Tính cấp thiết của đề tài
Chủ nghĩa thực dụng là một trào lưu triết học thuộc khuynh hướng khoa học của triết học phương Tây hiện đại, hình thành vào cuối thế kỷ XIX và phát triển mạnh mẽ vào đầu thế kỷ XX Nó nhanh chóng trở thành diện mạo đặc trưng của tư tưởng Mỹ, được coi là triết học bán chính thức của lối sống Mỹ.
Trong bối cảnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa, Việt Nam đang trải qua giai đoạn phát triển mới, với việc chủ động hội nhập toàn cầu Sự hội nhập này đã tạo điều kiện cho các nền văn hóa phương Tây, đặc biệt là chủ nghĩa thực dụng, du nhập vào Việt Nam.
Chủ nghĩa thực dụng đã trở thành một lối sống phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt ảnh hưởng đến tư duy và hành động của thế hệ trẻ Nghiên cứu về tác động của chủ nghĩa thực dụng đối với lối sống của sinh viên, đặc biệt là sinh viên trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, có vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống dân tộc Điều này cũng giúp định hướng lối sống lành mạnh cho sinh viên, đồng thời hiện thực hóa triết lý giáo dục của trường trong bối cảnh hiện nay Vì vậy, tác giả đã chọn đề tài nghiên cứu “Ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dụng đến lối sống của sinh viên trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.”
Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
Trong những năm gần đây, nhiều tác giả tại Việt Nam đã chú trọng nghiên cứu triết học phương Tây hiện đại, đặc biệt là chủ nghĩa thực dụng Tuy nhiên, nghiên cứu về chủ nghĩa thực dụng vẫn còn ở giai đoạn khởi đầu, với một số tác phẩm tiêu biểu đã được công bố.
- Mấy trào lưu triết học phương Tây của tác giả Nguyễn Minh Lăng phân tích và đánh giá những vấn đề hạn chế của chủ nghĩa thực dụng
- Các con đường của triết học phương Tây hiện đại của tác giả Đinh
Ngọc Thạch và Phạm Đình Nghiệm phân tích vấn đề nhận thức luận và đưa ra những đánh giá thể hiện tính hai mặt của chủ nghĩa thực dụng
Chủ nghĩa thực dụng, theo nghiên cứu của tác giả Mai Phú Hợp trong luận văn thạc sỹ, đã có những ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống xã hội Việt Nam hiện đại Tác phẩm này phân tích cách mà chủ nghĩa thực dụng định hình các giá trị và hành vi của con người trong bối cảnh xã hội hiện nay, từ đó làm nổi bật sự chuyển biến trong tư duy và ứng xử của cộng đồng.
Ngoài ra, còn có nhiều tác phẩm dịch thuật nghiên cứu về chủ nghĩa thực dụng, như "Phê phán chủ nghĩa thực dụng" của U.K Menvin và "Triết học phương Tây hiện đại, giáo trình tiến tới thế kỷ 21" của Lưu Phóng Đồng.
Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài
Cơ sở lý luận
Đề tài này dựa trên lý luận triết học và quan điểm phát triển văn hóa xã hội – con người của Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng thời kế thừa các kết quả từ những nghiên cứu liên quan đã được công bố trước đó.
Phương pháp nghiên cứu của đề tài
Luận văn được xây dựng dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với các phương pháp cụ thể tương ứng với từng nhiệm vụ đề ra.
Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm việc áp dụng phương pháp lịch sử và logic để phân tích tài liệu, đồng thời sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, điều tra giáo dục, so sánh - đối chiếu, và phân tích - tổng hợp nhằm xử lý dữ liệu thu thập từ phiếu điều tra dành cho sinh viên trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố.
Nhiệm vụ 3 bao gồm việc áp dụng các phương pháp phân tích và tổng hợp kinh nghiệm giáo dục, tham khảo tài liệu, cũng như quy nạp và diễn dịch Ngoài ra, còn sử dụng phương pháp chuyên gia và phương pháp giả thuyết để nâng cao chất lượng nghiên cứu và phát triển trong lĩnh vực giáo dục.
Đóng góp mới của đề tài
Bài viết nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về lối sống của sinh viên trong trường, hỗ trợ Ban Giám hiệu, Phòng Công tác học sinh sinh viên, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp sinh viên Việt Nam và cán bộ giáo viên trong việc phát triển các nội dung và phương pháp giáo dục phù hợp Mục tiêu là xây dựng và phát huy lối sống lành mạnh cho sinh viên, đảm bảo đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu xã hội hiện nay Đề tài cũng có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho nghiên cứu và học tập trong các môn học như Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, Nhập môn xã hội học và các lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn.
Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, báo cáo của đề tài gồm có hai chương vàbốn tiết:
CHỦ NGHĨA THỰC DỤNG VÀ QUÁ TRÌNH DU NHẬP VÀO VIỆT NAM
1.1 Khái quát sự ra đời, phát triển và nội dung cơ bản của chủ nghĩa thực dụng
1.1.1 Điều kiện kinh tế - xã hội và tiền đề lý luận của chủ nghĩa thực dụng
Chủ nghĩa thực dụng (Pragmatism) là một trường phái triết học khoa học, hình thành vào nửa sau thế kỷ XIX và phát triển mạnh mẽ vào đầu thế kỷ XX Đây là trào lưu triết học đặc trưng của tư tưởng Mỹ, ra đời từ những điều kiện lịch sử đặc thù của nước này, và đã thâm nhập sâu vào đời sống, chính trị, văn hóa và xã hội Mỹ, trở thành học thuyết triết học bán chính thức của lối sống Mỹ.
Nước Mỹ được hình thành từ làn sóng di dân đa dạng, với nhiều sắc tộc, quốc tịch và tôn giáo khác nhau, chủ yếu là dân di cư từ châu Âu Họ rời bỏ quê hương để tìm kiếm tự do, tránh đàn áp chính trị và khám phá những cơ hội mới Mỗi nhóm di dân mang theo truyền thống và triết lý riêng, nhưng khi hội nhập vào môi trường chung, họ dần gắn kết và hòa nhập văn hóa Sự khác biệt về sắc tộc, văn hóa và tôn giáo đã giảm bớt xung đột, dẫn đến việc các nhóm di cư hợp tác trong cuộc chiến vì “quyền con người” trong thời kỳ cách mạng Mỹ, thể hiện tinh thần đoàn kết vượt qua ranh giới sắc tộc.
Về mặt kinh tế, bộ máy nhà nước Mỹ đã hình thành và hoàn thiện trong thời kỳ đỉnh cao của chủ nghĩa tư bản độc quyền, với chính phủ nỗ lực tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tư nhân trong sản xuất nông nghiệp và công nghiệp Chỉ trong vòng chưa đầy năm mươi năm, từ giữa hai cuộc chiến lớn, nước Mỹ đã chuyển mình từ một nước cộng hòa nông thôn thành một quốc gia đô thị Sau "chiến tranh lạnh", nền kinh tế Mỹ đã có những bước tiến ngoạn mục, khẳng định vị thế hàng đầu thế giới trong lĩnh vực tư bản Đến cuối thế kỷ XIX, sản xuất nông nghiệp đã nhường chỗ cho công nghiệp hóa và phát triển thương mại, với sự hỗ trợ của khoa học kỹ thuật, giá trị sản phẩm chế tạo đã vượt qua giá trị sản phẩm nông nghiệp trong thu nhập quốc dân vào năm 1850.
So với các nước châu Âu, chủ nghĩa tư bản Mỹ phát triển thuận lợi hơn do không bị cản trở bởi thế lực phong kiến mạnh mẽ Thể chế chính trị tư sản với dân chủ, tự do và quyền con người được xây dựng hoàn chỉnh đã tạo điều kiện cho kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh mẽ Quan niệm giá trị của chủ nghĩa cá nhân được lan tỏa sâu rộng, giúp con người không phải đối mặt với cuộc đấu tranh sinh tồn khốc liệt hay sự ràng buộc của các lực lượng siêu nhiên và ý thức hệ phong kiến Điều này cho phép họ tự do theo đuổi thành công, lợi ích và hiệu quả cá nhân.
Văn hóa Mỹ là sự kết hợp đa dạng của nhiều nền văn hóa truyền thống từ châu Âu và các quốc gia khác, được mang đến bởi các nhóm dân di cư Mặc dù mỗi nhóm dân đều giữ gìn bản sắc văn hóa riêng, nhưng người Mỹ luôn khao khát một bản sắc độc đáo, tự do Nền văn hóa này tập trung vào hiệu quả và tính hữu dụng, trở thành tư tưởng và hành động chung của mọi người, bất kể nguồn gốc văn hóa của họ.
Các nhóm định cư ở Mỹ đã tìm kiếm cơ hội tự do trong việc thực hành tín ngưỡng tại vùng đất mới Ngay từ đầu, người Mỹ đã nỗ lực phân tách giữa nhà thờ và nhà nước, cũng như giữa tôn giáo và chính phủ Hiến pháp Mỹ quy định rõ ràng rằng nhà nước không được thiên vị bất kỳ tôn giáo nào và không được ngăn cản hoạt động của các tín ngưỡng khác nhau Mặc dù phần lớn người Mỹ có tín ngưỡng tôn giáo, họ vẫn mong muốn tôn giáo của mình phù hợp với yêu cầu về lợi ích và thành công.
Chủ nghĩa thực dụng đã trở thành triết lý chủ đạo ở Mỹ, bởi vì nó đáp ứng nhu cầu luận chứng lợi ích cá nhân mà người di cư theo đuổi Mặc dù các đại biểu của chủ nghĩa thực dụng có sự khác biệt, nhưng triết lý của họ đều tập trung vào kinh nghiệm, coi tri thức là công cụ thích ứng với hoàn cảnh và chân lý là điều có ích Phương thức tư duy và hành động của chủ nghĩa thực dụng phản ánh mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận của xã hội Mỹ, từ đó dẫn đến sự ra đời và vị trí thống trị lâu dài của nó trong nền văn hóa triết học Mỹ.
Chủ nghĩa thực dụng đã kế thừa có chọn lọc tư tưởng từ nhiều trường phái triết học trong lịch sử nhân loại Mọi trào lưu triết học, dù hình thành độc lập, đều không thể tách rời khỏi các tài liệu và tư tưởng trong quá khứ Các nhà triết học thực dụng thường viện dẫn các quan điểm từ triết học trước đó để xây dựng lý thuyết của mình.
Hy Lạp cổ đại với Socrate, Protagoras, Platon đến triết học hiện đại với F Bacon (1561 - 1626), Spinoza (1632 - 1677), Locke (1632 - 1704), Berkeley
Lý luận của Kant đóng vai trò quyết định trong nguồn gốc của chủ nghĩa thực dụng, với khái niệm "niềm tin ngẫu nhiên" làm nền tảng cho việc sử dụng hiệu quả các phương tiện hành vi, được gọi là niềm tin thực dụng Theo Kant, thực dụng tương đương với "kinh nghiệm" và "thử nghiệm", ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển của học thuyết này Ngoài ra, triết lý của Locke, nhấn mạnh "giá trị đạt được thay vì tính hợp lý", cũng là một tiền đề quan trọng cho sự hình thành chủ nghĩa thực dụng Chủ nghĩa thực dụng khẳng định hiệu quả của kinh nghiệm trong việc thẩm định mọi thứ, từ đó phủ định thế giới bên ngoài và các quy luật khách quan, theo con đường kinh nghiệm luận duy tâm của Berkeley.
Chủ nghĩa thực chứng, được khởi xướng bởi A Comte từ thế kỷ XIX đến XX, đã ảnh hưởng sâu sắc đến sự ra đời của chủ nghĩa thực dụng Chủ nghĩa này nhằm khắc phục sự bất lực của siêu hình học thông qua tính hiệu quả và ứng dụng của tri thức khoa học Các nhà thực dụng học cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của tính hiệu quả và ứng dụng của tri thức xác thực, đồng thời chú ý đến sơ đồ "tam trạng" của A Comte, coi đó là mô hình phân loại lịch sử từ hoang tưởng đến hiện thực, từ trừu tượng đến cụ thể.
Chủ nghĩa thực dụng không chỉ dựa trên tiền đề lý luận mà còn chịu ảnh hưởng từ các thành tựu khoa học tự nhiên, đặc biệt là thuyết Tiến hóa của Charles Darwin Thuyết Tiến hóa đã cung cấp những cơ sở quan trọng cho các nhà thực dụng học cổ điển, từ đó hình thành hai điểm chính trong việc xây dựng học thuyết của họ.
Mọi sự vật, hiện tượng và quá trình trong thực tại đều không ngừng vận động và phát triển Không có cá thể hay cộng đồng nào, dù là thực vật hay động vật, tồn tại một cách nguyên vẹn và hoàn chỉnh Tất cả đều nằm trong dòng chảy liên tục, nơi mọi thứ phải thích nghi và tự hoàn thiện để tồn tại và phát triển.
Trong quá trình phát triển, sự chọn lọc đóng vai trò quan trọng, khi mọi sự hiện hữu đều phải được đánh giá qua tiêu chí hiệu quả, tính hữu dụng và khả năng thích ứng Do đó, điều cốt lõi không nằm ở phương pháp thực hiện mà chính là hiệu quả của quá trình đó.
Trong quá trình phát triển của mình, chủ nghĩa thực dụng là “đặc sản”
Mặc dù chủ nghĩa thực dụng thống trị ở Mỹ, nhưng điều đó không có nghĩa là các trào lưu triết học châu Âu như triết học phân tích, hiện tượng học hay chủ nghĩa hiện sinh bị loại bỏ Thực tế, chủ nghĩa thực dụng không chỉ không bị gạt sang một bên mà còn tích cực lấn át và làm phong phú thêm các triết lý mới này, biến chúng thành một phần của văn hóa Mỹ Các nhà thực dụng Mỹ đã phát triển những triết lý này theo cách riêng, tạo nên sự hòa quyện độc đáo trong tư tưởng triết học tại Mỹ.
1.1.2 Khái lược quá trình phát triển của chủ nghĩa thực dụng
Với tư cách là một trường phái triết học, chủ nghĩa thực dụng ra đời trong những năm 1871 – 1874 tại trường Đại học Cambridge của bang
Câu lạc bộ siêu hình học tại Massachusetts, Hoa Kỳ, được thành lập bởi một nhóm giáo viên, trong đó có giáo sư nổi tiếng Ch Peirce, người dạy môn logic học Đây là một hội học thuật nhằm thúc đẩy nghiên cứu và thảo luận về các vấn đề triết học và siêu hình học.
