NỘI DUNG
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
1.1 Tổng quan chung về phương pháp dạy học sát đối tượng
Dạy học sát đối tượng yêu cầu giáo viên phải hiểu rõ học sinh của mình, từ trình độ nhận thức, động cơ học tập đến sở trường và cá tính Việc nắm bắt tinh thần, thái độ cũng như những ưu nhược điểm của từng học sinh là rất quan trọng Khi giáo viên nhận diện được những thiếu hụt và nhu cầu của học sinh, họ mới có thể lựa chọn nội dung và phương pháp dạy học phù hợp, từ đó tạo ra những tác động hiệu quả và đáp ứng đúng nhu cầu học tập của từng em.
1.2 Quy trình thực hiện dạy học sát đối tượng
Bước 1 Khảo sát học sinh.
Bước 2 Thiết kế, tổ chức dạy học.
Bước 3 Ôn tập lý thuyết.
Bước 4 Xây dựng hệ thống câu hỏi và bài tập theo bốn mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao
Bước 5 Giao nhiệm vụ cho học sinh
Bước 6 Học sinh thực hiện nhiệm vụ, giáo viên theo dõi và hỗ trợ khi cần. Bước 7 Nhận xét, đánh giá học sinh.
2.1 Thực trạng dạy học Vật lý 12 THPT Miền núi Để phục vụ cho hướng nghiên cứu của đề tài, tôi đã tiến hành tìm hiểu thực trạng dạy học bộ môn Vật lý nói chung và phần kiến thức chương Sóng cơ lớp 12 nói riêng ở trường THPT Kỳ Sơn trong năm học 2018 – 2019.
+ Điều tra học sinh tại các lớp
+ Phiếu điều tra nhằm thu thập số liệu cụ thể
+ Dự giờ GV bộ môn
+ Soạn thảo phiếu thăm dò ý kiến của GV
Kết quả điều tra cho thấy: a Việc học của HS
Bảng 2.1: Kết quả điều tra tình hình học tập môn Vật lý của HS
STT Các chỉ tiêu Số lượng
Thái độ học tập môn Vật lý
Yêu thích môn học Bắt buộc phải học Không thích môn học
Thụ động học thuộc lòng không nắm được ý chính
Chú ý lắng nghe GV giảng bài, ghi chép các ý chính, nhớ lâu
Nghe giảng, tham gia tích cực các hoạt động học tập nhóm
Biết cách đọc tài liệu, sưu tầm, tự tìm hiểu, làm ra đồ dùng học tập
Có ý thức chuẩn bị bài mới trước khi đến lớp
Tìm đọc các tài liệu ngoài SGK liên quan đến môn học
Kết quả học tập môn Vật lý của em năm học trước
Loại giỏi Loại khá Loại trung bình Loại yếu kém
Qua bảng 2.1 tôi rút ra nhận xét như sau:
Theo khảo sát, có đến 24,2% học sinh không thích môn Vật lý, cho thấy rằng quan điểm của các em về môn học này vẫn chưa cao Điều này cho thấy sự không hứng thú của học sinh đối với việc học Vật lý.
Học sinh hiện nay vẫn chủ yếu áp dụng phương pháp học thụ động và học vẹt, dẫn đến việc không nắm bắt được ý chính của bài học Mặc dù có 32,3% học sinh thể hiện ý thức lắng nghe và nắm bắt các ý cốt lõi, cũng như 27,4% có ý thức chuẩn bị bài mới, nhưng họ vẫn chưa tìm ra phương pháp học tập sáng tạo và hiệu quả Chỉ 4,7% học sinh tìm đọc tài liệu ngoài sách giáo khoa, 19,4% tham gia tích cực vào các hoạt động học nhóm, và chỉ 8,1% sưu tầm và tự làm đồ dùng học tập Điều này dẫn đến chất lượng tiếp thu kiến thức và kết quả học tập chưa đạt yêu cầu.
- Quan sát những lớp học, tiết học mà GV có tổ chức hoạt động học tập cho
Giao nhiệm vụ phù hợp với năng lực học sinh và cho phép các em tự thực hiện thí nghiệm dưới sự hướng dẫn của giáo viên sẽ tạo ra sự hứng thú và tích cực trong việc học Khi được tổ chức để thể hiện năng khiếu, học sinh sẽ tham gia sôi nổi hơn vào quá trình xây dựng bài học.
GV chỉ sử dụng phương pháp thuyết trình, giảng giải thì không khí học tập rất kém sôi nổi.
Trong năm học 2018-2019, tôi giảng dạy hai lớp 12A2 và 12A4, tiến hành kiểm tra học sinh theo bốn mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao, với kết quả đạt được như sau.
Lớp Số lượng Điểm từ 6 đến 7 Điểm từ 5 đến 6 Điểm dưới 5
Số lượng Tỷ lệ Số lượng Tỷ lệ Số lượng Tỷ lệ
Qua khảo sát phân loại học sinh, tôi đã tìm hiểu đặc điểm, sở thích và khả năng học môn toán của từng em Dựa trên những thông tin này, tôi đề xuất các phương pháp dạy học phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy của giáo viên.
Bảng 2.2: Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học Vật lý của thầy cô hiện nay
T Tên phương pháp Số lượng
Sử dụng thường xuyên Ít sử dụng Không sử dụng
2 Hỏi đáp, thông báo tái hiện 10 3 30 5 50 2 20
5 Dạy học giải quyết vấn đề 10 7 70 2 20 1 10
Hiện nay, giáo viên đã đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, trong đó có 70% giáo viên áp dụng dạy học giải quyết vấn đề và 40% áp dụng dạy học hợp tác Tuy nhiên, vẫn còn một số biện pháp ít được sử dụng thường xuyên, chẳng hạn như dạy học dự án (80%) và biểu diễn thí nghiệm (10%), điều này ảnh hưởng đến việc nâng cao khả năng thực hành thí nghiệm và sáng tạo cho học sinh.
Theo khảo sát ý kiến của các giáo viên dạy chương Sóng cơ Vật lý 12, việc tổ chức cho học sinh tự làm thí nghiệm và chế tạo nhạc cụ dưới sự hướng dẫn của giáo viên sẽ giúp học sinh hiểu rõ hơn về kiến thức và bản chất của hiện tượng, đồng thời kích thích hứng thú học tập và phát triển năng lực cá nhân Tuy nhiên, các phương pháp này chưa được giáo viên chú trọng do việc tổ chức dạy học dự án và thực hiện thí nghiệm thường tốn thời gian và gây ồn ào trong lớp học.
Kết luận: Qua điều tra thực trạng dạy học dạy chương Sóng cơ Vật lý 12
Mặc dù giáo viên hiện nay đã nỗ lực trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy, nhưng sự phổ biến của những phương pháp này vẫn còn hạn chế và hiệu quả chưa đạt được như kỳ vọng.
Nhiều giáo viên dạy môn Vật lý thường đặt ra yêu cầu quá cao, khiến học sinh có trình độ yếu và trung bình gặp khó khăn trong việc nắm vững kiến thức và kỹ năng cơ bản Điều này dẫn đến tình trạng học sinh dễ chán nản và không hứng thú với môn học.
Học sinh vẫn còn thụ động trong việc tiếp nhận và tìm hiểu kiến thức mới, thiếu phương pháp học tập tích cực, dẫn đến tình trạng nhiều em có học lực trung bình hoặc yếu kém.
Từ đó chúng tôi đặt ra câu hỏi đâu là nguyên nhân của thực trạng nêu trên ở Trường THPT Kỳ Sơn.
2.2 Nguyên nhân của thực trạng dạy học Vật lý 12 THPT các trường Miền núi hiện nay.
Hiện nay, nhiều giáo viên đã chú trọng đổi mới phương pháp giảng dạy nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh Tuy nhiên, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực gặp khó khăn do giáo viên cần đầu tư thời gian, công sức và tìm hiểu kiến thức đa dạng Bên cạnh đó, tâm lý ngại thay đổi của một số giáo viên cũng cản trở quá trình này Dù đã có những nỗ lực đổi mới, nhưng nhiều giáo viên vẫn chưa điều chỉnh phương pháp phù hợp với đối tượng học sinh, dẫn đến hiệu quả chưa cao.
- Với học sinh trường THPT Kỳ Sơn học lực còn yếu, các em lại mất gốc nên việc đổi mới dạy học gặp nhiều khó khăn.
Yêu cầu kiểm tra và thi cử hiện nay vẫn chủ yếu tập trung vào việc đánh giá kiến thức lý thuyết, trong khi chưa chú trọng đầy đủ đến khả năng tư duy, sáng tạo và kỹ năng thực hành của học sinh.
HS Chính những điều này đã tạo nên những trở ngại trong việc đổi mới PPDH cho
Nhiều trường phổ thông hiện nay đang đối mặt với tình trạng cơ sở vật chất thiếu thốn, đặc biệt là số lượng phòng thí nghiệm hạn chế trong khi số lớp học đông đúc Tình trạng này là một trong những nguyên nhân chính ảnh hưởng đến hiệu quả của việc đổi mới phương pháp dạy học.
TỔ CHỨC DẠY HỌC SÁT ĐỐI TƯỢNG CHƯƠNG SÓNG CƠ VẬT LÝ 12 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC HỌC
Giáo viên đã thiết kế đề kiểm tra chương 1 môn Vật lý 12 với 20 câu hỏi, được phân chia theo bốn mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao Thời gian làm bài là 25 phút.
5) Từ kết quả thu được và quá trình tìm hiểu đối tượng để phân loại học sinh.
Giỏi Khá TB Yếu Kém
2 Thiết kế, tổ chức dạy học các bài học, chủ đề dạy học chương Sóng cơ theo hướng sát đối tượng học sinh
Chương Sóng cơ là phần tiếp theo của chương Dao động điều hòa, yêu cầu học sinh áp dụng kiến thức từ chương 1 Nắm vững kiến thức và kỹ năng trong chương này sẽ giúp học sinh học dễ dàng hơn về sóng điện từ và sóng ánh sáng Để học tốt chương Sóng cơ, học sinh cần huy động nhiều kiến thức toán học, kỹ năng thực nghiệm và khả năng quan sát, áp dụng vào thực tế Do đó, giáo viên cần tổ chức các hoạt động phù hợp để học sinh có thể nắm vững kiến thức và kỹ năng cơ bản.
2.1 Mục tiêu của chương: Đã nêu ở mục 2.4.1 phần II
- Giáo viên: máy chiếu, clip giao thoa sóng trong thực tế, bộ thí nghiệm sóng dừng, sáo, khèn, phiếu học tập
- Học sinh: sách giáo khoa, các tài liệu liên quan, vật liệu, đồ dùng làm sáo, khèn, giấy A0, bút màu, bút dạ
2.3 Thiết kế hoạt động học tập bài “Sóng cơ và sự truyền sóng cơ”
HĐ 1(5 phút) : Khởi động: Làm nảy sinh vấn đề tìm hiểu về sóng cơ
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
- Kiểm tra bài cũ: Không
- Các em có thích đi du lịch Cửa Lò để tắm biển không?
Các em sẽ rất thích thú với những con sóng từ ngoài khơi chạy xô vào bờ Vậy sóng hình thành như thế nào?
HĐ 2(15 phút): Tìm hiểu sự truyền sóng cơ
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
Chia lớp thành 3 nhóm, mỗi nhóm có 9 học sinh, gồm các cả ba đối tượng: yếu, trung bình, khá Giao mỗi nhóm 1 bảng phụ và bút.
*GV cho HS xem lại thí nghiệm hình 7.1 SGK mà các bạn đã thực hiện và trả lời các câu hỏi:
Câu hỏi 1: Khi nguồn O dao động ta trông thấy gì trên mặt nước?
Câu hỏi 2: Khi có sóng trên mặt nước O, M dao động như thế nào?
Câu hỏi 3: Sóng truyền từ O đến M theo phương nào?
Với nhóm yếu, kém các em sẽ trả lời được CH1, nhóm
TB có thể trả lời được CH1, CH 2, nhóm khá trả lời được 3 câu hỏi.
- GV gợi ý CH 2: Quan sát phương dao động của O và
- GV gợi ý CH3: Quan sát phương lan truyền các vòng tròn từ O tới M.
Nhận xét, đánh giá kết quả các nhóm Chốt lại kiến thức cần nắm về định nghĩa sóng cơ, sóng ngang.
*GV thực hiện thí nghiệm ảo hình 7.2 SGK.Yêu cầu học sinh quan sát trả lời các câu hỏi:
CH 1: Nhận xét phương dao động của lò xo và phương truyền dao động từ vòng này sang vòng khác?
CH 2: Thế nào là sóng dọc?
HS quan sát và thực hiện nhiệm vụ.
HS báo cáo và thảo luận.
Hình 1: Sóng trên mặt nước
Trong bài học, giáo viên hướng dẫn học sinh hiểu rõ phương dao động của lò xo và cách truyền dao động từ vòng này sang vòng khác, giúp hai nhóm học sinh còn lại nắm bắt được kiến thức một cách hiệu quả.
Với CH 2: học sinh thường xem SGK để trả lời GV cần làm rõ để HS nắm được đặc điểm sóng dọc, sóng ngang.
HĐ 3 (20 phút): Tìm hiểu các đặc điểm sóng cơ
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
Sự truyền sóng hình sin là khái niệm khó hiểu đối với học sinh yếu môn toán Giáo viên có thể sử dụng máy chiếu để giúp học sinh quan sát dạng sóng và quá trình truyền dao động từ điểm P đến các điểm khác Việc này không chỉ làm rõ khái niệm mà còn giúp học sinh hình dung dễ dàng hơn về hiện tượng vật lý này.
P1 trong 1 chu kỳ Đặc biệt GV vẽ hình minh họa và đặt ra các câu hỏi để HS nắm vững kiến thức: Dao động cùng pha, ngược pha.
CH 1: Những điểm nào dao động cùng pha, những điểm nào dao động ngược pha?
- Yêu cầu HS đọc SGK và rút ra các đặc trưng của một sóng hình sin. a Biên độ sóng.
- HS quan sát, tiếp thu.
- Phát biểu SGK. b Chu kì của sóng. c.Tốc độ truyền sóng. d Bước sóng. e Năng lượng của sóng.
Để tính bước sóng, học sinh cần nhớ công thức tính quãng đường trong chuyển động thẳng đều Bước sóng được định nghĩa là khoảng cách giữa hai điểm liên tiếp trong một sóng, và công thức tính bước sóng có thể rút ra từ định nghĩa này Các đại lượng cần lưu ý bao gồm: bước sóng (ký hiệu là λ), tần số (ký hiệu là f) và vận tốc sóng (ký hiệu là v) Công thức tính bước sóng là λ = v/f, trong đó λ tính bằng mét (m), v tính bằng mét trên giây (m/s) và f tính bằng hertz (Hz).
- Dùng hình vẽ minh hoạ thêm bước sóng.
- Dưới sự hướng dẫn của GV viết công thức tính bước sóng.
HĐ 4 (5phút): Củng cố, giao nhiệm vụ
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
- Nhóm HS yếu nhắc lại định nghĩa sóng cơ, sóng dọc, sóng ngang Nếu các em chưa nắm vững thì GV mời nhóm HS khá nhắc lại.
- Nhóm HS trung bình nhắc lại định nghĩa, công thức tính bước sóng.
- Giao bài tập về nhà và nhiệm vụ ở nhà.
- Tìm hiểu thêm về nguồn năng lượng sóng và nguồn năng lượng sạch bền vững từ sóng biển.
- Suy nghĩ, thảo luận trả lời.
- Ghi nhận các bài tập.
HĐ 1 (7 phút): Ổn định, vào bài
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
CH 1: Thế nào là sóng dọc? Sóng ngang?
CH 2: Viết công thức tính bước sóng?
CH 3: Một sóng cơ học có f = 50 Hz truyền trong một môi trường với vận tốc 2m/s Tính bước sóng?
Với 3 câu hỏi này GV có thể đánh giá được các em về nhà có học bài cũ và nắm vững kiến thức không Ở CH 3, nếu nhóm HS yếu
HĐ 2 (15 phút): Xây dựng phương trình sóng
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS Đây là một phần khó, vận dụng kiến thức toán nên GV đưa ra câu hỏi phù hợp:
- Tâm O phát sóng, dao động điều hòa với phương trình: u0 = Acost
CH 1: Tính thời gian sóng truyền từ O đến
CH 2: Viết dao động tại điểm M cách O một khoảng là x?
Với nhóm HS yếu, GV gợi ý để HS có thể trả lời được CH1.
Với CH2: GV hướng dẫn để nhóm HS khá cùng xây dựng.
- Theo dõi, tham gia xây dựng bài uM os(t – t ) = Acos(t – x v )
Hđ 3 (23 phút): Củng cố, giao nhiệm vụ
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
Giáo viên đã giao cho lớp 10 câu hỏi trắc nghiệm trong phiếu học tập và yêu cầu học sinh hoàn thành Sau khi làm xong, giáo viên sẽ gọi ngẫu nhiên một em để giải thích lựa chọn đáp án của mình Cuối cùng, học sinh tự chấm điểm cho bài làm của mình.
- Trả lời vào phiếu học tập.
GV chú trọng đến việc cải thiện kỹ năng làm bài trắc nghiệm cho học sinh yếu, vì họ thường có xu hướng chọn đáp án ngẫu nhiên Thầy cô khuyến khích các em áp dụng kiến thức đã học để hiểu bài tốt hơn trong lớp.
Giáo viên giao bài tập về nhà và chia nhóm học sinh để chuẩn bị cho bài học mới Yêu cầu là thực hiện thí nghiệm thực tế theo nhóm về hiện tượng sóng trên mặt nước Học sinh cần chụp hình ảnh và quay clip khi cầm hai vật tạo thành nguồn sóng, đồng thời đưa lên và xuống đều đặn trên mặt nước.
- Ghi nhận các bài tập và nhiệm vụ về nhà.
2.4 Thiết kế hoạt động học tập bài “Giao thoa sóng”
HĐ1 ( 10 phút): Ổn định lớp, kiểm tra, đặt vấn đề vào bài mới
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
CH 1: Viết phương trình sóng tại M cách O một khoảng x?
CH 2: Cho phương trình sóng tại O là u = 10cos20t cm Viết phương trình sóng tại
Nhóm HS trung bình, khá có thể trả lời được cả 2 câu Riêng những em yếu, GV nên nhấn mạnh lại và hướng dẫn câu 2.
Khi đi tắm biển, các em sẽ cảm nhận được sự thú vị từ những con sóng vỗ về bờ Tuy nhiên, khi hai con sóng gặp nhau, hiện tượng giao thoa sóng sẽ xảy ra, tạo ra những hiệu ứng thú vị trên mặt nước.
Hình 2: Thí nghiệm giao thoa
HĐ 2 (10 phút) Tìm hiểu hiện tượng giao thoa sóng nước
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
GV kiểm tra sự chuẩn bị TN ở nhà của các nhóm Đánh giá nhận xét để các em cố gắng.
- GV: Qua hình ảnh các em thu được khi thực hiện nhiệm vụ ở nhà Các em quat sát được hiện tượng nào trên mặt nước?
Hình ảnh mà các em quan sát được trong TN là hiện tượng giao thoa Vậy thế nào là giao thoa sóng?
Giao thoa sóng là hiện tượng xảy ra khi hai hoặc nhiều sóng gặp nhau, tạo ra các vùng tăng cường và giảm cường độ Để hiểu rõ hơn về hiện tượng này, giáo viên cần giải thích cho học sinh lý do tại sao giao thoa xảy ra, giúp các em nắm vững kiến thức và ứng dụng vào thực tiễn.
Những HS đã làm có thể trả lời được:
Trên mặt nước xuất hiện các gợn sóng và vùng mà mặt nước đứng yên.
HĐ 3 ( 10 phút): Tìm phương trình sóng tổng hợp
Hướng dẫn của giáo viên yêu cầu học sinh nắm vững tổng hợp dao động điều hòa và kiến thức toán lượng giác Đây là phần học khó, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc để thực hiện các hoạt động hiệu quả.
Với nhóm HS yếu, trung bình không bắt buộc các em xây dựng phương trình.
Với nhóm HS khá GV có thể gợi ý để các em xây dựng ở bảng nháp.
- CH gợi ý 1: Viết phương trình sóng do S1 gây ra tại M? Viết phương trình sóng do S2 gây ra tại M?
- CH gợi ý 2: Biểu thức sóng tại điểm M do sóng từ S1 và S2 truyền đến?
Gợi ý thêm áp dụng công thức lượng giác: cosa +cosb = 2cos( 2 ) os( 2 ) a b a b
- CH gợi ý 2: Tìm biên độ sóng tổng hợp tại
GV đưa ra công thức cuối cùng:
Học sinh quan sát cùng giáo viên lập phương trình sóng.
- Nắm công thức tính biên độ dao động tổng hợp
HĐ 4 (7 phút): Vị trí cực đại, cực tiểu giao thoa sóng
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
GV tổ chức cho HS thảo luận nhóm cặp đôi
- M dao động với biên độ cực đại khi nào? M dao động với biên độ cực tiểu khi khi nào?
Nhận xét giá trị hiệu đường đi?
GV đưa ra các gợi ý: Những điểm cực đại có biên độ như thế nào? Những điểm cực tiểu có biên độ như thế nào?
Với nhóm HS yếu chỉ cần yêu cầu nắm được thế nào là điểm cực đại, cực tiểu Điều kiện cực đại, cực tiểu giao thoa.
Thảo luận trả lời câu hỏi.
- -Những điểm cực đại thì biên độ cực đại, tức là
- - Những điểm cực tiểu thì biên độ bằng 0, tức là
HĐ 5 (3 phút): Điều kiện giao thoa, sóng kết hợp
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
- Để có giao thao sóng hai nguồn sóng phải có đặc điểm gì?
- Chốt kiến thức, nói rõ hai nguồn kết hợp, hai sóng kết hợp.
- Nghiên cứu SGK trả lời
- Cùng phương, cùng tần số, hiệu số pha không đổi theo thời gian.
HĐ 6 (5 phút): Củng cố, vận dụng
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
- Đưa ra các câu hỏi củng cố ở máy chiếu (5 câu).
- Giao bài tập về nhà.
- Mở rộng: Tìm hiểu về giao thoa trong đời sống và kỹ thuật Giải thích sự hình thành sóng thần.
- Tiếp nhận nhiệm vụ về nhà.
2.5 Thiết kế hoạt động học tập bài “Sóng dừng”
HĐ1 ( 10 phút): Ổn định lớp, kiểm tra, đặt vấn đề vào bài mới
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
CH 1: Thế nào là hiện tượng giao thoa?
CH 2: Xác định điều kiện cực đại, cực tiểu giao thoa?
CH 3: Điều kiện giao thoa?
Với 3 câu hỏi này GV dành cho những em yếu và trung bình trả lời.
Khi tham quan hang động ở Mỹ Lý, nếu bạn hét to, bạn sẽ nghe thấy âm thanh như có ai đó đang nhại lại giọng nói của mình Hiện tượng này được gọi là tiếng vọng, xảy ra khi âm thanh phản xạ từ các bề mặt trong hang, tạo ra cảm giác thú vị và kỳ diệu cho du khách.
HĐ 2 (10 phút): Tìm hiểu phản xạ sóng
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
Trình bày TN trên máy chiếu: Tay cầm đầu P của dây mềm dài chừng vài m ,giật mạnh đầu nó lên trên rồi hạ xuống về chỗ cũ.
CH 1: Nhận xét sự biến dạng của dây?
- Nếu cho P dao động điều hòa có sóng hình sin từ P đến Q (sóng tới ) đến Q sóng bị phản xạ.
CH 2: Nhận xét pha dao động của sóng tới và sóng phản xạ?
Với HS yếu GV gợi ý: Nhận xét biến dạng từ P truyền đến Q và biến dạng từ Q truyền đến P.
- Cho HS quan sát thí nghiệm với vật cản tự do Nhận xét pha sóng tới và sóng phản xạ?
HĐ 3 (15 phút): Tổ chức dạy học hợp tác tìm hiểu sóng dừng
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS Đặt vấn đề : Nếu sóng tới và sóng phản xạ gặp nhau thì có hiện tượng gì xảy ra?
Bộ thí nghiệm sóng dừng trên sợi dây có hai đầu cố định bao gồm một sợi dây dài l, một bộ rung để tạo dao động và một máy phát tần số cho phép thay đổi tần số.
GV tiến hành thí nghiệm, yêu cầu HS quan sát và mô tả hiện tượng quan sát được?
GV: Dùng hình vẽ kết hợp thí nghiệm hướng dẫn học sinh xác định vị trí nút, bụng và đặt ra câu hỏi:
CH 1: Trên sợi dây có những sóng nào?
CH 2: Lúc này có xảy ra hiện tượng giao thoa không?
CH 3:Thế nào là sóng dừng?
Dựa vào câu trả lời của HS để biết được các em đã nắm được kiến thức chưa Từ đó GV làm rõ thêm.
- Quan sát, trả lời các câu hỏi.
-Trên sợi dây có sóng tới và sóng phản xạ.
- Có sự giao thoa giữa sóng tới và sóng phản xạ.
- Sóng dừng là sóng truyền trên sợi dây trong trường hợp xuất hiện các nút và các bụng Hay
Với HS yếu dựa vào thí nghiệm quan sát được chỉ cần nắm được định nghĩa sóng dừng.
GV tổ chức hoạt động nhóm: Chia lớp thành 4 nhóm mỗi nhóm gồm 7 học sinh: gồm cả HS yếu, trung bình, khá.
Phát PHT, hướng dẫn HS làm thí nghiệm trong trường hợp hai đầu cố định (xem như hai nút)
GV: quan sát, hỗ trợ khi cần
Những em HS khá có thể lắp nhanh.
Với những em yếu hơn GV hướng dẫn thêm về cách thay đổi tần số.
Sau khi tiến hành thí nghiệm GV yêu cầu
Bước 1(2 phút): Học sinh thảo luận theo cặp
Bước 2( 3 phút): HS thảo luận nhóm hợp tác
Trả lời câu hỏi: Nêu điều kiện xảy ra sóng dừng trên sợi dây có hai đầu cố định?
Yêu cầu 1 HS bất kỳ của một nhóm nào đó lên báo cáo
Nếu HS yếu chưa báo cáo được thì GV gợi ý thêm.
GV chốt kiến thức, lưu ý:
- Nếu một đầu dây cố định, một đầu tự do thì chiều dài dây phải thế nào?
GV dùng TN ảo minh họa TN trên dây có một đầu cố định, một đầu tự do, kết hợp hình vẽ 9.1
SGK yêu cầu HS trả lời câu hỏi:
Nêu điều kiện xảy ra sóng dừng trên sợi dây có một đầu cố định và một đầu tự do?
Với HS khá có thể trả lời được
GV chốt kiến thức, lưu ý:
- Số bụng: k+1; số nút: k+1 sóng dừng là sự giao thoa giữa sóng tới và sóng phản xạ.
Các nhóm tiến hành thí nghiệm
HS quan sát thí nghiệm, quan sát đếm, ghi chép số nút, bụng sau mỗi lần thay đổi tần số.
- HS phỏng vấn theo cặp.
- HS trở về nhóm thảo luận.
- HS báo cáo. Điều kiện để có sóng dừng trên sợi dây có hai đầu cố định:
Khoảng cách giữa hai nút hoặc hai bụng liên tiếp bằng nửa bước sóng, khoảng cách giữa một bụng và nút liên tiếp bằng một phần tư bước sóng.
- Điều kiện để có sóng dừng trên sợi dây một đầu cố định, một đầu tự do: (2 k 1) 4
HĐ (5 phút): Củng cố, vận dụng
Hướng dẫn của GV Hoạt động của HS
- Đưa ra các câu hỏi củng cố ở máy chiếu (5 câu).
- Giao bài tập về nhà.
- Chuẩn bị bài mới: Chuẩn bị vật liệu và đồ dùng để làm sáo, khèn; thổi khèn, sáo, nghiên cứu trước bài 10,11 SGK.
- Tiếp nhận nhiệm vụ về nhà.
2.6 Thiết kế hoạt động học tập chủ đề “Sóng âm” (Sử dụng dạy học dự án theo hướng sát đối tượng).
2.6.1 Lý do chọn dạy học dự án theo hướng sát đối tượng để dạy chủ đề “Sóng âm” Âm nhạc vốn là một phần không thể thiếu của cuộc sống Âm nhạc giúp cho cuộc sống trở nên thi vị hơn Nó giúp cho con người giải tỏa những căng thẳng mệt mỏi, giúp người ta bình tĩnh, sáng suốt trước những áp lực, lo toan trong cuộc sống Đặc biệt giải tỏa những áp lực về thi cử, học hành của học sinh lớp 12 Với học sinh Kỳ Sơn có rất nhiều lễ hội các em thổi khèn, sáo như: Đám vui, lễ hội mừng lúa mới, các ngày lễ, tết, Mặc dầu nhiều em học yếu nhưng lại thích khám phá thực tế, thích âm nhạc Nên việc tự mình chế tạo một nhạc cụ rồi tự mình biểu diễn một bài hát đơn giản chắc chắn các em sẽ nhiệt tình hưởng ứng.Từ đó học sinh hiểu rõ các đặc trưng của sóng âm, khắc sâu kiến thức bài học thêm yêu âm nhạc, yêu môn Vật lý và yêu cuộc sống Trong chủ đề này học sinh sẽ thực hiện dự án thiết kế, chế tạo nhạc cụ đơn giản như sáo, khèn và biểu diễn các nhạc cụ đó. Điều quan trọng là giáo viên phải biết cách tổ chức, giao nhiệm vụ phù hợp với từng đối tượng, phát huy sở trường của từng em.
2.6.2 Mục tiêu dạy học chủ đề “Sóng âm”: Đã nêu ở phần 2.4.2
2.6.3 Đối tượng dạy học chủ đề “Sóng âm”:
Dự án thực hiện cho học sinh khối 12 THPT
2.6.4 Thiết bị dạy học, tư liệu, học liệu dạy chủ đề “Sóng âm”:
- Giáo viên: Máy tính, máy chiếu, bảng phụ, sách giáo khoa Vật lý 12, tài liệu, sáo,khèn, các video
- Học sinh: sách giáo khoa Vật lý 12, Công nghệ 11, âm nhạc, tài liệu, các vật liệu để chế tạo sáo, khèn
2.6.5 Kế hoạch chung của chủ đề “Sóng âm”
Sau đây là bảng tiến trình tổ chức các hoạt động học tập Tiến trình cụ thể của các hoạt động được trình bày dưới bảng sau:
Hoạt động của học sinh
Hỗ trợ của giáo viên
Kết quả/ sản phẩm dự kiến (tên và yêu cầu của sản phẩm; tiêu chí đánh giá)
(giao nhiệm vụ cho hs từ cuối giờ dạy tiết 18
Khởi động và giao nhiệm vụ.
- Tiếp nhận nhiệm vụ của GV giao về tìm hiểu những vấn đề của dự án
- Chế tạo và sưu tầm các nhạc cụ
- Biểu diễn các nhạc cụ, bài hát
- Âm, nguồn âm, sự truyền âm
-Những đặc trưng của âm.
- Điền nội dung vào phiếu điều tra để thành lập nhóm.
- GV nêu tính cấp thiết chủ đề và chuyển giao nhiệm vụ cho
HS bằng các câu hỏi.
- Cung cấp các tư liệu mang tính chất hỗ trợ HS.
HS, hoàn thành phiếu điều tra thành lập nhóm.
- Bàn kế hoạch hoạt động.
- Học sinh nêu được những hiểu biết ban đầu có thể chưa đầy đủ về các nội dung liên quan đến bài học.
Xây dựng kế hoạch hoạt
Trên cơ sở các nhiệm vụ được giao, HS thực hiện các nhiệm vụ theo nhóm và công việc này được thực hiện
- Trợ giúp HS xây dựng kế hoạch hoạt động của nhóm.
- Bản phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên và thời gian cho việc hoàn thành động. ngoài lớp học.
- Sau khi thành lập nhóm các nhóm xây dựng kế hoạch làm việc.
- Các nhóm HS dựa trên phiếu định hướng hoạt động phân công nhiệm vụ, xây dựng kế hoạch sinh hoạt nhóm để hoàn thành nhiệm vụ
- Trợ giúp HS trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.
- Hỏi đáp thêm một số vấn đề để làm rõ nội dung chủ đề và các công việc cần thực hiện. nhiệm vụ.
- Học sinh và các nhóm HS làm việc ở nhà
- HS làm việc cá nhân và nhóm theo kế hoạch đề ra:
- Viết báo cáo kết quả nghiên cứu của nhóm và chuẩn bị trình bày.
- Chuẩn bị kế hoạch thực hiện dự án, phiếu đánh giá sản phẩm và những hỗ trợ khác cho việc thực hiện dự án của HS.
- Kế hoạch thực hiện dự án của nhóm: Phân công nhiệm vụ, thống nhất địa điểm và cách thức tiến hành
Báo cáo và đánh giá nhiệm vụ thực hiện.
- Báo cáo kết quả làm việc của nhóm.
- Lắng nghe và đánh giá sản phẩm của nhóm khác
- Thảo luận và tổng kết vấn đề nghiên cứu
- Lắng nghe các nhóm trình bày
-Tiến hành đánh giá sản phẩm của các nhóm
- Nhận xét và tổng kết hoạt động nhóm.
- Bản thuyết trình báo cáo kết quả tìm hiểu
- Kết quả đánh giá sản phẩm của nhóm.
2.6.6 Thiết kế hoạt động học tập chủ đề “Sóng âm”
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG VÀ GIAO NHIỆM VỤ
- Xây dựng được các nội dung chủ đề cần tìm hiểu.
- Thành lập được các nhóm theo sở thích.
- Phổ biến nhiệm vụ cho các nhóm.
- Rèn luyện kĩ năng làm việc nhóm.
2 Thời gian: Tuần 1 – tiết 1, tiết 2.
3 Cách thức tổ chức hoạt động
- GV tổ chức trò chơi
Chia 4 nhóm (mỗi nhóm chuẩn bị bảng phụ và bút).
- CH 1: Hãy nghe đoạn nhạc sau và ghi tên những dụng cụ âm nhạc phát ra?
- CH 2: Hãy nghe bài hát sau và cho biết bài hát đó của ca sĩ nào? Giọng cao hay trầm?
- Nhóm nào ghi được nhiều dụng cụ âm nhạc nhất và trả lời đúng câu hỏi 2 sẽ chiến thắng
- GV giới thiệu dự án cho học sinh:
Trong đoạn nhạc vừa nghe, có nhiều nhạc cụ phát ra âm thanh khác nhau, giúp các em phân biệt được các loại nhạc cụ và nhận biết giọng hát cao hay trầm Điều này đặt ra câu hỏi liệu các em có thể chế tạo, biểu diễn những nhạc cụ đó và hát như các ca sĩ không Chúng ta cũng sẽ khám phá yếu tố quyết định giọng hát cao hay trầm, thông qua nghiên cứu về sóng âm.
Bước 1: GV và HS cùng thảo luận để xác định nội dung của dự án.
Nội dung 1: Chế tạo và sưu tầm các nhạc cụ đơn giản.
Nội dung 2: Biểu diễn các nhạc cụ, bài hát.
Nội dung 3: Âm, nguồn âm, sự truyền âm
Nội dung 4: Những đặc trưng của âm.
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
Để chứng minh tính hiệu quả của đề tài, tôi đã thực hiện thí nghiệm sau khi thiết kế chương trình dạy học phù hợp với đối tượng cho chương "Sóng cơ" Trong các lớp thực nghiệm, tôi áp dụng phương pháp dạy học sát đối tượng, trong khi các lớp đối chứng vẫn sử dụng phương pháp dạy học truyền thống.
3.1 Mục đích của thực nghiệm sư phạm
Qua thực nghiệm để kiểm tra hiệu quả và khả năng thực thi của việc dạy học sát đối tượng chương “ Sóng cơ” Vật lý 12 THPT.
3.2 Nội dung của thực nghiệm sư phạm
Thực nghiệm dạy học sát đối tượng chương “ Sóng cơ” Vật lý 12 THPT.
3.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm Để đánh giá kết quả học tập sau khi tổ chức dạy học sát đối tượng chương Sóng cơ chúng tôi tiến hành thực nghiệm với 2 lớp đối chứng 12A3, 12A5 và 2 lớp thực nghiệm 12A2, 12A4 có trình độ học lực tương đương nhau.
Sau khi áp dụng đề tài vào thực nghiệm giảng dạy, chúng tôi đã tiến hành khảo sát học sinh thông qua một bài kiểm tra kéo dài 15 phút Bài kiểm tra tập trung vào kiến thức chương Sóng cơ, và chúng tôi đã thu được kết quả đáng chú ý.
Bảng khảo sát kết quả học tập của HS sau thực nghiệm Điểm
Lớp đối chứng Lớp thực nghiệm
Qua quan sát quá trình học tập của học sinh trong các tiết học thực nghiệm và đối chứng, chúng tôi nhận thấy rằng việc dạy học chương Sóng cơ Vật lý 12 theo hướng sát đối tượng mang lại hiệu quả cao hơn rõ rệt so với các tiết dạy thông thường, thể hiện qua điểm số học tập, chất lượng và không khí giờ học.
Từ năm học 2018-2019 chúng tôi đã tiến hành dạy học sát đối tượng Kết quả kỳ thi tốt nghiệp năm học 2018-2019 cao hơn năm học 2017-2018 và năm học
Năm học 2019-2020 có kết quả cao hơn năm học trước, với nhiều học sinh đạt điểm 8, 9 trong kỳ thi tốt nghiệp Tôi tiếp tục dạy học phù hợp với đối tượng và thực nghiệm sư phạm ở hai lớp 12A2 và 12A4 từ tháng 9/2020 đến tháng 01/2021 Kết quả kiểm tra thường xuyên cho thấy lớp thực nghiệm có kiến thức về chương Sóng cơ vượt trội so với lớp đối chứng Học sinh lớp thực nghiệm rất tích cực và hứng thú trong học tập, ngay cả những em yếu kém cũng cố gắng nhờ sự động viên Nhiều em còn tìm hiểu ứng dụng vật lý vào đời sống, khám phá nhạc cụ và văn hóa dân tộc, cũng như thích làm thí nghiệm và vẽ bản đồ tư duy, điều mà trước đây các em ít được thực hiện.
