CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ LẬP KẾ HOẠCH TÀI CHÍNH HƯU TRÍ
Hệ thống hưu trí và nguồn thu nhập dành cho hưu trí
1.1.1 Hệ thống hưu trí đa trụ cột
Theo nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới (WB), OECD và Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), hầu hết các quốc gia trên thế giới xây dựng hệ thống hưu trí dựa trên ba trụ cột chính.
Hưu trí bắt buộc là một trong những trụ cột quan trọng, yêu cầu người lao động và doanh nghiệp phải đóng góp vào quỹ hưu trí dựa trên mức lương hoặc thu nhập định kỳ Quỹ này được quản lý và vận hành dựa trên nguyên tắc thực thu, đảm bảo tính bền vững và hiệu quả cho người tham gia.
- thực chi và được nhà nước bảo trợ trong trường hợp mất cân đối thu - chi để đảm bảo an sinh xã hội
Hưu trí bổ sung bắt buộc là một trụ cột quan trọng, trong đó người lao động đóng góp vào quỹ hưu trí nhằm đảm bảo thu nhập cao hơn khi nghỉ hưu Doanh nghiệp cũng có thể tham gia đóng góp cùng người lao động Tại nhiều quốc gia, quỹ hưu trí bổ sung bắt buộc được quản lý bởi nhà nước, tương tự như quỹ hưu trí cơ bản Tuy nhiên, một số nước cho phép khu vực tư nhân quản lý quỹ này, nhưng vẫn dưới sự giám sát chặt chẽ của nhà nước.
Hưu trí tự nguyện là một trong những trụ cột quan trọng, cho phép người lao động, với sự tham gia có thể của doanh nghiệp, đóng góp vào quỹ hưu trí nhằm tăng cường thu nhập khi nghỉ hưu Quỹ này hoạt động theo cơ chế thị trường mà không có sự can thiệp trực tiếp từ Nhà nước Tuy nhiên, Nhà nước vẫn ban hành các chính sách và khung pháp lý để hỗ trợ việc triển khai chương trình hưu trí tự nguyện, đồng thời đảm bảo vai trò giám sát thực thi pháp luật.
Hình 1.1: Mô hình hưu trí đa trụ cột
(Nguồn: OECD và World Bank)
1.1.2 Các thành phần của hệ thống hưu trí đa trụ cột a Chương trình hưu trí bắt buộc
Chương trình hưu trí bắt buộc yêu cầu mọi người lao động và doanh nghiệp có hợp đồng lao động tham gia, với tỷ lệ đóng góp quy định bởi chính phủ dựa trên mức lương định kỳ Chương trình hoạt động theo mô hình thực thu, thực chi tương tự như Quỹ bảo hiểm xã hội hiện tại tại Việt Nam Chế độ chi trả hưu trí được xác định dựa trên số năm tham gia và mức thu nhập gần thời điểm nghỉ hưu, không phụ thuộc vào tổng số tiền đóng góp của cá nhân, theo chế độ "xác định theo mức hưởng" Quỹ hưu trí chủ yếu do nhà nước quản lý và được ngân sách nhà nước bù đắp khi chi vượt thu, nhằm đảm bảo an sinh xã hội Tuy nhiên, các khoản chi trả từ quỹ hưu trí chỉ đáp ứng mức sống tối thiểu tại các quốc gia.
Quỹ hưu trí bắt buộc, được nhà nước bảo trợ, có thể thuộc ngân sách nhà nước hoặc hoạt động độc lập bên ngoài ngân sách Khi tách ra, Quỹ có khả năng thực hiện các hoạt động đầu tư trên thị trường tài chính nhằm bảo toàn và phát triển tài sản Hai mô hình chính của Quỹ bao gồm việc đóng góp, đầu tư và chi trả.
Trụ cột (1) - Mô hình không thành lập quỹ
Trụ cột (1) - Mô hình thành lập quỹ độc lập
Hình 1.2: Các mô hình đối với trụ cột 1 của chương trình hưu trí
(Nguồn: Bộ Tài chính) b Chương trình hưu trí bổ sung bắt buộc
Chương trình hưu trí bổ sung bắt buộc được xây dựng dựa trên trụ cột thứ nhất – chương trình hưu trí bắt buộc Chương trình này yêu cầu tất cả người lao động có mức lương cao hơn mức quy định, thường là mức lương trung bình của xã hội hoặc mức lương hưu tối đa từ trụ cột 1, và cả người sử dụng lao động phải đóng góp vào quỹ hưu trí bổ sung bắt buộc.
Chương trình hưu trí bổ sung bắt buộc nhằm (i) bổ sung thêm thu nhập khi
Nghỉ hưu cho nhóm đối tượng có thu nhập cao hơn mức quy định có thể giảm gánh nặng nghĩa vụ chi trả hưu trí của trụ cột 1 Một giải pháp hiệu quả là chuyển một phần khoản đóng góp từ trụ cột 1 sang trụ cột 2, như đã áp dụng tại Trung Quốc, Úc, Thụy Sỹ và Canada.
Chính phủ quy định tỷ lệ đóng góp bắt buộc dựa trên mức lương/thu nhập định kỳ, tương tự như trụ cột 1 Hầu hết các quốc gia áp dụng chế độ chi trả hưu trí của trụ cột 2 theo nguyên tắc xác định theo mức đóng góp (defined contribution), trong khi một số quốc gia như Canada và Thụy Sỹ áp dụng nguyên tắc xác định theo mức hưởng (defined benefit) Cơ chế quản lý hưu trí bổ sung bắt buộc hình thành quỹ riêng, độc lập để đầu tư và chi trả cho người tham gia, với nhiều tài khoản cá nhân để theo dõi chi tiết tiền đóng góp và kết quả đầu tư Số dư tích lũy trên tài khoản sẽ được chi trả cho người lao động khi đến tuổi nghỉ hưu, thường do nhà nước quản lý, mặc dù một số quốc gia cho phép khu vực tư nhân quản lý dưới sự giám sát của nhà nước.
Hình 1.3: Trụ cột 2 - Thành lập Quỹ hưu trí bổ sung bắt buộc
(Nguồn: Bộ Tài chính) c Chương trình hưu trí tự nguyện
- Chương trình hưu trí tự nguyện là một sản phẩm tài chính dài hạn cho
Chương trình hưu trí tự nguyện cho phép người lao động và doanh nghiệp tham gia tích lũy tài chính một cách tự nguyện nhằm bổ sung thu nhập khi nghỉ hưu Mức đóng góp của thành viên và người sử dụng lao động hoàn toàn tự nguyện, với số tiền hưu trí phụ thuộc vào tổng số tiền đã đóng và kết quả đầu tư, được gọi là chế độ "xác định theo mức đóng góp" Chương trình này không chỉ khuyến khích người dân tiết kiệm cho tương lai mà còn phát triển nguồn vốn dài hạn trên thị trường tài chính.
Chương trình hưu trí tự nguyện, khác với trụ cột 1 và 2, được nhà nước khuyến khích và hỗ trợ nhưng không quản lý trực tiếp Trách nhiệm hình thành và vận hành chương trình này thuộc về khu vực tư nhân, dưới sự giám sát của nhà nước Nhà nước đã ban hành khuôn khổ pháp lý để đảm bảo an toàn, công khai và bảo vệ quyền lợi hưu trí cho người lao động Để thúc đẩy sự phát triển của chương trình, nhà nước cung cấp ưu đãi thuế cho các khoản đóng góp, lợi nhuận đầu tư và chi trả khi nghỉ hưu Mức độ khuyến khích và ưu đãi thuế phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, thu nhập bình quân và đặc điểm xã hội của từng quốc gia.
Chương trình hưu trí tự nguyện được thiết kế chuyên nghiệp nhằm khuyến khích người lao động và người sử dụng lao động tham gia đầu tư để tích lũy thu nhập khi hết độ tuổi lao động Đây là một sản phẩm dịch vụ tài chính an toàn và dài hạn, mang lại lợi ích cho người lao động Sự phát triển của chương trình này đóng vai trò chiến lược trong việc đảm bảo sự bền vững của hệ thống an sinh xã hội và thúc đẩy thị trường vốn trong tương lai Các hình thức và phương thức triển khai mô hình sẽ được phân tích chi tiết ở các phần tiếp theo.
Hệ thống hưu trí được hình thành và phát triển từ các trụ cột cơ bản, từ thấp lên cao, có tác dụng bổ trợ lẫn nhau Điều này giúp đáp ứng nhu cầu tiết kiệm đa dạng của người lao động, đảm bảo an sinh xã hội và sự ổn định tài chính trong tương lai.
Hệ thống hưu trí đa trụ cột đảm bảo tính an toàn và bền vững cho an sinh xã hội thông qua chế độ đóng góp, quản lý, đầu tư và chi trả Dưới đây là tổng quan về các yếu tố này được trình bày trong bảng.
Bảng 1.1: Tổng quan hệ thống hưu trí đa trụ cột
Trụ cột 1 Nhà nước quản lý
Trụ cột 2 Nhà nước quản lý
- Lương hưu được xác định theo mức hưởng
- Lương hưu được xác định theo mức đóng góp
- Lương hưu được xác định theo mức đóng góp
Mục đích Đảm bảo thu nhập tối thiểu khi nghỉ hưu; có tính chất phân phối lại thu nhập
Cho phép tiết kiệm và tạo thu nhập bổ sung khi nghỉ hưu
Cho phép tiết kiệm và tạo thu nhập bổ sung khi nghỉ hưu
Nhằm hỗ trợ, đảm bảo mức hưu trí tối thiểu, hoặc quyền lợi/ phúc lợi cố định
Tiết kiệm theo tài khoản cá nhân
Tiết kiệm theo tài khoản cá nhân thông qua các loại hình sản phẩm hưu trí bổ sung do thị trường tài chính cung cấp
Nguồn đóng góp hưu trí được quản lý hoàn toàn bởi nhà nước
Nguồn đóng góp được quản lý bởi nhà nước; một số trường hợp do tư nhân quản lý với giám sát của nhà nước
Nguồn đóng hưu trí góp được quản lý hoàn toàn bởi các quỹ đầu tư của tư nhân trong khuôn khổ giám sát của NN
Từ chế độ thực thu - thực chi và nguồn ngân sách
Từ nguồn tích lũy trên tài khoản cá nhân, bao gồm các khoản đóng góp và lợi nhuận đầu tư
Từ nguồn tích lũy trên tài khoản cá nhân, bao gồm các khoản đóng góp và lợi nhuận đầu tư
(Nguồn: OECD và World Bank)
1.1.3 Xu hướng phát triển hệ thống hưu trí đa trụ cột
Việc phát triển đồng bộ các trụ cột trong hệ thống hưu trí là cần thiết để củng cố an sinh xã hội, đồng thời cân bằng trách nhiệm giữa nhà nước và khu vực tư nhân Điều này không chỉ giúp xử lý hiệu quả các vấn đề hiện tại mà còn đảm bảo tính bền vững của hệ thống hưu trí trong dài hạn Đại đa số các quốc gia trên thế giới đã nhận thức rõ vai trò quan trọng của trụ cột hưu trí cơ bản trong việc đạt được những mục tiêu này.
Khái niệm và vai trò của lập kế hoạch tài chính hưu trí
Lập kế hoạch tài chính hưu trí là quá trình xác định mục tiêu thu nhập cho giai đoạn hưu trí và các hành động cần thiết để đạt được những mục tiêu đó Quá trình này bao gồm việc xác định nguồn thu nhập, ước tính chi phí, thực hiện chương trình tiết kiệm và quản lý tài sản Để đánh giá khả năng đạt được mục tiêu thu nhập trong hưu trí, các dòng thu nhập tương lai được ước tính Ngoài ra, lập kế hoạch tài chính hưu trí còn là những hành vi có ý thức nhằm chuẩn bị cho những thay đổi trong giai đoạn hưu trí liên quan đến kinh tế, xã hội và sức khỏe Việc lập kế hoạch có thể diễn ra một cách chính thức thông qua tham gia hội thảo hoặc dịch vụ tư vấn, hoặc không chính thức qua việc trao đổi với bạn bè và đọc sách liên quan.
Hưu trí là một quá trình phức tạp, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau Nghiên cứu về lập kế hoạch tài chính hưu trí dựa trên nhiều lý thuyết, trong đó Hennessey (2004) nhấn mạnh tầm quan trọng của giá trị thời gian của tiền, lựa chọn danh mục đầu tư và các nguồn thu nhập trong giai đoạn hưu trí.
Nhiều nghiên cứu toàn cầu đã chỉ ra rằng lập kế hoạch tài chính hưu trí đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo lợi ích hưu trí cho cá nhân Nghiên cứu của Petkoska & Earl (2009) đã xác nhận mối quan hệ tích cực giữa sự rõ ràng của mục tiêu hưu trí và quá trình chuẩn bị cho hưu trí Tương tự, nghiên cứu của Muratore & Earl (2014) cũng hỗ trợ cho nhận định này.
Nghiên cứu của Froidevaux và cộng sự (2017) đã sử dụng số liệu điều tra từ 550 người về hưu ở Australia để kiểm tra mô hình ba giai đoạn của hưu trí: chuẩn bị, chuyển tiếp và thích nghi Kết quả cho thấy, việc lập kế hoạch tài chính hưu trí và tích lũy nguồn lực tài chính có thể cải thiện đáng kể kết quả trong giai đoạn hưu trí, đặc biệt là trong quá trình thích nghi của những người về hưu.
Nhiều nghiên cứu hiện nay về lập kế hoạch tài chính hưu trí tập trung vào việc phân tích các yếu tố ảnh hưởng như thu nhập, tuổi tác, thời gian chuẩn bị và sự sẵn có của các kế hoạch hưu trí Một số nghiên cứu cũng xem xét tác động của hiểu biết tài chính đến quá trình này, như các nghiên cứu của d'Ambrosio và cộng sự (2006), Van Rooij và cộng sự (2011), Lusardi & Mitchell (2011), và Bucher-Koenen & Lusardi.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng giáo dục tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc lập kế hoạch tài chính hưu trí (Ntalianis & Wise, 2011; Lusardi & Mitchell, 2006) Một số nghiên cứu cũng xem xét mối quan hệ phức tạp giữa hiểu biết tài chính, niềm tin vào các tổ chức tài chính và việc lập kế hoạch tài chính hưu trí (Ricci & Caratelli, 2015).
1.2.3 Mục tiêu của lập kế hoạch tài chính hưu trí
Mục tiêu lập kế hoạch tài chính hưu trí là xây dựng một kế hoạch phù hợp với người chuẩn bị về hưu, dựa trên phân tích tình hình tài chính hiện tại và các mục tiêu tài chính trong giai đoạn hưu trí Kế hoạch này cần xem xét những rủi ro có thể phát sinh và dựa trên các sản phẩm tài chính có sẵn trên thị trường Việc lập kế hoạch có thể được thực hiện thông qua nhà tư vấn tài chính hoặc tự người chuẩn bị hưu trí thực hiện.
Quy trình và nội dung hoạt động lập kế hoạch tài chính hưu trí
1.3.1 Quy trình lập kế hoạch tài chính hưu trí
Quy trình lập kế hoạch tài chính hưu trí thông thường bao gồm các bước như được mô tả trên Hình 1.4:
Hình 1.4: Quy trình lập kế hoạch hưu trí
(Nguồn: Tác giả tổng hợp)
Quy trình 5 bước trong lập kế hoạch hưu trí bao gồm thiết lập mục tiêu, phân tích tình hình tài chính, xây dựng chiến lược đầu tư, thực hiện kế hoạch và điều chỉnh khi cần thiết.
1.3.1.1 Bước 1: Quá trình khám phá;
Người chuẩn bị hưu trí cần xác định rõ ý nghĩa của việc nghỉ hưu đối với bản thân, bao gồm thời điểm và độ tuổi dự kiến bắt đầu nghỉ hưu Họ cũng nên xem xét kỳ vọng về tuổi thọ sau khi nghỉ hưu và lối sống mà họ mong muốn duy trì trong giai đoạn này.
Quá trình khám phá này cần nhận được ý kiến đóng góp vợ/chồng của người lập kế hoạch hưu trí
1.3.1.2 Bước 2: Thu thập Dữ liệu và Xây dựng Kế hoạch Thu nhập Hưu trí
Bước 2 trong quy trình lập kế hoạch hưu trí là thu thập dữ liệu quan trọng về người chuẩn bị hưu trí thông qua công cụ tìm hiểu kế hoạch tài chính Trong giai đoạn này, người chuẩn bị hưu trí cần lập bảng cân đối kế toán cá nhân để kiểm kê tài sản và nợ phải trả, cũng như thực hiện phân tích ngân sách chi tiêu.
Bước 1: Quá trình khám phá
Bước 2: Thu thập Dữ liệu và Xây dựng
Kế hoạch Thu nhập Hưu trí
Phân tích dữ liệu và thiết lập chiến lược
Bước 5: Theo dõi và cập nhật kế hoạch
Người chuẩn bị hưu trí cần nắm rõ ngân sách cá nhân và các khoản chi tiêu cần thiết cho cuộc sống, bao gồm chi phí sinh hoạt cơ bản như tiện ích nhà ở, quần áo và thực phẩm Ngoài ra, họ cũng nên xác định các khoản chi tiêu mong muốn dựa trên ước mơ cá nhân để biết được những hoạt động mà họ muốn thực hiện khi nghỉ hưu, nếu có đủ nguồn lực Quan trọng là hiểu rằng các chi phí này có tính chất tùy ý và có thể được điều chỉnh hoặc loại bỏ tùy thuộc vào hoàn cảnh, cho phép linh hoạt trong việc quản lý ngân sách hưu trí.
1.3.1.3 Bước 3: Phân tích dữ liệu và thiết lập chiến lược;
Trong Bước 3 của quy trình, dữ liệu thu thập từ Bước 2 sẽ được phân tích để đánh giá tình hình hiện tại và các mục tiêu tương lai của người chuẩn bị hưu trí Phân tích này bao gồm việc xem xét nhu cầu thu nhập hưu trí, khả năng chấp nhận rủi ro tài chính, cùng với các chiến lược quản lý rủi ro và mức độ rủi ro phù hợp cho từng cá nhân.
Người chuẩn bị hưu trí cần đảm bảo có đủ bảo hiểm y tế và bảo hiểm chăm sóc dài hạn, đồng thời xem xét chiến lược phân bổ tài sản hiện tại để đạt được các mục tiêu tài chính Họ cũng cần xác định xem mình đã tiết kiệm đủ để nghỉ hưu hay chưa, cũng như tìm hiểu các chiến lược phân phối và lập kế hoạch thuế phù hợp với tình hình của mình Quan trọng hơn, người chuẩn bị hưu trí nên hình dung lối sống trong giai đoạn nghỉ hưu và xác định số tiền cụ thể cần thiết cho chi phí sinh hoạt, giải trí và chăm sóc sức khỏe Việc xác định mục tiêu hưu trí rõ ràng và lập kế hoạch để đạt được những mục tiêu đó là rất cần thiết, cùng với việc dành thời gian suy nghĩ về các hoạt động mà họ muốn thực hiện trong thời gian nghỉ hưu.
Khi chuẩn bị về hưu, người sắp nghỉ hưu nên giữ tâm trạng lạc quan và vui vẻ để lập danh sách những mong muốn trong giai đoạn nghỉ hưu Điều này giúp họ thực hiện bước đầu tiên quan trọng để đạt được hạnh phúc trong cuộc sống sau khi nghỉ hưu.
1.3.1.4 Bước 4: Thực hiện Kế hoạch
Bước 4 là giai đoạn quan trọng trong việc thực hiện kế hoạch tài chính cho hưu trí Người chuẩn bị hưu trí cần hành động để hiện thực hóa các mục tiêu nghỉ hưu đã đề ra Sau khi so sánh các mục tiêu với tài sản thực tế, họ sẽ nhận diện được những thiếu hụt tài chính cần khắc phục Từ đó, việc đưa ra các lựa chọn khó khăn nhưng cần thiết sẽ giúp họ đạt được mục tiêu hưu trí mong muốn.
Một kế hoạch tài chính hưu trí chỉ thành công khi được thực hiện, nhưng nhiều người thất bại do thiếu quyết tâm Sự chênh lệch giữa mục tiêu nghỉ hưu và tài sản hiện tại có thể khiến họ cảm thấy tuyệt vọng và lo lắng Bắt đầu thực hiện kế hoạch là rất quan trọng, ngay cả khi điều này đòi hỏi họ phải điều chỉnh một số mục tiêu ban đầu Nếu trì hoãn, việc đạt được các mục tiêu tài chính hưu trí sẽ trở nên khó khăn hơn.
Bước tiếp theo trong quá trình chuẩn bị hưu trí là xác định cách cắt giảm ngân sách hiện tại, bao gồm việc giảm thiểu các kỳ nghỉ xa hoa và ăn tối bên ngoài Người chuẩn bị hưu trí cần tối đa hóa quỹ tài chính dựa trên mục tiêu và khả năng chấp nhận rủi ro của mình Ngoài việc hình thành mục tiêu và đánh giá rủi ro, họ cũng cần nắm vững một số nguyên tắc đầu tư cơ bản, như hiểu rõ rủi ro liên quan đến đầu tư, lợi ích của các sản phẩm đảm bảo thu nhập và chiến lược phân bổ tài sản hiệu quả.
1.3.1.5 Bước 5: Theo dõi và cập nhật kế hoạch
Bước 5 trong kế hoạch tài chính hưu trí là theo dõi tiến độ một cách liên tục Người chuẩn bị hưu trí cần thường xuyên xem xét các mục tiêu đã đề ra Mục đích chính của việc này là kiểm tra lại tất cả các giả định đã được thực hiện trong kế hoạch ban đầu để đảm bảo rằng các ước tính vẫn còn chính xác và phù hợp với tình hình tài chính hiện tại.
Để xác định các mục tiêu tài chính hưu trí, 20 giả định quan trọng cần được thiết lập Khi bất kỳ biến số nào trong số này thay đổi, kế hoạch tài chính hưu trí có thể bị ảnh hưởng Người chuẩn bị hưu trí nên thực hiện đánh giá hàng quý và hàng năm Đánh giá hàng quý giúp theo dõi tiến độ so với kế hoạch, trong khi đánh giá hàng năm đánh giá tính bền vững của kế hoạch dựa trên kết quả đầu tư thực tế.
Việc theo dõi và điều chỉnh kế hoạch tài chính hưu trí là cần thiết do những thay đổi trong cuộc sống và tình trạng sức khỏe của người chuẩn bị nghỉ hưu theo thời gian.
Hoàn cảnh và khả năng chấp nhận rủi ro của người về hưu có thể thay đổi theo thời gian, do đó, việc điều chỉnh nguồn thu nhập và tài sản danh mục đầu tư là cần thiết Ngoài ra, một số sự kiện không lường trước có thể buộc người về hưu phải sửa đổi kế hoạch tài chính của mình.
• Mất người chuẩn bị hưu trí đời;
• Thực chi vượt chi kế hoạch;
• Thay đổi về tình trạng sức khỏe;
• Sự xuất hiện của các sản phẩm hưu trí mới;
Cần theo dõi định kỳ một số yếu tố quan trọng liên quan đến kế hoạch tài chính hưu trí, như sự thay đổi trong các lợi ích dự kiến của bảo hiểm xã hội và khung thuế của người chuẩn bị hưu trí Ngoài ra, việc xem xét các thay đổi từ doanh nghiệp hoặc cơ quan về lợi ích hưu trí và chương trình bảo hiểm sức khỏe cũng rất cần thiết Để đảm bảo kế hoạch tài chính hưu trí đạt được các mục tiêu đã đề ra, việc theo dõi tiến trình thực hiện và thường xuyên đánh giá lại các mục tiêu là rất quan trọng.
1.3.2 Phân tích nhu cầu hưu trí
Các nhân tố ảnh hưởng tới lập kế hoạch tài chính hưu trí
1.4.1 Các nhân tố khách quan
Sự phát triển kinh tế và công nghệ đã nâng cao tuổi thọ trung bình của con người, kéo dài thời gian sống sau khi nghỉ hưu Mặc dù đây là xu hướng tích cực, nhưng cũng đặt ra thách thức cho việc mở rộng các chương trình an sinh xã hội, đặc biệt là chăm sóc sức khỏe và chế độ hưu trí, nhằm đảm bảo thu nhập cho người lao động sau tuổi lao động Để đối phó với tình trạng già hóa dân số, nhiều quốc gia phát triển đã thực hiện cải cách chương trình an sinh xã hội, tập trung vào nâng cao tuổi nghỉ hưu và cải cách chế độ đóng góp và hưởng lương hưu, nhằm đảm bảo tính bền vững cho hệ thống an sinh xã hội.
Các nước đang phát triển với cơ cấu dân số thuận lợi và độ tuổi trung bình thấp đang tích cực phát triển các chương trình hưu trí Mục tiêu chính là đa dạng hóa nguồn lực nhằm giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước và xã hội, từ đó đảm bảo tính bền vững cho hệ thống hưu trí.
Các chương trình hưu trí đóng vai trò quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, nhằm phân phối lại thu nhập và hỗ trợ những người có thu nhập thấp hoặc dễ bị tổn thương như người khuyết tật và người không nơi nương tựa Hệ thống này không chỉ giúp đảm bảo điều kiện sống cho các đối tượng yếu thế mà còn cho phép mỗi cá nhân tự quản lý và phân phối thu nhập của mình trong suốt cuộc đời Thông qua các chương trình hưu trí, cá nhân có thể tiết kiệm một phần thu nhập trong thời gian làm việc, để đảm bảo nguồn tài chính khi không còn khả năng lao động và trong giai đoạn nghỉ hưu.
1.4.2 Các nhân tố chủ quan
Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến việc chuẩn bị cho hưu trí đã chỉ ra rằng thái độ đối với giai đoạn hưu trí và nghỉ hưu đóng vai trò quan trọng (Reitzes & Mutran, 2004; Muratore & Earl, 2014; Mutran và cộng sự, 2016) Bên cạnh đó, các khía cạnh tâm lý cũng thúc đẩy cá nhân trong việc tiết kiệm và lập kế hoạch tài chính cho hưu trí, như được thể hiện qua các nghiên cứu của Hershey & Mowen (2000), Shultz & Wang (2011), Hershey và cộng sự (2010), Griffin và cộng sự (2012), Gutierrez & Hershey (2015), và Franca & Hershey (2018).
Các yếu tố tâm lý và kinh tế-xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc cá nhân tham gia lập kế hoạch hưu trí và thực hiện kế hoạch đó Theo nghiên cứu của Hershey và cộng sự (2010), các yếu tố tâm lý như hiểu biết tài chính, sự rõ ràng của mục tiêu hưu trí và cái nhìn về tương lai có ảnh hưởng lớn đến quá trình chuẩn bị cho hưu trí Cải thiện sự rõ ràng của mục tiêu hưu trí cho người lao động lớn tuổi có thể dẫn đến kết quả tài chính tốt hơn trong việc chuẩn bị cho hưu trí Nhiều nhà nghiên cứu đã áp dụng thuyết hành vi được lên kế hoạch (TPB) để phân tích các yếu tố này.
Nghiên cứu của Hershey và cộng sự (2008) chỉ ra rằng có 39 nhân tố hành vi ảnh hưởng đến sự sẵn sàng lập kế hoạch tài chính hưu trí Heenkenda (2016) cũng cho thấy rằng thái độ cá nhân, áp lực xã hội và cảm nhận về sự làm chủ tình hình đều có mối liên hệ tích cực với sự sẵn sàng này.
Nghiên cứu của Griffin và cộng sự (2012) chỉ ra rằng các yếu tố tác động xã hội có ảnh hưởng đáng kể đến việc lập kế hoạch tài chính hưu trí Cụ thể, chuẩn chủ quan tác động đến sự chuẩn bị cho hưu trí ở cả nam và nữ, trong khi các yếu tố kinh tế xã hội của cha mẹ cũng ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến việc chuẩn bị tài chính cho thế hệ tiếp theo.
Mô hình khái niệm của Hershey (2004) xác định bốn nhóm nhân tố cơ bản ảnh hưởng đến hành vi đầu tư, bao gồm các yếu tố tâm lý, thông tin, môi trường và cá nhân Những nhân tố này đóng vai trò quan trọng trong việc định hình quyết định đầu tư của các nhà đầu tư.
(1) các ảnh hưởng tâm lý (bao gồm các nhân tố nhận thức, tính cách và động lực),
Mục tiêu đầu tư chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm tính chất của mục tiêu với sự phức tạp và kinh nghiệm trước đó, đặc điểm văn hóa tác động đến suy nghĩ và nhận thức cá nhân, cùng với các nguồn lực kinh tế tài chính như thu nhập hộ gia đình và tình hình kinh tế Những yếu tố này tương tác lẫn nhau, ảnh hưởng đến mức độ và chất lượng hoạt động đầu tư.
Hình 1.5: Mô hình khái niệm các nhân tố cơ sở ảnh hưởng đến hành vi của nhà đầu tư (Nguồn: Hershey, 2004)
Mô hình lập kế hoạch tài chính hưu trí do Hershey và cộng sự (2010) phát triển nhấn mạnh rằng các yếu tố ảnh hưởng đến việc chuẩn bị và tiết kiệm cho hưu trí bao gồm khuynh hướng tâm lý, như tính cách và nhận thức, cùng với các yếu tố kinh tế, chẳng hạn như niềm tin vào lương hưu của chính phủ và tài sản tiết kiệm Các yếu tố kinh tế này có tác động trực tiếp đến mức độ tiết kiệm cho hưu trí, trong khi sự trợ giúp xã hội từ bạn bè và người thân cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình lập kế hoạch tài chính cho hưu trí.
Mô hình các nhóm nhân tố ảnh hưởng đến lập kế hoạch tài chính hưu trí bao gồm các đặc điểm văn hóa như chuẩn mực từ gia đình, xã hội và bạn bè, theo nghiên cứu của Hershey (2010).
Tính chất mục tiêu đầu tư (tính chất, sự phức tạp của mục tiêu)
Hành vi nhà đầu tư (Mức độ tham gia và chất lượng của chuẩn bị cho hưu trí)
Các ảnh hưởng tâm lý
- Nhân tố nhận thức (hiểu biết tài chính)
- Nhân tố tính cách (tầm nhìn thời gian tương lai)
- Nhân tố động lực (sự rõ ràng về mục tiêu)
Nguồn lực tài chính và tác động của kinh tế (mức thu nhập, điều kiện kinh tế)
Các ảnh hưởng xã hội Ảnh hưởng kinh tế
Hành vi chuẩn bị và tiết kiệm
Chương 1 tập trung vào việc nghiên cứu các cơ sở lý thuyết liên quan đến lập kế hoạch tài chính cho hưu trí, bao gồm hệ thống hưu trí và nguồn thu nhập dành cho hưu trí Bài viết cũng trình bày khái niệm và vai trò của lập kế hoạch tài chính hưu trí, nội dung hoạt động lập kế hoạch tài chính hưu trí, cùng với các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình này Những lý thuyết này sẽ là nền tảng để tác giả phân tích thực trạng lập kế hoạch tài chính hưu trí của giáo viên mầm non và tiểu học tại tỉnh Hà Nam.
