Giáo viên đã có sự am hiểu những kiến thức liên môn trong quá trình giảng dạy bộ môn của mình nên dễ dàng tổng hợp và rút gọn kiến thức thành những ý chính dễ hình dung và không bị trùng lặp. Giáo viên không chỉ đơn thuần là người truyền đạt kiến thức mà còn là người đứng ra tự tổ chức, kiểm tra, đánh giá và định hướng học tập cho học sinh trong và ngoài lớp học với phương pháp này. Những giáo viên các bộ môn có liên quan sẽ có nhiều điều kiện thuận lợi và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau trong công tác giảng dạy.
Lý do chọn sáng kiến
Cơ sở lý luận
Ngành giáo dục sẽ tiến hành cải cách sách giáo khoa cho các bậc học trong các năm học 2018-2020 Để chuẩn bị cho chương trình thay sách, Bộ GDĐT đã ban hành các dự thảo công bố chương trình môn học mới, trong đó có các môn tích hợp như Khoa học tự nhiên ở bậc THCS, kết hợp giữa vật lý, hóa học và sinh học Chương trình này sẽ tập trung vào những chủ đề giao thoa giữa các môn học, giúp mở rộng và làm nổi bật kiến thức đặc thù của từng môn qua các chủ đề liên môn với tính ứng dụng cao.
Môn hóa học yêu cầu học sinh có phương pháp học tập đúng và nỗ lực liên tục Việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy học Hóa học ở bậc THCS theo sách giáo khoa mới sẽ giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức, đào sâu kiến thức cơ bản và liên hệ thực tiễn Qua sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh sẽ nhận thấy sự liên kết giữa các đơn vị kiến thức ở nhiều lĩnh vực khác nhau.
Sơ đồ tích hợp liên môn Hóa học với các môn học khác trong một bài học giúp học sinh chủ động và tự giác hơn trong việc tiếp thu kiến thức trên lớp Điều này không chỉ nâng cao khả năng hiểu biết mà còn hỗ trợ học sinh vận dụng kiến thức để giải quyết bài tập ở nhà một cách hiệu quả.
Cơ sở thực tế
Sau một thời gian giảng dạy môn Hóa học cho học sinh lớp 8 và 9 tại trường THCS ở quận , cùng với việc tham gia thao giảng và dự giờ tại các trường THCS khác trong khu vực, tôi đã rút ra được nhiều nhận định quý báu về phương pháp giảng dạy và sự tiếp thu của học sinh.
Môn Hóa học là một khoa học thực nghiệm, nghiên cứu về chất và sự biến đổi của chúng trong tự nhiên Học sinh lớp 8 và 9, khi tiếp cận môn học này ở cấp THCS, thường gặp nhiều khó khăn và bỡ ngỡ Đặc biệt, đa số học sinh trường là con em của các gia đình nhập cư, dẫn đến việc các em chưa chú trọng vào việc học tập và thường xao lãng trong việc tiếp thu kiến thức mới, trong đó có môn Hóa học.
Hóa học thường được coi là một trong những bộ môn khó khăn đối với học sinh THCS Tuy nhiên, nếu giáo viên có thể khơi dậy sự hứng thú và tính tích cực học tập của học sinh, việc học Hóa học sẽ trở nên dễ dàng hơn, tạo nền tảng vững chắc cho các em ở cấp THPT Giáo viên cần phát huy thế mạnh của môn học, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học Hóa học một cách nghiêm túc, đồng thời liên kết kiến thức với các môn học khác như Vật lý, Sinh học và Công nghệ, cũng như liên hệ thực tế để học sinh dễ tiếp thu Để làm cho giờ học trở nên hấp dẫn, giáo viên cần tích cực đổi mới phương pháp và nội dung giảng dạy.
Để giải quyết vấn đề hiện tại, tôi đề xuất giải pháp "Tích hợp kiến thức liên môn trong giảng dạy Hóa học ở trường THCS" Mục tiêu là trao đổi với đồng nghiệp về cách áp dụng giải pháp này nhằm giải quyết một số vấn đề cụ thể Giải pháp này không chỉ giúp giáo viên Hóa học nắm bắt kịp thời chủ trương đổi mới của Bộ GDĐT trong chương trình phổ thông mà còn làm cho giờ học trở nên sinh động hơn, từ đó tăng cường hứng thú của học sinh đối với môn Hóa học.
Mục đích của sáng kiến
Nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan ảnh hưởng đến cách học Hóa học trong nhà trường, dẫn đến tâm lý không thích học và lúng túng trong các tiết thực nghiệm Để nâng cao chất lượng dạy Hóa học, việc tích hợp kiến thức liên môn với các môn như Toán, Lý, Sinh, và Công nghệ sẽ giúp học sinh phát triển niềm đam mê và hứng thú trong việc nghiên cứu Hóa học, từ đó cải thiện kết quả học tập của các em.
Tổng quan
Tổng quan thông tin về những vấn đề cần nghiên cứu
Trong năm học 2017-2018, phương pháp dạy học chủ đề tích hợp liên môn đã được áp dụng cho học sinh lớp 8, 9 tại trường THCS Thông qua việc minh họa một số tiết dạy tích hợp với các môn học như Vật lý, Sinh học, Toán học và Giáo dục công dân, bài viết đánh giá hiệu quả học tập của học sinh Kết quả cho thấy sự hứng thú và khả năng tiếp thu bài giảng của học sinh được cải thiện đáng kể khi áp dụng phương pháp dạy tích hợp này.
Phạm vi, nội dung và đối tượng của sáng kiến kinh nghiệm
-Phạm vi nghiên cứu : trong suốt năm học 2017-2018.
-Đối tượng nghiên cứu : học sinh lớp 8,9 trường THCS
Trong chương trình hóa học lớp 8 và 9, việc tích hợp kiến thức liên môn là rất quan trọng Ví dụ, học sinh có thể áp dụng kiến thức về phản ứng hóa học để giải quyết các bài toán thực tiễn, từ đó nâng cao khả năng tư duy và sự sáng tạo Một số bài tập có thể kết hợp giữa hóa học và toán học, giúp học sinh hiểu rõ hơn về các khái niệm hóa học thông qua các phép tính và biểu đồ Việc này không chỉ giúp củng cố kiến thức mà còn phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh.
STT Bài Lớp Tên bài học
2 24,25,28 8 Chủ đề oxi và không khí
3 30 8 Thực hành điều chế oxi
4 2 9 Một số oxi quan trọng
5 3 9 Tính chất hóa học của axit
7 29 9 Axit cacbonic và muối cacbonat
Phương pháp nghiên cứu
a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
- Phương pháp phân tích - tổng hợp tài liệu.
- Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập. b) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp dự giờ, rút kinh nghiệm.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục.
- Phương pháp điều tra thực tiễn
- Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động ( điểm kiểm tra học kì).
Phần nội dung
Cơ sở lý luận của vấn đề
Dạy học tích hợp là phương pháp kết hợp các nội dung giáo dục liên quan vào quá trình giảng dạy, bao gồm giáo dục đạo đức, lối sống, pháp luật, chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo, cũng như giáo dục về sử dụng năng lượng tiết kiệm, bảo vệ môi trường và an toàn giao thông.
*Các mức độ tích hợp
- Đưa các nội dung gắn với thực tiễn, gắn với các môn học khác vào dòng chảy chủ đạo của nội dung bài học của một môn học.
Các môn học vẫn được giảng dạy riêng biệt, nhưng giáo viên có khả năng nhận diện mối liên hệ giữa kiến thức của môn học mình và nội dung các môn học khác, từ đó thực hiện việc lồng ghép một cách hợp lý vào thời điểm thích hợp.
Khi giảng dạy về axit clohidric cho học sinh lớp 9, ngoài việc nhấn mạnh các tính chất vật lý và hóa học, giáo viên cũng nên kết hợp giới thiệu vai trò quan trọng của axit clohidric đối với sức khỏe con người.
Axit clohidric tác dụng với sắt Trào ngược dạ dày
-Vận dụng kiến thức liên môn
Hoạt động học chủ yếu xoay quanh các chủ đề hội tụ, nơi người học cần áp dụng kiến thức từ nhiều môn học khác nhau để giải quyết các vấn đề.
Vd: Hiện tượng nóng lên toàn cầu, phân bón hóa học và sức khỏe con người
Phân bón hóa học Nóng lên toàn cầu
- Hòa trộn : đây là mức độ cao nhất của dạy học tích hợp.
Tiến trình dạy học tích hợp không chỉ giới hạn trong một môn học mà bao gồm nội dung kiến thức từ nhiều môn khác nhau Việc này cho phép giáo viên không cần dạy các môn học riêng rẽ, từ đó tạo ra sự hợp nhất và liên kết giữa các kiến thức Mức độ tích hợp này giúp học sinh hiểu sâu hơn về các chủ đề và phát triển tư duy liên môn.
Dạy học liên môn cần xác định các nội dung kiến thức liên quan giữa hai hay nhiều môn học để tránh việc học sinh học lại cùng một nội dung ở các môn khác nhau Khi có kiến thức liên môn nhưng một môn học chiếm ưu thế, nên bố trí dạy trong chương trình của môn đó và không cần dạy lại ở các môn học khác.
Khi nội dung kiến thức có tính liên môn cao, chúng sẽ được phân chia thành các chủ đề liên môn để tổ chức dạy học vào thời điểm phù hợp, đồng thời diễn ra song song với quá trình giảng dạy các bộ môn liên quan.
Cơ sở thực tiễn
4.2.1 Thực trạng tình hình về vấn đề
- Giáo viên phải tìm hiểu sâu hơn những kiến thức thuộc các môn học khác (Lý,
Sinh, Công nghệ, Địa ) điều này giúp giáo viên nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ nhưng cũng là thách thức lớn
Giáo viên tâm lý thường quen với việc dạy theo từng môn học riêng lẻ, vì vậy khi chuyển sang phương pháp dạy tích hợp, liên môn, họ phải đối mặt với nhiều khó khăn Điều này bao gồm việc rà soát nội dung chương trình và sách giáo khoa hiện hành để loại bỏ thông tin cũ và bổ sung kiến thức mới Phương pháp dạy tích hợp cũng yêu cầu giáo viên phải cấu trúc lại nội dung giảng dạy theo hướng phát triển năng lực học sinh, điều này có thể khiến giáo viên cảm thấy ngại thay đổi.
Cơ sở vật chất, bao gồm thiết bị thông tin và truyền thông, phục vụ cho việc dạy học tại trường còn nhiều hạn chế do vị trí của trường nằm ở quận ngoại thành.
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên thường xuyên tích hợp kiến thức từ các môn học khác, cho thấy sự am hiểu sâu sắc về liên môn Mặc dù đã thực hiện dạy học tích hợp từ lâu, nhưng chúng ta vẫn chưa có khái niệm cụ thể về phương pháp này.
Với sự đổi mới trong phương pháp dạy học hiện nay, vai trò của giáo viên đã chuyển từ việc truyền thụ kiến thức sang việc tổ chức, kiểm tra và định hướng hoạt động học tập của học sinh cả trong và ngoài lớp học Điều này tạo điều kiện cho giáo viên các bộ môn phối hợp và hỗ trợ lẫn nhau hiệu quả hơn trong quá trình giảng dạy.
Trong những năm gần đây, giáo viên đã được nâng cao kiến thức về các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, bao gồm phương pháp bàn tay nặn bột, kỹ thuật khăn trải bàn và dạy học theo dự án.
Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và kiến thức chuyên môn của đội ngũ giáo viên tại trường tạo ra cơ hội vàng để triển khai hiệu quả phương pháp dạy học tích hợp và liên môn.
Một tiết dạy ở trường THCS …
Dạy tích hợp là một quá trình kéo dài từ tiểu học đến THPT, và giai đoạn đầu này gặp nhiều thách thức, đặc biệt với thế hệ học sinh hiện tại Các em đã quen với phương pháp dạy học truyền thống một chiều "thầy giảng - trò nghe", dẫn đến sự lạ lẫm và khó khăn trong việc tiếp cận phương pháp học mới Do đó, việc khuyến khích học sinh tích cực tìm tòi, sáng tạo và khám phá kiến thức là rất cần thiết.
Dạy học tích hợp liên môn chủ yếu được áp dụng cho học sinh khá giỏi, những em có tinh thần học tập tích cực Tuy nhiên, phương pháp này vẫn chưa được triển khai rộng rãi cho các học sinh có trình độ trung bình và yếu.
Học sinh ngày càng hứng thú với việc khám phá kiến thức, đặc biệt là ở các môn tự nhiên Sách giáo khoa hiện nay được thiết kế theo hướng "mở", tạo điều kiện cho việc tiếp cận và tìm hiểu sâu hơn về các chủ đề học tập.
”nên cũng tạo điều kiên, cơ hội cũng như môi trường thuận lợi cho học sinh phát huy tư duy sáng tạo.
- Giúp học sinh không phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau.
4.2.1 Các bước xây dựng chủ đề tích hợp liên môn trong môn Hóa học
Để xây dựng một chủ đề học tập khoa học và hiệu quả, cần tuân theo các bước cụ thể.
Bước đầu tiên là xác định nội dung và phạm vi kiến thức cần đưa vào chủ đề Nội dung này có thể bao gồm việc tích hợp một đơn vị kiến thức từ một bài, nhiều bài, một môn học, hoặc thậm chí từ nhiều môn học khác nhau.
Yêu cầu nội dung cần có sự liên hệ tri thức gần gũi, tạo ra giao thoa hoặc sự trùng lặp giữa các khái niệm, đồng thời đảm bảo có độ liên đới lũy tiến, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và hiểu biết hơn về vấn đề.
Bước 2 : Căn cứ các nội dung đã được xác định tích hợp, giáo viên tiến hành xây dựng chủ đề.
Bước 3: Tiến hành soạn giáo án theo chủ đề đã xây dựng
Bước 4 : Dựa trên các nhiệm vụ học tập được đưa ra theo kế hoạch, giáo viên tiến hành thực hiện dự án dạy.
Bước 5: Sau khi hoàn tất việc giảng dạy theo chủ đề, giáo viên nên tiến hành kiểm tra và đánh giá kết quả học tập thông qua những câu hỏi hoặc bài tập phù hợp.
4.2.2 Vận dụng thiết kế chủ đề dạy học tích hợp liên môn trong môn hóa học ở trường THCS
Bài 12 : Sự biến đổi chất ( Hóa 8)
Học sinh cần có kỹ năng tổng hợp và năng lực vận dụng kiến thức các môn học sau để giải quyết các vấn đề bài học đặt ra:
-Học sinh vận dụng kiến thức lớp 6:
Bài 26: Sự bay hơi và sự ngưng tụ.
Bài 24: Sự nóng chảy và đông đặc (Giải thích thí nghiệm sự biến đổi của nước và hiện tượng “Băng tan” là hiện tượng vật lí).
-Học sinh vận dụng kiến thức lớp 7:
Bài 17: Sự nhiễm điện do cọ sát (Mục em có thể chưa biết), (Giải thích hiện tượng “Sấm chớp” là hiện tượng vật lí)
- HS vận dụng kiến thức lớp 6:
Bài 24: Biển và đại dương (Phần 2- Sự vận động của nước biển và đại dương) (Giải thích hiện tượng “Thủy triều” là hiện tượng vật lí).
Hiện tượng thủy triều Băng tan
- Vận dụng kiến thức lớp 6:
- Vận dụng kiến thức lớp 7.
Bài 17: Ô nhiễm môi trường ở đới ôn hòa (Giải thích được sự biến đổi khí hậu toàn cầu làm Trái đất nóng lên, gây hiệu ứng nhà kính).
- HS vận dụng kiến thức lớp 6 :
Bài 21: Quang hợp (giải thích được “Quá trình quang hợp của cây xanh” là hiện tượng hóa học).
Bài 46: Thực vật góp phần điều hòa khí hậu (HS có thể biết vận dụng biện pháp gì để giảm bớt ô nhiễm môi trường);
Bài 50: Vi khuẩn (HS liên hệ hành động thực tế tránh tác hại do vi khuẩn gây ra để tránh ô nhiễm môi trường)
Bài 51: Nấm (HS biết được tác hại của một số nấm mốc đối với sức khỏe con người).
Bào tử nấm mốc có trong thực phẩm ảnh hưởng đến sức khỏe con người + Môn GDCD
- HS vận dụng kiến thức lớp 7: Bài 14: Bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên (Giải thích vấn đề bảo vệ môi trường).
Vận dụng kiến thức lớp 6 về vệ sinh an toàn thực phẩm, học sinh sẽ hiểu rõ nguyên nhân gây ngộ độc thức ăn, bao gồm thức ăn bị biến chất, có sẵn chất độc, ô nhiễm hóa chất độc hại, và phụ gia thực phẩm Từ đó, các em có thể áp dụng biện pháp phòng tránh ngộ độc thực phẩm, đảm bảo an toàn trong ăn uống và bảo vệ sức khỏe.
- Kết hợp kiến thức Hóa học lớp 8, Hóa học 11 với kiến thức Sinh học lớp 8. Hóa học lớp 8, bài 24: Tính chất của oxi.
Hóa học lớp 11 CB: Bài Photpho.
Sinh học 8, bài 8: Cấu tạo và tính chất của xương.
-Giải thích hiện tượng “Ma trơi” là hiện tượng hóa học.
-Kiến thức Vật lí lớp 9:
Bài 62: Điện gió - Điện mặt trời - Điện hạt nhân. Đưa ra biện pháp bảo vệ môi trường bằng cách sử dụng năng lượng sạch.
Bài 24,25,26 : chủ đề oxi ( Hóa 8)
Vận dụng kiến thức các môn học Toán, Lý, Sinh, giáo dục công dân để giải quyết tốt các vấn đề liên quan đến chủ đề Oxi.
+ Môn vật lý: Biết cách xác định thể, nhiệt độ hóa lỏng, tỉ khối
+ Môn toán học: Biết vận dụng những kiến thức toán học để tính toán các bài tập tính theo phương trình hóa học.
Oxi đóng vai trò quan trọng trong quá trình quang hợp của cây xanh, giúp chuyển đổi ánh sáng thành năng lượng và sản xuất khí oxy Đồng thời, oxi cũng cần thiết cho quá trình hô hấp của con người và động vật, cung cấp năng lượng cho các hoạt động sống Ngoài ra, oxi còn tham gia vào sự đốt nhiên liệu trong đời sống và sản xuất, góp phần duy trì sự sống và phát triển kinh tế Giáo viên có thể yêu cầu học sinh nhớ lại thí nghiệm đã thực hiện ở sinh học 6 (bài 21) để hiểu rõ hơn về vai trò thiết yếu của oxi trong hô hấp và quang hợp.
*Giáo viên có thể đặt ra các câu hỏi liên hệ thực tế để học sinh vận dụng kiến thức đã học trả lời:
-Tại sao người ta phải bơm sục không khí vào các bể nuôi cá cảnh hoặc các chậu, bể chứa cá sống ở các cửa hàng bán cá ?
-Khi càng lên cao thì tỉ lệ thể tích khí oxi trong không khí càng giảm?
-Nhiều bệnh nhân khó thở và những người thợ lặn làm việc lâu dưới nước đều phải thở trong bình nén khí oxi đặc biệt?
Thợ lăn dùng oxi để thở Bể cá sục khí oxi
Cung cấp oxi cho bệnh nhân Phi công dùng oxi để thở
Oxi lỏng để đốt nhiện liệu tàu vũ trụ Đèn xì oxi - Axetilen
Những bài học kinh nghiệm được rút ra từ quá trình áp dụng sáng kiến, kinh nghiệm, giải pháp của bản thân
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên nên kết hợp nhiều phương pháp dạy học một cách hài hòa Việc tìm tòi, sáng tạo và đổi mới nội dung cũng như phương pháp giảng dạy là rất quan trọng Sự hứng thú và niềm vui của học sinh chính là động lực lớn lao giúp giáo viên nỗ lực hơn trong công việc giảng dạy của mình.
Giáo viên cần nghiên cứu kỹ sách giáo khoa và thường xuyên tìm kiếm tài liệu để nâng cao chất lượng giảng dạy Việc rèn luyện tính tự giác cho học sinh là rất quan trọng, đặc biệt là đối với các em có học lực trung bình khá, cần được nhắc nhở nhiều hơn Tích hợp liên môn trong dạy học Hóa học sẽ mang lại sự mới mẻ và thu hút học sinh vào từng tiết học, giúp các em tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn.
Môn Hóa học là một lĩnh vực khoa học thực nghiệm quan trọng, vì vậy giáo viên nên tổ chức các buổi thực hành và thí nghiệm thú vị Những hoạt động ngoại khóa và câu lạc bộ thiết thực sẽ giúp khơi dậy niềm đam mê nghiên cứu khoa học cho học sinh, đặc biệt là những em chưa có ý thức học tập tốt.
Buồi sinh hoạt câu lạc bộ Lý-Hóa-Sinh trường THCS ….
Kiến nghị
Để tích hợp nội dung liên môn vào giảng dạy bậc phổ thông, cần có lộ trình phù hợp do còn nhiều vấn đề về chất lượng giáo viên và cơ sở vật chất Việc đổi sách giáo khoa, đặc biệt là tích hợp ba môn Lý-Hóa-Sinh vào khoa học tự nhiên, đòi hỏi giáo viên phải được đào tạo và nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi triển khai Mặc dù bất kỳ sự đổi mới hay cải cách nào cũng có ưu điểm và nhược điểm, nhưng cần nhìn nhận một cách tích cực và thực hiện theo lộ trình hợp lý.
Nhà trường cần hỗ trợ giáo viên tham gia các lớp tập huấn để cập nhật những đổi mới trong giảng dạy và cung cấp trang thiết bị cần thiết nhằm hoàn thiện hệ thống phòng thí nghiệm thực hành.
Giáo viên cần có đam mê với môn Hóa, đồng thời chú trọng đến chất lượng giảng dạy Việc tổ chức hệ thống kiến thức một cách khoa học và sắp xếp thời gian hợp lý là rất quan trọng, giúp tích hợp kiến thức từ các môn học khác vào quá trình giảng dạy môn Hóa.
Sáng kiến của tôi vẫn còn nhiều điểm cần cải thiện, rất mong nhận được ý kiến đóng góp chân thành từ các đồng nghiệp để hoàn thiện hơn Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm của quý đồng nghiệp.
[1] SÁCH GIÁO KHOA HÓA HỌC 8, 9, 10,11,12
( Nhà xuất bản Giáo Dục)
[2] CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC
Ths Ngô Huyền Trân – khoa sư phạm khoa học tự nhiên Trường ĐH Sài Gòn
[3] PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN HOÁ HỌC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu – NXB Đai học sư phạm
[4] DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ –
Nguyễn Thị Thanh Tâm – THCS Phương Trung
[5] MỘT SỐ GIẢI PHÁP KÍCH THÍCH TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
TRONG HỌC TẬP BỘ MÔN HÓA THCS
Lê Thị Kiều Oanh – trường THCS Ngô Chí Quốc
[6] KHÁM PHÁ BÀI TẬP HAY, LẠ, KHÓ BÍ ẨN CHỨA TRONG 36 CHUYÊN ĐỀ BDHSG HÓA HỌC THCS –TẬP 1 –khangvietbook.com.vn.
PHẦN NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ CỦA BAN GIÁM HIỆU
