Tr-ờng đại học vinh Khoa địa lí ***** Nguyễn thị ngân lan H-ớng dẫn học sinh sử dụng đồ dạy học địa lí lớp 11 chuyên ban Khoá luận tốt nghiệp đại học Chuyên ngành : ph-ơng pháp Giảng viên h-ớng dẫn : Mai Văn Quyết Sinh viên thực : Nguyễn Thị Ngân Lớp : 45 A - Địa Lí Vinh 200 Lan A Phần mở đầu Lí chọn đề tài Trong hệ thống ngành khoa học, ĐL ngành có lịch sử lâu đời, đ-ợc hình thành từ thời cổ đại Đây ngành khoa học đặc biệt độc đáo ĐL môn khoa học tổng hợp khoa học Vai trò đà đ-ợc khẳng định nhờ đóng góp lớn lao việc tìm hiểu, nhận thức giới qua nhiều thời đại, thập niên gần đây, việc sử dụng, cải tạo bảo vệ môi tr-ờng phù hợp với qui luật tự nhiên xà hội T-ơng ứng với khoa học ĐL, môn ĐL nhà tr-ờng phổ thông đ-ợc coi môn học ch-ơng trình học tất n-ớc giới Nh-ng thực tế môn ĐL tr-ờng THPT đứng tr-ớc thách thức to lớn Cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật đại đà đưa nhân loi bước sang văn minh gắn liền với kinh tế hậu công nghiệp gọi với cc tên khc kinh tÕ sè ho²” (Digital economy), “nỊn kinh tÕ th«ng tin” (Information economy), “nÒn kinh tÕ häc hài” (Learning economy) v¯ “nÒn kinh tÕ tri thøc” (Knowledge economy) bïng nổ thông tin đà làm cho kiến thức nhân loại tăng lên nhanh chóng Thông tin ngµy mét nhiỊu mµ ngµy cµng dƠ tiÕp cËn nhê có ph-ơng tiện thông tin đại chúng mạng tin học Nhà t-ơng lai học người Anh John Mailest đ nhận xét chìm ngập thông tin nh­ng vÉn thiÕu tri thøc” chøng tà kiÕn thøc ca nhân loi l vô vô tận việc tiếp nhận kiến thức loài ng-ời hạn chế Điều đặt cho việc dạy học ĐL nh- từ thông tin có sẵn biết trở thành môn học thiếu nh- vai trò khó Trong năm gần đây, dạy học ĐL tr-ờng THPT đà có b-ớc chuyển biến tích cực nh-ng ch-a đáp ứng đ-ợc yêu cầu đổi giáo dục Nguyên nhân chúng đổi giáo dục thực đổi ch-a đồng khâu trình dạy học Vì vấn đề đặt cần phải có đổi cách đồng tất khâu trình DH Cïng víi nhiƯm vơ cung cÊp kiÕn thøc th× rÌn luyện kĩ ĐL cho HS vô quan trọng Đối t-ợng DH ĐL nghiên cứu tổng hợp thể lÃnh thổ tự nhiên tổng hợp thể lÃnh thố sản xuất Vì việc DH cho HS nắm đ-ợc đối t-ợng ĐL gì? đâu? Tại lại đó? Và cần thay đổi đối t-ợng nh- nào? Là nhiệm vụ quan trọng GV ĐL Chính m PPDH môn ĐL tch rời PPBĐ BĐ l khâu mở đầu khâu kết thúc khoa học ĐL BĐ không l ph-ơng tiện minh họa mà nguån cung cÊp kiÕn thøc phong phó, gióp cho HS rèn luyện đ-ợc KNĐL bản, cần thiết Trong điều kiện trang bị BĐ nhà tr-ờng thiếu thốn tất HS có khả tự trang bị cho loại BĐ Atlat hệ thống BĐ, LĐ SGK có vị quan trọng Tuy nhiên điều kiện khách quan chủ quan khác nhau, trình DH ĐL nay, GV HS ch-a trọng mức vai trò việc sử dụng BĐ DH nên đà làm hạn chế hiệu việc DHDL.Vì việc hình thành, rèn luyện cho HS kĩ làm việc với BĐ có ý nghĩa quan trọng, góp phần hình thành cho HS kĩ sử dụng BĐ để khai thác tri thức ĐL cách độc lập, có hiệu Từ nhận thức với việc tìm hiểu, phân tích đặc điểm ch-ơng trình SGK ĐL lớp 11 - ban đ-ợc xuất đ-a vào giảng dạy năm học 2007 - 2008 đà mạnh dạn chọn đề tài: Hướng dẫn HS sử dụng BĐ dạy học Địa lí lớp 11 - chuyên ban nhằm nâng cao hiệu DH ĐL Lịch sử nghiên cứu đề tài PPDH h-ớng dẫn HS khai thác tri thức từ BĐ SGK PP DH ĐL đà đ-ợc nhiều tác giả quan tâm viết PPDH Đó nghiên cứu cc tc gi: Nguyễn Dược Lí luận DH ĐL NXB ĐHSP HN năm 2004, cða Ngun Träng Phóc “Mét sè vÊn ®Ị DH ĐL trường phổ thông - NXB ĐHQGHN năm 2004, Mai Xuân San Rèn luyện kĩ ĐL NXBGD năm 1998, Nguyễn Trọng Phúc Phương tiện thiết bị kĩ thuật DH ĐL NXB ĐHQGHN năm 2001 số tài liệu khác Tuy nhiên tất tài liệu đề cập đến việc hình thành kĩ sử dụng BĐ PP quan trọng DH ĐL kĩ sử dụng BĐ yếu tố quan trọng để hoàn thiện kĩ ĐL cho HS Song việc nghiên cứu BĐ rèn luyện kĩ làm việc với BĐ, đặc biệt ch-ơng trình DH ĐL lớp 11 chuyên ban đến ch-a có tác giả thực quan tâm đến Việc hình thành kĩ làm việc với BĐ cho HS trình DH ĐL có vai trò quan trọng, nhằm tăng c-ờng tính trực quan đồng thời giúp HS khai thác tri thức ĐL cách độc lập, đạt hiệu cao Vì mà định chọn đề tài làm đối t-ợng nghiên cứu cho Đối t-ợng nghiên cứu giới hạn đề tài 3.1 Đối t-ợng nghiên cứu Việc rèn luyện kĩ khai thác tri thức từ BĐGK cho HS lớp 11chuyên ban 3.2 Giới hạn đề tài Việc h-ớng dẫn HS khai thác tri thức từ BĐ giảng dạy ĐL tr-ờng THPT vấn đề lớn, nhìn từ nhiều góc độ rộng, hẹp khác nhau: BĐGKTT, BĐ câm, BĐ trống, BĐ tập, LĐ, BĐ SGK, tập BĐĐL ( Atlat giao khoa ) Mỗi loại có -u, nh-ợc điểm riêng Vì tác dụng ph-ơng pháp sử dụng chúng DH ĐL khác Trong đề tài tham vọng giải tất vấn đề việc sử dụng BĐGK ĐL tr-ờng THPT mà giới hạn BĐ GKTT LĐ SGK Mặt khác, nội dung BĐ, LĐ SGK ban nâng cao ban có nội dung t-ơng đối giống Do vậy, đề tài dừng lại phạm vi sử dụng BĐGKTT LĐGK cho số tiêu biểu ch-ơng trình SGK ĐL lớp 11 - ban Nhiệm vụ đề tài Để đạt đ-ợc mục đích nâng cao chất l-ợng DH góp phần thay đổi PPDH theo xu h-ớng DH lấy HS làm trung tâm Với việc h-ớng dẫn cho HS cách khai thác tri thức, liệu từ BĐ DH Để đạt đ-ợc mục tiêu đề đề tài phải hoàn thành nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu sở lí luận thực tiễn việc sử dụng BĐ dạy học Địa lí - Tìm hiểu đặc điểm hệ thống BĐTT LĐGK sử dụng DH ĐL lớp 11 - chuyên ban - H-ớng dẫn cho HS kĩ làm việc với BĐ - Xây dựng số giáo ¸n thĨ cã sư dơng B§GK DH §L cho lớp 11- chuyên ban - Đánh gia kết nghiên cứu - Đ-a kết luận, nhân xét, đề nghị cần thiết Ph-ơng pháp nghiên cứu PP nghiên cứu bao gồm PP lí thuyết PP thùc tiƠn 5.1 C¸c PP lÝ thut Bao gåm c¸c PP: thu thập, phân loại, phân tích, tổng hợp, so sánh, nghiên cứu tài liệu 5 Các PP thực tiễn Bao gồm PP sau: - Điều tra, tìm hiểu, quan sát - Tiếp xúc, trao đổi, lấy ý kiến HS GV - Thực nghiệm s- phạm Kế hoạch thực đề tài Gồm b-ớc sau: - Giai đoạn 1: (tháng 9/2007) chọn nhận đề tài - Giai đoạn 2:( tháng 10/2007 đến tháng 1/2008) s-u tầm, thu thập, phân tích, xử lí tài liệu, nghiên cứu lí thuyết, xây dựng đề c-ơng nghiên cứu - Giai đoạn 3:( tháng 2/2009 đến tháng 4/2008) tiến hành thực nghiệm s- phạm - Giai đoạn 4: (tháng 5/2008) hoàn chỉnh bảo vệ đề tài Bố cục khoá luận A Mở B Nội dung Ch-ơng 1: Cơ sở lí luận thực tiễn việc sử dụng BĐ DH ĐL Ch-ơng 2: H-ớng dẫn HS khai thác ri thức từ BĐ nhằm phát huy tính tích cực DH môn ĐL cho HS lớp 11- ban Ch-ơng 3: Thực nghiệm s- phạm C Kết luận B Phần nội dung Ch-ơng Cơ sở lí luận thực tiễn việc sử dụng DH ĐL 1.1 Cơ sở lí luận 1 Vai trò ph-ơng tiện DH ĐL 1.1.1.1 Khái niệm Theo quan điểm Cấu trúc hệ thống PTDH l nhân tố quan trọng trình DH, với nhân tố khác nh-: mục đích, nhiệm vụ, nội dung, PP, hoạt động GV HS tạọ thành thể thống hoàn chØnh cã quan hƯ biƯn chøng víi thóc ®Èy trình DH đạt tới mục đích định.Việc vận dụng tiến hành PP DH tách rời với việc sử dụng PTDH Mỗi môn học nhà tr-ờng phổ thông PP giảng dạy chung có PP đặc thù, mà có ph-ơng thức DH riêng, đặc thù cho môn học Trong môn ĐL, ph-ơng tiện thiết bị DH gồm có: Một phần sở vật chất truyền thống hay đại dùng để DH nh-: phòng môn ĐL, v-ờn ĐL toàn đồ dùng trực quan nh-: BĐ, tranh ảnh, mô hình thiết bị nghe nhìn tài liệu để cung cấp tri thức cho HS GV nh- SGK ĐL, sách tham khảo, báo chí có nôị dung ĐL 1.1.1.2 Vai trò PTDH Đối với ĐL, môn khoa học đ-ợc xếp vào ngành khoa học thực nghiệm thiết bị PTDH có vai trò ý nghĩa lớn trình DH PTDH vừa ph-ơng tiện trực quan, vừa nguồn tri thức phong phú mặt ph-ơng pháp Các PTDH giúp HS thu nhận thông tin vật, t-ợng ĐL cách sinh động, tạo điều kiện hình thành biểu t-ợng ĐL cho HS Thông qua sử dụng PTDH, GV giúp HS đào sâu tri thức đà lĩnh hội, kích thích hứng thú, nhận thức, lực quan sát, phân tích, tổng hợp em Đối với GV, PTDH tạo điều kiện thuận lợi để trình bày giảng cách tinh giảm, sinh động, đầy đủ, sâu sắc PTDH đối t-ợng để HS chủ động tự lực (đến mức tối đa ) khai thác tri thức ĐL d-ới h-ớng dẫn GV Qua HS nắm đ-ợc tri thức khoa học mà phát triển đ-ợc lực t- lôgic ( so sánh, phân tích, tổng hợp ) việc nắm tri thức phát tri thức Khi làm việc với PTDH ĐL HS rèn luyện đ-ợc kĩ năng, kĩ xảo ĐL hình thành em tính kiên trì, tự giác, tích cực, óc thẩm mỹ Mặt khác việc khai thác triệt để thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, bồi d-ỡng lực tự học, tự nghiên cứu Nh- vậy, nói rằng, PTDH ĐL đ-ợc sử dụng đắn góp phần tích cực vào việc nâng cao hiệu DH, hoàn thiện phong cách học tập HS phong cách giảng dạy GV 1.1.2 Vai trò BĐ dạy học ĐL 1.1.2.1 Bản đồ Địa lí Theo K A Xaliev BĐ ĐL l mô hình kí hiệu hình tượng không gian đối t-ợng t-ợng tự nhiên, xà hội đ-ợc thu nhỏ, đ-ợc tổng hợp hoá theo chế toán học định nhằm phản ánh vị trí, phân bố mối t-ơng quan đối t-ợng t-ợng, biến đổi chúng theo thời gian để tho mn mục đích yêu cầu đ định trước 1.1.2.2 Bản đồ giáo khoa Địa lí * Định nghĩa tính chất BĐGK ĐL: Trong hệ thống phân loại BĐ ĐL, BĐGK thuộc BĐ chuyên đề, mục đích dùng để dạy học nhà tr-ờng Theo U.C.Bilich v A.C Vasmuc BĐGK l BĐ sử dụng mục đích giáo dục, cần đảm bảo cho việc dạy học quan giáo dục, d-ới tất hình thức, tạo nên hệ thống giáo dục cho tất tầng lớp từ HS đến đào tạo chuyên gia Những BĐ sử dụng nhiều ngành khoa học, tr-ớc hết Địa Lí Lịch sử * Vai trò BĐGK ĐL: BĐGK ĐL xem nh­ l¯ “Cuèn s²ch gi²o khoa §L thø hai” cho c GV HS trình DH ĐL Nó vừa ph-ơng tiện để tăng tính trực quan, sinh động cho giảng, vừa nguồn tri thức khoa học, đối t-ợng khai thác kiến thức ĐL kiến thức BĐ Do đối t-ợng khoa học ĐL lÃnh thổ, xét mặt tự nhiên KTXH đối t-ợng ĐL gắn với không gian định BĐGK công cụ DH đắc lực thiếu trình DH ĐL BĐGK có nhiều loại khác nhau: BĐGKTT, BĐ SGK (l-ợc đồ), tập BĐ ĐL (Atlat giáo khoa) Mỗi loại có -u, nh-ợc điểm có tác dụng sử dụng khác DH ĐL, đòi hỏi GV ĐL phải nắm vững, có ph-ơng pháp h-ớng dẫn HS sử dụng loại riêng phối hợp sử dụng cho đạt hiệu cao 1.1.3 Kênh hình sách giáo khoa 1.1.3.1 SGK vai trò DH ĐL SGK ĐL tài liệu nhà n-ớc qui định hệ thống kiến thức, kĩ ĐL phù hợp với mục đích, yêu cầu DH môn nhà tr-ờng phổ thông Toàn nội dung SGK ĐL tri thức ĐL đ-ợc lựa chọn, đ-ợc cấu trúc phù hợp với tính hệ thống khoa học ĐL, với yêu cầu nhà tr-ờng qui luật tâm lí HS Nội dung SGK đ-ợc biểu hai hệ thống kênh hình kênh chữ Kênh chữ bao gồm hệ thống học, đọc thêm, hệ thống câu hỏi, tập, thực hành dẫn PP (chữ nghiêng, ghi ) đ-ợc xếp theo thứ tự phù hợp với lí luận DH (đ-ợc xác định cho cấp học) Kênh hình gồm hệ thống BĐ, LĐ, biểu đồ, tranh ảnh, sơ đồ kết hợp bổ sung cho kênh chữ Vai trò SGK ĐL: Tr-ớc vai trò SGK ĐL chủ yếu cung cấp kiến thức cho HS qua kênh chữ mang tính s- phạm vai trò SGK ĐL trở nên đa dạng đổi nội dung PP biên soạn sách SGK ĐL ngày đóng vai trò quan trọng GV HS Đối với HS, tr-ớc hết SGK ĐL nguồn cung cấp kiến thức ĐL cần thiết ch-ơng trình qui định lớp Đi đôi với việc cung cấp kiến thức, SGK ĐL giúp HS rèn luyện kĩ PP học tập môn Đối với GV, SGK ĐL khâu trung gian, cụ thể hoá ch-ơng trình, lựa chọn, phối hợp, xếp kiến thức theo tinh thần yêu cầu ch-ơng trình Nó công cụ thiếu đ-ợc giúp GV thực ch-ơng trình cách thuận lỵi nhÊt Tr-íc hÕt nã cung cÊp cho GV l-ỵng thông tin khoa học cần thiết kiến thức để soạn giáo án giảng dạy Nội dung kiến thức ĐL, cách biên soạn sách sở để GV dù kiÕn néi dung, ph-¬ng tiƯn, PP DH phï hợp cho trình DH đạt hiệu cao Hơn nữa, SGK công cụ thiếu đ-ợc trình DH lớp, trình kiểm tra, đánh giá kết học tập HS 1.1.3.2 Vai trò kênh hình SGK ĐL Theo ch-ơng trình cải cách giáo dục, SGK đà đ-ợc biên soạn theo tinh thần khuyến khích phát triển tÝnh tÝch cùc, chđ ®éng cđa HS häc tËp, GV mà HS trung tâm trình DH Theo tinh thần đó, kênh chữ không chiếm vị trí độc tôn Đối với SGK ĐL - chuyên ban điểm bật tr-ớc hết kênh hình không đ-ợc coi nh- phần minh hoạ mà phần quan trọng nội dung học 10 thay đổi, phát triển nh- ? Hoạt động 2: Cá nhân / lớp (10 phút) Câu hỏi: II) Công nghiệp: Em hÃy nêu thuận lợi khó - Xu h-ớng phát triển: khăn điều kiện tự nhiên KT XH + Tăng c-ờng liên phát triển công nghiệp khu vực Đông Nam doanh,liên kết với n-ớc á? Vậy tr-ớc thuận lợi khó + Hiện đại hoá trang thiết khăn nh- n-ớc khu vực Đông Nam bị, chuyển giao công nghệ Câu hỏi: đà có chiến l-ợc phát triển công nghiệp nh- đào tạo kĩ thuật cho ng-ời lao động ? HS dựa vào SGK trả lời, GV bổ sung thêm Câu hỏi: Trong xu h-ớng ngành đ-ợc phát triển mạnh, phân bố n-ớc ? GV yêu cầu HS lên phân bố bn đồ + Chú trọng phát triển sản xuất mặt hàng xuất Tích luỹ vốn, kinh nghiệm sản xuất - Phát triển mạnh Kinh tế chung Đông Nam ngành: Câu hỏi: Tại vấn đề l-ợng vấn đề cần đặt phát triển công nghiệp n-ớc Đông Nam ? + SX lắp ráp ôtô, xemáy, thiết bị điện tử + Khai thác chế biến Vì sản l-ợng điện khu vực có tăng song khoáng sản: dầu, than bình quân đầu ng-ời thấp, khó khăn cho vấn + SX hàng tiêu dùng: dệt, đề công nghiệp hoá, đại hoá may, giày, da Công nghiệp n-ớc Đông Nam + Chế biến thực phẩm có phát triển nhanh chóng với b-ớc hợp lý nh-ng lạc hậu so với giới có phân hoá nội khu vực ( So sánh qui mô cấu kinh tế n-ớc BĐ 78 cho HS thấy rõ điều này, lấy ví dụ công nghiệp Xingapo - Cămpuchia,Việt Nam ) Chuyển ý: Để nhanh chãng héi nhËp víi sù ph¸t triĨn cđa nỊn kinh tế giới dịch vụ đ-ợc ý phát triển n-ớc khu vực Đông Nam Hoạt động 3: Cả lớp ( phút) III) Dịch vụ: Câu hỏi: Xu h-ớng phát triển ngành dịch vơ cđa - Xu h-íng ph¸t triĨn: c¸c n-íc khu vực Đông Nam á? Nhằm + Phát triển sở hạ tầng + Hiện đại hoá mạng l-ới mục đích ? Có hoạt động dịch vụ phát triển mang thông tin ,dịch vụ ngân lại nguồn thu ngoại tệ lớn cho n-ớc ĐNA hàng, tín dụng hoạt động du lịch ( kể tên số danh lam - Mục đích: phục vụ đời thắng cảnh di tích văn hoá, lịch sử n-ớc sống nhân dân, nhu cầu phát triển n-ớc Đông Nam BĐTT ) Chuyển ý: Mặc dù có xu h-ớng giảm cấu thu hút nhà đầu t- GDP nh-ng NN vÉn lµ ngµnh kinh tÕ quan träng vµ trun thèng n-ớc Đông Nam Hoạt động 4: IV) Nông nghiệp: Nhóm ( 15 phút ) Câu hỏi: Một HS nêu điều kiện thuận lợi khó khăn tự nhiên KT - XH (Bảng chuẩn kiến thức GV) phát triển NN ? GV chia líp thµnh nhãm, lµm viƯc theo phiÕu học tập Mỗi nhóm tìm hiểu điều kiện phát triển, tình hình phát triển phân bố 2.Trồng công nghiệp 3.Chăn nuôi, đánh bắt ngành Nhóm 1: 1.Trồng lúa n-ớc Dựa vào phần IV (SGK) + hình 11.6 79 nuôi trồng thuỷ, hải sản BĐTT tìm hiều ngành trồng lúa n-ớc Câu hỏi: Tại nói lúa n-ớc trồng truyền thống khu vực Đông Nam ? ( Vì phù hợp với điều kiện tự nhiên khu vực ) Nhóm 2: Dựa vào phần IV SGK + hình 11.6, 11.7 v BĐ Kinh tế chung Đông Nam bảng tìm hiểu ngành trồng công nghiệp Câu hỏi: HÃy kể tên số ăn đựơc trồng nhiều khu vực Đông Nam Đông Nam nguồn cung cấp cho thị tr-ờng giới vế cao su, cà phê, hồ tiêu nh-ng giá trị mang lại từ sản phẩm thấp,vì ? Nhóm 3: Dựa vo phần IV (SGK) + BĐ Kinh tế chung Đông Nam tìm hiểu ngnh chăn nuôi, đánh bắt nuôi trồng thuỷ, hải sản Câu hỏi: Vì chăn nuôi Đông Nam ch-a trở thành ngành sản xuất nông nghiệp ? Đông Nam đà tận dụng hết tiềm biển ch-a? Đại diện nhóm lên trình bày, GV treo bảng chuẩn chuẩn kiến thức BĐTT cho lớp 80 Bảng chuẩn kiến thức nông nghiệp: Ngành Điều kiện phát Tình hình phát triển triển Phân bố Trồng lúa - Đất phù sa màu - Là truyền thống C¸c n-íc trång n-íc mì quan träng cđa khu vùc - Khí hậu nhiệt đới ẩm Sản l-ợng nhiều là: không Inđônêxia, Việt ngừng tăng lên, năm Nam, Thái Lan - Nguồn n-ớc dồi 2004 so với năm 1985 tăng 1,56 lần - Dân c- đông, - Vấn đề l-ơng thực lao động dồi đ-ợc giải quyết,Việt Nam Thái Lan n-ớc xuất gạo lớn giới Trồng - Đất feralit màu - Các trồng chính: công mỡ nghiệp - Khí hậu nhiệt - Sản l-ợng loại Lan, đới ẩm cà phê, cao su, hồ tiêu Caosu đ-ợc trồng nhiều Thái Inđônêxia, CN tăng nhanh chiếm Việt Nam - Thị tr-ờng tiêu tỉ trọng cao so với TG ( - Cà phê hồ tiêu thụ rộng lớn Năm 2005: cao su đ-ợc trång nhiỊu chiÕm 67 %, lµ khu vùc nhÊt ë Việt trồng nhiều cao su Nam,Inđônêxia,M TG, cà phê chiếm 23 %) alaixia Các sản phẩm CN chđ u ®Ĩ xt khÈu - Cã nhiỊu ®ång - Chăn nuôi ch-a trở Chăn nôi, cỏ thành ngành Trâu,bò: Malaixia, nuôi - Vùng biển rộng nh-ng có số l-ợng gia Inđônêxia, 81 Thái trồng lớn, nhiều đảo súc, gia cầm lớn Lan,Việt Nam đánh bắt quần đảo hải sản - Vùng biển ấm tăng nhanh - Lợn: Việt Nam, - Ngành nuôi trồng Thái Lan, đánh bắt thuỷ sản Inđônêxia ngành truyền thống - Tất n-ớc khu vực Đông Nam á, khu vực sản l-ợng khai thác có khả phát ngày tăng triển mạnh(trừ Lào) - Các n-ớc dẫn đầu sản l-ợng cá khai thác: Inđônêxia,Thái Lan,Việt Nam, Malaixia IV)Hoạt động nối tiếp: HS vỊ nhµ lµm bµi tËp 1, 2, 2.4.2 Xây dựng kế hoạch triển khai giáo án Thời gian tiến hành thực nghiệm từ tháng đến tháng 4/2008 tr-ờng THPT Hàm Rồng, Thành phố Thanh Hoá, tỉnh Thanh Hoá Lớp đ-ợc chọn thực nghiệm: Chọn lớp có trình độ t-ơng đ-ơng lớp: 11B2; 11B4; 11B9 Tổ chức thực nghiệm: Bài thực nghiệm đ-ợc chọn số đà minh hoạ, bao gồm bài: * Bài 11 Khu vực Đông Nam á, tiết Tự nhiên, dân cư v x hội líp: 11B2 (ngµy 27/3/2008), 11 B4 (ngµy 26/3 2008), 11B9 (ngày 4/4/2008) * Bài 11 Khu vực Đông Nam ¸, tiÕt “Kinh tÕ” t³i líp:11 B2 (ng¯y 3/4/2008), 11B4 (ngày 2/4/2008), 11B9 (ngày11/4/2008 ) 82 Giáo án đ-ợc chuẩn bị, có đồng ý góp ý kiến cô giáo Nguyễn Thị Huyền GV h-ớng dẫn thực tập tr-ờng THPT Hàm Rồng Ngoài giáo án đ-ợc minh hoạ, tất giáo án đ-ợc sử dụng giảng dạy lớp thời gian thực tập ý đến tiết lên lớp, đà kiểm tra đánh giá mức độ nắm kiến thức KNBĐ cđa HS KiĨm tra c¶ líp 11B2, 11B4, 11B9 vào ngày 14/4/2008 83 Ch-ơng Thực nghiệm s- phạm 3.1 Thực nghiệm s- phạm 3.1.1 Mục đích thực nghiệm Tiến hành giảng dạy theo kế hoạch, dó tập trung ý rèn luyện cho HS kĩ làm việc với BĐ LĐ nhằm nâng cao hiệu th-c tế việc h-ớng dẫn HS khai thác tri thức từ BĐ LĐ cho em trình D H Phát triển lực t- nói chung t- Địa lí nói riêng 3.1.2 Nhiệm vụ thực nghiệm s- phạm Để đạt đ-ợc mục đích trên, trình thực nghiệm phải giải nhiệm vụ sau: - Chuẩn bị thực nghiệm - Tiến hành giảng dạy theo kế hoạch - Xử lí phân tích kết thực nghiệm 3.1.3 Nội dung, đối t-ợng thực nghiệm Thực nghiệm đ-ợc tiến hành việc giảng dạy theo giáo án đà soạn, tiêu biểu 11 Khu vực Đông Nam á, tiết Tự nhiên, dân cư v x hội v tiết Kinh tế Đối t-ợng thực nghiệm HS líp 11 B2; 11 B4; 11 B tr-êng THPT Hàm Rồng, Thành phố Thanh Hoá, tỉnh Thanh Hoá Trong ®ã ë líp thùc nghiƯm lµ 11 B 11 B giảng dạy với giáo án trọng vào h-ớng dẫn HS khai thác tri thức từ BĐGK LĐGK, lớp 11 B4 lớp đối chứng giảng dạy với giáo án bình th-ờng 84 3.2 Kết thực nghiệm: Sau tiến hành kiểm tra, thu chấm kết quả, lấy ngẫu nhiên lớp lớp Kết tổng hợp đ-ợc nh- sau: Bảng phân phối tần sè: Líp §iĨm Tỉng HS 11 17 40 46 TÇn sè 11 B2 Xi 11 B9 11 15 11 B4 11 18 46 Bảng phân phối tần suất: Lớp Điểm số Fi ( % ) HS 27.5 42.5 22.5 7.5 100 6.5 100 TÇn st 11B2 Tỉng 11B9 2.2 17.4 23.9 32.6 17.4 11B4 4.3 24.0 39.1 19.6 13.0 100 Cụ thể hoá ta có: Biểu đồ thể kết thực nghiệm 45 tần suất (%) 40 35 30 11B2 25 11B9 20 11B4 15 10 5 ®iĨm Nh- vËy, qua bảng số liệu biểu đồ ta thấy kết thùc nghiƯm ë hai líp thùc nghiƯm lµ 11B2 vµ 11B9 cao lớp đối chứng 11B4 85 * Kết thực nghiệm: Trong trình thực nghiệm, đề tài đà đ-ợc thực nghiệm tr-ờng THPT Hàm Rồng, Thành phố Thanh Hoá, tỉnh Thanh Hoá Qua tiết dạy thực nghiệm có GV bạn sinh viên tổ chuyên môn đánh giá chung là: Trong tiết học có sử dụng PP rèn luyện kĩ làm việc với BĐGK kết hợp với PPDH khác hiệu cao hẳn Giờ học sôi nổi, gây hứng thó cho HS rÌn lun c¸ch khai th¸c tri thøc từ BĐ phát triển t- cho HS, rèn luyện, nâng cao lực quan sát, phân tích Đặc biệt kĩ dùng BĐ để khai thác tri thức Về tất em đà đ-ợc cung cấp kiến thức rèn luyện kĩ BĐ kĩ LĐ cần thiết t-ơng đối đầy đủ Việc học tập môn ĐL gắn với BĐ HS đà trở nên tự giác, độc lập hiệu Tính hiệu cảu việc rèn luyện cho HS kĩ làm việc với BĐTT, LĐGK DH ĐL lớp 11 đ-ợc thể nh- sau: Qua bảng phân phối tần số trên, ta tính đ-ợc mức độ trung bình kiến thức việc rèn luyện kĩ làm việc với BĐGK DHDL lớp 11 nhsau: X DC = 2.4  11.5  18.6  9.7  6.8 46 = 6.13 X TN = 11.6  17.7  9.8  3.9 40 = 7.10 X TN = 1.4  8.5  11.6  15.7  8.8  3.9 = 6.65 46 KÕt cho thấy giá trị trung bình hai lớp th-c nghiệm cao so với lớp đối chứng Điều dó chứng tỏ việc rèn luyện kĩ làm viƯc víi B§GK DH §L líp 11 – ban có hiệu 86 C phần kết luận Bn đồ l khâu mở đầu v kết thúc ca khoa học Địa lí v tư Địa lí phải gắn liền với t- lÃnh thổ Kĩ BĐ kĩ đặc tr-ng, quan trọng ĐL Rèn luyện cho HS kĩ BĐ không giúp em sử dụng BĐ học tập mà sử dụng BĐ tốt sống đồng thời phát triển lực t- Địa lí nói riêng lực t- nói chung LĐ BĐ đơn giản đ-ợc khái quát mức độ cao LĐGK ngày đóng vai trò quan trọng trình DH ĐL Trong ch-ơng trình ĐL KT XH giới lớp 11, số l-ợng LĐGK t-ơng đối nhiều đầy đủ, không ph-ơng tiện minh hoạ đơn nguồn tri thức ĐL phong phú GV HS biết khai thác Do rèn luyện kĩ sử dụng LĐ cho HS lớp 11 trình DH ĐL KT XH giới cần thiết quan trọng Tuy nhiên, qua thực tế nghiên cứu tìm hiểu cho thấy LĐ số hạn chế hình thức, cách thĨ hiƯn c¸c u tè to¸n häc, néi dung chÝnh, yếu tố phụ trợ mà BĐTT lại ph-ơng tiện bổ sung, khắc phục hạn chế Do trình DH ĐL lớp 11 nói riêng DH ĐL nói chung việc rèn luyện cho HS kĩ BĐ thực cần thiết Tuy nhiên, PP, ph-ơng tiện vạn năng, cần phải sử dụng kết hợp BĐ, LĐ với ph-ơng tiện PP DH khác để mang lại hiệu cao cho trình D H ĐL Sau chọn đề t¯i “H­íng dÉn HS sư dơng B§ DH §L lớp 11 - chuyên ban, đ tiến hnh thực công việc cách lôgic để hoàn thành khoá luận Chúng đà tham khảo, thu thập tài liệu, trao đổi lấy ý kiến GV, HS, kết hợp với ý kiến thân đà đạt đ-ợc kết sau: - Tìm hiểu sở lí luận thực tiễn việc sư dơng B§ DH §L líp 11 – ban 87 - Nghiên cứu đặc điểm BĐTT, LĐGK sử dụng cho DH ĐL lớp 11 Tìm hiểu, điều tra để thấy đ-ợc thực trạng số l-ợng nh- chất l-ợng BĐGKTT tr-ờng THPT Từ đ-a PP rèn luyện kĩ sử dụng BĐ LĐ cho HS theo h-ớng vừa minh hoạ cho học vừa khai thác kiến thức tiềm ẩn BĐ LĐ cho HS trình học tập ĐL - Tiến hành thực nghiệm b-ớc đầu tr-ờng phổ thông cách khách quan, nghiêm túc đà thu đ-ợc kết kh¶ quan cho thÊy viƯc rÌn lun, h-íng dÉn HS kĩ làm việc với BĐTT LĐGK trình DH ĐL đem lại kết cao hẳn so với DH không sử dụng ph-ơng tiện Qua nghiên cứu tìm hiểu thấy để rèn luyện kĩ làm việc với BĐTT LĐGK cách khoa học có hiệu để đến rèn luyện KNBĐ phải sửa chữa, khắc phục thiếu sót, hạn chế LĐ Nên thống PP thể hiện, cải tiến nội dung LĐ cho vừa phục vụ đắc lực cho việc minh hoạ kiến thức, vừa khai thác kiến thức ĐL, kiến thức BĐ LĐ Hình thức LĐ sinh động nh-ng kích th-ớc số LĐ nhỏ Do nên bổ sung thêm số LĐ số nội dung cần thiết vào LĐ đà biên tập Hệ thống BĐTT ứng nhu cầu D H ĐL thầy trò Trong trình thực khoá luận nhiều thiếu sót, mong nhận đ-ợc góp ý, bảo thầy cô bạn sinh viên để đề tài đ-ợc hoàn thiện Cuối xin gửi lời cảm ơn chân thành tới thầy giáo h-ớng dẫn Mai Văn Quyết, thầy cô giáo, gia đình bạn bè đà giúp đỡ hoàn thành khoá luận Vinh, tháng năm 2008 Sinh viên Nguyễn Thị Ngân Lan 88 Tài liệu tham khảo Nguyễn Hải Châu Phạm Thị Sen (chủ biên), Nguyễn Kim Liên Nguyễn Việt Hùng Nguyễn Thị Thu Anh Vũ Thị Đức Phạm Thị Bình Giới thiệu giáo án địa lí 11 NXB HN, 2007 Nguyễn D-ợc, Nguyễn Trọng Phúc Lí luận dạy học địa lí NXB ĐHSP, 2004 Đặng Văn Đức Nguyễn Thu Hằng Ph-ơng pháp dạy học địa lí theo h-ớng tích cực NXB ĐHSP, 2004 Nguyễn Trọng Phúc Ph-ơng tiện, thiết bị kĩ thuật dạy học địa lí NXB §HQG HN, 2001 Ngun Träng Phóc Mét sè vấn đề dạy học địa lí tr-òng phổ thông NXB ĐHQGHN, 2004 Vi Thị Xuân, K 44 A - Khoa Địa lí, tr-ờng Đại học Vinh Luận văn tốt nghiệp H-ớng dẫn học sinh sử dụng đồ dạy học địa lí lớp 10 chuyên ban , 2007 Tài liệu bồi d-ỡng giáo viên thực ch-ơng trình sách giáo khoa lớp 11 môn Địa Lí NXB giáo dục, 2007 89 Mục lục Trang A phần mở đầu Lí chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu đề tài 3 Đối t-ợng nghiên cứu giới hạn đề tài Nhiệm vụ đề tài Ph-ơng pháp nghiên cứu Kế hoạch thực đề tài Bố cục khoá luận B phần nội dung Ch-ơng 1: Cơ sở lí luận thực tiễn việc sử dụng đồ dạy học địa lí 1.1 Cơ sở lí luận 1.2 C¬ së thùc tiƠn 18 Ch-¬ng 2: H-íng dÉn học sinh khai thác tri thức từ đồ nhằm 21 ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp bé môn địa lí cho học sinh lớp 11 ban 2.1 Đặc điểm nội dung ch-ơng trình SGK ĐL lớp 11 ban 21 2.2 Hệ thống BĐGKTT LĐGK ĐL lớp 11 24 2.3 Định h-ớng sử dụng BĐ LĐ dạy học ĐL lớp 11 ban 37 2.4 Định h-ớng thực PP sử dụng BĐ LĐ nhằm nâng cao hiệu 64 dạy học ĐL lớp 11 ban Ch-ơng 3: Thực nghiệm s- phạm 83 3.1 Thực nghiệm s- phạm 83 3.2 Kết thực nghiệm 84 c phần kết luận 86 tài liệu tham khảo 88 90 Các chữ viết tắt - ĐL : Địa lí - BĐ : Bản đồ - LĐ : L-ợc đồ - GV : Giáo viên - HS : Học sinh -DH : Dạy học - BĐGKTT: Bản đồ giáo khoa treo t-ờng - LĐGKĐL: L-ợc đồ giáo khoa địa lí - PP : Ph-ơng pháp - PPDH : Ph-ơng pháp dạy học - PTDH : Ph-ơng tiện dạy học - SGKĐL : Sách giáo khoa địa lí - KNĐL : Kĩ địa lí - KNBĐ : Kĩ đồ - THPT : Trung học phỉ th«ng - KT – XH : Kinh tÕ – x· héi - CN : C«ng nghiƯp - NN : Nông nghiệp 91 Lời cảm ơn Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới thầy giáo Mai Văn Quyết - ng-ời đà tận tình h-ớng dẫn, bảo suốt trình thực đề tài Tôi xin cảm ơn thầy cô giáo khoa Địa lí, tr-ờng Đại học Vinh , tỉnh Nghệ An, thầy cô giáo em học sinh tr-ờng THPT Hàm Rồng, thành phố Thanh Hoá, tỉnh Thanh Hoá , gia đình bạn bè sinh viên đà tạo điều kiện giúp đỡ, động viên hoàn thành khoá luận Đây lần tập d-ợt nghiên cứu khoa học, rât lấy làm vinh dự đà nỗ lực song chắn đề tài không tránh khỏi thiếu sót Rất mong nhận đ-ợc góp ý , bảo thầy cô bạn để khoá luận đ-ợc hoàn thiện Tôi xin chân thành cảm ơn ! Vinh, tháng năm 2008 Tác giả 92 ... trình SGK ĐL lớp 11 - ban đ-ợc xuất đ-a vào giảng dạy năm học 2007 - 2008 đà mạnh dạn chọn đề tài: Hướng dẫn HS sử dụng BĐ dạy học Địa lí lớp 11 - chuyên ban nhằm nâng cao hiệu DH ĐL Lịch sử nghiên... cao DH ĐL lớp 11 - ban nói riêng DH ĐL nói chung 2.3 Định h-ớng sử dụng BĐ dạy học Địa lí lớp 11 ban 2.3.1 Sử dụng BĐ khâu chuẩn bị giáo viên Đây hai khâu trình D H Việc dạy học lớp diễn thời... thức từ đồ nhằm phát huy tính tích cực học tập môn Địa lí cho học sinh lớp 11 Ban 2.1 Đặc điểm nội dung ch-ơng trình SGK ĐL lớp 11 ban 2.1.1 Cấu trúc chung Ch-ơng trình môn ĐL THPT đ-ợc ban hành