Trong thập niên thứ hai kỷ XXI, Mỹ Trung Quốc bị vào “Chiến tranh lạnh” với thương mại mặt trận chủ chốt cho tranh cãi Trong bối cảnh chiến tranh thương mại diễn biến ngày phức tạp, phần nhiều quan sát dựa vào động thái từ phía Mỹ, mối quan hệ Mỹ - Trung dự đoán tiếp tục căng thẳng, với khuynh hướng leo thang trở nên tồi tệ thời gian dài Đối với quốc gia có khoảng thời gian dài trải nghiệm vị siêu cường Mỹ, chiến thương mại phải nhìn nhận bối cảnh Mỹ có chuyển biến nhận thức trỗi dậy Trung Quốc Về bản chất, chiến thương mại Mỹ - Trung không đơn là cạnh trạnh phương diê ̣n thương mại giữa hai siêu cường mà sự cạnh tranh chiến lược hai cường quốc nhằm giữ vai trò bá quyền thế giới Sự ảnh hưởng của cuô ̣c chiến tranh thương mại Mỹ - Trung bao phủ lên toàn ̣ thống kinh tế thế giới và khu vực Cuô ̣c chiến tranh kéo dài giữa hai nền kinh tế thế giới còn là biểu hiê ̣n của mô ̣t cuô ̣c chuyển giao quyền lực nền chính trị thế giới nhiều bất ổn hiê ̣n Chiến tranh thương mại dù ở quy mô nào cũng có tác đô ̣ng làm cho môi trường kinh tế toàn cầu trở nên bất ổn, gia tăng tâm lý bất an các nước, thúc đẩy các nền kinh tế, tâ ̣p đoàn lớn phải tính toán lại chính sách, chiến lược đầu tư kinh doanh của mình Từ thực tiễn đó, Nhóm nghiên cứu quyết định lựa chọn đề tài “Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung”
KHÁI QUÁT CHIẾN TRANH THƯƠNG MẠI MỸ - TRUNG
Nguyên nhân dẫn tới chiến tranh thương mại Mỹ - Trung
Kể từ khi nhậm chức Tổng thống Mỹ vào tháng 1/2017, Donald Trump đã liên tục đe dọa áp dụng các biện pháp mạnh mẽ để đáp trả Trung Quốc trong lĩnh vực thương mại Mặc dù hai bên đã tiến hành nhiều cuộc đàm phán nhằm tìm kiếm thỏa thuận và nhượng bộ, nhưng những nỗ lực này vẫn không đạt được thành công.
Căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc bắt đầu từ ngày 20/04/2017 khi
Mỹ đang điều tra xem thép nhập khẩu từ Trung Quốc và một số quốc gia khác có đe dọa an ninh quốc gia hay không Vào ngày 06/07/2018, chính quyền Mỹ đã chính thức khởi động chiến tranh thương mại với Trung Quốc bằng cách áp thuế 25% đối với hàng hóa nhập khẩu trị giá 34 tỷ USD, chủ yếu là máy móc và thiết bị công nghệ cao Trung Quốc nhanh chóng đáp trả bằng cách áp thuế tương ứng 34 tỷ USD đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, chủ yếu là nông sản Cuộc chiến tranh thương mại này xuất phát từ nhiều nguyên nhân sâu xa và cụ thể.
Cuộc chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đang trở nên căng thẳng hơn bao giờ hết, phản ánh mâu thuẫn giữa hai cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới Dự báo cho thấy, đến năm 2030, GDP danh nghĩa của Trung Quốc có khả năng vượt qua Mỹ, trong khi GDP của Trung Quốc theo sức mua tương đương (PPP) đã vượt Mỹ Cả hai quốc gia đều đóng vai trò quan trọng trong thương mại toàn cầu, với Mỹ là nước nhập khẩu lớn nhất và xuất khẩu thứ hai, trong khi Trung Quốc giữ vị trí xuất khẩu lớn nhất và nhập khẩu thứ hai.
Trong những năm gần đây, sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng trở nên căng thẳng, khi sức mạnh của Mỹ có dấu hiệu suy giảm Đồng thời, Trung Quốc đang thể hiện tham vọng thay thế Mỹ trong vai trò thống lĩnh địa chính trị toàn cầu.
Quy mô kinh tế Xuất khẩu Nhập khẩu
GDP tính theo PPP (tỷ USD)
Tỷ USD Xếp hạng thế giới
Bảng 1: Mỹ và Trung Quốc – Hai siêu cường kinh tế thế giới (Số liệu năm 2017, Nguồn: Cơ sở dữ liệu của World Bank)
Các nguyên nhân cụ thể gây ra căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, đặc biệt từ khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2001, đã dẫn đến chiến tranh thương mại hiện nay.
Chính sách bảo hộ mậu dịch của Tổng thống Trump, với mục tiêu "nước Mỹ trên hết" và "làm nước Mỹ vĩ đại trở lại", đã gây ra chiến tranh thương mại không chỉ với Trung Quốc mà còn với các đồng minh như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, và các láng giềng như Canada, Mexico Ngay sau khi nhậm chức, ông Trump đã rút khỏi hoặc yêu cầu đàm phán lại nhiều hiệp định thương mại tự do mà Mỹ đã ký kết hoặc đang thực thi.
Thâm hụt thương mại lớn của Mỹ với Trung Quốc là một nguyên nhân chính gây ra căng thẳng thương mại giữa hai nước Năm 2017, Mỹ nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc lên tới 506 tỷ USD, trong khi chỉ xuất khẩu 131 tỷ USD, dẫn đến thâm hụt thương mại lên đến 375 tỷ USD Từ khi Trung Quốc gia nhập WTO, thâm hụt thương mại này đã gia tăng liên tục, từ 100 tỷ USD năm 2001 lên 375 tỷ USD năm 2017 Chính quyền Mỹ đã nhiều lần yêu cầu Trung Quốc giảm thặng dư thương mại, nhưng Trung Quốc cho rằng Mỹ cần tăng cường hoạt động xuất khẩu của mình để giảm thâm hụt.
Tham vọng của Trung Quốc trở thành quốc gia công nghệ hàng đầu thế giới đang gây lo ngại cho Mỹ, quốc gia dẫn đầu về công nghệ hiện nay Trung Quốc đang đầu tư hàng tỷ USD vào chương trình "Sản xuất tại Trung Quốc 2025" nhằm phát triển các ngành công nghệ then chốt như robot, trí tuệ nhân tạo, hàng không vũ trụ, ô tô điện và công nghệ Internet 5G, với mục tiêu trở thành nền kinh tế tiên tiến và không phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu từ các đối thủ cạnh tranh Tuy nhiên, mặc dù tham vọng lớn, trình độ công nghệ của Trung Quốc vẫn còn nhiều hạn chế, và các công ty Trung Quốc phải dựa vào công nghệ cốt lõi từ Mỹ Mỹ đã cáo buộc Trung Quốc về việc buộc các công ty Mỹ chuyển giao công nghệ thông qua các thỏa thuận ngầm, cũng như việc đánh cắp công nghệ qua nhập khẩu và mua bán sát nhập, mặc dù Trung Quốc liên tục bác bỏ các cáo buộc này.
Tình trạng vi phạm bản quyền nghiêm trọng ở Trung Quốc đã trở thành mối lo ngại lớn, đặc biệt đối với các công ty Mỹ Mỹ cáo buộc rằng các doanh nghiệp nước này thiệt hại hàng tỷ USD mỗi năm do việc Trung Quốc ăn cắp bí mật thương mại Nguyên nhân chính xuất phát từ hệ thống pháp luật Trung Quốc yếu kém trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ Mặc dù Trung Quốc đang nỗ lực cải thiện công tác bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, nhưng phần lớn tiến bộ chỉ tập trung vào bản quyền tác giả và nhãn hiệu, trong khi tình trạng bắt buộc chuyển giao công nghệ trong các lĩnh vực công nghiệp then chốt vẫn diễn ra phổ biến.
Mỹ đã phản ứng mạnh mẽ trước các biện pháp hạn chế đầu tư của Trung Quốc, cho rằng nước này không trao quyền tiếp cận thị trường tương xứng cho các công ty nước ngoài Chính phủ Trung Quốc cam kết sẽ nới lỏng giới hạn sở hữu nước ngoài trong các lĩnh vực như sản xuất ô tô, đóng tàu và máy bay sớm nhất có thể, đồng thời hứa hẹn thúc đẩy các biện pháp mở cửa lĩnh vực tài chính Tuy nhiên, Mỹ tỏ ra hoài nghi về cam kết này, vì Trung Quốc đã từng đưa ra những hứa hẹn tương tự khi gia nhập WTO năm 2001 nhưng không thực hiện Các công ty Trung Quốc đã tận dụng thời gian được bảo hộ để củng cố vị thế thống lĩnh tại thị trường nội địa và mở rộng đầu tư ra nước ngoài.
2 Diễn biến cuô ̣c chiến tranh thương mại Mỹ - Trung
2.1 Các sự kiện chính châm ngòi cho cuộc chiến tranh Mỹ-Trung
Tháng 1 năm 2017, vào ngày đầu tiên nhậm chức, Trump đã ký sắc lệnh rút Hoa
Kỳ khởi Hiệp định và Đàm phán Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) đã diễn ra, trong đó Trump cam kết sẽ áp thuế 45% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.
Vào năm 2017, Tổng thống Trump đã yêu cầu Bộ Thương mại Hoa Kỳ tiến hành điều tra về tác động của việc nhập khẩu thép từ Trung Quốc và các quốc gia khác đối với lợi ích của Hoa Kỳ Đến tháng 8 cùng năm, ông bắt đầu cuộc điều tra thứ hai về Trung Quốc, do Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Robert Lighthizer dẫn dắt Cuộc điều tra này tập trung vào các cáo buộc đánh cắp tài sản trí tuệ, với ước tính thiệt hại cho Hoa Kỳ lên đến 225 tỷ USD.
600 tỷ đô la mỗi năm vì hành vi trộm cắp đó.
Cuô ̣c chiến thương mại Mỹ - Trung chính thức khai màn vào ngày 22 tháng 3 năm
Vào năm 2018, chính quyền Trump đã khởi động cuộc chiến thương mại với Trung Quốc thông qua việc ban hành một bản ghi nhớ đề xuất mức thuế quan cao đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc Mục tiêu của các mức thuế này là ngăn chặn việc chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ bất hợp pháp và giảm thâm hụt thương mại Mỹ-Trung Chính phủ Mỹ kỳ vọng rằng việc tăng giá hàng hóa Trung Quốc sẽ làm suy yếu khả năng cạnh tranh của các công ty Trung Quốc, từ đó buộc chính phủ Trung Quốc phải thực hiện các chính sách tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các công ty Mỹ hoạt động tại nước này.
2.2 Động thái tấn công-phản công từ hai phía Mỹ-Trung
Vào ngày 22/01/2018, Mỹ đã áp thuế nhập khẩu lên máy giặt và pin mặt trời, mặc dù các sản phẩm này không xuất xứ từ Trung Quốc, nhưng Mỹ chỉ ra rằng sự thống trị của Trung Quốc trong nguồn cung toàn cầu là một trở ngại Ngày 04/02/2018, Trung Quốc khởi động cuộc điều tra chống trợ giá đối với các mặt hàng Cao Lương nhập từ Mỹ Đến ngày 08/03/2018, Tổng thống Trump đã ký lệnh áp thuế 25% đối với thép và 10% đối với nhôm, viện dẫn lý do an ninh quốc gia, nhưng miễn trừ cho Canada và Mexico, đồng thời cho phép các quốc gia khác có cơ hội tranh luận về việc miễn trừ Trong những tuần tiếp theo, EU, Argentina, Australia, Brazil và Hàn Quốc cũng được miễn trừ Xung đột thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc gia tăng khi Trung Quốc hủy đơn hàng mua đậu tương từ Mỹ do nhu cầu nội địa giảm, liên quan đến dịch tả lợn châu Phi làm thu hẹp hoạt động chăn nuôi lợn.
Vào ngày 22/03/2018, chính quyền Trump đã ban hành một bản ghi nhớ liên quan đến Mục 301 trong cuộc điều tra về các hành động của Trung Quốc, đề xuất áp thuế lên tới 50 tỷ USD đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc Đây là phản ứng trước cáo buộc Trung Quốc đã đánh cắp tài sản trí tuệ của Hoa Kỳ Tổng thống Trump đã giao cho Đại diện Thương mại Hoa Kỳ, Robert Lighthizer, thời hạn 15 ngày để lập danh sách các sản phẩm sẽ bị áp thuế Lighthizer cho biết sẽ lựa chọn từ những mặt hàng mà chính phủ Trung Quốc đã đề cập trong các văn bản chính sách nhằm thống trị, đặc biệt là các sản phẩm trong kế hoạch phát triển của họ.
Thực trạng quan hệ Mỹ - Trung từ năm 2015 đến nay
3.1 Kim ngạch xuất - nhập khẩu giữa hai nước
Kim ngạch thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc tiếp tục giảm trong bối cảnh cuộc chiến thương mại kéo dài giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Theo dữ liệu từ Cục Hải quan Trung Quốc công bố vào ngày 8/9, kim ngạch thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc trong 8 tháng đầu năm 2019 đạt 355,6 tỷ USD, giảm 13,9% so với cùng kỳ năm trước.
Cũng theo báo cáo của cơ quan này, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang
Mỹ giảm 8,9%, xuống mức 275,53 tỷ USD, trong khi Trung Quốc chỉ nhập khẩu 80,07 tỷ USD hàng hóa từ Mỹ, giảm 27,5% so với tháng 8 tháng đầu năm ngoái.
Trong tháng 8, kim ngạch xuất khẩu từ Trung Quốc sang Mỹ đạt 37,30 tỷ USD, kim ngạch nhập khẩu từ Mỹ đạt 10,35 tỷ USD.
Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng của cuộc chiến thương mại, sự mất cân bằng mậu dịch đang tiếp tục gia tăng, với con số đạt 195,45 tỷ USD trong 8 tháng đầu năm nay.
Theo báo cáo năm 2018, kim ngạch thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã tăng 28,5%, đạt 633,5 tỷ USD so với năm 2017 Xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ tăng 11,3%, đạt 478,4 tỷ USD, trong khi nhập khẩu từ Mỹ sang Trung Quốc chỉ tăng 0,7%, lên 155,09 tỷ USD.
Do đó, sự mất cân bằng mậu dịch năm 2018 đã tăng lên tới 323,3 tỷ USD từ mức 275,8 tỷ USD trong năm 2017.
Theo số liệu từ Bộ Thương mại Mỹ, vào năm 2018, Mỹ ghi nhận thâm hụt thương mại lên đến 420 tỷ USD với Trung Quốc Ngược lại, dữ liệu từ Hải quan và Cục Thống kê Trung Quốc cho thấy nước này chỉ có thặng dư 323 tỷ USD với Mỹ.
Trong những năm gần đây, cán cân thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc luôn ở trạng thái mất cân bằng, với Mỹ liên tục nhập siêu từ Trung Quốc Từ 2012 đến 2018, tỷ trọng thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc chiếm hơn 40% tổng thâm hụt thương mại của Mỹ với toàn thế giới.
Dữ liệu năm 2019 cho thấy các biện pháp áp thuế đã có hiệu quả, khi lần đầu tiên thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc giảm xuống dưới 40%.
Biểu đồ 1 Thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc qua các năm
(Nguồn: Cục thống kê Dân số Mỹ)
Theo báo cáo chính thức của Bộ Thương mại Trung Quốc, nếu tính cả giao dịch dịch vụ và điều chỉnh cho các hàng hóa được xử lý, chênh lệch thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ chỉ còn 153 tỷ USD, tương đương hơn 36% con số 420 tỷ USD mà chính phủ Mỹ công bố.
Trung Quốc thường nhập khẩu linh kiện từ các quốc gia khác, sau đó lắp ráp và xuất khẩu sang Mỹ Giá trị gia tăng mà Trung Quốc đóng góp trong quá trình này rất nhỏ so với số liệu mà Mỹ sử dụng để tính toán cán cân thương mại.
Thặng dư thương mại của Trung Quốc đối với Mỹ đã có sự biến động qua các năm, với số liệu được ghi nhận bằng tỉ USD Dữ liệu này được cung cấp từ cơ sở dữ liệu của Văn phòng Chính phủ Trung Quốc, phản ánh mối quan hệ thương mại giữa hai quốc gia.
Theo Bưu điện Hoa Nam (SCMP), sự chênh lệch giữa số liệu thương mại của Mỹ và Trung Quốc luôn tồn tại do khác biệt trong phương pháp tính toán, nhưng mức sai khác thường chỉ khoảng 20%.
Dưới thời Tổng thống Trump, cán cân thương mại song phương được coi là thước đo chính trong cuộc chiến kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc Mặc dù khoảng cách thương mại giữa hai nước vẫn lớn, nhưng thâm hụt đã giảm dần Cuộc chiến tranh thương mại gây ra nhiều tranh cãi về tính hữu ích của cán cân thương mại, nhưng thâm hụt của Mỹ với Trung Quốc đã đạt mức thấp nhất trong ba năm vào tháng 3/2019.
3.3 Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực giữa hai nước
Trung Quốc nổi bật với các sản phẩm điện tử và công nghệ, chiếm khoảng 2/3 trong số 10 mặt hàng chủ lực xuất khẩu sang Mỹ Đặc biệt, vào năm 2017, các sản phẩm điện tử từ Trung Quốc đã chiếm tới 60% thị phần tại thị trường Mỹ.
Trong nhiều năm, Trung Quốc đã là đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ về tổng giá trị xuất nhập khẩu Tuy nhiên, kể từ năm 2018, khi cuộc chiến thương mại bắt đầu, Trung Quốc đã tụt xuống vị trí thứ ba, sau Canada và Mexico, hai nước láng giềng của Mỹ.
Xuất khẩu đậu nành của Mỹ sang Trung Quốc trong năm 2019 dự báo chỉ đạt 1/3 so với năm 2018, trong khi giá cả giảm còn một nửa.
NHỮNG TÁC ĐỘNG KINH TẾ CỦA CUỘC CHIẾN TRANH THƯƠNG MẠI MỸ - TRUNG
Tác động đối với nền kinh tế Mỹ
1.1 Tác động tiêu cực
Chiến tranh thương mại giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ đã gây ra những tổn thất kinh tế nghiêm trọng cho cả hai bên, dẫn đến sự dịch chuyển dòng chảy thương mại Heather Long tại Washington Post cho biết, "Tăng trưởng kinh tế Hoa Kỳ chậm lại, đầu tư kinh doanh bị đóng băng và các công ty không thể tuyển dụng nhiều nhân viên." Nhiều nông dân trên toàn quốc đang đối mặt với tình trạng phá sản, trong khi lĩnh vực sản xuất và vận tải hàng hóa rơi vào tình trạng tồi tệ nhất kể từ cuộc suy thoái trước đó Hành động của Trump đã tạo ra một trong những đợt tăng thuế lớn nhất trong nhiều năm qua.
Theo ước tính của Bloomberg Economics vào năm 2019, cuộc chiến thương mại sẽ gây thiệt hại cho nền kinh tế Mỹ lên đến 316 tỷ USD vào cuối năm 2020 Các lĩnh vực chịu ảnh hưởng nặng nề từ cuộc chiến này bao gồm
Nông dân Mỹ đã chịu ảnh hưởng nặng nề từ cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, khi quốc gia này ngừng mua một lượng lớn nông sản, đặc biệt là đậu tương Xuất khẩu nông sản hàng năm của Mỹ sang Trung Quốc đã giảm mạnh từ gần 25 tỷ USD xuống dưới 7 tỷ USD chỉ trong vòng 12 tháng tính đến tháng 4 năm 2019.
Nợ nông nghiệp tại Mỹ đã đạt kỷ lục mới do tình trạng phá sản gia tăng và thời tiết không thuận lợi Việc nhiều công ty Trung Quốc ngừng mua sản phẩm nông nghiệp của Mỹ đã làm giảm doanh thu của nông dân, khiến họ phải xin trợ cấp từ chính phủ Chính phủ Mỹ đã chi tới 28 tỷ USD để hỗ trợ thiệt hại cho nông dân, trong khi nhiều người lo ngại rằng quan hệ thương mại Mỹ-Trung sẽ không bao giờ được khôi phục Theo thỏa thuận thương mại Mỹ-Trung giai đoạn 1, Trung Quốc cam kết mua nông sản của Mỹ với giá trị từ 40-50 tỷ USD mỗi năm.
1.1.2 Lạm phát và giá cả
Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã áp dụng mức thuế đối với 360 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, bắt đầu từ các mặt hàng máy móc và tư liệu sản xuất, sau đó mở rộng sang hàng tiêu dùng Vào ngày 1/4/2018, Bộ Tài chính Trung Quốc công bố danh sách 120 mặt hàng Mỹ sẽ bị áp thuế 15%, bao gồm trái cây và các sản phẩm liên quan, trong khi 8 mặt hàng như thịt lợn bị áp thuế 25% Ngoài ra, phụ tùng ô tô, thiết bị gia dụng và nội thất đã tăng giá khoảng 3% kể từ năm 2017, so với mức giảm 1% của các mặt hàng cốt lõi.
Hiện nay, nhiều sản phẩm từ Trung Quốc bị đánh thuế tại Mỹ chủ yếu là nguyên liệu đầu vào cho các doanh nghiệp Mỹ, dẫn đến khó khăn cho các ngành công nghiệp khi nguồn cung giảm và giá cả tăng Điều này có thể làm tăng chi phí sản xuất và giá hàng hóa trên thị trường Mỹ Cụ thể, Apple - một trong những tập đoàn công nghệ hàng đầu của Mỹ - đã chịu thiệt hại nặng nề với doanh số sụt giảm tại thị trường Trung Quốc Trên mạng xã hội Trung Quốc, xuất hiện nhiều thông điệp kêu gọi người dân tẩy chay sản phẩm của Mỹ như Apple và McDonald's.
Giá hàng hóa tiêu dùng tại Mỹ đang gia tăng, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận thị trường Trung Quốc của các công ty đa quốc gia Mỹ, bất kể họ có chi nhánh tại đây hay không Hệ quả là, sự phát triển thương mại và đầu tư của nền kinh tế Mỹ sẽ bị chậm lại.
Tỷ lệ lạm phát ổn định trong khi chỉ số giá tiêu dùng tăng 2% vào năm 2019 Mặc dù Tổng thống Trump khẳng định rằng Trung Quốc sẽ chịu trách nhiệm về thuế của Mỹ, thực tế lại cho thấy các nhà nhập khẩu Mỹ mới là những người gánh chịu thiệt hại Nghiên cứu từ Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York và Đại học Columbia chỉ ra rằng các công ty Mỹ đã mất ít nhất 1,7 nghìn tỷ USD giá trị cổ phiếu do thuế quan áp lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.
Sau nhiều thập kỷ gia tăng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, quan hệ thương mại đã có sự suy giảm đáng kể, với giá trị xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc giảm hơn 100 tỷ đô la Thâm hụt thương mại hàng hóa của Mỹ với Trung Quốc đã đạt mức kỷ lục 419,2 tỷ USD vào năm 2018, nhưng đã giảm xuống còn 345 tỷ USD vào năm 2019, gần bằng mức năm 2016, chủ yếu do sự giảm sút trong dòng chảy thương mại Các mức thuế đơn phương của Trump đối với Trung Quốc đã làm thay đổi hướng thương mại, dẫn đến sự gia tăng thâm hụt thương mại của Mỹ với các đối tác như châu Âu, Mexico, Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan.
Xuất khẩu sang Mỹ giảm sẽ tác động tiêu cực đến các nhà sản xuất tại các thành phố cảng ở Trung Quốc Các công ty nhỏ có thể phải ngừng hoạt động, trong khi các nhà phân phối lớn hơn sẽ phải tìm cách giảm chi phí hoặc tăng giá sản phẩm đối với khách hàng Mỹ.
1.1.4 Đầu tư Đầu tư trong nền kinh tế Mỹ đã giảm mạnh Đầu tư trực tiếp nước ngoài gần như chững lại trong nửa đầu năm 2018 và tiếp tục thấp yếu tại thời điểm giữa năm 2019. Tổng đầu tư vào nền kinh tế Mỹ bao gồm xây dựng cơ sở hạ tầng như các nhà máy mới hoặc mua thiết bị cho các nhà máy đó cũng giảm trong quý 2 và 3 của năm 2019. Nancy McLernon, Chủ tịch Tổ chức đầu tư quốc tế, đại diện cho các công ty đầu tư xuyên quốc gia cho biết các công ty quốc tế nói chung đã trở nên lưỡng lự khi đầu tư vào Mỹ do lo ngại về căng thẳng thương mại Các công ty quốc tế chiếm tới 20% số lao động trong ngành chế tạo của Mỹ và sản xuất 25% hàng hóa xuất khẩu của Mỹ.
Các nhà máy ở cả Mỹ và Trung Quốc đã bị ảnh hưởng lớn trong bối cảnh thương mại và đầu tư toàn cầu đi xuống.
Các hoạt động công nghiệp toàn cầu đã giảm sút, bao gồm cả tại Mỹ, nơi mà các nhà sản xuất đã cắt giảm 12,000 việc làm trong tháng 12/2019, theo báo cáo việc làm của Bộ Lao động Mỹ Tuy nhiên, phần lớn người lao động Mỹ vẫn đang làm việc trong các lĩnh vực không bị ảnh hưởng bởi cuộc chiến thương mại, với sự gia tăng việc làm chủ yếu diễn ra trong các ngành dịch vụ chuyên nghiệp, giải trí, khách sạn và chăm sóc sức khỏe.
1.1.6 Tăng trưởng kinh tế Đầu năm 2018, chính quyền Tổng thống Trump đã đạt được mục tiêu với nền kinh tế tăng trưởng 3% hoặc hơn mỗi năm Cũng trong tháng 02/2018, Nhà Trắng dự báo nền kinh tế Mỹ sẽ tiếp tục tăng trưởng hơn 3% mỗi năm trong năm 2018 và 2019 và nền kinh tế sẽ vững mạnh tới mức Cục dự trữ liên bang sẽ không tiếp tục tăng lãi suất cơ bản Tuy nhiên, cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung tiếp tục căng thẳng và chính quyền Mỹ bắt đầu yêu cầu FED giảm lãi suất cơ bản nhằm củng cố nền kinh tế FED đã cắt giảm lãi suất cơ bản ba lần, tuy nhiên tăng trưởng của kinh tế Mỹ đã giảm xuống mức 2% Theo chuyên gia kinh tế Gregory Daco thuộc Tổ chức Oxford Economics, nếu không có thương chiến với Trung Quốc, nền kinh tế Mỹ có thể tăng 2.6% trong năm 2019 và mức tăng trưởng kinh tế toàn cầu là 2.9%.
1.2 Tác động tích cực
Cuộc chiến tranh thương mại gay go giữa 2 cường quốc lớn nhất trên thế giới là
Mỹ và Trung Quốc đã tạo ra những ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế Mỹ, nhưng nhiều chuyên gia kinh tế hàng đầu cho rằng Mỹ có nhiều lợi thế hơn trong cuộc chiến này Theo Wei Li, nhà kinh tế cấp cao về Trung Quốc của Standard Chartered, một cuộc chiến thương mại giữa hai nước sẽ ảnh hưởng nặng nề hơn đến Trung Quốc, với thiệt hại từ 1,3% đến 3,2% GDP, trong khi Mỹ chỉ chịu thiệt hại từ 0,2% đến 0,9% Những lợi thế của Mỹ trong cuộc chiến tranh thương mại với Trung Quốc rất đáng chú ý.
Mỹ có lợi thế lớn với đồng USD là đồng tiền dự trữ toàn cầu và sở hữu trữ lượng vàng nhiều nhất thế giới Vào tháng 7, đồng USD chiếm gần 40% giao dịch qua Hệ thống thanh toán quốc tế liên ngân hàng, trong khi đồng NDT của Trung Quốc chỉ chiếm dưới 2% Các chuyên gia nhận định rằng lợi thế của đồng USD có thể gia tăng nếu chính quyền Trump áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với tổ chức tài chính ở Hongkong, làm khó khăn cho các ngân hàng Trung Quốc trong việc tiếp cận đồng USD.
Tác đô ̣ng đến nền kinh tế Trung Quốc
2.1 Tác động tiêu cực
Cuối năm 2018, nền kinh tế Trung Quốc đứng trước lựa chọn quan trọng: gỡ bỏ rào cản và tự do hóa để tránh sụt giảm tăng trưởng, hay tiếp tục trì trệ Doanh số bất động sản, bán lẻ và xe hơi đã chững lại, trong khi thị trường chứng khoán giảm hơn 20% và chính phủ phải đối phó với tình trạng thất nghiệp gia tăng Để thúc đẩy nền kinh tế, Trung Quốc đã bắt đầu áp dụng các biện pháp kích thích Tuy nhiên, nhà phân tích Scott Kennedy cho rằng việc tạo ra cơ hội không nhất thiết phải dựa vào trợ cấp hay công nghệ cao, mà cần tập trung vào việc tự do hóa nền kinh tế và giảm rào cản cho các công ty tư nhân cũng như đầu tư nước ngoài vào những lĩnh vực còn hạn chế.
Việc bắt giữ giám đốc tài chính của Huawei đã làm phức tạp thêm cuộc chiến thương mại giữa Washington và Bắc Kinh Trong bối cảnh này, hai bên đang cố gắng tách biệt các vấn đề, nhưng thực tế cho thấy cuộc chiến không chỉ đơn thuần là về thương mại Nó còn liên quan đến những vấn đề đã tồn tại lâu dài trong quan hệ Mỹ - Trung Câu hỏi then chốt hiện nay là liệu Trung Quốc có thực sự muốn mở cửa thị trường hay không.
Trung Quốc đã chịu thiệt hại đáng kể do chiến tranh thương mại, với tăng trưởng GDP quý II năm nay chỉ đạt 6,2%, mức thấp nhất kể từ năm 1992 Theo UNCTAD, Trung Quốc đã mất 35 tỷ USD trong nửa đầu năm 2019, chủ yếu do ngành thiết bị liên lạc và máy móc văn phòng, với xuất khẩu sang Mỹ giảm 15 tỷ USD Nhiều công ty nước ngoài đang xem xét chuyển nhà máy sản xuất khỏi Trung Quốc để giảm thiểu rủi ro và chi phí Các "ông lớn" công nghệ như Apple và Huawei cũng bị ảnh hưởng, đặc biệt là Huawei, khi chính phủ Mỹ cáo buộc công ty này tham gia vào hoạt động gián điệp qua sản phẩm của mình.
Mỹ đã đưa Huawei vào danh sách đen vì lý do đe dọa an ninh quốc gia và khuyến khích các đồng minh, chủ yếu là các nước phương Tây, không sử dụng sản phẩm của công ty này Lệnh cấm của Mỹ đã khiến nhiều tập đoàn lớn như Google, Intel và Qualcomm hạn chế giao dịch với Huawei Dù là một trong những nhà sản xuất thiết bị viễn thông hàng đầu thế giới, Huawei vẫn phụ thuộc nhiều vào các nhà cung cấp linh kiện của Mỹ, vì vậy, quyết định này đã gây tổn thất nghiêm trọng cho công ty.
2.2 Tác động tích cực
Trung Quốc sở hữu nhiều nhân tố lịch sử và sự tương tác giữa chúng đã thúc đẩy sự phát triển kinh tế vượt bậc Năm nhân tố nổi bật bao gồm quy mô quốc gia, thành phần chủng tộc, hệ thống giá trị của người dân, nguồn vốn con người và chiến lược hóa quốc gia Quy mô dân số và thị trường lớn, tính đồng nhất xã hội, giá trị văn hóa cao, chất lượng nguồn nhân lực phong phú cùng với chính sách can thiệp của nhà nước đã tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự tăng trưởng kinh tế bền vững của Trung Quốc.
Không có yếu tố nào trong số này là độc quyền của Trung Quốc; chúng ta có thể thấy sự hiện diện hoặc tác động của bất kỳ yếu tố nào trong số đó, hoặc sự kết hợp của một số yếu tố này ở các quốc gia khác Ví dụ, Ấn Độ có dân số lớn, trong khi Nhật Bản và Hàn Quốc áp dụng chính sách can thiệp với một xã hội đồng nhất sau chiến tranh Bắc Kinh cũng có những giá trị tế tụng riêng biệt, cho thấy sự đa dạng trong các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của mỗi quốc gia.
Trung Quốc có những nhân tố di sản văn hóa và lịch sử mạnh mẽ, tồn tại song song và ảnh hưởng sâu sắc đến nền kinh tế của nước này từ trước cuộc cách mạng cộng sản năm 1949 Những yếu tố này không chỉ tạo ra sức mạnh cạnh tranh mà còn định hình quan hệ thương mại với các quốc gia khác, đặc biệt là Mỹ Theo nhận định của Trung tâm Nghiên cứu phát triển thuộc Quốc vụ viện Trung Quốc, nền kinh tế Trung Quốc dự kiến sẽ vượt qua Mỹ và trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới vào năm tới.
2032 bất chấp “chiến tranh thương mại” đang diễn ra
Một nhóm nhà phân tích từ trung tâm thuộc Quốc vụ viện Trung Quốc đã dự đoán rằng xung đột giữa Trung Quốc và Mỹ sẽ gia tăng trong năm năm tới Họ cho rằng Washington có thể áp dụng các biện pháp cực đoan nhằm làm chậm sự phát triển kinh tế của Trung Quốc Tuy nhiên, các chuyên gia khẳng định rằng những yếu tố này sẽ không thể ngăn cản sự tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc trong tương lai.
Dự báo đến năm 2025, tỷ trọng thương mại của Trung Quốc trong GDP thế giới sẽ tăng từ 16,2% lên 18,1%, trong khi tỷ trọng của Mỹ sẽ giảm từ 24,1% xuống còn 21,9% Mặc dù tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc dự kiến sẽ giảm từ 6,1% xuống 5-5,5% trong năm năm tới, nhưng GDP bình quân đầu người sẽ tăng và có thể đạt 14 nghìn USD vào năm 2024 Điều này cho phép Trung Quốc chuyển từ nhóm các nước có mức thu nhập trung bình lên mức thu nhập cao Theo các nhà phân tích, nền kinh tế Trung Quốc có thể vượt qua Liên minh châu Âu vào năm 2027 và Mỹ vào năm 2032.
Giáo sư Justin Yifu Lin, cựu chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới, dự đoán rằng nền kinh tế Trung Quốc có khả năng vượt qua Mỹ vào năm 2030 Tuy nhiên, hiện tại, Trung Quốc đang đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm vấn đề dân số, môi trường và việc mở cửa kinh tế Những yếu tố này có thể kìm hãm sự phát triển tổng thể của quốc gia trong tương lai.
Theo báo cáo của Công ty tư vấn Capital Economics công bố vào tháng 1 năm nay, quá trình phi toàn cầu hóa sẽ làm suy yếu lợi thế kinh tế của Trung Quốc trong những năm tới, và quan điểm cho rằng Trung Quốc có thể vượt qua Mỹ được coi là “ảo tưởng” Kể từ đầu năm, thế giới đã trải qua những biến động lớn, bắt đầu từ đại dịch Covid-19 và tiếp theo là sự gia tăng căng thẳng trong cuộc xung đột thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ.
Dự đoán sự phát triển của nền kinh tế thế giới ngày càng trở nên khó khăn Theo báo cáo của các chuyên gia, trong những năm tới, nền kinh tế toàn cầu sẽ trải qua những biến đổi mạnh mẽ Điều này xuất phát từ việc các quốc gia và tập đoàn xuyên quốc gia ngày càng chú trọng đến yếu tố an ninh trong việc thiết lập chuỗi giá trị Cuối cùng, nền kinh tế thế giới có khả năng tan rã thành ba khối lớn với các trung tâm chính tại Bắc Mỹ, Châu Âu và Trung Quốc.
Tác đô ̣ng đến kinh tế toàn cầu
Mỹ và Trung Quốc, hai cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới, đang tham gia vào một cuộc chiến tranh thương mại có ảnh hưởng sâu rộng Cuộc chiến này không chỉ tác động trực tiếp đến hai quốc gia mà còn gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho thương mại toàn cầu Dự báo rằng ảnh hưởng của cuộc chiến sẽ tiếp tục lan tỏa, tạo ra những tác động dây chuyền đáng kể trong nền kinh tế thế giới.
Nếu chiến tranh thương mại Mỹ - Trung tiếp tục gia tăng, nhiều quốc gia sẽ có cơ hội trở thành nhà cung cấp thay thế cho thị trường Mỹ và Trung Quốc Tuy nhiên, theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, sự leo thang căng thẳng này đang góp phần vào sự suy yếu đáng kể của phát triển toàn cầu, mang đến cả cơ hội lẫn rủi ro cho các quốc gia trên thế giới.
3.1 Các bên hưởng lợi từ cuộc chiến tranh thương mại Mỹ - Trung
Việc Mỹ và Trung Quốc áp dụng các biện pháp thương mại đối đầu đã dẫn đến việc cả hai quốc gia đều mất đi thị trường rộng lớn của nhau Điều này tạo ra cơ hội cho các nước thứ ba, giúp họ có thể đóng vai trò như một thị trường mới thay thế cho hai nền kinh tế lớn nhất thế giới này.
Mức thuế 25% mà Trung Quốc áp dụng đối với đậu nành nhập khẩu từ Mỹ, với giá trị xuất khẩu lên tới 14 tỷ USD mỗi năm, sẽ tạo cơ hội cho các nhà xuất khẩu từ Brazil và Argentina gia tăng thị phần tại thị trường Trung Quốc.
Trung Quốc hiện là quốc gia nhập khẩu đậu nành lớn nhất thế giới Khi Mỹ áp thuế cao lên đậu nành, giá cả sẽ tăng, buộc Bắc Kinh phải tìm kiếm nguồn cung từ các thị trường khác, chẳng hạn như Nam Mỹ.
Biểu đồ 3 Brazil hưởng lợi nhiều nhất từ việc xuất khẩu đậu nành sang Trung Quốc
Trung Quốc, được coi là "công xưởng của thế giới", đang gặp khó khăn trong việc xuất khẩu sản phẩm may mặc vào thị trường Mỹ do mức thuế cao Điều này mở ra cơ hội cho các quốc gia có lợi thế cạnh tranh trong ngành may mặc như Việt Nam, Bangladesh và Campuchia trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ - Trung gia tăng Đồng thời, việc Trung Quốc áp thuế lên sản phẩm thịt lợn Mỹ trị giá khoảng 3 tỷ USD có thể mang lại lợi ích cho các nhà cung cấp thay thế từ Đức, Tây Ban Nha, Đan Mạch và Nga, khi lượng thịt lợn nhập khẩu từ Mỹ vào Trung Quốc giảm.
Airbus, liên minh sản xuất máy bay của Pháp, Đức, Vương quốc Anh và Tây Ban Nha, sẽ hưởng lợi đáng kể từ việc máy bay của Boeing bị đánh thuế Việc tăng giá máy bay Boeing có thể khiến các doanh nghiệp hàng không Trung Quốc chuyển hướng tìm kiếm Airbus như một nhà cung cấp thay thế.
Việc Mỹ áp dụng mức thuế mới đối với nhôm thép nhập khẩu từ Trung Quốc không chỉ mang lại lợi ích cho các nhà nhập khẩu lớn mà còn hỗ trợ các nhà nhập khẩu nhỏ như Philippines Khi Trung Quốc chuyển hướng xuất khẩu nhôm thép sang các thị trường khác, khả năng cao họ sẽ phải chấp nhận mức biên lợi nhuận thấp hơn.
3.2 Các bên có khả năng chịu thiệt trong cuộc chiến tranh thương mại Mỹ - Trung
Cuộc chiến thương mại hiện tại đang làm suy giảm niềm tin của các doanh nghiệp nhỏ tại Mỹ và gây gián đoạn hoạt động giao thương của các tập đoàn lớn ở châu Á, đồng thời ảnh hưởng đến các nhà máy xuất khẩu tại Châu Âu Thuế quan đang gia tăng áp lực chi phí cho các công ty đa quốc gia, khiến họ phải tìm cách bù đắp thua lỗ Hơn nữa, sự không chắc chắn về triển vọng đàm phán Mỹ - Trung đang tạo ra khó khăn cho các nhà quản lý trong việc lập kế hoạch kinh doanh.
Khảo sát các nhà quản lý kinh doanh tại Nhật Bản, Hàn Quốc và Indonesia cho thấy sự sụt giảm trong hoạt động sản xuất vào tháng 8 năm 2018 Tại châu Âu, đặc biệt là tại Đức, sự giảm sút này cũng được thể hiện rõ, cho thấy ảnh hưởng đến một trong những nhà cung cấp máy móc và thiết bị hàng đầu thế giới.
Hong Kong, với vai trò là cửa ngõ thương mại giữa Trung Quốc đại lục và Mỹ, là một nền kinh tế có khả năng chịu rủi ro cao Sự gia tăng xung đột thương mại có thể tác động đến 20% việc làm tại đặc khu này.
Theo số liệu của WTO, năm 2019, tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa toàn cầu tăng 11% lên 17.200 tỷ USD Tuy nhiên, ước tính rằng cứ mỗi 100 tỷ USD hàng hóa bị ảnh hưởng bởi thuế nhập khẩu, thương mại toàn cầu sẽ giảm 0,5%, dẫn đến tăng trưởng toàn cầu giảm 0,1% Đồng thời, lạm phát cũng sẽ tăng từ 0,1% đến 0,3%, chưa kể đến biến động tỷ giá.
Biểu đồ 4 Ảnh hưởng của chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đến tăng trưởng GDP toàn cầu 2018 – 2019 (Nguồn: Cơ sở dữ liệu của World Bank)
Chiến tranh thương mại có thể bị gián đoạn nghiêm trọng do hai phần ba hàng hóa trao đổi giữa hai nước nằm trong chuỗi giá trị toàn cầu Sự bất ổn về thương mại khiến ngân hàng lo ngại về sự tham gia trong các ngành bị ảnh hưởng, từ đó tác động đến giá cả và dòng chảy tín dụng, gây biến động thị trường tài chính Nếu Mỹ áp thuế nhập khẩu 10%, thuế này có thể được chuyển giao cho người tiêu dùng qua việc tăng giá sản phẩm, dẫn đến tăng trưởng chậm và lạm phát cao trên toàn cầu Điều này cũng sẽ dẫn đến sự sụt giảm lợi nhuận của doanh nghiệp toàn cầu.
