Lý do lựa chọn đề tài
Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang diễn ra phức tạp và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất, đời sống và môi trường toàn cầu Theo báo cáo của Uỷ ban liên Chính phủ về BĐKH, nhiệt độ trung bình toàn cầu và mực nước biển đã tăng nhanh chóng trong 100 năm qua, đặc biệt trong 25 năm gần đây Sự gia tăng nhiệt độ và mực nước biển gây ra ngập lụt, nhiễm mặn nguồn nước, ảnh hưởng nặng nề đến nông nghiệp, công nghiệp và các hệ thống kinh tế - xã hội BĐKH đang làm thay đổi toàn diện và sâu sắc quá trình phát triển của các quốc gia, cũng như các vấn đề liên quan đến an ninh năng lượng, nước và lương thực.
Việt Nam là một trong ba quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu, với việc mực nước biển dâng cao 1 mét có thể làm ngập khoảng 40% diện tích đồng bằng sông Cửu Long, 11% diện tích đồng bằng sông Hồng, và 3% diện tích các tỉnh ven biển, ảnh hưởng trực tiếp đến 10-12% dân số và gây tổn thất khoảng 10% GDP Đồng bằng sông Hồng hiện đang phải đối mặt với nhiều thách thức do biến đổi khí hậu, với tần suất xảy ra của các hiện tượng như bão, lốc tố và sự cố hồ chứa cao hơn so với đồng bằng sông Cửu Long Những thách thức này ngày càng gia tăng và phức tạp, bao gồm lũ lụt, sạt lở bờ biển, thiếu nước mùa khô, xâm nhập mặn và các hiện tượng thời tiết cực đoan, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sinh kế của người dân trong khu vực.
Theo kịch bản về biến đổi khí hậu được trình bày tại Diễn đàn sông Hồng lần 2 tại Hà Nội, 5 tỉnh ven biển phía Bắc gồm Quảng Ninh, Hải Phòng, Ninh Bình, Nam Định và Thái Bình có thể mất từ 150 đến 200 nghìn hecta đất do nước biển dâng và ngập lụt vào năm 2100 Điều này sẽ dẫn đến gia tăng tình trạng xâm nhập mặn, phá hủy đa dạng sinh học và hệ sinh thái ven biển, suy giảm sản xuất nông nghiệp và ảnh hưởng đến sinh kế của gần 20 triệu người dân chủ yếu sống dựa vào nông nghiệp và thủy sản Tác động của biến đổi khí hậu có nguy cơ cản trở mục tiêu xóa đói giảm nghèo và sự phát triển bền vững của quốc gia, đặc biệt là đối với nông dân và những người có thu nhập thấp, nhóm dễ bị tổn thương nhưng lại ít được tiếp cận thông tin về biến đổi khí hậu.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, 9 thách thức phát triển lớn nhất mà thế giới đang đối mặt không chỉ giới hạn trong biên giới quốc gia mà cần sự hợp tác toàn cầu để giải quyết Việt Nam, được coi là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất, đặc biệt trong khu vực Đồng Bằng Sông Hồng (BĐSH), nơi chịu ảnh hưởng nặng nề từ biến đổi khí hậu Mặc dù BĐSH đối mặt với nhiều rủi ro, vấn đề này thường ít được chú ý hơn so với tình hình ở Đồng Bằng Sông Cửu Long (BĐSCL).
Trước thách thức của biến đổi khí hậu (BĐKH), Liên hợp quốc đã thông qua Công ước Khung về BĐKH (UNFCCC) nhằm khuyến khích các quốc gia tăng cường đào tạo, giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng Điều 6 của UNFCCC nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tạo cơ hội cho cộng đồng tiếp cận thông tin về BĐKH Tại khu vực Châu Á Thái Bình Dương, giáo dục về BĐKH được coi là ưu tiên hàng đầu, trong khi truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng đứng thứ hai trong danh sách các ưu tiên của các nhà quản lý và hoạch định chính sách.
Tại Hội nghị Trung ương lần thứ 7, khóa XI, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã thông qua Nghị quyết số 24-NQ/TW, tập trung vào việc chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu (BĐKH) và tăng cường quản lý tài nguyên cũng như bảo vệ môi trường (BVMT) Nghị quyết nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức của người dân về BĐKH và những tác động của nó.
Vào ngày 05/12/2011, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược Quốc gia về Biến đổi khí hậu theo Quyết định 2139/QĐ-TTg, nhằm xây dựng một cộng đồng có khả năng ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu Chiến lược này tập trung vào việc nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ, công chức và cộng đồng về vấn đề biến đổi khí hậu; phát triển các phương pháp tiếp cận thông tin về biến đổi khí hậu cho mọi thành phần xã hội; đưa kiến thức cơ bản về biến đổi khí hậu vào chương trình giáo dục và đào tạo; và tăng cường ý thức cá nhân cùng trách nhiệm cộng đồng trong việc phòng chống thiên tai, khuyến khích lối sống thân thiện với khí hậu và nhân rộng các mô hình tốt trong ứng phó với biến đổi khí hậu.
Trên các phương tiện truyền thông đại chúng và trong báo cáo của các nhà khoa học, thông tin về mối đe dọa của biến đổi khí hậu, tình trạng trái đất nóng lên, mực nước biển dâng cao, cũng như các hiện tượng thiên tai như bão, lở đất và sóng thần đã được đề cập nhiều Tuy nhiên, những thông tin này vẫn chưa thực sự phát huy hiệu quả rõ rệt khi đến tay người dân.
Gần đây, công tác truyền thông về biến đổi khí hậu (BĐKH) đã được chú trọng thông qua việc tăng cường thông tin trên các kênh báo chí và tổ chức các hội thảo cung cấp kỹ năng cho phóng viên Tuy nhiên, theo đánh giá của PANOS, các nước đang phát triển, bao gồm Việt Nam, chịu ảnh hưởng nặng nề từ BĐKH nhưng hoạt động truyền thông vẫn chưa hiệu quả trong việc nâng cao nhận thức về thảm họa môi trường này Các phương tiện truyền thông chủ yếu tập trung vào những hậu quả nghiêm trọng của BĐKH, tạo ra nỗi sợ hãi mà ít chú ý đến việc hướng dẫn người dân cách ứng phó trong các tình huống cụ thể.
Học viên đã thực hiện đề tài “Đánh giá hiện trạng vai trò của báo chí trong việc nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu vùng đồng bằng sông Hồng” Tuy nhiên, do hạn chế về thời gian và nguồn lực, nghiên cứu chỉ tập trung vào các xã Nam Hưng, Tiền Hải (Thái Bình), Giao Hương, Giao Thủy (Nam Định) và Vinh Quang, Tiên Lãng (Hải Phòng) Những xã này nằm trong khu dự trữ sinh quyển thế giới đất ngập nước ven biển châu thổ sông Hồng, nơi có đông dân cư sinh sống chủ yếu bằng nông nghiệp và nuôi trồng, đánh bắt thủy hải sản, đồng thời chịu tác động trực tiếp từ biến đổi khí hậu.
Nghiên cứu này nhằm mục tiêu cung cấp cái nhìn tổng quan và khách quan về ảnh hưởng của chuyển đổi thích ứng với biến đổi khí hậu (TTĐC) đối với việc cung cấp thông tin và nâng cao nhận thức cho người dân, đặc biệt là nông dân Điều này đặc biệt quan trọng tại một trong hai khu vực đồng bằng sản xuất lúa lớn nhất Việt Nam, nơi chịu tác động nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu.
Mục tiêu tổng quát là đánh giá vai trò của báo chí trong việc cung cấp và định hướng thông tin về biến đổi khí hậu (BĐKH) Qua đó, báo chí giúp nâng cao nhận thức của người dân về BĐKH và góp phần giảm thiểu những tác động tiêu cực của BĐKH đối với đời sống và kinh tế - xã hội.
Bài viết sẽ phân tích vai trò của báo chí trong việc cung cấp thông tin và nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu (BĐKH) cho người dân Đề tài sẽ đánh giá nhu cầu và nhận thức của nông dân ven biển BĐSH về BĐKH thông qua khảo sát ý kiến của họ về thông tin mà báo chí truyền tải Ngoài ra, bài viết cũng đưa ra những kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng định hướng thông tin báo chí về BĐKH cho các nhóm nông dân ven biển trong tương lai.
3 Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu
Vai trò của báo chí trong việc nâng cao nhận thức về BĐKH cho nông dân ven biển ĐBSH
Để làm rõ đối tượng nghiên cứu, tác giả xác định ba nhóm khách thể chính: Nhóm nông dân và cán bộ xã, thôn tại khu vực ven biển BĐSH; Nhóm nhà báo chuyên viết về môi trường và biến đổi khí hậu; và Nhóm chuyên gia đến từ các lĩnh vực môi trường, biến đổi khí hậu, báo chí - truyền thông, cùng các chuyên gia từ cơ quan quản lý nhà nước, viện nghiên cứu, vườn quốc gia và khu bảo tồn.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài tập trung vào khu vực duyên hải Bắc bộ, cụ thể là các tỉnh Nam Định, Thái Bình và Hải Phòng, với trọng tâm là ba xã nông thôn ven biển ĐBSH, bao gồm xã Nam Hưng, huyện Tiền Hải, Thái Bình Nghiên cứu sẽ được thực hiện trong giới hạn về thời gian và nguồn lực.