Đặc trưng đối tượng và nội dung của văn học
1.1.1 Đối tượng của văn học
Nội dung là yếu tố cốt lõi phân biệt văn học với các hình thức ý thức xã hội khác như chính trị, đạo đức, tôn giáo, lịch sử, địa lý và sinh học Nó đại diện cho cái được nhận thức và chiếm lĩnh từ đối tượng, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành giá trị và ý nghĩa của tác phẩm văn học.
Vậy đối tượng của văn học là gì?
Mĩ học duy tâm khách quan từ Platông đến Hêghen khẳng định rằng nghệ thuật là biểu hiện của thế giới thần linh, linh cảm thần thánh và ý niệm tuyệt đối, một thế giới tồn tại trước loài người Do đó, mọi đối tượng trong nghệ thuật và văn học đều phản ánh những điều huyền bí và cao cả từ thế giới thần thánh.
Văn học nghệ thuật suy cho cùng là sự hồi tưởng và miêu tả thế giới ấy, một thế giới không thuộc phạm vi đời sống hiện thực.
Quan điểm này đã tôn vinh và thần thánh hóa đối tượng của văn học nghệ thuật, dẫn đến việc nhiều tác phẩm cổ điển phản ánh các câu chuyện về các vị thần Chúng ta có thể thấy những hình ảnh như Khoa Phụ đuổi mặt trời hay Nữ Oa vá trời trong thần thoại Trung Quốc, cùng với các vị thần trên đỉnh Olympus và con cháu của họ như Hécquyn và Asin trong văn học Hy Lạp cổ đại.
Gióng, Sơn Tinh, Thủy Tinh, Lạc Long Quân và Âu Cơ của người Việt. Đăng kí http://thichhocchui.xyz/ tại Zalo 0383572270 Thích Học Chui
1.1 Đặc trưng đối tượng và nội dung của văn học
Mĩ học duy tâm chủ quan khẳng định rằng đối tượng nghệ thuật là những cảm giác chủ quan, phản ánh cái tôi sâu thẳm trong con người nghệ sĩ, tách biệt khỏi đời sống thực tế Tuy nhiên, quan điểm này chứa đựng mâu thuẫn, vì mọi cảm giác con người luôn phản ánh thế giới hiện thực xung quanh.
Các nhà mĩ học duy vật từ xưa đến nay khẳng định rằng đối tượng của nghệ thuật chính là toàn bộ đời sống hiện thực khách quan Tsécnưsépxki đã nhấn mạnh rằng phạm vi của nghệ thuật bao gồm tất cả những gì có trong hiện thực, từ thiên nhiên đến xã hội, điều này khiến con người quan tâm Quan điểm này đã đưa đối tượng của nghệ thuật gần gũi hơn với thực tiễn đời sống.
Từ xa xưa, con người đã nhận thức rằng văn học nghệ thuật xuất phát từ đời sống Ở Trung Quốc, thuyết cảm vật cho thấy sự thay đổi của các mùa như xuân và thu không chỉ biến đổi cảnh vật mà còn ảnh hưởng đến tâm hồn con người Theo các thuyết thi ngôn chí và thi duyên tình, văn chương được hình thành từ những cảnh ngộ trong lòng con người, mà những cảnh ngộ này lại chịu tác động từ đời sống xung quanh.
Đối tượng của văn học và nghệ thuật bao gồm toàn bộ đời sống xã hội và tự nhiên, như Tsécnưsépxki đã nói: “Cái đẹp là cuộc sống.” Tuy nhiên, phạm vi này rất rộng lớn và không thể đồng nhất với các ngành khoa học hay các hình thái ý thức xã hội khác như lịch sử, địa lí, hóa học, y học, chính trị hay đạo đức Do đó, văn học cần có cách nhận thức và thể hiện đối tượng một cách khác biệt.
Đối tượng của văn học là toàn bộ đời sống hiện thực, nhưng chỉ là hiện thực có ý nghĩa đối với đời sống tâm hồn và tình cảm con người Văn học không chỉ miêu tả thế giới bên ngoài như thiên nhiên, lịch sử, chiến tranh hay hòa bình, mà còn chú trọng đến mối quan hệ giữa những hiện tượng này và con người Nghệ thuật tìm kiếm ý nghĩa trong các hiện tượng đời sống, thể hiện sự kết tinh của quan hệ người trong sự vật.
Thế giới khách quan trong văn học được hình thành qua các mối liên hệ với con người, phản ánh đa dạng các hình thức đời sống Văn học không chỉ ghi lại những hiện tượng tự nhiên như “mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông” hay âm thanh của sấm sét, mưa rơi, sóng vỗ, và tiếng chim hót, mà còn khám phá những biến cố lịch sử quan trọng Tuy nhiên, điều mà văn học thực sự quan tâm là kết quả và ý nghĩa của những hiện tượng đó đối với con người.
Văn học không chỉ đơn thuần mô tả thiên nhiên như một nhà sinh học hay nhà khí tượng học, mà còn phản ánh tâm trạng, số phận và vận mệnh con người Tiếng chim ban mai biểu trưng cho niềm vui sống, trong khi đám mây trắng vô tận lại gợi lên hình ảnh của sự hư vô và tính phù du trong cuộc đời con người.
Văn học mang đến cái nhìn khác biệt về các hiện tượng lịch sử, như trong tác phẩm "Con đường đau khổ" của A Tônxtôi, khi Rôtsin nhấn mạnh rằng "mọi cuộc chiến tranh rồi sẽ qua đi" và chỉ còn lại tình yêu thương vĩnh cửu Tương tự, trong "Chiến tranh và hòa bình", Pie Bêdukhốp cảm nhận được những cảm xúc cao thượng khi nhìn thấy ngôi sao chổi trên bầu trời Matxcơva năm 1812 Những yếu tố này cho thấy cách mà văn học phản ánh và cảm nhận sâu sắc về các sự kiện lịch sử.
1 Tsécnưsépki Quan hệ thẩm mĩ của nghệ thuật đối với hiện thực, tập 2, Nxb Viện hàn lâm khoa học Liên Xô, Matxcơva,
1949, trang 64 (tiếng Nga) Theo Phương Lựu, Trần Đình Sử Lí luận văn học Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2004, trang 124
2 Theo Phương Lựu, Trần Đình Sử Lí luận văn học (sách đã dẫn), trang 125 Đăng kí http://thichhocchui.xyz/ tại Zalo 0383572270 Thích Học Chui
Văn học tâm hồn đặc trưng bởi sự tác động của các biến cố lịch sử, tự nhiên và thế giới xung quanh đến tâm trạng con người, thay vì chỉ tập trung vào bản thân những biến cố đó.
Đối tượng của văn học là hiện thực mang ý nghĩa con người, không chỉ đơn thuần là mô tả thế giới vật chất Văn học chú trọng đến "quan hệ người kết tinh trong sự vật", như dòng sông lưu giữ kỉ niệm, đầm sen là nơi giao duyên, và con đê làng thể hiện ranh giới giữa quê hương và văn minh Những giá trị nhân sinh này phản ánh tư tưởng, tình cảm và khát vọng của con người Nghệ thuật, theo Bách khoa toàn thư Comtorp’s, là sự biểu đạt của con người trước thế giới tự nhiên và đời sống, trong đó con người và các mối quan hệ của họ là trung tâm của văn học.
Trong tác phẩm văn học, thế giới được tái hiện qua góc nhìn của những nhân vật cụ thể, như người kể chuyện hoặc nhân vật trữ tình Con người trở thành trung tâm giá trị và là điểm tựa để đánh giá các mối quan hệ giữa con người và thế giới Khi lấy con người làm hệ quy chiếu, văn học mở ra một cái nhìn độc đáo về thế giới, phản ánh qua cá tính riêng của từng nhân vật Vì vậy, việc miêu tả con người chính là cách để miêu tả toàn bộ thế giới.
Văn học không chỉ là sự miêu tả con người từ góc độ triết học hay chính trị, mà còn khắc họa con người với lịch sử cá nhân, tính cách, tình cảm và số phận riêng Ví dụ, trong bài thơ "Theo chân Bác" của Tố Hữu, hình ảnh Bác Hồ hiện lên không phải như một nhà chính trị trừu tượng, mà là một con người với tâm hồn, tình cảm và những nỗi đau riêng, thể hiện qua những câu thơ đầy cảm xúc.
Hình tượng văn học
trong đó đã bao hàm sự phản ánh, đánh giá, cũng nhưng sự lí giải đời sống một cách trọn vẹn.
Nội dung của văn học phản ánh cuộc sống với sự ý thức về tư tưởng và giá trị, gắn liền với cảm xúc, quan niệm chân lý đời sống, và cảm hứng thẩm mỹ Việc nhận thức rõ nội dung và ưu thế riêng của văn học cho thấy rằng nó có khả năng đáp ứng những nhu cầu xã hội phổ biến mà các hình thức ý thức xã hội khác không thể thực hiện.
Văn học là một phương tiện thể hiện tư tưởng, tình cảm, khát vọng và mơ ước của con người thông qua các hình tượng nghệ thuật Những hình tượng này đóng vai trò quan trọng trong việc phản ánh thế giới xung quanh, giúp người đọc cảm nhận và hiểu sâu sắc hơn về cuộc sống.
Khái niệm hình tượng có nguồn gốc đa dạng; trong tiếng Latin, "imago" mang nghĩa là chân dung hoặc hình ảnh, trong khi tiếng Nga sử dụng từ "obraz" để chỉ sự lột tả theo một mẫu nào đó.
Trong tiếng Hán, "tượng" có nghĩa là hình vẽ để biểu đạt ý tưởng Theo Kinh Dịch, câu "Thánh nhân lập tượng để tận ý" cho thấy rằng hình tượng được tạo ra nhằm truyền tải ý nghĩa sâu sắc Trong lý luận văn học cổ Trung Quốc, hình tượng thường được gọi là "ý tượng" hoặc đơn giản là "tượng".
Theo L I Timôphêép, hình tượng là bức tranh sinh động về đời sống con người, vừa cụ thể vừa khái quát, được tạo ra từ hư cấu và mang đậm ý nghĩa thẩm mỹ Đây là một định nghĩa quen thuộc và phổ biến trong lĩnh vực nghệ thuật.
Hình tượng không chỉ đơn thuần là những bức tranh đời sống hay hình ảnh cụ thể, mà cần phân biệt rõ giữa hình ảnh và hình tượng Hình ảnh chỉ là những biểu vật như cây đa, giếng nước hay con người, khi chúng chỉ mang ý nghĩa biểu đạt cho chính bản thân Ngược lại, khi những hình ảnh này mang những ý nghĩa sâu sắc hơn, chứa đựng tư tưởng và tình cảm của con người, chúng trở thành hình tượng Các nhà mĩ học phương Tây cho rằng hình tượng có chức năng biểu ý, trong khi người Trung Hoa thường gọi đó là ý tượng Ví dụ, trong bài thơ "Tre Việt Nam" của Nguyễn Duy, cây tre không chỉ là cây tre mà còn tượng trưng cho tinh thần kiên cường của người Việt Nam Tương tự, nhân vật Cô Tấm trong truyện "Tấm Cám" thể hiện ước mơ về hạnh phúc và công lý của con người.
Văn học không chỉ truyền tải cảm nhận và nhận thức về đời sống qua ngôn từ mà còn thông qua những yếu tố cảm tính Theo Lưu Hi Tái, để diễn tả tinh thần của núi và mùa xuân, cần sử dụng hình ảnh sương khói và cây cỏ, cho thấy rằng việc sử dụng hình thức sống động như thiên nhiên, đồ vật và con người là cách hiệu quả để chuyển tải tư tưởng và cảm xúc.
8 L I Timôphêép Nguyên lí lí luận văn học, Nxb Giáo dục, Matxcơva, 1976, trang 60
Lưu An Hải và Tôn Văn Hiến trong tác phẩm "Lí luận văn học" đã trình bày những quan điểm quan trọng về lý thuyết văn học Cuốn sách được xuất bản bởi Nxb ĐHSP Hoa Trung tại Vũ Hán năm 2002 và được dịch bởi Nguyễn Ngọc Minh Để tìm hiểu thêm, bạn có thể đăng ký tại trang web thichhocchui.xyz hoặc liên hệ qua Zalo số 0383572270.
Hình tượng trong văn học là sự kết hợp giữa các yếu tố cụ thể và khái quát, khách quan và chủ quan, vật chất và tinh thần Nó chứa đựng những ý nghĩa nhân sinh sâu sắc, thể hiện tư tưởng và tình cảm của con người Văn học không chỉ khái quát hiện thực và giải thích đời sống mà còn phản ánh những lý tưởng thẩm mỹ nhất định, từ đó tạo nên giá trị thẩm mỹ phong phú.
Hình tượng trong văn học là cách phản ánh thế giới đặc thù thông qua các hình thức đời sống, được tạo ra từ hư cấu và tưởng tượng Nó vừa cụ thể vừa khái quát, mang tính điển hình và giàu ý nghĩa thẩm mỹ, thể hiện tư tưởng và tình cảm của con người.
1.2.2 Đặc trưng của hình tượng
1.2.2.1 Hình tượng là một khách thể mang tính tinh thần
Nghệ sĩ sáng tạo hình tượng, những khách thể đời sống trong tác phẩm, là những hình thức của cuộc sống được tưởng tượng để phản ánh một hiện thực nhất định Những hình tượng này có thể được nhìn nhận như những khách thể độc lập, tồn tại riêng biệt và không bị chi phối bởi ý muốn của người sáng tạo.
Hình tượng được coi là một thế giới tinh thần, tồn tại trong cảm nhận chứ không phải trong vật chất Thế giới tinh thần này được gìn giữ và truyền đạt qua các phương tiện vật chất như âm thanh, hình khối và màu sắc Con người không chỉ sống trong thế giới vật chất mà còn tồn tại trong thế giới tinh thần, nơi mà di sản từ các thế hệ trước và thực tiễn cuộc sống liên tục tạo ra những giá trị mới.
Long Quân, Âu Cơ, vua Hùng và Thánh Gióng là những biểu tượng tinh thần sâu sắc trong tâm hồn người Việt Những giá trị tinh túy nhất của hiện thực đã được chuyển hóa thành những hình ảnh thiêng liêng, phản ánh bản sắc văn hóa và tâm linh của dân tộc.
Hình tượng văn học được sáng tạo để thỏa mãn khát vọng tinh thần của con người, điều mà cuộc sống thực không thể đáp ứng Nó thể hiện ước mơ về công lý, nơi cái ác bị trừng phạt và kẻ hiền gặp điều tốt lành Những hình ảnh như nồi cơm luôn đầy hay sự chuyển biến từ nghèo khó thành giàu có phản ánh ước mơ của những người chịu nhiều khổ cực Hình tượng văn học còn làm nổi bật tâm trạng cô đơn, như trong câu chuyện Truyện Kiều, từ đó khơi dậy khát khao hạnh phúc Ngoài ra, Truyện cổ tích Trầu Cau không chỉ đơn thuần là phong tục, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về tình nghĩa anh em và sự gắn bó keo sơn trong gia đình.
Hình tượng mang tính tinh thần được xây dựng từ hư cấu và tưởng tượng, tồn tại trong thế giới trí tưởng tượng của con người Dù nhà văn có sáng tạo dựa trên nguyên mẫu nào, nguyên mẫu đó cũng sẽ được tái tạo và lựa chọn theo góc nhìn và ý tưởng mà họ muốn nhấn mạnh Vì vậy, thế giới của hình tượng là một không gian khác biệt, thể hiện sự phong phú và đa dạng trong cách nhìn nhận của mỗi tác giả.
10 Theo Phương Lựu, Trần Đình Sử Lí luận văn học (sách đã dẫn), trang 139 Đăng kí http://thichhocchui.xyz/ tại Zalo 0383572270 Thích Học Chui
Hướng dẫn học tập
hiện, truyền thống và sáng tạo, thể hiện tính muôn màu của thế giới và sức mạnh chủ thể của người sáng tạo.
Văn học có những đặc trưng riêng biệt về đối tượng, nội dung và phương thức phản ánh hiện thực, điều này làm nổi bật nó như một hình thái ý thức thẩm mỹ độc đáo Chính vì những nét đặc trưng này, việc tiếp nhận văn học cần phải có các phương pháp, cách thức và con đường riêng biệt.
Kiến thức cơ bản cần nắm vững
1 Đặc trưng đối tượng và nội dung của văn học trong sự so sánh với các hình thái ý thức xã hội khác:
Mĩ học duy vật khẳng định rằng đối tượng của văn học là toàn bộ thế giới khách quan, nhưng văn học nhìn nhận thế giới này từ góc độ khác biệt so với các ngành khoa học Văn học chú trọng đến các "kinh nghiệm quan hệ" (I Bôrep), tức là ý nghĩa của các mối quan hệ giữa con người được thể hiện qua các sự vật và hiện tượng trong thế giới thực Do đó, con người trở thành trung tâm trong việc mô tả các quan hệ đời sống Cần phân biệt con người trong văn học với con người trong các ngành khoa học khác để hiểu rõ hơn về vai trò và ý nghĩa của con người trong tác phẩm văn học.
Nhiều ngành khoa học nghiên cứu con người, nhưng trong văn học, con người được tiếp cận theo cách khác biệt Văn học không chỉ phản ánh con người như một đối tượng nghiên cứu mà còn khám phá sâu sắc tâm hồn, cảm xúc và trải nghiệm sống của họ, tạo nên một góc nhìn phong phú và đa dạng hơn so với các ngành khoa học khác.
Sinh học và y học tập trung vào con người từ khía cạnh sinh học như trao đổi chất, sinh trưởng và cấu trúc cơ thể Y học còn nghiên cứu giải phẫu và chức năng các cơ quan liên quan đến sự sống và sức khỏe Triết học tìm hiểu con người ở mức độ tổng quát hơn, bao gồm bản chất xã hội, cá nhân, ý thức và tư tưởng Trong khi đó, văn học khai thác con người từ một góc độ riêng biệt, thể hiện những khía cạnh sâu sắc và phức tạp của đời sống con người.
Trong văn học, con người được phản ánh qua các mối quan hệ xã hội và tính cách cụ thể như anh hùng, hèn nhát, trung thực, giả dối, tham lam, keo kiệt, nhân hậu và hiền lành Những tính cách này xuất hiện trong các hoàn cảnh và môi trường cụ thể, thể hiện cuộc đời và số phận riêng biệt của từng nhân vật Trong khi đạo đức học chú trọng đến thói tham lam ích kỷ như những nét phi chuẩn mực, văn học lại khai thác sự keo kiệt của con người qua các câu chuyện cụ thể, như "Đến chết vẫn còn hà tiện", "Ăn cá gỗ" và "Lão hà tiện", phản ánh suy nghĩ, hành động và tình cảm của họ trong những tình huống đặc biệt.
Trong văn học, con người được khắc họa một cách toàn vẹn, cảm tính và sinh động Hình ảnh chị Trần Thị Lí là một ví dụ điển hình, thể hiện tấm gương anh dũng, kiên trinh và sắt son của chị đối với cách mạng, bất chấp những khó khăn và thử thách mà chị đã trải qua.
Trong tác phẩm của nhà thơ Tố Hữu, hình ảnh người nghệ sĩ và tấm gương anh hùng được thể hiện qua những chi tiết sống động và cụ thể Ông khéo léo đặt ra những câu hỏi đầy triết lý về bản chất và hình ảnh của người phụ nữ, từ việc khám phá tuổi tác, vẻ đẹp đến sự huyền bí của tâm hồn Những câu thơ như "Em là ai, cô gái hay nàng tiên?" không chỉ thể hiện sự ngưỡng mộ mà còn khắc họa sâu sắc vẻ đẹp và sức mạnh tiềm ẩn trong con người.
Trong văn học, con người không được nhìn nhận một cách khách quan như trong các ngành khoa học, mà được miêu tả qua quan niệm về đời sống, lí tưởng và cảm xúc thẩm mỹ của tác giả Các nhân vật trong tác phẩm thường mang hình ảnh kì vĩ, như Nữ Oa, Lạc Long Quân hay Thần Trụ Trời, và được thể hiện qua mối quan hệ cảm tình phức tạp của tác giả Điều này tạo nên sự khác biệt rõ rệt giữa văn học và các ngành khoa học, nơi mà sự khách quan là điều tối thượng.
Nội dung văn học phản ánh cuộc sống, nhưng là cuộc sống đã được tinh lọc và đánh giá qua lăng kính của tư tưởng, quan điểm và cảm hứng thẩm mỹ cụ thể.
Hình tượng nghệ thuật là phương thức độc đáo để biểu đạt nhận thức, tư tưởng và tình cảm trong nghệ thuật Nó không chỉ phản ánh cảm xúc từ những khía cạnh của đời sống mà còn thể hiện tinh thần, khả năng tái hiện sinh động những bức tranh của cuộc sống, đồng thời truyền tải tư tưởng và cảm xúc của con người.
1 Đặc trưng đối tượng và nội dung của văn học có gì khác so với các ngành khoa học khác?
2 Bằng kiến thức lí luận văn học về đối tượng và nội dung của văn học, hãy giải thích câu nói của M Gorki “Văn học là nhân học”.
3 Hình tượng nghệ thuật là gì? Các đặc trưng cơ bản của hình tượng?
1 Phân tích và chứng minh nhận định: “Lấy con người làm đối tượng miêu tả chủ yếu, văn học có được một điểm tựa để nhìn ra thế giới”.
Gợi ý: Ý nghĩa của nhận định: khẳng định con người là trung tâm của đời sống hiện thực được phản ánh trong văn học.
Nội dung chính của bài viết**:Văn học luôn lấy con người làm điểm tựa để nhìn ra thế giới, vì mọi tác phẩm đều được thể hiện qua cái nhìn của một nhân vật cụ thể Không có tác phẩm nào thiếu vắng nhân vật, và con người trong văn học đóng vai trò là trung tâm giá trị, đánh giá và kết tinh các mối quan hệ Ví dụ, trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, cuộc sống và nhân vật được mô tả như là "vô nghĩa lí", thể hiện sự phức tạp và kỳ quái của đời sống con người dưới góc nhìn của người trần thuật.
Bích Khê đã khéo léo xây dựng trong thơ mình một thế giới mộng ảo, nơi mọi yếu tố của cuộc sống đều được thăng hoa thành những giấc mơ kỳ diệu và bí ẩn Thơ của ông không chỉ phản ánh sự thấp kém về đời sống tinh thần của con người mà còn mở ra một không gian huyền ảo với những hình ảnh như mộng tiên, mộng rừng trăng, và những đêm kim sa, ngọc châu, tạo nên một bức tranh đầy sắc màu và cảm xúc.
Mỗi con người và nhân vật đều là một trung tâm quan hệ và đánh giá, từ đó mở ra khả năng tiếp cận vô hạn với thế giới văn học.
2 Tìm hiểu giá trị thẩm mĩ và tư tưởng của hình tượng con hổ trong bài thơNhớ rừng (Thế
Lữ), hình tượng con sông trong Nhớ con sông quê hương (Tế Hanh)
1 Trần Đình Sử Về phạm trù hình tượng nghệ thuật, Sách Lí luận và phê bình, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2000
2 Anđrêmốp Hình tượng nghệ thuật, Nxb Văn hóa, Hà Nội, 1962 Đăng kí http://thichhocchui.xyz/ tại Zalo 0383572270 Thích Học Chui
2 Văn học - nghệ thuật ngôn từ
Ngôn từ - chất liệu của văn học
Văn học không chỉ là ý thức xã hội mà còn là một loại hình nghệ thuật độc đáo Mỗi loại hình nghệ thuật có vai trò và vị trí riêng trong cuộc sống tình cảm của con người, và đặc trưng của chúng đều xuất phát từ chất liệu riêng Chất liệu của hội hoạ là màu sắc và đường nét, của vũ đạo là hình thể động tác, còn âm nhạc là âm thanh và tiết tấu Đối với văn học, chất liệu chính là ngôn từ Nghiên cứu văn học như một nghệ thuật ngôn từ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về đặc thù của nó trong mối liên hệ với các loại hình nghệ thuật khác.
2.1.1 Từ nghệ thuật nguyên hợp đến nghệ thuật ngôn từ
Văn học bắt đầu sử dụng ngôn từ làm chất liệu từ thời nguyên thuỷ, khi nó gắn liền với múa nhảy, âm nhạc và ma thuật Theo thời gian, văn học dân gian truyền miệng xuất hiện với các thể loại như ca dao, thần thoại và truyện cổ tích Sự xuất hiện của chữ viết đánh dấu sự ra đời của văn học viết, ban đầu chủ yếu ghi chép các sự kiện lịch sử và văn kiện nhà nước Dần dần, các tác phẩm văn học nghệ thuật thuần túy mới xuất hiện Qua quá trình lịch sử, những sáng tác nghệ thuật sử dụng ngôn từ đã tách ra và trở thành một loại hình độc lập: Văn học.
Khi văn học phát triển hoàn thiện, con người mới có nhu cầu phân biệt văn học nghệ thuật với các thể loại khác như sử và triết Văn học, là sản phẩm của lịch sử, phản ánh trạng thái và bản chất của nó trong giai đoạn phát triển cao nhất.
2.1 Ngôn từ - chất liệu của văn học
2.1.2 Ngôn từ - chất liệu xây dựng hình tượng văn học
Mỗi hình tượng nghệ thuật đều liên quan chặt chẽ đến một chất liệu cụ thể Khác với hội họa, âm nhạc và điêu khắc, những nghệ thuật này sử dụng màu sắc, hình khối và âm thanh để tạo hình tượng, văn học lại xây dựng hình tượng chủ yếu thông qua chất liệu ngôn từ.
Vậy các khả năng nghệ thuật của ngôn từ như thế nào?
Ngôn từ là khái niệm quan trọng trong việc hiểu sự khác biệt giữa ngôn ngữ và lời nói Ngôn ngữ bao gồm tất cả các đơn vị, phương tiện và cách kết hợp mà lời nói sử dụng, như ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp và các biện pháp tu từ Trong khi đó, lời nói là hình thức cụ thể và sinh động của ngôn ngữ, thể hiện sự đa dạng và sắc màu Ở đây, ngôn từ được hiểu là những lời văn, lời nói mang tính nghệ thuật.
Chất liệu ngôn từ trong văn học mang tính hình tượng mạnh mẽ, tạo ra một thế giới sinh động với màu sắc, hương vị, âm thanh và nhịp điệu đa dạng Khi thưởng thức một bài thơ hay một thiên truyện, độc giả dễ dàng cảm nhận được những cảm xúc, con người và cảnh vật hiện lên một cách cụ thể và sống động Ví dụ, tác phẩm "Tre Việt Nam" của Nguyễn đã khắc họa rõ nét vẻ đẹp của thiên nhiên và văn hóa dân tộc.
Trong tác phẩm "Dế mèn phiêu lưu kí" của Tô Hoài, chúng ta thấy những hình ảnh thiên nhiên và động vật quen thuộc, nhưng lại chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc về nhân sinh.
Ngôn từ giúp chúng ta tiếp cận một thế giới cảm xúc và tưởng tượng phong phú Để thể hiện nỗi buồn, nhiều tác giả đã sử dụng hình ảnh ấn tượng như núi, dòng nước và biển sâu Đỗ Thiếu Lăng ví nỗi buồn như núi, không thể dời đi; Lí Hậu Chủ so sánh nó với dòng sông cuồn cuộn; còn Lí Kỳ khẳng định nỗi buồn có thể đo đếm như nước biển Những hình ảnh sinh động này thể hiện sự sâu sắc và tinh tế của cảm xúc con người.
Tính hình tượng của ngôn từ trong tác phẩm văn học thể hiện qua lời nói của các nhân vật, bao gồm người kể chuyện và các nhân vật trong tác phẩm tự sự cũng như trữ tình Mỗi nhân vật mang đến một bức chân dung cụ thể, phản ánh đặc điểm về giới tính, lứa tuổi, học vấn và cá tính của họ Điều này cho thấy khả năng cá thể hóa chủ thể phát ngôn, như trong các sáng tác của nhà văn Nguyễn.
Trong tác phẩm, hình tượng người kể chuyện hiện lên như một nhà văn đa phong cách với ngôn ngữ phong phú, cho phép ông mô tả cảnh vật và con người một cách chi tiết và sinh động Đọc thơ Xuân Diệu, ta cảm nhận được nhân vật trữ tình với niềm đam mê mãnh liệt, hòa nhập vào vẻ đẹp cuộc sống qua những từ ngữ tha thiết và rạo rực Qua lời nói của Bá Kiến khi Chí Phèo vừa trở về từ tù, chúng ta thấy rõ sự phức tạp của mối quan hệ giữa con người và xã hội.
Bá Kiến là hình mẫu của một địa chủ khôn ngoan, biết cách điều chỉnh hành vi giữa sự mềm mỏng và cứng rắn Mối liên hệ giữa hình tượng và ngôn từ không chỉ đơn thuần là sự kết hợp bên ngoài, mà còn là sự giao thoa sâu sắc, thể hiện cách thức tồn tại của hình tượng trong tác phẩm.
Tính hình tượng trong ngôn ngữ được thể hiện qua khả năng tạo hình và biểu cảm, nhờ vào các từ tượng thanh, tượng hình như "ào ào", "long lanh", "chúm chím", và "vi vu" Những từ này không chỉ mô tả trực tiếp đời sống mà còn diễn tả sự vận động của thế giới xung quanh, như "cười tủm tỉm", "mắt lóng lánh", hay "gió lướt thướt" Bên cạnh đó, việc miêu tả tâm trạng cũng có thể được thực hiện qua các biện pháp tu từ, tạo nên sự phong phú và sâu sắc cho ngôn từ.
Ngôn từ nghệ thuật được sắp xếp một cách tinh tế nhằm tạo ra một thế giới hình tượng hoàn chỉnh và sâu sắc Trong tác phẩm, chúng ta dễ dàng nhận thấy sự phong phú và đa dạng của các hình ảnh, biểu tượng, mang lại nhiều ý nghĩa khái quát cho người đọc.
1 Theo Phương Lựu, Trần Đình Sử Lí luận văn học (sách đã dẫn), trang 183 Đăng kí http://thichhocchui.xyz/ tại Zalo 0383572270 Thích Học Chui