Chương trình Văn học THPT - Ơn tập Văn học 12 Giáo viên: Cao Thị Sáng KHÁI QT VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 ĐẾN HẾT THẾ KỈ XX * Những đặc điểm văn học Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1975: a) Nền văn học chủ yếu vận động theo hướng cách mạng hố, gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung đất nước: - Văn học vũ khí phụng cách mạng - Văn học tập trung nhiều đề tài: Tổ quốc chủ nghĩa xã hội - Nhân vật trung tâm: Người chiến sĩ - Văn học ca ngợi lao động phẩm chất tốt đẹp người lao động b) Nền văn học hướng đại chúng: - Đại chúng vừa đối tượng phản ánh đối tượng phục vụ, vừa nguồn cung cấp bổ sung lực lượng sáng tác cho văn học - Nói lên nỗi bất hạnh người lao động nghèo khổ bị áp bức, bộc lộ niềm vui niềm tự hào họ đời - Diễn tả vẻ đẹp tâm hồn người dân lao động - Nền văn học có tính nhân dân sâu sắc nội dung nhân đạo - Ngơn ngữ văn học bình dị, sáng, dễ hiểu c) Nền văn học chủ yếu mang khuynh hướng sử thi cảm hứng lãng mạn: - Khuynh hướng sử thi: + Đề cập đến số phận chung cộng đồng, dân tộc + Tập trung phản ánh vấn đề nhất, có nghĩa sống cịn đất nước, chủ nghĩa yêu nước chủ nghĩa anh hùng + Nhân vật thường tiêu biểu cho lí tưởng chung dân tộc, gắn bó số phận với số phận đất nước Thể kết tinh phẩm chất cao đẹp cộng đồng + Lời văn sử thi mang giọng điệu ngợi ca, trân trọng đẹp cách tráng lệ, hào hùng - Cảm hứng lãng mạn: + Khẳng định phương diện lí tưởng sống + Ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng tin tưởng vào tương lai tươi sáng dân tộc Tóm lại: Khuynh hướng sử thi cảm hứng lãng mạn làm cho văn học Việt Nam giai đoạn thấm nhuần tinh thần lạc quan, đồng thời đáp ứng yêu cầu phản ánh thực đời sống trình vận động phát triển cách mạng Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo viên: Cao Thị Sáng TUN NGƠN ĐỘC LẬP Hồ Chí Minh  PHẦN 1: TÁC GIẢ  I/ Vài nét tiểu sử: - Hồ Chí Minh sinh ngày 19-5-1890 gia đình nhà nho yêu nước, quê làng Kim Liên (làng Sen), thuộc xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An - Ngày 2-9-1945, Hồ Chí Minh đọc Tun ngơn Độc lập Quảng trường Ba Đình - Chủ tịch Hồ Chí Minh nhà yêu nước nhà cách mạng vĩ đại dân tộc, đồng thời nhà hoạt động lỗi lạc phong trào Quốc tế Cộng sản Cùng với nghiệp cách mạng vĩ đại, Người để lại nghiệp văn học to lớn II/ Sự nghiệp văn học: a) Quan điểm sáng tác: - Người coi văn học vũ khí chiến đấu lợi hại phụng cho nghiệp cách mạng Nhà văn phải có tinh thần xung phong người chiến sĩ ngồi mặt trận - Người ln tơn trọng tính chân thật tính dân tộc văn học - Khi cầm bút Hồ Chí Minh xuất phát từ mục đích, đối tượng tiếp nhận để định nội dung hình thức tác phẩm Người ln đặt câu hỏi: “Viết cho ai?”, “Viết để làm gì?”, “Viết gì?”, “Viết nào?” b) Di sản văn học: Những tác phẩm Hồ Chí Minh gồm thể loại: - Văn luận (như Tun ngơn độc lập, Lời kêu gọi tồn quốc kháng chiến, Khơng có quý độc lập tự do,…) - Truyện kí (như Vi hành, Những trị lố Van-ren Phan Bội Châu…) - Thơ ca (như Nhật kí tù, Tức cảnh Pác Bó, Thu dạ,…) c) Phong cách nghệ thuật: - Văn luận: Ngắn gọn, súc tích, lập luận chặt chẽ, lí lẽ đanh thép, chứng đầy thuyết phục, giàu tính luận chiến đa dạng bút pháp - Truyện kí: Rất đại, thể tính chiến đấu mạnh mẽ nghệ thuật trào phúng sắc bén - Thơ ca: Có hồ hợp độc đáo bút pháp cổ điển bút pháp đại, chất trữ tình chất “thép”, sáng giản dị hàm súc, sâu sắc  PHẦN 2: TÁC PHẨM  I/ Tiểu dẫn: 1/ Hoàn cảnh đời: Chiến tranh giới thứ hai kết thúc Phát xít Nhật, kẻ chiếm đóng nước ta lúc giờ, đầu hàng Đồng minh Trên toàn quốc, nhân dân ta vùng dậy giành quyền Ngày 26-8-1945, chủ tịch Hồ Chí Minh từ chiến khu Việt Bắc tới Hà Nội Tại nhà 48 phố Hàng Ngang, Người soạn thảo Tuyên ngơn Độc lập Ngày 2-9-1945, Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, trước hàng vạn đồng bào, Người thay mặt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam dân chủ Cộng hồ đọc Tun ngơn Độc lập khai sinh nước Việt Nam 2/ Các giá trị: a) Giá trị lịch sử: (mục đích viết Tun ngơn Độc lập) Là lời tuyên bố xoá bỏ chế độ thực dân phong kiến, khẳng định quyền tự chủ vị bình đẳng dân tộc ta tồn giới, mốc son lịch sử mở kỉ nguyên độc lập, tự đất nước ta b) Giá trị văn học: Là tác phẩm luận đặc sắc Sức mạnh tính thuyết phục tác phẩm thể chủ yếu cách lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc bén, chứng xác thực, ngơn ngữ hùng hồn, đầy cảm xúc… Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo viên: Cao Thị Sáng c) Giá trị tư tưởng: Là văn tâm huyết chủ tịch Hồ Chí Minh, hội tụ vẻ đẹp tư tưởng tình cảm Người, đồng thời kết tinh khát vọng cháy bỏng độc lập, tự dân tộc ta 3/ Các đối tượng: (3 đối tượng) - Toàn thể nhân dân Việt Nam - Nhân dân giới - Bọn thực dân đế quốc lực lượng thù địch II/ Đọc – hiểu: Nội dung: Cơ sở pháp lí Tun ngơn: Nêu ngun lí chung quyền bình đẳng,tự do, quyền mưu cầu hạnh phúc người dân tộc Mở đầu văn bản, Người trích dẫn nguyên văn đoạn tiếng Tuyên ngôn: “Tuyên ngôn độc lập” năm 1776 Mĩ: “Tất người sinh có quyền bình đẳng Tạo hố cho họ quyền khơng xâm phạm được; quyền ấy, có quyền sống, quyền tự quyền mưu cầu hạnh phúc” “Tuyên ngôn Nhân quyền Dân quyền” cách mạng Pháp năm 1791: “Người ta sinh tự bình đẳng quyền lợi; phải ln ln tự bình đẳng quyền lợi” với mục đích: - Mục đích: + Người tỏ thái độ trân trọng Tuyên ngơn, khơng thành văn hố nước Mĩ Pháp mà toàn nhân loại + Những điều Bác khẳng định quyền sống, quyền tự người lí lẻ tổ tiên người Mĩ Pháp nên có sức thuyết phục cao Đó hình thức “gậy ông đập lưng ông” + Người đặt cách mạng ngang hàng nhau, Tuyên ngôn ngang hàng nhau, độc lập ngang hàng Qua thể niềm tự hào dân tộc - Nội dung: Từ quyền người (cá nhân) Tun ngơn, Bác suy rộng thành quyền bình đẳng, tự dân tộc Đây đóng góp lớn chủ tịch Hồ Chí Minh phong trào giải phóng dân tộc nước thuộc địa giới Thể giá trị tư tưởng nhân đạo văn minh nhân loại, tạo tiền đề cho lập luận Tóm lại: Đoạn văn mở đầu bộc lộ khéo léo, kiên quyết, lịng u nước, niềm tự hào dân tộc trí tuệ sáng suốt Người Đồng thời bộc lộ tài luận Hồ Chí Minh với cách lập luận khoa học, lí lẽ sắc sảo giọng văn linh hoạt 2/ Cơ sở thực tế: Là cáo trạng tố cáo tội ác thực dân Pháp a) Bác bỏ luận điệu bịp bợm thực dân Pháp mặt: Khai hoá bảo hộ a1) Khai hoá: * Khái niệm: Khai hoá mở mang dân trí * Thực chất: - Chính trị: (5 tội ác) + Chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta chút tự dân chủ + Chúng thi hành luật pháp dã man Chúng lập chế độ khác Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nước nhà ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết + Chúng lập nhà tù nhiều trường học Chúng thẳng tay chém giết người yêu nước thương nòi ta Chúng tắm khởi nghĩa ta bể máu + Chúng ràng buộc dư luận, thi hành sách ngu dân + Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nồi giống ta suy nhược - Kinh tế: (4 tội ác) Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo viên: Cao Thị Sáng + Chúng bóc lột dân ta đến tận xương tuỷ, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyện liệu + Chúng giữ độc quyền in giấy bạc, xuất cảng nhập cảng + Chúng đặt hàng trăm thứ thuế vơ lí, làm cho dân ta, dân cày dân buôn trở nên bần + Chúng không cho nhà tư sản ta ngóc đầu lên Chúng bóc lột cơng nhân ta cách vô tàn nhẫn Vậy là: thông qua biện pháp nghệ thuật liệt kê, điệp từ “chúng” đặt đầu câu, kiểu câu song hành Bác tố cáo tội ác thực dân Pháp dân ta mặt trị kinh tế nhằm bác bỏ luận điệu khai hoá chúng a2) Bảo hộ: * Khái niệm: Bảo hộ che chở, giữ gìn * Thực chất: Trong vịng năm, chúng bán nước ta lần cho Nhật “Mùa thu năm 1940, phát xít Nhật đến xâm lăng Đông Dương để mở thêm đánh Đồng minh, bọn thực dân Pháp quỳ gối đầu hàng, mở cửa rước Nhật Từ nhân dân ta chịu tầng xiềng xích: Pháp Nhật Từ dân ta cực khổ, nghèo nàn Kết cuối năm ngoái sang đầu năm nay, từ Quảng Trị đến Bắc Kì, triệu đồng bào ta bị chết đói” Hồ Chí Minh đưa chứng xác thực cách sử dụng động từ ẩn dụ “quỳ gối rước Nhật” đầy mỉa mai châm biếm để vạch trần mặt đớn hèn thực dân Pháp trước phát xít Nhật Trước dân ta, chúng hăng trước phát xít Nhật, chúng hèn hạ nhiêu b) Bác bỏ luận điệu xuyên tạc thật lịch sử mặt: b1) Thực dân Pháp tuyên bố nhân danh Đồng minh chiến thắng Phát xít Nhật: Thực chất: - Chúng: Phản bội Đồng minh hàng Nhật, chí cịn khủng bố dã man Việt minh đánh Nhật cứu nước Khi thua chạy, chúng nhẫn tâm giết số đơng tù trị n Bái Cao Bằng - Ta: Đứng lên đánh Nhật cứu nước giữ thái độ khoan hồng nhân đạo với người Pháp Giúp nhiều người Pháp chạy qua bên biên giới, khỏi truy sát phát xít Nhật bảo vệ tài sản họ b2) Thực dân Pháp tuyên bố ta thuộc địa chúng: Thực chất: - Pháp bán nước ta cho Nhật, ta giành quyền từ tay Nhật, ta thuộc địa Nhật Pháp Điều Hồ Chí Minh khẳng định qua câu văn: + “Sự thật từ mùa thu năm 1940, nước ta thành thuộc địa Nhật, thuộc địa Pháp Khi Nhật hàng Đồng minh nhân dân nước ta dậy giành quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà” + “Sự thật dân ta lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, từ tay Pháp”  Đây câu văn khẳng định khiến cho lập luận trở nên đanh thép, hùng hồn bác bỏ Từ sở pháp lí sở thực tế trên, Người đưa kết luận: “Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thối vị Dân ta đánh đổ xiềng xích thực dân gần 100 năm để gây dựng nên nước Việt nam độc lập Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mươi kỉ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hoà” 3/ Lời tuyên bố độc lập: (Phần tun ngơn) - Tun bố li hẳn quan hệ thực dân với Pháp, xoá bỏ hết hiệp ước mà Pháp kí nước Việt Nam, xoá bỏ tất đặc quyền Pháp đất nước Việt Nam - Kêu gọi toàn dân Việt Nam, lòng kiên chống lại âm mưu bọn thực dân Pháp - Kêu gọi cộng đồng quốc tế công nhận quyền tự do, độc lập Việt Nam - Từ lẽ trên, Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hồ, trịnh trọng tun bố Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo viên: Cao Thị Sáng với giới nước Việt Nam có quyền hưởng tự độc lập, thật trở thành nước tự độc lập Toàn thể dân tộc Việt Nam đem tất tinh thần lực lượng, tính mạng cải để giữ vững quyền tự do, độc lập  Tóm lại: Như vậy, lí lẽ, thật, ý chí tâm, Tuyên ngôn Độc lập khẳng định quyền độc lập thực tế độc lập nước ta B Nghệ thuật: - Lập luận chặt chẽ, lí lẽ đanh thép, chứng xác thực, giàu sức thuyết phục - Ngôn ngữ vừa xác, vừa gợi cảm - Giọng văn linh hoạt C Ý nghĩa: - Tuyên ngôn Độc lập văn kiện lịch sử vô giá tuyên bố trước quốc dân đồng bào giới quyền tự do, độc lập dân tộc Việt Nam khẳng định tâm bảo vệ độc lập, tự - Kết tinh lí tưởng đấu tranh giải phóng dân tộc tinh thần yêu chuộng độc lập, tự - Là văn luận mẫu mực NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU NGƠI SAO SÁNG TRONG VĂN NGHỆ CỦA DÂN TỘC PHẠM VĂN ĐỒNG I/ Tiểu dẫn: 1/ Tác giả: Phạm Văn Đồng (1906-2000) không nhà cách mạng xuất sắc, mà nhà văn hố lớn, nhà lí luận văn nghệ un bác đất nước ta kỷ 20 2/ Tác phẩm: “Nguyễn Đình Chiểu, ngơi sáng văn nghệ dân tộc” viết nhân kỉ niệm 75 năm ngày Nguyễn Đình Chiểu (3-7-1888), in “Tạp chí Văn học” tháng 7-1963 II/ Đọc – hiểu: A Nội dung: 1/ Phần mở bài: Nêu vấn đề trọng tâm Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu tượng độc đáo, đẹp riêng khơng dễ nhận “Trên trời có có ánh sáng khác thường, mắt phải chăm nhìn thấy, nhìn thấy sáng” Đây cách tiếp cận vừa có tính khoa học, vừa có tính phương pháp luận thơ văn Nguyễn Đình Chiểu 2/ Phần thân bài: Ý nghĩa giá trị to lớn đời văn nghiệp Nguyễn Đình Chiểu a) Cuộc đời quan điểm sáng tác Nguyễn Đình Chiểu: - Cuộc đời: Sinh lúc nước nhà lâm nguy, lại bị mù mắt nên khơng thể cầm vũ khí nhân dân chiến đấu ơng giữ trọn khí tiết nhà nho yêu nước “Kiến nghĩa bất vi vô dõng dã!”, trọn đời phấn đấu, hi sinh nghĩa lớn dân tộc - Quan niệm sáng tác: Coi thơ văn vũ khí chiến đấu “Chở đạo thuyền không khẳm Đâm thằng gian bút chẳng tà” Dùng thơ văn để vạch trần âm mưu, thủ đoạn lên án kẻ lợi dụng văn chương làm điều phi nghĩa “Thấy nhóm văn chương Vóc dê da cọp khơn lường thực hư” b) Thơ văn yêu nước: - Thơ văn yêu nước Nguyễn Đình Chiểu làm sống lại thời kì khổ nhục vĩ đại, tham Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo viên: Cao Thị Sáng gia tích cực vào đấu tranh thời đại hình tượng văn học sinh động não nùng làm xúc động lòng người “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” làm sống dậy hình tượng mà từ trước tới chưa có văn chương thời trung đại Hình tượng người nông dân – người quen cày cuốc, chốc trở thành người anh hùng cứu nước Lần người nông dân bước vào trang văn Nguyễn Đình Chiểu để tạc nên tượng đài lịch sử sừng sững văn học - Mặt khác, Phạm Văn Đồng đặt tác phẩm “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” ngang với “Bình Ngơ Đại Cáo” Nguyễn Trãi Một bên khúc ca khải hoàn ca ngợi chiến công oanh liệt, bên khúc ca ca ngợi người thất hiên ngang “Sống đánh giặc, thác đánh giặc…” c) Tác phẩm Lục Vân Tiên: Lục Vân Tiên tác phẩm lớn chứa đựng nhiều tư tưởng gần với quần chúng nhân dân, trường ca ca ngợi nghĩa, đạo đức quý trọng đời truyền bá rộng rãi dân gian Dẫu cịn đơi chỗ sơ sót văn chương, song khơng làm giảm giá trị văn nghệ trường ca Trong dân gian miền Nam, người ta say sưa nghe kể Lục Vân Tiên, khơng nội dung mà cịn văn hay Kết bài: Khẳng định vị trí Nguyễn Đình Chiểu văn học dân tộc “Nguyễn Đình Chiểu người chí sĩ u nước, nhà thơ lớn nước ta Đời sống nghiệp Nguyễn Đình Chiểu gương sáng, nêu cao địa vị tác dụng văn học, nghệ thuật, nêu cao sứ mạng người chiến sĩ mặt trận văn hoá tư tưởng” B Nghệ thuật: - Bố cục chặt chẽ, luận điểm triển khai bám sát vấn đề trung tâm, cách lập luận từ khái quát đến cụ thể, kết hợp diễn dịch, quy nạp đến hình thức địn bẩy - Lời văn vừa có tính khoa học, vừa có màu sắc văn chương, vừa khách quan, ngơn từ giàu hình ảnh - Giọng điệu linh hoạt, biến hoá: hào sảng, lúc xót xa,… C Ý nghĩa: Khẳng định ý nghĩa cao đẹp đời văn nghiệp Nguyễn Đình Chiểu, đời chiến sĩ phấn đấu cho nghiệp giải phóng dân tộc, nghiệp thơ văn ông minh chứng hùng hồn cho địa vị tác dụng to lớn văn học nghệ thuật, trách nhiệm người cầm bút đất nước, dân tộc THÔNG ĐIỆP NHÂN NGÀY THẾ GIỚI PHÒNG CHỐNG AIDS CO-PHI AN-NAN I/ Tiểu dẫn: Tác giả: Cô-phi An-nan người châu Phi bầu giữ chức Tổng thư kí Liên hợp quốc Ơng giao giải Nơ-ben hồ bình năm 2011 Tác phẩm: - Thể loại: Văn nhật dụng - Hoàn cảnh đời: Tháng 12-2003, gửi tới nhân dân tồn giới nhân ngày giới phịng chống HIV/AIDS - Mục đích: Kêu gọi tồn giới tích cực tham gia phòng chống HIV/AIDS II/ Đọc – hiểu: A Nội dung: Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo viên: Cao Thị Sáng Nêu vấn đề: Khẳng định nhiệm vụ phịng chống HIV/AIDS tồn giới quan tâm để đánh bại bệnh “phải có cam kết, nguồn lực hành động” Khẳng định tình hình: - Phân tích mặt làm được, chưa làm quốc gia việc phòng chống đại dịch HIV/AIDS Tác giả nêu cụ thể mặt chưa làm để gióng lên hồi chng báo động nguy đại dịch HIV/AIDS - Phần điểm tình hình khơng dài đầy sức thuyết phục lay động tầm bao quát rộng lớn, số liệu cụ thể “mỗi phút đồng hồ ngày trơi đi, có khoảng 10 người bị nhiễm HIV”, nguy cơ, tiếc nuối tác giả điều lẽ phải làm thực tế chưa làm Nhiệm vụ: Kêu gọi người, quốc gia nỗ lực nữa, “đưa vấn đề HIV/AIDS lên vị trí hàng đầu chương trình nghị trị hành động thực tế mình” Khơng kì thị, phân biệt đối xử với người bị nhiễm HIV/AIDS phải đoàn kết hợp tác việc đấu tranh đẩy lùi bệnh kỉ B Nghệ thuật: - Cách trình bày chặt chẽ, logic, cho thấy tầm quan trọng đặc biệt chiến chống lại HIV/AIDS - Bên cạnh câu văn truyền thơng điệp trực tiếp, có nhiều câu văn giàu hình ảnh, cảm xúc Do tránh lối hơ hào, sáo mịn, truyền tâm huyết tác giả tới người nghe, người đọc C Ý nghĩa: Văn ngắn gọn giàu sức thuyết phục, lí lẽ sâu sắc, dẫn chứng, số liệu cụ thể, thể trách nhiệm lương tâm người đứng đầu Liên hiệp quốc Giá trị văn cịn thể tư tưởng có tầm chiến lược, giàu tính nhân văn đặt nhiệm vụ phịng chống bệnh kỉ Tây tiến Quang Dũng I/ Tiểu dẫn: Tác giả: Quang Dũng nhà thơ trưởng thành kháng chiến chống Pháp Ông nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh soạn nhạc Nhưng Quang Dũng trước hết nhà thơ mang hồn thơ phóng thoáng, hồn hậu, lãng mạn tài hoa – đặc biệt ơng viết người lính Tây Tiến xứ Đồi (Sơn Tây) Nổi bật tác phẩm Tây Tiến, ấn tượng đoạn thơ… Tác phẩm: Tây Tiến đơn vị quân đội thành lập đầu năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với đội Lào, bảo vệ biên giới Việt – Lào đánh tiêu hao lực lượng quân đội Pháp Thượng Lào miền tây Bắc Bộ Việt Nam Địa bàn đóng quân hoạt động đoàn quân Tây Tiến rộng, bao gồm tỉnh Sơn La, Lai Châu, Hồ Bình, miền tây Thanh Hố Sầm Nưa (Lào) Chiến sĩ Tây Tiến phần đơng niên Hà Nội, có nhiều học sinh, sinh viên (như Quang Dũng), chiến đấu hồn cảnh gian khổ, vơ thiếu thốn vật chất, bệnh sốt rét hoành hành dội Tuy họ sống lạc quan chiến đấu dũng cảm Đoàn quân Tây Tiến, sau thời gian hoạt động Lào, trở Hồ Bình thành lập trung đoàn 52 Cuối năm 1948, Quang Dũng chuyển sang đơn vị khác Rời xa đơn vị cũ chưa bao lâu, Phù Lưu Chanh (một làng thuộc tỉnh Hà Đông cũ), Quang Dũng viết thơ “Nhớ Tây Tiến”, in tập “Mây đầu ô” Khi in lại, tác giả đổi tên lại “Tây Tiến” Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo viên: Cao Thị Sáng II/ Đọc – hiểu: A Nội dung: Khổ 1: Nhớ núi rừng Tây Bắc đoàn quân Tây Tiến - Hai câu đầu: “Sông Mã xa Tây Tiến Nhớ rừng núi nhớ chơi vơi” Mở đầu thơ câu thơ cảm thán, bộc lộ nỗi nhớ chơi vơi Sông Mã, Tây Tiến, Tây Bắc thời qua a) Núi rừng Tây Bắc: - Địa danh: Xa lạ mà gần gũi: “Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông, Mường Hịch, Mai Châu” địa danh xa lạ với chàng trai xứ Hà thành, tên đất, tên bản, tên làng gắn bó thắm thiết tình qn dân đời người lính - Địa hình: Cheo leo, hiểm trở + câu thơ: “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống” Sử dụng nhiều trắc, từ láy, từ tạo hình dựng lên tranh thiên nhiên dội, dốc tiếp dốc, rừng tiếp rừng, trùng trùng điệp điệp độ cao Đặc biệt câu thơ “Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống” nhịp thơ 4/3 phân biệt rạch ròi hướng lên xuống đối lập, núi cao vực sâu nhiêu + Câu thơ: “Nhà Pha Luông mưa xa khơi” gieo tồn bằng, mở khơng gian mênh mang với hình ảnh nhà thấp thống sương giăng 4 câu thơ mở không gian chiều: chiều cao, chiều sâu chiều rộng tô đậm thiên nhiên Tây Bắc thật hùng vĩ, gân guốc, tráng lệ mà không phần thơ mộng, trữ tình - Khí hậu: Khắc nghiệt, lạnh lẽo Cảnh vật mịt mù mưa rơi, sương giăng, “sương lấp”, “hoa đêm hơi”, “mưa xa khơi” - Cảnh sắc: Dữ dội, hoang sơ “Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người” Sử dụng từ láy, biện pháp nghệ thuật nhân hố mục đích nhấn mạnh người lính ln ln phải đối đầu với hiểm nguy đe doạ tính mạng nơi, lúc Tóm lại: Núi rừng Tây Bắc hoang sơ, hiểm trở qua ngòi bút Quang Dũng lên thật sống động với đủ núi cao, vực sâu, thác dữ, cọp rừng,… Và bật cảnh thiên nhiên khắc nghiệt đoàn quân Tây Tiến b) Đồn qn Tây Tiến: - Họ (người lính Tây Tiến): Hành quân nhiều ngày sương, đêm, mưa núi rừng Tây Bắc trùng trùng điệp điệp, đầy rẫy hiểm nguy, nên mệt mỏi, kiệt sức, hi sinh điều không tránh khỏi “Anh bạn dãi dầu không bước Gục lên súng mũ bỏ quên đời” - Nhưng họ: Quyết không lùi bước trước gian lao, vững tin tiến phía trước qua hình ảnh “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”, người lính lặn lội đèo cao, dốc thẳm, súng tưởng chạm trời - Bên cạnh đó, họ cịn nhớ tình qn dân thắm thiết: “Nhớ Tây Tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xơi” trở thành điểm tựa tinh thần tâm hồn họ, tiếp thêm sức mạnh cho họ chiến khốc liệt Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo viên: Cao Thị Sáng Tóm lại: Đoạn thơ với thể thơ tự do, bút pháp lãng mạn, âm hưởng bi tráng, ngôn ngữ giàu tính tạo hình khắc hoạ đậm nét hình ảnh thiên nhiên Tây Bắc khắc nghiệt, gân guốc, hùng vĩ tráng lệ thơ mộng trữ tình Nổi bật cảnh hình ảnh người lính Tây Tiến với ý chí, nghị lực, lĩnh mạnh mẽ, tâm hồn lạc quan, trẻ trung, yêu sống họ Khổ 2: Nhớ kỉ niệm vui a) câu đầu: Nhớ đêm liên hoan văn nghệ tổ chức doanh trại có đồng bào dân tộc tham dự - Khung cảnh đêm liên hoan văn nghệ: “Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa” Động từ “bừng” không diễn tả ánh sáng bó đuốc mà cịn lời ca, điệu múa, tiếng khèn Hình ảnh “hội đuốc hoa” vừa mang nghĩa tả thực, vừa mang nghĩa tượng trưng, ví nến thắp đêm tân hôn - Nhân vật trung tâm: Là cô gái Thái duyên dáng, yêu kiều, kiêu sa, lộng lẫy xiêm y dân tộc rực rỡ, với điệu múa mang đậm sắc dân tộc - Tâm trạng người lính: Ngỡ ngàng, say mê, sung sướng trước vẻ đẹp kiêu sa hoa rừng, bật lên tiếng reo “kìa em”  Tóm lại: câu thơ ngập tràn ánh sáng, âm thanh, vũ điệu diễn tả tình quân dân thắm thiết, tâm hồn lạc quan, trẻ trung yêu đời, khao khát yêu đương người lính Mặt khác, chất thơ, chất hoạ, chất nhạc chấp cánh cho tâm hồn người lính đến với vùng đất đẹp nước bạn xa xôi “Nhạc Viên Chăn xây hồn thơ” b) câu sau: Sơng nước Tây Bắc thơ mộng, trữ tình - Thời gian bao bọc không gian đẫm sương, cảnh sắc vừa thực vừa ảo, mang vẻ đẹp hiền hồ, thơ mộng, trữ tình Cảnh có hồn người “hồn lau nẻo bến bờ” - Cặp câu hỏi tu từ: “Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Có nhớ dáng người độc mộc” Câu trước gợi câu sau, cảnh gợi tình làm lên dáng người mềm mại, uyển chuyển cô gái Thái thuyền độc mộc ví bơng hoa đong đưa dòng nước lũ chảy xiết Cảnh người hài hoà tạo nên vẻ đẹp hư ảo, lãng mạn  Tóm lại: Thơng qua bút pháp tài hoa, lãng mạn Quang Dũng cách nói vừa tả thực, vừa tượng trưng, hình ảnh thơ lên với đủ sắc màu, đường nét, thực ảo đan cài, gợi cảm giác nhớ nhung, bâng khuâng, xao xuyến, khó quên tâm hồn người lính Tây Tiến Khổ 3: Chân dung người lính Tây Tiến - Ngoại hình: Khác thường Sống chốn rừng thiêng nước độc, sốt rét hoành hành, tóc khơng mọc nổi, da xanh - Tinh thần: Mạnh mẽ + Cách nói: “đồn binh” khơng gợi lên lực lượng đơng đảo mà cịn thể khí hào hùng đồn qn + Dáng vẻ: “dữ oai hùm” dù đứng góc độ soi vào người lính Tây Tiến giữ dáng vẻ oai chúa sơn lâm - Tâm hồn: Hào hoa “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”, mơ người gái Hà thành, người yêu, bạn gái Những giấc mơ đẹp trở thành động lực nâng đỡ bước chân người lính đêm hành quân rừng già lạnh buốt - Lí tưởng sống: Cao đẹp “Chiến trường chẳng tiếc đời xanh” + Âm điệu câu thơ vang lên dứt khoát lời thề, thể tâm cao độ người lính Tây Tiến “quyết tử cho tổ quốc sinh” + Với cách sử dụng loạt từ Hán Việt “biên cương”, “viễn xứ”, “áo bào”, “độc hành” mắt nhà thơ khổ cực thành oai hùng chết hi sinh cao Thực tế người lính Tây Tiến ngã xuống đường hành quân đơi khơng có manh chiếu bó thây Nhưng Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 10 viên: Cao Thò Saùng Quang Dũng lại thân xác anh khâm liệm áo bào đỏ thắm vị tướng mặc trận, khiến chết trở nên thiêng liêng, chói lồ, cao đẹp + Với cách nói giảm “về đất” thể tình cảm yêu thương đồng đội dành cho anh Và tiễn đưa anh khơng có đồng đội mà cịn có tiếng gầm dịng Sơng Mã, âm vang khúc độc hành bi tráng Bi thương không bi luỵ mà ngược lại hào hùng, thấm đẫm tinh thần bi tráng  Tóm lại: Đoạn thơ với thể thơ tự do, cảm hứng lãng mạn, âm hưởng bị tráng với biện pháp nghệ thuật đối chính, Quang Dũng khắc đậm chân dung người lính Tây Tiến, người có ngoại hình khác thường song có tinh thần mạnh mẽ, có tâm hồn hào hoa, có lí tưởng sống cao đẹp Họ có tình u thương rạch rịi, có lịng căm thù giặc sâu sắc; mùa xn mn đời tổ quốc họ sẵn sàng hi sinh tuổi xuân Khổ 4: Những hồi niệm lời thề tử - Người lính Tây Tiến – người có lịng căm thù giặc sâu sắc – khơng hẹn ngày trở lại khơng chiến ác liệt mà thiên nhiên khốc liệt, với bao đèo cao, dốc thẳm, rừng hoang, sương muối - Câu thơ: “Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy” gợi nhớ mùa xuân năm đoàn quân Tây Tiến thành lập, gợi nhắc tuổi xuân đoàn quân Tây Tiến mùa xuân tương lai đất nước - Khép lại thơ lời thề tâm “Hồn Sầm Nứa chẳng xuôi” Một lý tưởng cao đẹp người lính Tây Tiến chưa đạt dù có chết người lính Tây Tiến khơng rời súng, khơng rời chiến trường B Nghệ thuật: - Cảm hứng bút pháp lãng mạn - Cách sử dụng ngôn từ đặc sắc: từ địa danh, từ tượng hình, từ Hán Việt - Kết hợp chất nhạc chất họa C Ý nghĩa: - Bài thơ khắc họa thành cơng hình tượng người lính Tây Tiến cảnh núi rừng miền Tây hùng vĩ, dội Hình tượng người lính mang vẻ đẹp lãng mạn, đậm nét bi tráng đồng hành trái tim VIỆT BẮC Tố Hữu I/ Tiểu dẫn: Tác giả: Tố Hữu cờ đầu văn thơ đại Thơ Tố Hữu thể lí lẽ sống, tình cảm, lí tưởng cách mạng người Việt Nam đại mang đậm chất dân tộc truyền thống Tác phẩm: - Bài thơ đời vào tháng 10-1954, nhân kiện người kháng chiến từ miền núi trở miền xuôi, Trung ương Đảng phủ từ chiến khu Việt Bắc trở thủ - Đoạn trích sách giáo khoa phần đầu thơ, tái kỉ niệm thời cách mạng kháng chiến Ấn tượng đoạn thơ… II/ Đọc – hiểu: A Nội dung: câu thơ đầu: Khung cảnh chia tay tâm trạng người a) Đoạn (4 câu đầu): Lời người lại – nhân dân Việt Bắc hóa thân vào vai gái dân tộc - Người lại lên tiếng trước chọn cách xưng hơ “mình – ta”, “ta – mình” lời đối đáp Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 43 viên: Cao Thị Sáng a2) Phát 2: Khi thuyền vào bờ – tranh phi thẩm mĩ - Hình ảnh: Từ thuyền đẹp mơ ấy, bước người người đàn ông người đàn bà xấu thô “Người đàn bà trạc ngồi bốn mươi, thân hình quen thuộc đàn bà vùng biển, cao lớn với đường nét thô kệch Mụ rỗ mặt Khuôn mặt mệt mỏi sau đêm thức trắng kéo lưới, tái ngắt dường buồn ngủ” “Người đàn ông sau Tấm lưng rộng cong lưng thuyền Mái tóc tổ quạ Lão chân chữ bát, bước bước chắn, hàng lông mày cháy nắng rủ xuống hai mắt đầy vẻ độc lúc nhìn dán vào lưng áo bạc phếch rách rưới, nửa thân ướt sũng người đàn bà” Tại đây, Phùng chứng kiến người đàn ông đánh vợ đến tàn bạo, dã man, lão rút người thắt lưng to lớn đánh tới tấp vào người đàn bà Đứa thương mẹ nên có hành động bất hiếu đánh lại bố bị bố đánh Ba hôm sau, Phùng lại tiếp tục chứng kiến cảnh tượng - Tâm trạng: Chứng kiến cảnh tượng khiến Phùng sửng sốt, ngạc nhiên, đứng há hốc mồm mà nhìn anh khơng thể tưởng tượng đằng sau đẹp lại ác - Nhận thức: Phùng nhận thức đẹp nghệ thuật khơng trùng khít với đẹp sống Cuộc sống không đơn giản, xuôi chiều mà chứa đầy nghịch lí: đẹp – xấu, thiện – ác Tóm lại: Qua phát người nghệ sĩ, nhà văn đời chứa đựng nhiều mâu thuẫn đánh giá người, sống qua dáng vẻ bên ngồi mà phải sâu tìm hiểu bên b) Tình 2: Câu chuyện người đàn bà tòa án b1) Chân dung: - Ngoại hình: Trạc ngồi bốn mươi, thân hình quen thuộc đàn bà vùng biển, cao lớn với đường nét thô kệch, mụ rỗ mặt - Cuộc sống: Vất vả, gia đình đơng con, đói nghèo triền miên, có năm biển động mùa nhà phải ăn xương rồng luộc chấm thường xuyên bị chồng đánh đập, hành hạ “3 ngày trận nhẹ, ngày trận nặng” b2) Tính cách: Cam chịu, nhẫn nhục, bao dung, độ lượng, thấu hiểu lẽ đời thương - Vì bị người chồng thường xuyên đánh đập nên người đàn bà bị mời lên tòa án lần thứ để giải việc gia đình - Tại tịa: + Thái độ lúc đầu: Chị tỏ lúng túng, sợ sệt, tìm góc tường để ngồi xuống + Thái độ sau: Trước lời khuyên chánh án Đẩu khuyên chị bỏ chồng anh thấy bất bình thay cho chị “3 ngày trận nhẹ, ngày trận nặng”, “cả nước khơng có người chồng hắn”, người đàn bà phản ứng dội, chắp tay vái lia xưng hơ với q tịa con: “Quý tòa bắt tội được, phạt tù được, đừng bắt bỏ nó” Trước phản ứng người đàn bà, Đẩu buộc phải thay đổi cách xưng hơ nội dung lời nói, “kêu gọi hịa thuận” Người đàn bà thay đổi cách xưng hô, xưng chị gọi giải bày đời với chánh án Đẩu, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng nguyên nhân khiến chị không bỏ chồng, nhẫn nhục cam chịu đòn roi: ▪ Nguyên nhân khiến chị không bỏ chồng: ○ Nhận thức giá trị thân: Xấu, khơng thèm lấy, lại lỡ có mang với ơng ơng khơng chối bỏ chị mà lấy chị Do vậy, chị coi ông ân nhân ○ Nhận thức vai trị trụ cột người đàn ơng gia đình làng chài: “đám đàn bà hàng chài thuyền chúng tơi cần phải có người đàn ơng để chèo chống phong ba, để làm ăn nuôi nấng đặng con, nhà chục đứa” ○ Nhận thức khoảnh khắc hạnh phúc gia đình: Khơng phải lúc vợ chồng bất hịa mà có lúc vui vẻ, hịa thuận “Vui lúc ngồi nhìn đàn tơi chúng ăn no”, “Đàn bà thuyền phải sống cho khơng thể sống cho đất được!” Rõ ràng người đàn bà không bỏ chồng ▪ Nguyên nhân khiến chị nhẫn nhục, cam chịu địn roi: Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 44 viên: Cao Thị Sáng ○ Nhận thức chất người chồng: Trước tốt, hiền lành, chưa đánh vợ “Lão chồng anh trai cục tính hiền lành lắm, khơng đánh đập tơi”, cịn nghèo, khổ gây nên khổ lão lại mang chị đánh Và chị coi trận đòn giải tỏa phiền muộn lịng chồng, cam chịu sẻ chia ○ Nhận thức xấu ảnh hưởng đến nhân cách trẻ thơ: Lúc bị chồng đánh, chị không muốn cho biết sợ ảnh hưởng đến phát triển nhân cách nên lớn, chị xin chồng mang lên bờ mà đánh Tóm lại: Người đàn bà không cam chịu cách nông nổi, vô lí mà sâu sắc, nhẫn nhục, thấu hiểu lẽ đời Trên hết tất con, khơng bỏ chồng nhẫn nhục, cam chịu địn roi Ở người đàn bà làng chài ta thấy thấp thống bóng dáng người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, độ lượng, bao dung, giàu đức hi sinh lòng vị tha Các nhân vật khác: a) Người chồng: - Chân dung: + Ngoại hình: Cao lớn, lưng rộng cong lưng thuyền Mái tóc tổ quạ Lão chân chữ bát, bước bước chắn, hàng lông mày cháy nắng rủ xuống hai mắt đầy vẻ độc + Cuộc sống: Đơng con, đói nghèo triền miên, có năm biển động nhà phải ăn xương rồng chấm muối để thay cơm - Tính cách: Trước hiền lành, tốt bụng, chưa đánh vợ bao giờ, người chồng sống có trách nhiệm với gia đình Bây sống có trách nhiệm với gia đình, song khổ khiến lão trở nên cộc cằn, độc ác, thô bạo, đánh vợ cơm bữa “3 ngày trận nhẹ, ngày trận nặng” mà khơng nhận thức đói nghèo đất nước vừa trải qua chiến tranh nên nhiều bất cập, cực trình độ dân trí thấp, nhận thức kém, đẻ nhiều b) chị em thằng Phác: - Người chị: Bé nhỏ mà can đảm, trở thành chỗ dựa vững cho bà mẹ - Thằng Phác: Thương mẹ bảo vệ mẹ theo cách riêng đứa trai lớn, đứa trai miền biển “Thằng Phác tuyên bố với bác xưởng đóng thuyền cịn có mặt mẹ khơng bị đánh” c) Chánh án Đẩu: - Cũng giống Phùng, người lính vào sinh tử, anh người tốt, sống có trách nhiệm, giàu tình thương u người, đứng phía cơng lí, luật pháp, bênh vực quyền lợi đáng cho người phụ nữ Nhưng kinh nghiệm sống không nhiều, suy nghĩ đơn giản, xa rời thực tế, hỏi người đàn bà: “Sao không lên bờ mà ở?” Đẩu nhận điều anh biết lí thuyết sách vở, cịn đời chứa đầy nghịch lí mà đơi người buộc phải chấp nhận bi kịch gia đình người đàn bà làng chài minh chứng cụ thể d) Nhân vật Phùng: - Từng người lính vào sinh tử, anh căm ghét áp bức, bất công, sẵn sàng làm việc thiện Anh xúc động, ngỡ ngàng trước vẻ đẹp tinh khôi thuyền biển lúc bình minh (ghi thêm dẫn chứng phát 1) Tức giận phát bạo hành xấu, ác đẹp (ghi thêm dẫn chứng phát 2) Ở tòa, nghe lời tâm người đàn bà (dẫn chứng ngun nhân khơng chịu bỏ chồng nhẫn nhục chịu đòn roi) anh vỡ nghịch lí sống, điều anh biết lí thuyết sách cịn đời chứa đầy nghịch lí: đẹp – xấu, thiện – ác bị kịch gia đình người đàn bà làng chài minh chứng cụ thể Do vậy, hết, Phùng hiểu rõ người nghệ sĩ phải biết yêu, ghét, vui, buồn trước lẽ đời thường hành động để xứng đáng với đời Tấm ảnh chọn lịch năm ấy: Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 45 viên: Cao Thị Sáng - Mỗi lần nhìn kĩ vào ảnh đen trắng, người nghệ sĩ thấy lên màu hồng hồng ánh ban mai Đó chất thơ, vẻ đẹp lãng mạn đời, biểu tượng nghệ thuật nhìn lâu hơn, anh thấy người đàn bà bước khỏi ảnh Đó thân lam lũ, khốn khó, thực đời - Ý nghĩa: Nghệ thuật chân khơng thể tách rời, li khỏi sống Nghệ thuật đời phải đời B Nghệ thuật: - Giọng văn trần thuật, tình truyện độc đáo với ý nghĩa khám phá, phát sống Tác giả lựa chọn ngơi kể, điểm nhìn thích hợp làm cho câu chuyện trở nên gần gũi, chân thật có sức thuyết phục cao - Ngôn ngữ nhân vật sinh động, phù hợp với tính cách, lời văn giản dị mà sâu sắc, đa nghĩa C Ý nghĩa: “Chiếc thuyền xa” thể chiêm nghiệm sâu sắc nhà văn nghệ thuật đời Nghệ thuật chân phải ln gắn bó với đời, đời Người nghệ sĩ nhìn nhận sống, đời người cách toàn diện, sâu sắc Tác phẩm gióng lên hồi chng báo động tình trạng bao lực gia đình hậu khơn lường Thuốc Lỗ Tấn I/ Tiểu dẫn: Tác giả: Lỗ Tấn (1881 – 1936) nhà văn cách mạng Trung Quốc, bóng dáng ơng bao trùm văn đàn Trung Quốc kỉ XX Quê ông phủ Thiệu Hưng, tỉnh Chiết Giang, miền Đông Nam Trung Quốc Năm 13 tuổi, chứng kiến cảnh người cha lâm bệnh, khơng có thuốc mà chết, ơng ơm ấp nguyện vọng học nghề thuốc Nhờ học giỏi, ông nhận học bổng Nhật Ông chọn học ngành Y để chữa bệnh cho người nghèo, ốm mà khơng có thuốc, chết ngu dốt mê tín cha Một lần xem phim ơng thấy người Trung Quốc khỏe mạnh, hăm hở xem quân Nhật chém người Trung Quốc làm gián điệp cho quân Nga, ông giật mà nhận rằng: chữa bệnh thể xác không quan trọng chữa bệnh tinh thần Và ông chuyển sang làm văn nghệ Làm văn nghệ, ông dùng ngòi bút để phanh phui “căn bệnh tinh thần” quốc dân, lưu ý người tìm phương thuốc chạy chữa Ông hát cho đồng bào nghe hát lạc điệu họ, cho họ thấy bước sai nhịp đường tiến tương lai Tác phẩm: Truyện ngắn “Thuốc” Lỗ Tấn viết năm 1919, vào lúc vận động Ngũ tứ bùng nổ Ý nghĩa nhan đề: - Trước hết, nhà văn nói phương thuốc phản khoa học người dân Trung Quốc họ tin ăn bánh bao tẩm máu người chữa bệnh lao Từ đấy, người dân Trung Quốc cần phải giác ngộ, cần nhận thức loại độc dược, cần tìm loại thuốc khác khoa học hơn, hiệu - Ngoài ra, “Thuốc” đề cập đến vấn đề khác sâu xa u mê, đớn hèn mặt trị quần chúng bi kịch người chiến sĩ cách mạng xa rời quần chúng Do đó, cần phải tìm phương thuốc để làm cho quần chúng giác ngộ cách mạng cách mạng phải gắn bó với quần chúng Đó phương thuốc đất nước Trung Hoa lúc II/ Đọc – hiểu: A Nội dung: Tình trạng mê muội người dân Trung Quốc qua hình tượng bánh bao tẩm Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 46 viên: Cao Thị Sáng máu người: a) Hình tượng bánh bao tẩm máu người: “Chiếc bánh bao nhuốm máu, đỏ tươi, máu nhỏ giọt, giọt”  Chiếc bánh bao tẩm máu người người dân Trung Quốc xưa coi phương thuốc chữa bệnh lao hiệu nghiệm b) Tình trạng mê muội người dân Trung Quốc: - Ơng bà Hoa Thun: Xuất phát từ tình thương vô bờ bến, nên ông bà Hoa Thuyên mua bánh bao máu người cho ăn + Khi lão Hoa Thuyên mua thuốc: Mặc dù trời lạnh, đường tối om lão cảm thấy sáng khoái dưng trẻ lại + Khi mua thuốc: Lão nâng niu bánh nâng niu đứa gia đình mười đời độc đinh + Khi cho ăn thuốc: Cả đứng bên, nhắc nhắc lại lần khỏi Thể niềm tin mãnh liệt vào bánh  Kết quả: Cậu bé Hoa Thuyên ăn vào chết, phương thuốc cứu người trở thành phương thuốc giết người - Cuộc bàn luận quán trà: + Số người bàn luận đông, song chủ yếu bác Cả Khang, cậu Năm Gù, người râu hoa râm Họ xoay quanh vấn đề: ▪ Thứ nhất, họ cho bánh bao tẩm máu người thứ thuốc tiên dược ▪ Thứ hai, việc Hạ Du làm cộng sản kẻ điên dám làm giặc chống lại nhà Mãn Thanh - Qua lời bàn tán ấy, Lỗ Tấn muốn cho ta thấy: + Căn bệnh đớn hèn người dân Trung Quốc, họ ngu muội lạc hậu phương thuốc chữa bệnh + Sự ngu muội, đớn hèn, ấu trĩ người Trung Quốc cách mạng Hình tượng vịng hoa mộ Hạ Du: Bày tỏ tiếc thương, ngưỡng mộ, kính trọng Hạ Du Không phải tất người dân Trung Quốc coi Hạ Du giặc mà có người tin vào việc làm đường cách mạng anh thành công cách mạng Trung Quốc mai sau Chính mà họ mang hoa đến đặt mộ anh Câu hỏi bà mẹ: -“Hoa khơng có gốc, khơng phải mọc đất lên! Ai đến đây? Trẻ đến chơi Bà họ hàng định không đến rồi! Thế nào?” Hình ảnh người mẹ già, tóc bạc, quần áo rách rưới thể sống cực người dân Trung Quốc lúc câu hỏi bà biểu lộ ngạc nhiên, sửng sốt, băn khoăn bên lại ẩn dấu niềm vui có người thấu hiểu việc làm mình, hi sinh cao mình, người cách mạng nên họ đặt hoa lên mộ - Hình ảnh quạ: x đơi cánh, nhún mình, mũi tên vút thẳng phía chân trời xa mở không gian mới, chân trời đầy hứa hẹn Không gian, thời gian truyện (Bối cảnh truyện): a) Không gian: - Quán trà: Nơi tập trung nhiều loại người nơi thu nhận thông tin thu thập ngày Ở họ bàn tán nhiều bánh bao tẩm máu người người chiến sĩ cách mạng Hạ Du - Pháp trường: Là nơi chém người - Nghĩa địa: Có đường chia nghĩa địa làm 2: bên trái chết tù, chết Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 47 viên: Cao Thị Sáng chém: bên phải chết đói, chết nghèo Ở khơng có phân biệt người làm cách mạng trộm cướp Cả bên mộ dày khít bánh bao nhà giàu mừng thọ Hình ảnh gợi lên thực trạng xã hội vừa đen tối, vừa tàn bạo đất nước Trung Hoa thời - Ý nghĩa đường mòn: Chia nghĩa địa làm 2: bên trái chết tù, chết chém: bên phải chết đói, chết nghèo Con đường mịn khơng đơn ranh giới tự nhiên mà ranh giới lòng người, định kiến xã hội Nhưng bà mẹ Hoa Thuyên bước qua đường mòn, bước qua định kiến để đến với bà mẹ Hạ Du b) Thời gian: - Mùa thu: Gợi hình ảnh rụng cội, mùa thu có chết Thứ Hạ Du chết u mê, tăm tối người dân Trung Quốc mặt nhận thức trị nên chết đáng kính Thứ Hoa Thuyên chết u mê, tăm tối người dân Trung Quốc nhận thức khoa học nên chết đáng thương - Mùa xuân: Mùa sống, hồi sinh bà mẹ viếng mộ vào mùa xuân, phải tác giả muốn đặt niềm tin, vàng rơi xuống tích nhựa cho chồi non, hi vọng hồi sinh sống, đất nước mai sau B Nghệ thuật: - Hình ảnh, ngơn từ giàu tính biểu tượng - Lối dẫn truyện nhẹ nhàng, tự nhiên mà sâu sắc lôi C Ý nghĩa: - Người Trung Quốc cần có phương thuốc để chữa trị tận gốc bệnh ngu muội mặt tinh thần - Người Trung Quốc không nên ngủ say nhà hộp sắt người cách mạng khơng nên bơn ba chốn quạnh hiu mà phải bám sát quần chúng để vận động giác ngộ họ Sô - lô - khốp I/ Tiểu dẫn: Tác giả: - Mi-khai-in A-lếch-xan-đrơ-vích Sơ-lơ-khốp (1905-1984) nhà văn Nga lỗi lạc, ông liệt vào hàng nhà văn lớn kỉ XX Sô-lô-khốp sinh vùng thảo nguyên sông Đông, ông tham gia công tác cách mạng sớm làm nhiều nghề để kiếm sống như: đập đá, khuân vác, kế toán Thời gian rảnh rỗi, ông dành cho việc tự học đọc văn học Trong thời gian chiến tranh vệ quốc vĩ đại chống phát xít Đức xâm lược, ơng theo sát Hồng quân nhiều chiến trường với tư cách phóng viên báo thật Tác phẩm: Truyện ngắn “Số phận người” sáng tác năm 1957, tác phẩm thể cách nhìn sống chiến tranh cách toàn diện, chân thực; đổi cách miêu tả nhân vật, khám phá tính cách Nga, khí phách anh hùng nhân hậu người lính Xơ viết Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 48 viên: Cao Thị Sáng Các tác phẩm tiêu biểu: - Tiểu thuyết “Sông Đông êm đềm” (1925) - Truyện ngắn “Truyện sông Đông” “Thảo nguyên xanh” (1926) II/ Đọc – hiểu: Nội dung: Chiến tranh số phận người: a) Xơ-cơ-lốp: Người lính Xơ - - lốp với nỗi đau thể xác tinh thần dường vượt qua - Trong chiến tranh: Bản thân lính, bị thương, bị bắt, bị đoạ đày trại tập trung bọn phát xít Vợ gái chết bom đạn phát xít, trai hi sinh ngày tồn thắng - Sau chiến tranh: Không biết đâu đâu, khơng cịn gia đình khơng dám trở quê hương nỗi đau đè nặng, bệnh tật dày vị: “quả tim tơi rệu rã rồi…”, “hầu đêm chiêm bao thấy người thân cố” Anh phải đối mặt với nguy thất nghiệp trở thành kẻ nghiện rượu Nhưng chuyện rủi ro không buông tha, lần lái xe, anh đâm phải bò bị tịch thu lái… b) Bé Va-ni-a: Lang thang, rách rưới, ngày kiếm ăn nơi hàng quán, ban đêm bạ đâu ngủ Cha chết trận, mẹ chết bom, khơng cịn người thân, khơng biết q hương Tóm lại: Cả Xô-cô-lốp bé Va-ni-a nạn nhân chiến tranh Họ đơn có nguy đứng trước chìm thiếu ý chí, nghị lực, lĩnh Nghị lực vượt qua số phận: a) Xô-cô-lốp: Chấp nhận sống sau chiến tranh, tự nhận bố bé Va-ni-a, sung sướng tình cảm cha con, chăm lo cho bé Va-ni-a chút: ăn, mặc, giấc ngủ, cắt tóc, tắm rửa, Bé Va-ni-a trở thành chỗ dựa tinh thần lớn đời Xô-cô-lốp b) Bé Va-ni-a: Vô tư, hồn nhiên đón nhận sống chăm sóc tình u thương người mà ln nghĩ cha đẻ “nó nhảy chồm lên cổ tơi vào má, vào môi, vào trán chim chích, ríu rít líu lo vang rộn buồng lái” Tóm lại: Qua nhân vật trên, nhà văn đề cao chủ nghĩa nhân đạo cao cả, nghị lực phi thường người lính nhân dân Xơ Viết thời hậu chiến, lòng nhân hậu, vị tha, gắn kết cảnh đời bất hạnh, niềm hi vọng vào tương lai B Nghệ thuật: - Miêu tả sâu sắc, tinh tế nội tâm diễn biến tâm trạng nhân vật - Lời kể chuyện giản dị, sinh động, giàu sức hấp dẫn lôi - Nhiều đoạn trữ tình ngoại đề gây xúc động mạnh cho người đọc * Lưu ý: trữ tình ngoại đề Là lúc nhà văn khơng cịn ẩn sau hình tượng nhân vật mà đứng hẳn để mô tả, phơi bày cách khách quan trước bạn đọc số phận, người côi cút hạt cát bị sức mạnh phũ phàng bão tố chiến tranh thổi bạt đến miền đất xa lạ Từ đấy, nhà văn kêu gọi, nhắc nhở quan tâm toàn xã hội cá nhân người Qua đấy, giúp thấy ý chí, nghị lực, niềm tin tương lai người dân Xô Viết sau chiến tranh bút pháp trữ tình đằm thắm Sô-lô-khốp C Ý nghĩa: Con người ý chí nghị lực, lịng nhân niềm tin vào tương lai, cần vượt qua mát chiến tranh bi kịch số phận Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 49 viên: Cao Thị Sáng ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ Hê - minh - uê I/ Tiểu dẫn: Tác giả: Ơ-nít Hê-minh-uê (1899 – 1961) nhà văn Mĩ để lại dấu ấn sâu sắc văn xuôi đại phương Tây góp phần đổi lối viết truyện, tiểu thuyết nhiều hệ nhà văn giới nói chung Ơng bước vào đời với nghề viết báo làm phóng viên mặt trận kết thúc Chiến tranh giới thứ hai Những tác phẩm ông nhằm ý đồ “viết văn xuôi đơn giản trung thực người” Tác phẩm: - “Ông già biển cả” (1952) kết tinh tiêu biểu nét mẻ lối kể chuyện Hêminh-uê - Truyện kể lại ngày đêm khơi đánh cá ông lão Xan-ti-a-gơ Trong khung cảnh mênh mơng trời biển có ơng lão, chuyện trị với mây nước, chim cá, đuổi theo cá lớn, đương đầu với đàn cá mập xông vào xâu xé cá kiếm lão, để rốt cục, kéo vào bờ cá trơ xương… - Đoạn trích sách giáo khoa nằm cuối truyện, kể lại việc ông lão Xan-ti-a-gô đuổi theo bắt cá kiếm Các tác phẩm tiêu biểu: Tiểu thuyết “Mặt trời mọc” (1926), “Giã từ vũ khí” (1929),… II/ Đọc – hiểu: Nội dung: Hình tượng cá kiếm: Kiệt tác thiên nhiên - Ngoại hình: Một cá lớn đẹp “cái lớn lưỡi hái lớn”, “thân hình đồ sộ sọc màu tía nó; cánh vi lưng xếp lại, vây to sụ bên sườn xoè rộng” - Tính cách: Đầy sức mạnh, mưu trí, dũng cảm cao thượng + Đầy sức mạnh: Những vịng bơi khiến lão hoa mắt, chóng mặt, chống váng Mặc dù chiến kéo dài ngày đêm cá không dễ dàng chịu khuất phục chết kề bên, song dường khơng chấp nhận phóng vút lên khỏi mặt nước, phơ hết tầm vóc khổng lồ, vẻ đẹp sức lực + Mưu trí: Khi lão tập trung lực chuẩn bị dốc kiệt sức cá lại chao tránh xa lật thẳng người mà bơi + Cao thượng: Con cá “rất người”, khơng hạ ơng lão hành động lặn thật sâu cho đứt dây hay lồng lên cho đắm thuyền mà kéo ông lão xa để nghênh chiến đường đường chính, khiến ông lão phải thán phục, ngưỡng mộ “tao chưa thấy hùng dũng, duyên dáng, cao thượng mày người anh em ạ” Tóm lại: Qua việc miêu tả cá kiếm, nhà văn muốn cá phải đối thủ ngang tài với ông lão Con cá mạnh mẽ oai hùng, chiến thắng ông lão vinh quang Hình tượng ông lão đánh cá: - Thể trạng: Hồn tồn khơng cân sức với cá kiếm Một ông lão già, đôi chân già nua, run lẩy bẩy, ngày đêm theo cá kiếm khiến lão mệt thấu xương, hoa mắt, mồ ướt đẫm - Tính cách: Kinh nghiệm, mưu trí, thơng minh, dũng cảm, cao thượng + Kinh nghiệm, mưu trí, thơng minh: Qua vịng lượn cá, lão đoán biết cú quật nhảy cá làm mệt sức lưỡi câu bị mắc vào rộng Chính mà lão nới dây “sau lần nhảy, chỗ lưỡi câu móc vào bị rộng hất văng lưỡi câu”, “con cá quật sợi dây thêm vài lần lần văng đầu, ơng lão lại nới thêm chút dây” Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 50 viên: Cao Thị Sáng + Cao thượng: “Mình phải giữ cho đừng đau q, lão nghĩ Nỗi đau ta khơng thành vấn đề Ta chế ngự Nhưng nỗi đau cá khiến cuồng lên” + Dũng cảm: Lão đứng đôi chân già nua phóng lao vào tim cá cách đốn xác => Kết quả: Chiến thắng thuộc người Ông lão hạ cá kiếm Tóm lại: Từ hành trình gian khổ chiến thắng ông lão đánh cá, nhà văn muốn thể hiện: ● Khẳng định, ngợi ca vẻ đẹp sức mạnh người ● Tin tưởng vào thắng lợi người hành trình chinh phục thử thách ● Bài học thành cơng phải từ trí tuệ hiểu biết, tỉnh táo nhẫn nại, có niềm tin, ý chí nghị lực vượt qua thử thách Ngun lí tảng băng trơi: Tác giả dựa vào tượng tự nhiên, tảng băng trôi mặt nước, gồm phần phần chìm (có tài liệu ghi phần nổi, phần chìm) mà đề ngun lí tảng băng trơi Nghĩa phần ngơn từ khơng nhiều, song phần chìm lại lớn Nhà văn nhân vật tự nói thơng qua hành động độc thoại nội tâm (lão nghĩ…, lão nói…) Người đọc tự phát thái độ ẩn ý tác giả theo tuỳ theo thể nghiệm cảm hứng trước hình tượng Phần phần chìm mà nhà văn muốn thể đoạn trích: Phần nổi: Cuộc chiến đấu gay go, ác liệt kéo dài ngày đêm ông lão đánh cá với cá kiếm cuối ơng lão chiến thắng b) Phần chìm: - Con cá kiếm hình tượng văn học mang tính người tốt lên vẻ đẹp cao thượng, uy dũng, hiên ngang, bất khuất trước hiểm nguy đe doạ tính mạng, đến chết phải chết cách đàng hoàng Qua đấy, nhà văn đề cao vẻ đẹp cao thượng đời - Con cá kiếm biểu tượng thiên nhiên Giữa thiên nhiên người có mối quan hệ khăng khít, người chinh phục thiên nhiên sống hài hoà với - Cần phải tơn trọng thiên nhiên, tôn trọng kẻ thù Đây học xương máu cho người nói chung cho muốn dành chiến thắng - Thừa nhận vẻ đẹp hành động khơng thể khác đối thủ nói riêng người nói chung Là thái độ cần thiết để giữ thăng sống để tránh nhìn đời nhìn người phiếm diện, biết cảm thơng, chia sẻ Lưu Quang Vũ Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 51 viên: Cao Thị Sáng I/ Tiểu dẫn: Tác giả: Lưu Quang Vũ (1948 – 1988) tài đa dạng kịch phần đóng góp đặc sắc Ông coi tượng đặc biệt sân khấu, nhà soạn kịch tài văn học Việt Nam đại Tác phẩm: - “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” viết năm 1981, kịch đặc sắc Lưu Quang Vũ Từ cốt truyện dân gian, nhà văn xây dựng thành kịch nói đại, chứa đựng nhiều vấn đề mẻ, có ý nghĩa tư tưởng, triết lí nhân văn sâu sắc Nổi bật kịch là… - Văn sách giáo khoa trích từ cảnh VII đoạn kết kịch Tóm tắt: - Trương Ba người làm vườn, tính tình hồ nhã, u thương vợ con, chan hồ với lối xóm, người kính trọng Vì giỏi đánh cờ nên quen thân với Đế Thích Do Nam Tào, Bắc Đẩu bắt chết nhầm Trương Ba nên Đế Thích tìm cách cho hồn Trương Ba sống lại cách để hồn anh nhập vào xác anh hàng thịt Khi hồn Trương Ba sống lại, xảy tranh chấp bà vợ, họ đưa quan xét xử, bà vợ Trương Ba thắng kiện đưa chồng Từ ngày sống hợp pháp xác anh hàng thịt trở nên rắc rối, tồi tệ Tất người thân xung quanh Trương Ba xa lánh ơng, thân ông không chấp nhận “bên đằng, bên nẻo” Đế Thích tính để hồn Trương Ba nhập vào xác Cu Tị - đứa bé hàng xóm, Trương Ba tưởng tượng điều phiền tối sau nhập vào xác Cu Tị nên khơng chấp nhận, xin Đế Thích cho Cu Tị sống lại cịn xin chết khẳng II/ Đọc – hiểu: Nội dung: Màn đối thoại hồn Trương Ba với xác hàng thịt: Hồn Trương Ba Xác hàng thịt  - Là linh hồn cao, sạch, tính  - Là thân xác đầy ham muốn, dung tục, tình hồ nhã, u thương vợ con, chan hoà với hiểu rõ cố gắng Trương Ba vơ ích lối xóm Nhưng hàng ngày phải tồn nên tuyên bố sức mạnh âm u, đui mù thân xác anh hàng thịt, hồn Trương Ba dần sai khiến linh hồn cao khiết dần nhiễu thói xấu anh hàng thịt: thơ lỗ, Trương Ba “Chính âm u, đui mù mà tơi có sức thèm ăn ngon, thích uống rượu,… Hồn Trương mạnh ghê gớm, át linh hồn cao khiết Ba ý thức điều đó, ơng dằn vặt tìm ông đấy!” cách để chống lại  - Mặt khác, xác hàng thịt ranh mãnh, dồn  - Mở đầu đoạn trích độc thoại với hồn Trương Ba vào bí đưa lên lập câu văn cảm thán ngắn, dồn dập luận đánh vào quyền lợi hồn Trương Ba “Không! Không! Tôi không muốn sống vật chất lẫn tinh thần “Nhờ tơi mà ơng làm mãi!” thể nỗi đau khổ, xúc lụng, cuốc xới Ơng nhìn ngắm trời đất, cối, hồn Trương Ba muốn thoát khỏi thân xác người thân… Nhờ có đơi mắt tơi, ơng mà hồn ghê tởm cảm nhận giới qua giác quan  - Và đối thoại với xác hàng thịt, tôi…”, xác hàng thịt chịu bao thiệt thòi hồn Trương Ba bị dồn vào đuối lí xác “Khi muốn hành hạ tâm hồn người, người ta nói điều hồn muốn hay không hồn xúc phạm thể xác”, “Mỗi bữa tơi địi ăn tám, chín phải thừa nhận Chẳng hạn đêm đứng bát cơm, thèm ăn thịt, hỏi có tội lỗi nào? cạnh vợ anh hàng thịt tay chân run rẫy, Lỗi chỗ khơng có đủ tám, chín bát cơm cho tơi thở nóng rực, cổ nghẹn lại st thì… ăn chứ!” bị linh hồn chửi bới, khinh bỉ “Ta… Hay cảm giác xao xuyến trước ăn ta… bảo mày im đi!” Cuối cùng, xác hàng thịt mà trước hồn cho phàm tục Trước vơ nói “Đã bảo Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 52 viên: Cao Thị Sáng thực khiến hồn cảm thấy xấu hổ mà 1” thấy ti tiện  - Trước lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc bén xác hàng thịt, hồn Trương Ba buộc phải thay đổi cách xưng hô từ “mày, ta” chuyển sang “anh” cố chấp nhận quay trở lại nhập vào xác hàng thịt tuyệt vọng độ Tóm lại: Cuộc đối thoại hồn Trương Ba với xác hàng thịt ẩn dụ đấu tranh linh hồn thể xác Thể xác tiếng nói năng, có tác động lớn đến linh hồn; linh hồn phải tỉnh táo đấu tranh để vượt lên địi hỏi khơng đáng thể xác Qua đó, tác giả cảnh báo người sống dung tục phẩm chất tốt đẹp sớm muộn bị dung tục ngự trị, lấn át tàn phá Vì phải đấu tranh để loại bỏ dung tục, giả tạo, để sống trở nên tươi sáng hơn, đẹp đẽ nhân văn Qua đấy, tác giả khẳng định thống linh hồn thể xác, chất biểu hành động Màn đối thoại hồn Trương Ba với người thân: Người thân Hồn Trương Ba - Vợ: trước thay đổi Trương Ba, bà vô - Trương Ba: thương vợ, song đành bất đau khổ, với tính nhân hậu, vị tha, bà có lực trước tình cảnh trớ trêu ý định bỏ nhà để nhường Trương Ba cho cô vợ anh hàng thịt - Cháu gái: đứa bé lớn, có tâm hồn - Ông: đau đớn trước ghẻ lạnh, xua đuổi sáng, tính tình thẳng thắn, khơng chấp nhận tồn cháu gái, biết nói với cháu “Gái, ông xác anh hàng thịt nên phản ứng lớn lên cháu hiểu… ông ơng nội liệt, khước từ tình thân “Ơng nội chết cháu…” Nếu ông nội được, hồn ơng nội tơi bóp cổ ơng! Ơng dám nhận ông nội, dám đụng vào cối vườn ơng nội tơi” Bởi người thơ thiển, có bàn tay giết lợn làm gãy tiệt chồi non lúc ông chiết cam, sửa diều cho Cu Tị làm gãy ln diều, có bàn chân to bè xẻng giẫm nát sâm quý ươm Nó xua đuổi mạnh mẽ “Cút đi! Lão đồ tể, cút đi!”, đêm khóc nhớ ơng, nâng niu đơi guốc gỗ, bó đóm thuốc lào ơng để lại Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 53 viên: Cao Thị Sáng - Chị dâu: người sâu sắc, chắn, chị thương bố chồng hết Chị biết ông khổ lắm, khổ xưa nhiều, nỗi buồn đau trước tình cảnh gia đình tan hoang khiến chị thật khó chấp nhận hoàn cảnh trớ trêu - Trương Ba: Hồn Trương Ba xúc động trước lời nói chân tình chị dâu Ơng trơ trọi nỗi đau tuyệt vọng sống trở lại ông không mang lại hạnh phúc cho vợ Chính tình kịch đẩy ơng vào độc thoại liệt “Nhưng lẽ ta lại chịu thua mày, khuất phục mày tự đánh mình? Chẳng cịn cách khác” Từ dẫn đến hàng động châm hương gọi Đế Thích xuống cách dứt khốt để xin chết Tóm lại: Tất người thân gia đình vơ đau khổ Với họ, ngày chôn xác xuống đất họ đau, họ khổ khơng bây giờ, Trương Ba khơng cịn Trương Ba ngày trước Trương Ba nhận thức rõ điều Màn đối thoại hồn Trương Ba với Đế Thích: Hồn Trương Ba Đế Thích  - Hồn Trương Ba phản ứng liệt, từ chối tồn  - Trước phản ứng mạnh thân xác anh hàng thịt khơng thể chấp nhận “bên đằng, mẽ Trương Ba, Đế Thích bên ngồi nẻo Tơi muốn tơi tồn vẹn” lúc đầu tỏ ngạc  Bên tâm hồn, bên thể xác Để bảo vệ nhân nhiên Nhưng sau hiểu cách người, có tâm hồn cao, chuyện khuyên Trương thân xác phàm phu, thơ lỗ mà xác hồn phải hài hồ, Ba nên chấp nhận tất thống với sống người thực có ý nghĩa khơng có trọn vẹn,  - Hồn Trương Ba không chấp nhận lời khuyên Đế Thích Ngọc Hồng lẫn Đế Thích Thẳng thắn sai lầm Đế Thích: “Đơn giản cho tơi sống, sống ơng chẳng cần biết”  Sống có nghĩa tồn tại, cịn sống khơng tồn mà phụ thuộc vào nhận thức, vào mối quan hệ với sống  - Đế Thích tiếp tục mắc sai gia đình xã hội Chính mà hồn Trương Ba nhận thức lầm đề nghị hồn Trương Ba nghịch lí “bên đằng, bên nẻo” dẫn đến bao điều nhập vào xác Cu Tị phiền tối cho người khác Cho nên ông không chấp nhận quan niệm sống đơn giản Đế Thích Hồn Trương Ba tưởng tượng sau nhập vào xác Cu Tị dẫn đến nhiều rắc rối: ông già gần 60 tuổi, Cu Tị chưa bắt đầu vào đời, tuổi ăn, tuổi lớn; ơng già thích n tĩnh, thích làm vườn; Cu Tị thích chạy nhảy,… Rồi Trương Ba phải sang nhà chị Lụa, gọi chị Lụa mẹ… Nên Trương Ba cương không chấp nhận, ông xin Đế Thích cho Cu Tị sống lại, cịn xin chết hẳn để bảo tồn nhân cách Tóm lại: Qua đối thoại hồn Trương Ba Đế Thích, tác giả gửi gắm nhiều thơng điệp vừa trực tiếp, vừa gián tiếp, “Sống với hàm ý khơng chết” Do vậy, Đế Thích mắc sai lầm lần thứ có ý định cho hồn Trương Ba nhập vào xác Cu Tị Trương Ba khác, sống thực có ý nghĩa người sống tự nhiên hoà hợp thể xác tâm hồn, ông không chấp nhận nương nhờ hồn vào xác người khác, xin chết để bảo toàn nhân cách Và qua đối thoại này, giúp ta thấy vẻ đẹp tâm hồn người đấu tranh chống lại dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền sống toàn vẹn, tự nhiên Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 54 viên: Cao Thị Sáng Đoạn kết: Cái chết Trương Ba làm sáng bừng lên nhân cách ông, thể chiến thắng thiện, đẹp sống đích thực Hồn Trương Ba nhập vào màu xanh cỏ vườn, hoá thân vào vật thân thương, tồn vĩnh viễn bên cạnh người thân B Nghệ thuật: - Tình truyện độc đáo, sáng tạo từ cốt truyện dân gian - Nghệ thuật dựng cảnh: đối thoại, độc thoại, nội tâm phong phú - Hành động nhân vật phù hợp với hồn cảnh, tính cách, góp phần phát triển tình kịch C Ý nghĩa: Một điều quý giá người sống làm mình, sống trọn vẹn với giá trị có theo đuổi Sự sống thật có ý nghĩa người sống hài hoà, tự nhiên thể xác tâm hồn NHÌN VỀ VỐN VĂN HỐ DÂN TỘC Trần Đình Hượu I/ Tiểu dẫn: Tác giả: Trần Đình Hượu (1926 – 1995) quê xã Võ Liệt, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An Ông chuyên nghiên cứu vấn đề lịch sử tự tưởng văn học Việt Nam trung cận đại Tác phẩm: Văn sách giáo khoa trích từ phần II, “Về vấn đề tìm đặc sắc văn hố dân tộc”, in “Đến đại từ truyền thống” Nhan đề người biên soạn đặt II/ Đọc – hiểu: A Nội dung: Những luận điểm Phần 1: Giới thiệu khái niệm “Vốn văn hoá dân tộc” Là ổn định dần, tồn trước thời cận đại Phần 2: Quy mô ảnh hưởng văn hoá dân tộc - Khẳng định: Nền văn hoá Việt Nam khơng đồ sộ, khơng có đặc sắc bật khơng có cống hiến lớn lao cho nhân loại “So sánh số lĩnh vực văn hoá nước ta với nước khác giới: âm nhạc, hội hoạ, kiến trúc, tôn giáo,… không phát triển” - Nguyên nhân: Do hạn chế trình độ sản xuất (chủ yếu nơng nghiệp – nghề trồng lúa nước), đời sống xã hội chiến tranh liên miên Phần 3: Quan niệm sống, lối sống, khả chiếm lĩnh đồng hoá giá trị văn hố bên ngồi người Việt Nam (Coi trọng vị thế, ý thức cá nhân sở hữu không phát triển cao, không háo hức, say mê huy hoàng, huyền ảo,…) - Tác giả rút kết luận quan trọng: Tinh thần chung văn hoá Việt Nam thiết thực, linh hoạt, dung hoà: nho, phật đạo để lại dấu ấn văn hố dân tộc, tơn giáo tiếp thu khía cạnh khác để thích ứng với điều kiện riêng dân tộc Từ đó, Trần Đình Hượu nhấn mạnh: dân tộc Việt Nam dân tộc có lĩnh khơng biết tạo tác mà cịn có khả chiếm lĩnh đồng hố B Nghệ thuật: - Cách trình bày chặt chẽ, logic, biện chứng, thể tầm bao quát lớn Chỉ khía cạnh quan trọng đặc trưng văn hố dân tộc - Thái độ khách quan, khoa học, khiêm tốn,… tránh khuynh hướng cực đoan Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 55 viên: Cao Thò Sáng tìm nhược điểm để phê phán, tìm ưu điểm để ca tụng C Ý nghĩa: Đoạn trích cho thấy quan điểm đắn nét đặc trưng vốn văn hoá dân tộc, sở để suy nghĩ, tìm phương hướng xây dựng văn hoá tiên tiến, đậm đà sắc dân tộc ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT NHẬN BIẾT PHONG CÁCH NGÔN NGỮ TIẾNG VIỆT Phong cách ngôn ngữ Cách nhận biết - Hịch, cáo, sở, chiếu; lời kê gọi, tun ngơn; bình luận; báo cáo, tham luận phát biểu hội thảo, hội nghị; diễn thuyết, nói chuyện thời Phong cách ngơn ngữ liên quan đến đất nước, dân tộc vấn đề trọng đại luận - Sử dụng nhiều từ ngữ trị: Độc lập, tự do, dân chủ, bình đẳng, quan điểm, tư tưởng, - Bản tin, phóng sự, tiểu phẩm, vấn, bình luận, thời sự, trao đổi ý Phong cách ngôn ngữ kiến, thư bạn đọc, quảng cáo, báo chí - Văn mang tính thông tin, thời sự, đề cập đến kiện vừa diễn ra; có tính sinh động hấp dẫn - Sách giáo khoa, tiểu luận, luận án, luận văn, báo cáo khoa học, công Phong cách ngôn ngữ trình nghiên cứu khoa học nhiều lĩnh vực khoa học - Xuất nhiều thuật ngữ khoa học lĩnh vực nghiên cứu - Hiến pháp, luật, điều lệ, nội quy; nghị quyết, thông báo, nghị quyết, Phong cách ngôn ngữ định, thông tư, thị ; khen, văn bằng, chứng nhận ; loại hóa hành đơn,chứng từ, loại đơn, hợp đồng - Có khn mẫu định, có quốc hiệu, tiêu ngữ, cuối văn có kí tên - Các thể loại văn học: tiểu thuyết, phóng sự, truyện, bút kí, ; ca dao, vè, Phong cách ngôn ngữ thơ; kịch, chèo, tuồng nghệ thuật - Thường sử dụng biện pháp tu từ, thể yếu tố biểu cảm để mang lại hiệu thẩm mĩ Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt - Lời ăn tiếng nói giao tiếp ngày - Chủ yếu dạng nói dạng viết (có thể xuất văn văn học: lời thoại nhân vật mang tính giao tiếp ngày) HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG THỨ BIỂU ĐẠT TRONG VĂN BẢN Phương thức biểu đạt Mục đích Phương thức tự Kể lại câu chuyện liên quan đến đối tượng có mở đầu,diễn biến, kết thúc Phương thức miêu tả Làm rõ đặc điểm, tính chất đối tượng Phương thức biểu cảm Bày tỏ tình cảm, cảm xúc người viết với việc nói đến Phương thức thuyết Cung cấp thông tin đối tượng minh Phương thức nghị Bày tỏ quan điểm, ý kiến vấn đề Trường THPT Trần Đại Nghóa Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Giáo 56 viên: Cao Thị Sáng luận CÁC LỖI SAI CƠ BẢN TRONG QUÁ TRÌNH VIẾT VĂN Các lỗi sai Ví dụ Chính tả Khi sân trường khơ dáo, chúng em chơi đá cầu Đó vịng lẩn quẩn đời người Từ ngữ Bọn giặc ngoan cường chống trả liệt Trong chương trình truyền hình hơm có nội dung sau (câu thiếu chủ ngữ) Ngữ pháp Logic câu Tôi bị hai vết thương: lưng, Điện Biên Phủ CÁC BIỆN PHÁP TU TỪ Các biện pháp tu từ Định nghĩa Cách gọi tả vật, đồ vật… từ ngữ vốn dùng cho người, làm Nhân hóa cho giới đồ vật, đồ vật… trở nên gần gũi, biểu thị suy nghĩ tình cảm người So sánh Đối chiếu vật với vật khác có nét tương đồng nhằm tăng sức gợi hình gợi cảm Ẩn dụ Gọi tên vật tượng khác có nét tương đồng nhằm tăng sức gợi hình gợi cảm Hốn dụ Nói q (phóng đại, trương) Gọi tên vật, tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với khoa Biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mơ, tính chất vật, tượng miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng tính biểu cảm Nói giảm, nói tránh Dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác phản cảm tránh thô tục, thiếu lịch Lặp cú pháp (điệp cấu trúc) Việc lặp lại hay số yếu tố ngữ pháp phát ngôn phát ngôn khác để tạo liên kết chúng Phép điệp Lặp lại từ ngữ câu để làm bật ý gây cảm xúc mạnh Phép đối (tiểu đối, đối câu, đối từ) Phép đối cách sử dụng từ ngữ tương đồng tương phản ý nghĩa, sử dụng âm , nhịp điệu… tạo cân xứng cấu trúc, hài hòa âm cộng hưởng ý nghĩa Liệt kê Cách xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ loại để diễn tả đầy đủ hơn, sâu sắc khía cạnh khác thực tế hay tư tưởng tình cảm Chêm xen (chú thích) Ghi giải thích cho từ ngữ trước, bổ sung thêm sắc thái tình cảm, cảm xúc người viết, góp phần tạo nên nghĩa tình thái câu Khởi ngữ (đề ngữ) Thành phần câu đứng trước chủ ngữ để nêu lên đề tài nói đến câu Trường THPT Trần Đại Nghóa Giáo 57 viên: Cao Thị Sáng Chương trình Văn học THPT - Văn học 12 Chơi chữ Cách dựa vào đặc sắc âm nghĩa từ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước CÁC ĐOẠN VĂN ĐƯỢC VIẾT THEO KIỂU Quy nạp Câu chủ đề đặt cuối đoạn Diễn dịch Câu chủ đề đặt đầu đoạn Song hành Trình bày nội dung theo kiểu xếp ý ngang nhau, khơng có tượng ý bao quát ý ý móc vào ý Tổng – phân hợp Là tổng đoạn văn diễn dịch quy nạp Câu chủ đề nằm đầu cuối đoạn Móc xích Cách đặt tiêu đề cho văn Ý tiếp ý kia, ý sau móc nối vào ý trước Tìm câu chủ đề đoạn văn, lượt bỏ từ ngữ thành cụm từ ngắn gọn Chúc sĩ tử có mùa thi thật may mắn thành công tốt đẹp Đậu tốt nghiệp 100% Hãy tin thất bại, người luôn có đủ khả để chinh phục đỉnh cao! Hãy bình tónh, tự tin, cẩn thận, làm cách thông minh Trường THPT Trần Đại Nghóa ... độ thực dân phong kiến cịn tồn đời người dân cịn chìm đói nghèo cực, tối tăm Hạnh phúc mỉm cười với họ cách mạng tháng Tám thành công + Niềm vui: Song hết niềm vui Trong ngày vui con, bà lão tồn... xem ” để tạo niềm lạc quan, yêu sống cho con, “ai giàu ba họ, khó ba đời?” Đặc biệt lúc cụ nấu nồi chè khoán đãi con, bà bảo: “ngon đáo để”, tiếng “ngon” có ý nghĩa tinh thần vật chất, người mẹ... trẻ con: chị 18 – em 17 giành việc, đặc biệt giành ghi tên tòng quân đội + Thương ba má, căm thù giặc sâu sắc, ý chí đánh giặc trả thù cho ba má, xung phong đội để trả thù nhà, đền nợ nước Trong