quan hệ với khu vực giới; kiến giải “khoảng trống” lịch sử nhận thức trung thực, khách quan, khoa học phải sử liệu, chứng rõ ràng Sớm phát việc nghiên cứu sử học chưa trình bày hệ thống phương pháp luận, Giáo sư Hà Văn Tấn dựa theo lý thuyết hoạt động Marx để xây dựng mơ hình cấu trúc – hệ thống phương pháp luận sử học Từ thập niên 1970, nhiều vấn đề sử học gì, đối tượng sử học, sử liệu học, phương pháp lịch sử, phương pháp logic… giảng dạy; sở mơn Phương pháp luận sử học thành lập Khoa Sử Đại học Tổng hợp Hà Nội Phần 3: TỔNG KẾT 27 Nhìn chung, sử học trình hội nhập đổi nước có nét chung giống nhau, bên cạnh nét riêng biệt quốc gia, dân tộc Việt Nam, Trung Quốc, Liên Xơ, nhiều chịu ảnh hưởng tư tưởng, văn hóa dân tộc khác Cái nhìn sử học quốc gia có nhìn tổng thể khách quan so với trước Q trình hội nhập, đổi phát triển, góp phần thúc đẩy, tác động phát triển khoa học lịch sử Đưa người đến nhìn tổng thể, đầy đủ khách quan so với nhìn phiến diện so trước Tuy nhiên, bên cạnh tiến vượt bậc với lạm dụng cách thái chủ nghĩa Marxist nghiên cứu khoa học, dẫn đến sai lầm quan điểm, nghiên cứu Vì vậy, tiến hành nghiên cứu vấn đề đó, đặc biệt thời kì đổi hội nhập ta cần có tính khoa học, khách quan, đắn phân tích kĩ lưỡng trước đưa nhận định Nắm vững vấn đề sở, tảng cho hoạt động nghiên cứu, giảng dạy khoa học lịch sử mà lĩnh vực đời sống xã hội 28 Danh mục tài liệu tham khảo C.Mác-Ph.Ăngghen Tuyển tập, tập NXB Sự thật Hà Nội, 1962, trang 304 Guy Bourdé- Hervé Martin, Các trường phái sử học TS Phạm Quang Trung, PGS Vũ Huy Phúc dịch, Viện Sử học Việt Nam, Hà Nội, 2001, trang 15 Trích theo N.A.Êrơphp, Lịch sử gì?, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1981, trang 16, Bản dịch tiếng Việt Theo O Vainxtên, Sở học Tây Âu thời trung đại, Mátxcơva, 1964, trang 77, tiếng Nga O Vaixtên, Sử học Tây Âu thời trung đại, Sdd Trang 309 Giucôp, Phương pháp luận sử học, NXB Na-u-ka (Khoa học), Mátxcơva, 1984, tr 35, tiếng Nga Phan Ngọc Liên (Chủ biên), Lịch sử sử học Việt Nam, NXB Đại học Sư phạm, 2005 Mác Ăngghen Toàn tập, tập 2, trang 202, tiếng Nga V.I.Lênin Toàn tập, Tập 26, trang 58, tiếng Nga 10 V.I.Lênin Toàn tập, Tập 21, trang 54-55, tiếng Nga 11 V.I.Lênin Toàn tập, Tập 20, trang 139-140, tiếng Nga 12 V.I.Lênin Toàn tập, Tập 52, trang 290, tiếng Nga 13 Philippe Moreau Defarges, Les relations internationales duns monde d’aujourd’hui, ème edition actualisée et augmentée Ed STH Paris 1992 Chapitre 14 Vương Học Điền, Diễn biến trào lưu sử học thời kỳ mới, Thông tin khoa học xã hội, chuyên đề Sử học đại hoá, số 3/1995, Viện Thông tin Khoa học Xã hội, thuộc Trung tâm Khoa học Xã hội Nhân văn 15 Henri Monist, Maciej Serwanki L’Histoirre et ses fonctions, L’Harmatan, Paris, 2000, trang 120 16 Những nguyên lí chủ nghĩa Mác-Lênin, Nhà xuất trị quốc gia thật- Hà Nội 2018 17 Phương pháp luận sử học- Tài liệu text- 123doc https://text.123doc.net/document/131740-phuong-phap-luan-su-hoc.htm 18 Một số vấn đề phương pháp luận sử học – tri thức http://lamgiautrithuc3.blogspot.com/2013/08/chuyen-luan-ve-phuong-phap-luansu-hoc.html 29 19 Nguyễn Thị Thuận – Phương pháp luận sử học Tính đảng tính khoa học cơng tác sử học – Luận văn cao học 20 http://baochinhphu.vn/van-hoa/gs-ha-van-tan-va-tu-tru-su-viet/381424.vgp 21 Nguyễn Thế Anh – Nhập môn Phương pháp Sử học ( 1974) – Trường ĐH Văn khoa Sài Gòn 22 Một số vấn đề phương pháp luận phương pháp luận nghiên cứu khóa học lịch sử - Phịng thông tin sử học viện trưởng thông tin khoa học xã hội 23 Các trường phái sử học – Guy Bourdé – Hervé Martin Viện sử học Việt Nam 2001 24 Phương Pháp luận Sử học – Phan Ngọc Liên – NXB ĐHSP Hà Nội (2011) 25 Phương pháp Sử Học – Nguyễn Phương – NXB Phòng Nghiên Cứu Sử Viện Đại học Huế (1964) 30 31 ... Minh, sử học Việt Nam đổi để phát triển mạnh mẽ 1.2 PHƯƠNG PHÁP LUẬN SỬ HỌC Phương pháp luận sử học giới quan sử học lý luận phương pháp nghiên cứu lịch sử Tức vấn đề nhận thức lịch sử xã hội, trường... sau hội thảo khoa học phương pháp luận sử học (1966) Chính điều thơi thúc nhóm tiến hành đề tài nghiên cứu để đưa đến người nhìn thay đổi sử học giới công đổi hội nhập sở tản sử học mácxit, từ làm... thời kì lịch sử đấu tranh quan điểm, học thuật, tư tưởng nhiều vấn đề phương pháp luận Phạm vi nghiên cứu phương pháp luận sử học rộng Phương pháp luận sử học vấn đề quan trọng công tác đào tạo,