Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng.Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng.Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng.Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng.Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng.Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng.
Tính cấp thiết của đề tài
Quá trình hiện đại hoá văn học Việt Nam bắt đầu từ những năm 1900 – 1930, phản ánh sự hội nhập văn hoá với phương Tây Giai đoạn 1930 – 1945 đánh dấu những thành tựu nổi bật trong hiện đại hoá văn học dân tộc, khi văn học Việt Nam tiếp nhận nhiều trào lưu và khuynh hướng sáng tác của phương Tây Thời kỳ này chứng kiến sự sôi động về lực lượng sáng tác, đa dạng trào lưu và số lượng tác phẩm, cùng với sự phát triển của tầng lớp độc giả.
Công cuộc hiện đại hoá văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX thể hiện rõ ràng qua việc tiếp nhận và vận dụng các khuynh hướng, trào lưu văn học phương Tây Các trào lưu như chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa tự nhiên và những xu hướng hiện đại khác đã có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống văn học Việt Nam trong giai đoạn này.
Chủ nghĩa hiện đại đã có ảnh hưởng sâu sắc đến văn học Việt Nam trong thế kỷ XX, thể hiện qua nhiều hiện tượng như thơ tượng trưng và thơ siêu thực của phong trào Thơ Mới, cùng với thủ pháp nghịch dị trong tác phẩm của Nam Cao và Vũ Trọng Phụng Ngoài ra, chủ nghĩa hiện sinh và tiểu thuyết dòng ý thức cũng là những biểu hiện tiêu biểu trong văn học miền Nam giai đoạn 1954 – 1975 Tuy nhiên, chủ nghĩa hiện đại vẫn chưa được nghiên cứu và giới thiệu một cách đầy đủ ở Việt Nam, điều này cần được khắc phục để hiểu rõ hơn về tầm ảnh hưởng của nó.
Vũ Trọng Phụng là một trong những nhà văn tiên phong chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại trong bối cảnh văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX, khi đất nước tiếp nhận nhiều trào lưu văn học phương Tây để hiện đại hóa Dù cuộc đời và sự nghiệp viết lách ngắn ngủi, ông đã để lại nhiều tác phẩm nổi bật, chủ yếu chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện thực phương Tây Nhiều nhà nghiên cứu còn nhận thấy tác phẩm của ông mang yếu tố chủ nghĩa hiện đại, như vấn đề tính dục theo lý thuyết của Freud và các yếu tố phi lý Bên cạnh đó, bút pháp nghệ thuật của Vũ Trọng Phụng cũng thể hiện sự ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại, tạo nên sự bỡ ngỡ cho độc giả khi tác phẩm ra mắt Tuy nhiên, vấn đề chủ nghĩa hiện đại trong văn học Việt Nam, đặc biệt trong sáng tác của Vũ Trọng Phụng, vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ.
Chúng tôi chọn đề tài Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng
Luận án khảo sát chủ nghĩa hiện đại như một trào lưu văn học du nhập từ phương Tây và phát triển trong bối cảnh văn học Việt Nam, đồng thời nghiên cứu Vũ Trọng Phụng như một nhà văn chịu ảnh hưởng sâu sắc từ chủ nghĩa này Qua đó, luận án đánh giá vị trí và vai trò của chủ nghĩa hiện đại trong đời sống văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX, nhấn mạnh giá trị tư tưởng và nghệ thuật trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng dưới góc nhìn của chủ nghĩa hiện đại.
Mục đích nghiên cứu
Trong bối cảnh hiện đại hóa văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa hiện đại đã đóng góp quan trọng bên cạnh chủ nghĩa lãng mạn và chủ nghĩa hiện thực, mặc dù chưa hoàn toàn phát triển do các điều kiện lịch sử và văn hóa Nghiên cứu về chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng nhằm tìm kiếm và chỉ ra các dấu hiệu cũng như yếu tố của chủ nghĩa này ở cả bình diện chủ đề và thi pháp Luận án không chỉ trình bày tổng quan về chủ nghĩa hiện đại và tình hình nghiên cứu tại Việt Nam, mà còn tổng hợp, phân tích quá trình nghiên cứu tác phẩm của Vũ Trọng Phụng trong bối cảnh lịch sử văn học Việt Nam.
Luận án khẳng định vị trí và vai trò của chủ nghĩa hiện đại trong văn học Việt Nam, đặc biệt là trong nửa đầu thế kỷ XX Nó cung cấp cái nhìn tổng quát về quá trình tiếp nhận và ứng dụng chủ nghĩa hiện đại trong văn học, đồng thời đánh giá ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa tự nhiên trong các tác phẩm hư cấu của Vũ Trọng Phụng Từ đó, luận án đưa ra những nhận định tổng quan về chủ nghĩa hiện đại trong sáng tác của tác giả này.
Mục tiêu chính của luận án là khảo sát và phân tích các yếu tố chủ đề cùng thủ pháp nghệ thuật trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, nổi bật với dấu ấn của chủ nghĩa hiện đại Luận án sẽ giải thích nguyên nhân và mức độ tiếp nhận chủ nghĩa hiện đại của ông, đồng thời chỉ ra những khác biệt trong nội dung tư tưởng và nghệ thuật so với các tác phẩm văn xuôi hiện thực và các tác phẩm cùng thời Thông qua việc nghiên cứu các yếu tố chủ nghĩa hiện đại, luận án khẳng định Vũ Trọng Phụng là một trong những nhà văn tiên phong tiếp thu chủ nghĩa hiện đại của văn học phương Tây, từ đó mở ra hướng tiếp cận mới nhằm nhìn nhận toàn diện hơn về tài năng và phong cách của nhà văn này.
Khách thể và đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu này tập trung vào hai khách thể chính: chủ nghĩa hiện đại và tác phẩm của Vũ Trọng Phụng Luận án khảo sát và tổng hợp tài liệu để làm rõ đặc điểm, tính chất và biểu hiện của chủ nghĩa hiện đại trong văn học nghệ thuật, đặc biệt trong bối cảnh văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX Chủ nghĩa hiện đại, xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX tại phương Tây, đã lan rộng ra toàn cầu, do đó, nghiên cứu về nó là điều quan trọng Tuy nhiên, do hạn chế trong việc thu thập tài liệu, luận án chủ yếu dựa vào các nghiên cứu bằng tiếng Anh để làm rõ khái niệm và những đặc điểm nổi bật của chủ nghĩa hiện đại trong văn học nghệ thuật.
Nghiên cứu về Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng
Luận án của Phụng tập trung vào việc phân tích yếu tố chủ nghĩa hiện đại trong các tác phẩm hư cấu của Vũ Trọng Phụng.
Luận án khảo sát tác phẩm của Vũ Trọng Phụng qua lăng kính chủ nghĩa hiện đại phương Tây, tập trung vào các vấn đề phi nhân, tha hóa và tính dục Đồng thời, ở bình diện thi pháp, nghiên cứu phân tích các thủ pháp như phương thức tiếp cận hiện thực, tính biểu trưng và thủ pháp nghịch dị Tuy nhiên, luận án không áp đặt các yếu tố của chủ nghĩa hiện đại lên tác phẩm của ông.
Luận án nghiên cứu Vũ Trọng Phụng với tinh thần khoa học và khách quan, nhằm chỉ ra mức độ ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại và đánh giá khả năng tiếp nhận, vận dụng của ông trong sự nghiệp văn học ngắn ngủi.
Giả thuyết khoa học
Dựa trên việc tổng hợp và phân tích tài liệu cũng như các nghiên cứu về chủ nghĩa hiện đại và tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, chúng tôi đưa ra các giả thuyết khoa học nhằm phục vụ cho việc thực hiện luận án.
Luận án nghiên cứu vai trò của chủ nghĩa hiện đại trong văn học Việt Nam, dựa trên bối cảnh lịch sử và sự đối sánh với các trào lưu văn học phương Tây Mặc dù chủ nghĩa hiện đại chưa tạo ra dấu ấn rõ rệt, nhưng nó vẫn đóng một vai trò quan trọng trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam, đặc biệt trong giai đoạn văn học hiện đại.
Từ năm 1930 đến 1945, chủ nghĩa hiện đại phương Tây đã du nhập vào Việt Nam như một trào lưu thời thượng, khác với chủ nghĩa lãng mạn và chủ nghĩa hiện thực đã qua Sự tiếp nhận chủ nghĩa hiện đại trong văn học Việt Nam không chỉ thể hiện sự cập nhật mà còn phản ánh tính thời sự, cho thấy rằng đây là một xu hướng mới mẻ, không phải là sự tái diễn các trào lưu trước đó của phương Tây.
Luận án tập trung khảo sát tư liệu và phân tích văn bản để đưa ra giả thuyết khoa học về chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng Sự kết hợp giữa chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa tự nhiên và chủ nghĩa hiện đại đã tạo nên sức sống và sự độc đáo cho sáng tác của ông Tuy nhiên, do điều kiện khách quan và chủ quan, Vũ Trọng Phụng chưa hoàn toàn theo đuổi con đường chủ nghĩa hiện đại Hệ quả là sự tiếp nhận và vận dụng chủ nghĩa hiện đại trong văn học Việt Nam đã bị gián đoạn, nhưng hiện nay đang được các nhà văn trẻ tiếp nối.
Nhiều nhà nghiên cứu đã tập trung vào chủ đề và thi pháp trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, đặc biệt chú ý đến các yếu tố như "vô nghĩa lý", hiện thực, tính dục và tha hóa Bên cạnh đó, họ cũng phân tích tính trào phúng, mỹ học nghịch dị, tính hiện thực, nghệ thuật xây dựng nhân vật và tình huống truyện Những công trình này không chỉ thể hiện sự tâm huyết mà còn cung cấp tư liệu quý giá về tác phẩm của ông, liên quan đến chủ nghĩa hiện đại Luận án tổng hợp các nghiên cứu về chủ đề và thi pháp ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, đồng thời khảo sát và phân tích các vấn đề chủ đề và thủ pháp nghệ thuật gắn liền với trào lưu này, nhằm tạo lập cái nhìn tổng quát về chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của ông.
Tóm lại, trong nghiên cứu về Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, chúng tôi đưa ra giả thuyết rằng tác phẩm của ông phản ánh sâu sắc những đặc trưng của thời đại, thể hiện sự đổi mới trong tư duy nghệ thuật và xã hội.
Vũ Trọng Phụng không chỉ chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa tự nhiên mà còn mang dấu ấn của chủ nghĩa hiện đại, mặc dù mức độ ảnh hưởng này có sự khác biệt ở từng tác phẩm và giai đoạn sáng tác Ông là một trong những nhà văn sớm nhận thức về chủ nghĩa hiện đại, dù còn vụng về trong cách thể hiện Những giả thuyết khoa học về chủ nghĩa hiện đại, bối cảnh văn học và tác phẩm của Vũ Trọng Phụng sẽ được triển khai trong luận án nghiên cứu này.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện đề tài nghiên cứu Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của
Vũ Trọng Phụng, luận án thực hiện các nhiệm vụ sau:
Luận án tập trung vào việc xử lý và phân tích tài liệu về trào lưu chủ nghĩa hiện đại, bao gồm cơ sở lý luận, đặc trưng và ảnh hưởng của nó đến đời sống văn học nghệ thuật Đồng thời, chúng tôi hệ thống hóa các đặc điểm của chủ nghĩa hiện đại trong văn học phương Tây để làm cơ sở đối sánh với văn học Việt Nam.
Luận án tổng hợp các công trình, bài báo và ý kiến từ các nhà nghiên cứu, chuyên gia lý luận và phê bình văn học nhằm phản ánh tình hình nghiên cứu tác phẩm của Vũ Trọng Phụng Do hạn chế về dung lượng, luận án chỉ lựa chọn một số công trình và quan điểm phù hợp với hướng nghiên cứu, không bao quát toàn bộ tình hình nghiên cứu về tác phẩm của tác giả này.
Luận án khảo sát ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại đối với đời sống văn học Việt Nam trong giai đoạn 1930 – 1945, thông qua việc đối sánh với các đặc trưng của chủ nghĩa hiện đại theo lý luận văn học phương Tây Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích các yếu tố và tác động của chủ nghĩa hiện đại trong văn học Việt Nam trong khoảng thời gian này.
Giai đoạn văn học 1930 – 1945 có sự ảnh hưởng mạnh mẽ của chủ nghĩa hiện đại, tạo nên dấu ấn rõ nét trong tiến trình văn học Việt Nam Đặc biệt, Vũ Trọng Phụng nổi bật như một trong những nhà văn xuất sắc của thời kỳ này, góp phần định hình và phát triển văn học trong bối cảnh xã hội đầy biến động.
Năm 1945, việc khảo sát ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại trong văn học Việt Nam là cần thiết để có cái nhìn hệ thống về tác phẩm của Vũ Trọng Phụng Luận án này so sánh đặc trưng của chủ nghĩa hiện đại phương Tây với bản sắc của nó trong văn học Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945 Qua đó, xác định rõ yếu tố chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng và đưa ra những luận giải hợp lý, rõ ràng và khoa học.
Luận án xác định vai trò và mức độ ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại đối với tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, dựa trên bối cảnh tiếp nhận tại Việt Nam và quá trình vận dụng trong các tác phẩm của ông.
Các nhiệm vụ nghiên cứu được thực hiện thông qua các phương pháp cụ thể trong từng chương và mục của luận án, nhằm đạt được kết quả nghiên cứu theo mục tiêu đã đề ra.
Phương pháp nghiên cứu
Luận án Chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng hướng đến nghiên cứu quá trình tiếp nhận và vận dụng chủ nghĩa hiện đại của
Luận án sẽ áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu chuyên ngành và liên ngành để phân tích tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, từ các chủ đề, tư tưởng cho đến thi pháp.
Phương pháp nghiên cứu lịch sử được áp dụng để khám phá những tiền đề hình thành chủ nghĩa hiện đại trong văn học Việt Nam trong nửa đầu thế kỷ XX.
XX, đồng thời nghiên cứu về quá trình tiếp nhận và vận dụng trào lưu chủ nghĩa hiện đại vào sáng tác của Vũ Trọng Phụng.
Chủ nghĩa hiện đại và tác phẩm của Vũ Trọng Phụng không tồn tại độc lập mà nằm trong một hệ thống văn học nhất định Việc áp dụng phương pháp nghiên cứu hệ thống giúp làm rõ vai trò của chủ nghĩa hiện đại trong bối cảnh các trào lưu văn học tại Việt Nam Đồng thời, nó cũng xác định vị trí của tác phẩm Vũ Trọng Phụng trong tiến trình văn học dân tộc, nhấn mạnh yếu tố chủ nghĩa hiện đại trong các tác phẩm của ông.
Phương pháp loại hình được áp dụng để khảo sát và phân loại cách xây dựng nhân vật và tình huống truyện trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng Phương pháp này hỗ trợ phân tích mô hình nhân vật biểu trưng và cách xây dựng tình huống truyện Luận án cũng đánh giá ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại đến tác phẩm của Vũ Trọng Phụng.
Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu bối cảnh lịch sử xã hội giữa phương Tây và Việt Nam trong thời kỳ tiếp nhận chủ nghĩa hiện đại Luận án xác định bản sắc của chủ nghĩa hiện đại ở Việt Nam so với phương Tây, đồng thời đánh giá ảnh hưởng của nó đến đời sống văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX Ngoài ra, phương pháp này còn chỉ ra sự khác biệt về chủ đề và thi pháp trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng so với các nhà văn hiện thực cùng thời và những tác giả khác cũng chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại.
Phương pháp thi pháp học được áp dụng để khảo sát và phân tích yếu tố chủ nghĩa hiện đại trong các tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, đặc biệt là về mặt hình thức nghệ thuật Phương pháp này giúp làm rõ vai trò của các thủ pháp chủ nghĩa hiện đại trong sáng tác của ông.
Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng thêm các thao tác nghiên cứu khác một cách hợp lý theo từng mục tiêu đề ra ở từng chương mục cụ thể.
Đóng góp của đề tài
Chúng tôi thực hiện đề tài Chủ nghĩa hiện đại trong sáng tác của Vũ
Trọng Phụng với mong muốn góp tiếng nói làm sáng tỏ một số vấn đề còn bỏ ngỏ.
Luận án phân tích vai trò và ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, một trong những nhà văn tiên phong tiếp nhận trào lưu này Mặc dù cuộc đời và sự nghiệp viết lách của ông ngắn ngủi, nhưng ông đã thể hiện ý thức tiếp nhận và nỗ lực cập nhật những tư tưởng hiện đại, nhằm hòa nhập với xu hướng văn học thế giới vào nửa đầu thế kỷ XX.
Chúng tôi đề xuất một cách tiếp cận tác phẩm của Vũ Trọng Phụng từ góc nhìn chủ nghĩa hiện đại, nhằm khẳng định ông là một trong những nhà văn tiên phong trong việc tiếp thu ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại từ văn học phương Tây Luận án này cũng nhấn mạnh tài năng và phong cách độc đáo của Vũ Trọng Phụng trong tiến trình phát triển của văn học dân tộc.
Cấu trúc của luận án
Ngoài phần dẫn nhập và kết luận, cấu trúc của luận án gồm bốn chương. Chương 1 Tổng quan tình hình nghiên cứu về chủ nghĩa hiện đại và
Trọng Phụng đã hệ thống hóa và giới thiệu khái quát về cơ sở lý luận, đặc điểm và tính chất của trào lưu chủ nghĩa hiện đại Chương này cũng tổng hợp các công trình nghiên cứu nhằm cung cấp cái nhìn lịch đại về vấn đề chủ nghĩa hiện đại.
Vũ Trọng Phụng là một tác giả nổi bật trong văn học hiện đại Việt Nam Luận án này tập trung vào việc phân tích các ý kiến và nghiên cứu liên quan đến chủ nghĩa hiện đại, đồng thời khám phá những yếu tố và dấu ấn của chủ nghĩa này trong các tác phẩm của ông.
Chương 2 Chủ nghĩa hiện đại và Vũ Trọng phụng trong bối cảnh văn học Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945: đối sánh giữa bối cảnh văn học phương
Bài viết khám phá những đặc điểm độc đáo của chủ nghĩa hiện đại trong văn học Việt Nam, đặc biệt thông qua tác phẩm của Vũ Trọng Phụng Luận án phân tích hành trình tiếp nhận các trào lưu tư tưởng phương Tây, từ chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa tự nhiên cho đến chủ nghĩa hiện đại, nhằm làm nổi bật sự giao thoa văn hóa giữa Tây và Việt Nam.
Chương 3 khám phá chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, tập trung vào các yếu tố chủ đề như phi nhân, tha hóa và tính dục Nghiên cứu này phân tích cách mà những vấn đề này được thể hiện trong văn chương của ông, từ đó làm nổi bật sự sâu sắc và hiện thực của xã hội đương thời.
Chương 4 của bài viết nghiên cứu về chủ nghĩa hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, tập trung vào việc phân tích các yếu tố nghệ thuật chủ yếu Nội dung khảo sát bao gồm phương thức tiếp cận hiện thực, thủ pháp nghịch dị và tính biểu trưng, nhằm làm rõ cách mà những yếu tố này góp phần tạo nên phong cách độc đáo trong văn chương của ông.
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CHỦ NGHĨA HIỆN ĐẠI VÀ VŨ TRỌNG PHỤNG
Chủ nghĩa hiện đại – lịch sử và khái niệm
1.1.1 Bối cảnh phát sinh trào lưu chủ nghĩa hiện đại
Chiến tranh thế giới thứ nhất, theo Leigh Wilson trong bài viết "Bối cảnh lịch sử của văn chương chủ nghĩa hiện đại," đã gây ra nhiều tổn thất nặng nề về tài chính, vật chất và tinh thần ở phương Tây Sự kiện này đã cướp đi sinh mạng của 9 triệu người và phá hủy ba đế chế lớn: Ottoman, Áo – Hungari và Nga, cùng với chế độ quân chủ Đức Hậu quả của cuộc chiến không chỉ là sự mất mát về người mà còn là những nỗi đau dai dẳng, ly tán trong các gia đình và cộng đồng, cùng với những ám ảnh tâm lý và ký ức kinh hoàng của những người sống sót Ngoài ra, cuộc chiến còn dẫn đến sự lãng phí kinh tế và là nguyên nhân trực tiếp cho cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai.
Cả Đức và các lực lượng tham chiến ở châu Âu đều phải gánh chịu những chi phí khổng lồ trong chiến tranh, với Anh, trung tâm của châu Âu, tiêu tốn đến 50% lợi tức quốc gia cho cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ nhất.
Vào năm 1920, nền kinh tế Anh suy yếu và phải vay mượn từ Mỹ, đặc biệt sau sự sụp đổ của Phố Wall vào tháng 10/1929 Mỹ và Nhật Bản nổi lên như hai thị trường mới với hàng hóa tiêu dùng, trở thành đối thủ cạnh tranh của châu Âu Đồng thời, châu Âu phải đối mặt với những biến động xã hội, khi chủ nghĩa đế quốc thực dân xuất hiện trong bối cảnh kinh tế tư bản cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX Xã hội tư bản không chỉ phải giải quyết vấn đề giai cấp lao động trong nước mà còn đối diện với mâu thuẫn với các dân tộc thuộc địa Tình trạng kinh tế suy giảm đã làm gia tăng căng thẳng giữa các đế quốc, và có thể nói rằng, những hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ nhất đã dẫn đến sự sụp đổ niềm tin vào khả năng nhận thức thế giới của con người.
Trong thế kỷ XX, nhiều phát minh khoa học và kỹ thuật đã tác động mạnh mẽ đến tư tưởng nhân loại, trong đó ba học thuyết mang tính cách mạng bao gồm học thuyết Sự lựa chọn tự nhiên của Charles Darwin (1859), học thuyết Phân tâm học của Sigmund Freud (1890) và học thuyết Tương đối của Albert Einstein (1905).
Vào thế kỷ XVIII, thời đại Ánh sáng đánh dấu sự trỗi dậy của tư duy duy lý, với triết học Descartes và những bước tiến vượt bậc trong các lĩnh vực khoa học, chính trị, xã hội, luật pháp, đạo đức và mỹ học Thời kỳ này đã từ bỏ sự tôn sùng mù quáng đối với các quyền lực siêu nhiên, cũng như các cơ sở triết lý thời trung cổ, và sự thống trị của vua chúa, quý tộc, tăng lữ kéo dài hơn mười lăm thế kỷ Tư duy duy lý trở thành chìa khóa mở ra mọi cánh cửa của thời đại Ánh sáng, như nhận định của nhà nghiên cứu Trần Quang Thái trong công trình về Chủ nghĩa hậu hiện đại.
Quá trình hình thành các hệ thống triết học hiện đại dựa trên lý tính và vị thế trung tâm của chân lý như nền tảng đáng tin cậy Lý tính được coi là công cụ vạn năng để khám phá và xây dựng các chuẩn mực lý thuyết và thực hành, từ đó hình thành tư tưởng và hành động của cá nhân cũng như xã hội Cuộc cách mạng tư duy thời Khai sáng đã tác động mạnh mẽ đến Mỹ và các quốc gia khác, với mục tiêu xóa bỏ chế độ phong kiến và xây dựng một trật tự xã hội mới, tiến bộ, hợp lý và công bằng hơn.
Trong thời đại Ánh sáng, tư duy duy lý đã chi phối toàn bộ tư tưởng và đời sống xã hội, với lý thuyết của Newton về chuyển động giải thích mọi hiện tượng từ quỹ đạo hành tinh đến thủy triều và sự rơi của quả táo James Clerk Maxwell cũng đã đóng góp vào sự hiểu biết này bằng cách thiết lập lý thuyết về ánh sáng Sự kết hợp giữa lý thuyết của Newton và Maxwell đã tạo ra một nền tảng vững chắc giải thích các hiện tượng trong vũ trụ, thể hiện rõ sức ảnh hưởng mạnh mẽ của tư duy duy lý trong thời kỳ này.
Thế kỷ XX khởi đầu với sự bất định và hỗn loạn, mặc dù châu Âu vẫn duy trì trạng thái ổn định cho đến năm 1900 Năm 1900 được coi là mốc quan trọng cho những thay đổi lớn lao của nhân loại, đánh dấu giai đoạn bùng nổ các phát minh Theo F David Peat trong cuốn sách "Từ xác định đến bất định: Những câu chuyện về khoa học và tư tưởng của thế kỷ 20" (2015), năm 1900 không chỉ là thời điểm phát minh mà còn là thời kỳ mà các tư tưởng và công trình nghiên cứu bắt đầu làm thay đổi sâu sắc thế giới quan và xã hội.
Thế kỷ 20 bắt đầu với sự tự tin nhưng kết thúc trong sự hỗn loạn và bất định Niềm tự hào về trí tuệ của chúng ta không còn như trước, khi mà sự cuồng nhiệt với khoa học và công nghệ đã khiến chúng ta đánh giá quá cao khả năng kiểm soát thế giới xung quanh Chúng ta đã lãng quên sức mạnh của tư duy phi lý tính và trở nên quá tự mãn với những thành tựu tri thức, tin rằng nhân loại sẽ tiến xa như những vị thần.
Đỗ Lai Thúy trong tác phẩm "Thơ như là mỹ học của cái khác" nhấn mạnh rằng, mặc dù thế kỷ XIX kết thúc với sự ổn định hoàn hảo của tư duy duy lý, nhưng cũng chính thời điểm này đã đánh dấu sự khởi đầu cho một chương mới trong lịch sử của thế kỷ XX.
Thế giới hiện nay được xem là một tập hợp các khả năng và thế giới song song trong không gian đa chiều, mà chỉ khi có sự tương tác với ý thức con người, một trong những khả năng đó mới trở thành hiện thực trong không gian ba chiều Tuy nhiên, những tương tác này, cả trong ý thức lẫn thế giới hạ nguyên tử, hoàn toàn ngẫu nhiên, dẫn đến sự bất định và hỗn loạn trong thực tại, khiến cho việc nắm bắt bản chất của nó trở nên khó khăn Thực tại không có bản chất cố định, từ đó kéo theo một cuộc khủng hoảng trong việc biểu đạt thực tại, mà triết học và nghệ thuật đang cùng nhau đối mặt và giải quyết.
Sự phát triển của kỹ thuật đã giúp con người nâng cao hiểu biết về bản thân và các mối quan hệ xã hội, đồng thời đáp ứng nhu cầu của con người Tuy nhiên, nhà nghiên cứu Phương Lựu trong tác phẩm "Lý thuyết văn học hậu hiện đại" chỉ ra rằng những phát minh khoa học và kỹ thuật lại dẫn đến sự sụp đổ niềm tin vào khả năng nhận thức và ảnh hưởng của tư duy lý trí vào cuối thời hiện đại.
Trong bối cảnh con người cảm thấy lo lắng về vận mệnh của mình, câu nói “Thượng đế đã chết rồi” phản ánh sự suy giảm của lý trí, đạo đức và niềm tin nhân loại Sự phát triển nhanh chóng của khoa học và đời sống vật chất đã dẫn đến sự nghèo nàn về tinh thần, khi máy tính và robot dần trở thành những yếu tố kiểm soát con người Điều này khiến con người đặt ra những câu hỏi sâu sắc về bản thân: “Ta là ai? Từ đâu đến? Rồi sẽ đi về đâu?” Từ đó, chủ nghĩa hiện đại ra đời, thể hiện sự chuyển biến mạnh mẽ trong quan niệm về cuộc sống và con người.
Từ những năm 1880 cho đến Chiến tranh thế giới thứ hai, văn hóa nghệ thuật toàn cầu đã chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ cả Mỹ và châu Âu.
Sự liên kết giữa thương mại và văn hóa đã tạo ra nền văn hóa đại chúng, với sự xuất hiện của thuật ngữ “best sellers” vào năm 1890, phản ánh nhu cầu giải trí của độc giả có học vấn thấp Đạo luật Giáo dục năm 1870 đã mở rộng cơ hội học tập, dẫn đến sự chuyển hướng của ngành xuất bản để phục vụ những tầng lớp độc giả mới, bao gồm cả lao động có học vấn hạn chế Năm 1896, The Daily Mail ra đời với thiết kế hấp dẫn và giá thành thấp, nhằm tiếp cận đông đảo độc giả Tuy nhiên, mối liên hệ giữa thương mại và nghệ thuật cũng gây lo ngại về sự xuống cấp của văn hóa Trong bối cảnh đó, chủ nghĩa hiện đại xuất hiện nhằm bảo tồn những chuẩn mực văn hóa truyền thống và hạn chế sự suy thoái của nghệ thuật trong thời đại công nghiệp hóa và thương mại hóa.
Tình hình nghiên cứu chủ nghĩa hiện đại và Vũ Trọng Phụng ở Việt Nam
1.2.1 Trước năm 1945 Ở phương Tây, chủ nghĩa hiện đại được quan tâm nghiên cứu ở nhiều bình diện, từ khái quát đến chi tiết bởi các nhà nghiên cứu như Susan Standford Friedman, Philip Tew, Alex Murray, Leigh Wilson, Emmett Stinson, Paul Wood, Chúng tôi xin đơn cử bài nghiên cứu của Emmett Stinson là Bối cảnh văn chương và văn hóa: những gương mặt chính, tổ chức, chủ đề, sự kiện (Literary and Cultural Contexts: Major Figures, Institutions, Topics, Events) (Stinson, 2009) Trong bài này, tác giả đã trình bày những đặc trưng của chủ nghĩa hiện đại qua các nhân vật, những tổ chức, những vấn đề và những sự kiện chính của văn hóa, văn chương chủ nghĩa hiện đại Theo tác giả, nhiều gương mặt nhà văn, nhà khoa học có vai trò quan trọng trong trào lưu chủ nghĩa hiện đại Chẳng hạn như tiểu thuyết gia Samuel Beckett (1906 –
1989) đóng vai trò là cầu nối từ chủ nghĩa hiện đại đến hậu hiện đại Nhà văn William Faulkner (1897 – 1952) với kiệt tác Âm thanh và cuồng nộ (The
Sound and the Fury) là tác phẩm tiêu biểu của trào lưu chủ nghĩa hiện đại.
Nhà tâm lý học Sigmund Freud (1856 – 1939) với lý thuyết Phân tâm học đã để lại một di sản tri thức quan trọng trong chủ nghĩa hiện đại Bên cạnh đó, Friedrich Nietzsche (1844 – 1900) là nhà triết học Đức có ảnh hưởng sâu sắc đến văn chương, nghệ thuật và chính trị của thời kỳ này Marcel Proust (1871 – 1922), tiểu thuyết gia người Pháp, nổi tiếng với kỹ thuật dòng ý thức trong tác phẩm Đi tìm thời gian đã mất (À la recherche du Temps perdu) Virginia Woolf cũng góp phần không nhỏ vào sự phát triển của văn học hiện đại.
Emmett Stinson (1882 – 1941) không chỉ là một tiểu thuyết gia nổi bật mà còn có những tiểu luận độc đáo, đóng góp quan trọng cho tư tưởng chủ nghĩa nữ quyền Ông cũng giới thiệu các trường phái và khuynh hướng của chủ nghĩa hiện đại, ảnh hưởng đến văn hóa nghệ thuật thời bấy giờ.
Nhóm Bloomsbury, một trong những mạng lưới văn hóa quan trọng nhất trong sự phát triển của chủ nghĩa hiện đại Anh, bao gồm những nhân vật nổi bật như Virginia Woolf, Vanessa Bell, E.M Forster và Lytton Strachey, đã thường xuyên gặp gỡ tại số 46 Quảng trường Gordon, Bloomsbury Các trường phái chính của chủ nghĩa hiện đại bao gồm chủ nghĩa lập thể, do Pablo Picasso và George Braques phát triển vào đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa đa đa, một phong trào tiên phong bắt đầu từ năm 1915 tại Cabaret Voltaire ở Zurich, và chủ nghĩa vị lai, được khởi xướng bởi nhà thơ Ý Filippo Tommaso Marinetti qua tác phẩm "The Founding and the Manifesto of Futurism".
Vào năm 1909, chủ nghĩa siêu thực bắt đầu hình thành như một phản ứng chống lại chủ nghĩa lý tính của chủ nghĩa đa đa, chính thức được xác lập vào năm 1924 qua cuốn "Bản tuyên ngôn chủ nghĩa siêu thực" của André Breton Đồng thời, Vorticism được đồng sáng lập bởi Wyndham Lewis, Ezra Pound, và Henri Gaudier-Brzeska, trong khi chủ nghĩa hình ảnh được T.E Hulme phát triển thông qua bài thơ đầu tiên theo phong cách này Bài viết cũng đề cập đến những sự kiện khoa học kỹ thuật và văn hóa, đặc biệt là thuyết tương đối của Einstein, được giới thiệu lần đầu qua bài luận năm 1905 với tiêu đề "On the".
Bài viết đề cập đến những phong trào đòi quyền bầu cử cho phụ nữ và sự phát triển của chủ nghĩa hiện đại thông qua các tuyên ngôn, tạp chí, và hội thảo Omega, một công ty thiết kế do Roger Fry thành lập năm 1913, đã góp phần vào sự phát triển của nghệ thuật hình ảnh liên quan đến Bloomsbury Group và tổ chức triển lãm chủ nghĩa hậu ấn tượng vào năm 1910, nổi bật với triển lãm "Manet and the Post–impressionists" Emmett Stinson đã cung cấp cái nhìn sâu sắc về các nhân vật tiêu biểu và các xu hướng chính của chủ nghĩa hiện đại Tại Việt Nam, có nhiều công trình khoa học và dịch thuật khám phá chi tiết về chủ nghĩa hiện đại như một trào lưu tư tưởng, triết học và văn học nghệ thuật.
Bài viết khảo sát chủ nghĩa hiện đại không chỉ như một trào lưu văn hóa nghệ thuật từ phương Tây mà còn như một trào lưu triết học Tại Việt Nam, các tư tưởng thuộc chủ nghĩa hiện đại đã được giới thiệu chi tiết, đặc biệt từ những năm 1930 đến 1945 thông qua các tác phẩm của Kiều Thanh Quế và Trương Tửu, làm nổi bật các khuynh hướng và trào lưu nghệ thuật trong thời kỳ này.
Dưới bút danh Tô Kiều Phương, Kiều Thanh Quế đã công bố tác phẩm "Học thuyết Freud" vào năm 1943, xuất bản bởi NXB Tân Việt tại Hà Nội Trong tác phẩm này, Kiều Thanh Quế đã khái quát bối cảnh lịch sử xã hội và quá trình nghiên cứu của nhà tâm lý học nổi tiếng Sigmund Freud, thông qua các chương như "Một tài năng xuất hiện."
Bức chân dung, Bước đầu và Buổi tàn niên là những phần quan trọng trong công trình này, cung cấp cái nhìn sâu sắc về học thuyết Freud Các chương như Cõi vô thức và Chiêm bao giúp người đọc hiểu rõ hơn về những khía cạnh tâm lý học mà Freud đã phát triển.
Kỹ thuật phân tâm học và quan niệm về tình dục là những chủ đề quan trọng trong nghiên cứu học thuyết của Freud Đến thời điểm hiện tại, công trình này được coi là một trong những tài liệu cung cấp kiến thức hệ thống và đầy đủ nhất về Freud tại Việt Nam.
Trương Tửu là một trong những nhà nghiên cứu tiên phong trong việc đưa phê bình văn học Việt Nam vào thời hiện đại, ứng dụng các phương pháp phê bình của thế kỷ XX từ phương Tây, đặc biệt là phương pháp mác xít trong trào lưu chủ nghĩa hiện đại Khi đảm nhiệm vị trí giám đốc văn chương tại nhà xuất bản Hàn Thuyên, ông đã xuất bản nhiều tác phẩm quan trọng dưới bút hiệu Nguyễn Bách Khoa, trong đó có tác phẩm nổi bật "Kinh thi".
Việt Nam (1940), Nguyễn Du và Truyện Kiều (1942), cùng Tâm lý và tư tưởng của Nguyễn Công Trứ (1944) là những nghiên cứu tiêu biểu áp dụng phương pháp duy vật biện chứng một cách hệ thống và chuyên sâu.
Trong bối cảnh đổi mới văn học, Vũ Trọng Phụng nổi bật như một hiện tượng đặc biệt của văn học Việt Nam, không chỉ ở khía cạnh sáng tác mà còn ở sự tiếp nhận của độc giả Từ khi xuất hiện trên văn đàn, tác phẩm của ông đã tạo ra nhiều ý kiến trái chiều và gây tranh cãi.
Lúc bấy giờ, cuộc tranh luận về tác phẩm của Vũ Trọng Phụng trở thành chủ đề chính của nhiều thời báo, chuyên san như tờ Ngày Nay, Tương
Tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, như Lai, Bắc Hà, Tinh Hoa, Ích Hữu, Nữ Lưu, Điện Tín, Anh Niên, và Sài Gòn Tiểu Thuyết, đã thu hút sự quan tâm lớn từ công chúng yêu văn học Ví dụ, bài viết "Ý kiến một người đọc: Dâm hay không dâm" của Nhất Chi Mai trên tờ Ngày Nay số 51 đã thể hiện sự tranh cãi và sức hút của tác phẩm này.
Vào ngày 21/3/1937, đã diễn ra cuộc tranh luận sôi nổi về tác phẩm của Vũ Trọng Phụng Nhất Chi Mai (Nhất Linh) cho rằng văn của Vũ Trọng Phụng không mang lại hy vọng hay tư tưởng lạc quan, mà chỉ phản ánh một thế giới tăm tối và đầy tội ác Ngược lại, nhiều nhà phê bình như Lê Thanh, Nguyễn Lương Ngọc, Hiện Chy, Đông Chi, Lệ Chi và Trương Tửu lại đánh giá cao tài năng của ông Lệ Chi, trong bài viết trên tờ Anh niên, đã mô tả Vũ Trọng Phụng như "họa sĩ của cái xấu xí", với ngòi bút châm biếm và phê phán sâu sắc xã hội trưởng giả qua những nét vẽ kỳ quái và tục tằn.