NỘI DUNG
Cơ sở lí luận
1.1 Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học Đổi mới chương trình giáo dục và cùng với nó là đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) và đổi mới đánh giá là những phương diện thể hiện sự quyết tâm cách tân, đem lại những thay đổi về chất lượng và hiệu quả giáo dục Và ở khía cạnh hoạt động, tất cả những đổi mới này đều được biểu hiện sinh động trong mỗi giờ học qua hoạt động của người dạy và người học Chính vì thế những câu hỏi như: Làm thế nào để có một giờ học tốt? Đánh giá một giờ học tốt như thế nào cho chính xác, khách quan, công bằng? Luôn có tính chất thời sự và thu hút sự quan tâm của tất cả các giáo viên và cán bộ quản lí giáo dục.
Phương pháp dạy học cần được đổi mới mạnh mẽ theo hướng hiện đại, khuyến khích tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học, đồng thời giúp họ vận dụng kiến thức và kỹ năng một cách hiệu quả Tập trung vào việc dạy cách học và cách nghĩ, khuyến khích tự học và tạo điều kiện cho người học cập nhật tri thức mới Hình thức học tập nên đa dạng, bao gồm cả hoạt động xã hội, ngoại khóa và nghiên cứu khoa học Một giờ học hiệu quả là khi cả người dạy và người học đều phát huy tính tích cực và sáng tạo, nâng cao tri thức và rèn luyện kỹ năng hợp tác Việc kết hợp học tập cá nhân và học tập nhóm, cũng như liên kết lý thuyết với thực tiễn, là rất quan trọng Bên cạnh đó, cần tận dụng các phương pháp dạy học hiện đại và công nghệ thông tin, đồng thời chú trọng đến hoạt động đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của học sinh Đổi mới phương pháp dạy học cũng được thể hiện qua các văn bản chỉ đạo từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo, cũng như kế hoạch năm học của trường và từng giáo viên.
Trong những năm gần đây, nhiều giáo viên đã sáng tạo áp dụng kỹ thuật và phương pháp dạy học mới, nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy Tuy nhiên, hầu hết giáo viên vẫn chỉ chú trọng vào việc đổi mới hoạt động hình thành kiến thức, mà chưa quan tâm đầy đủ đến hoạt động khởi động và vai trò quan trọng của nó trong việc định hướng cho giờ dạy học.
1.2 Vai trò của hoạt động khởi động trong trong tiến trình dạy học
Trong tiến trình dạy học, các hoạt động bao gồm khởi động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng và mở rộng Theo tiến sỹ Đặng Thị Thu Hương từ Học viện quản lý giáo dục, giáo viên cần chú trọng tổ chức các hoạt động khởi động nhằm "tan băng" không khí lớp học, xóa bỏ sự ngại ngùng và thu hẹp khoảng cách giữa người dạy và người học Hoạt động này giúp "ấm lên" bầu không khí trong lớp, thường được thực hiện trước khi bắt đầu buổi học hoặc khi thấy học viên có dấu hiệu chán nản.
Trong giờ học, hoạt động khởi động như "Giới thiệu bản thân" rất quan trọng, giúp phát triển năng lực tư duy và giải quyết vấn đề cho học sinh Giáo viên ghi lên bảng một số từ khóa về bản thân và cho học sinh làm việc theo cặp để đoán thông tin, sau đó mời học sinh đặt câu Hoạt động này khuyến khích học sinh huy động kiến thức và kinh nghiệm cá nhân để nhìn nhận và giải quyết vấn đề theo cách riêng Đồng thời, giáo viên cần rõ ràng trong nhiệm vụ chuyển giao, tạo cơ hội cho học sinh bày tỏ ý kiến cá nhân và nhóm Mặc dù chỉ chiếm vài phút đầu giờ, hoạt động khởi động có vai trò quan trọng trong việc kích hoạt sự tích cực của người học.
Trước hết, hoạt động khởi động có vai trò tạo hứngthú học tập cho học sinh.
Một khởi động bài học hiệu quả cần tạo hứng thú cho học sinh, vì hứng thú là thái độ tích cực của cá nhân đối với những hiện tượng có ý nghĩa trong cuộc sống và mang lại cảm xúc trong quá trình học tập.
Hứng thú có một vai trò quan trọng trong quá trình hoạt động của con người.
Động lực chính thúc đẩy con người tham gia tích cực vào các hoạt động là yếu tố quan trọng giúp họ tạo ra những sản phẩm, từ đó góp phần vào sự phát triển của xã hội.
Hứng thú trong học tập đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập của học sinh Không phải học sinh nào cũng tự nhiên yêu thích môn học, do đó, hoạt động khởi động cần khơi gợi hứng thú và niềm đam mê với môn học Người thầy cần "thắp lửa đam mê" cho học trò, đồng thời huy động vốn tri thức và kỹ năng nền tảng của các em Dạy học là một quá trình kiến tạo, trong đó kiến thức và kỹ năng mới được xây dựng trên nền tảng kiến thức đã có Một khởi động bài học hiệu quả phải tạo cơ hội cho học sinh hồi tưởng lại kiến thức nền, từ đó tạo điều kiện cho việc tiếp nhận kiến thức mới Học tập là một quá trình khám phá, bắt đầu từ sự tò mò và nhu cầu hiểu biết Để khởi động thành công, giáo viên cần tạo ra mâu thuẫn trong nhận thức của học trò, kích thích trí tò mò và dẫn dắt các hoạt động tìm tòi, giải quyết vấn đề.
1.3 Vai trò của hoạt động khởi động trong dạy học lịch sử Ở mỗi bài học, HĐKĐ chỉ chiếm khoảng vài phút đầu giờ, nhưng lại đóng vai trò rất quan trọng đối với việc phát triển tính tích cực học tập của HS.
Một bài học bắt đầu bằng cách khởi động thú vị và hấp dẫn sẽ kích thích hứng thú học tập của học sinh, bởi không phải em nào cũng tự nhiên yêu thích môn học Sự sáng tạo của giáo viên trong việc dẫn dắt học sinh vào các hoạt động học tập, đặc biệt là hoạt động khởi động, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra sự thích thú Nghiên cứu của Xlôvaytrich (1975) cho thấy rằng khi có hứng thú, học sinh sẽ tự nguyện tham gia vào các hoạt động học tập một cách tự nhiên và sáng tạo.
Hoạt động khởi động kiến thức (HĐKĐ) đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối kiến thức cũ với kiến thức mới, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho việc thực hiện các nhiệm vụ học tập trong bài học Lịch sử, với tất cả những sự kiện đã diễn ra trong quá khứ, không bao giờ lặp lại, nhưng các sự kiện và hiện tượng lịch sử luôn có mối quan hệ tương tác, ảnh hưởng lẫn nhau Do đó, khi thiết kế HĐKĐ, giáo viên cần tạo cơ hội cho học sinh khám phá và liên kết các kiến thức này một cách hiệu quả.
HS tự ôn lại kiến thức nền đã học, điều này không chỉ giúp các em ghi nhớ vững chắc hơn mà còn phát triển các kỹ năng cần thiết cho học tập và cuộc sống.
HĐKĐ tạo ra mâu thuẫn nhận thức cho người học, giúp quá trình học tập lịch sử trở thành một cuộc khám phá Quá trình này phát huy nội lực của học sinh, khuyến khích tư duy tích cực, độc lập và sáng tạo, đồng thời thúc đẩy mong muốn hiểu biết và giải quyết những mâu thuẫn giữa kiến thức đã biết và chưa biết Những mâu thuẫn này kích thích sự tò mò của học sinh, khiến các em khao khát tìm kiếm câu trả lời cho những vấn đề còn thắc mắc và tự đặt ra các vấn đề nghiên cứu tiếp theo.
HĐKĐ giúp khái quát nội dung bài học và định hướng tư duy của học sinh ngay từ đầu, tránh tình trạng học sinh loay hoay với nhiều câu hỏi như "Hôm nay học gì?" hay "Nội dung có khó hay không?" Nếu không có sự định hướng từ giáo viên, tư duy của học sinh sẽ bị phân tán, ảnh hưởng đến việc tiếp thu kiến thức Do đó, giáo viên cần sử dụng những phương pháp linh hoạt trong HĐKĐ để chuyển giao nhiệm vụ và khái quát nội dung cơ bản của bài học.
HĐKĐ đóng vai trò quan trọng trong việc giúp giáo viên và học sinh hiểu nhau hơn, đồng thời giảm bớt lo lắng ban đầu của học sinh đối với giáo viên, theo nghiên cứu của Nguyễn Thị Minh Phượng và cộng sự (2016) Hoạt động này không chỉ thu hút học sinh vào việc học chủ động, tích cực mà còn tạo tâm thế và kiến thức cần thiết cho bài học mới Một khởi động tốt sẽ kích thích sự hứng thú và nhiệt tình của học sinh trong quá trình học tập, tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành kiến thức sau đó Tuy nhiên, giáo viên cần lưu ý rằng kết thúc hoạt động này không nên "chốt" nội dung kiến thức mà chỉ giúp học sinh phát biểu vấn đề học tập để chuyển sang các hoạt động tiếp theo, từ đó tiếp tục hoàn thiện câu trả lời hoặc giải quyết vấn đề trong suốt quá trình dạy học.
Cơ sở thực tiễn
2.1.Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học nói chung hiện nay
Quá trình dạy - học là một hoạt động phức tạp, trong đó chất lượng phụ thuộc vào người học và các yếu tố khách quan Hiện nay, nhiều giáo viên đã đổi mới phương pháp dạy học để phát huy tính tích cực của học sinh, nhưng thường chỉ tập trung vào việc hình thành kiến thức mà chưa chú trọng đến hoạt động khởi động Hoạt động khởi động có vai trò quan trọng trong việc tạo tâm lý tích cực cho học sinh, giúp các em chủ động khám phá kiến thức mới Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều giáo viên chỉ thực hiện khởi động một cách hình thức, dẫn đến tiết học khô khan, thiếu sự hợp tác của học sinh Để đánh giá thực trạng, tôi đã khảo sát hoạt động khởi động của 57 giáo viên tại trường THPT Nghi Lộc 5 và thu được những kết quả đáng chú ý.
Nội dung Số lượng Tỷ lệ %
Thực hiện hoạt động khởi động
Cơ sở tiến hành khởi động
Xuất phát từ nội dung
Từ các nội dung liên quan đến bài học
Từ nội dung liên quan đến tên bài học
Kiểm tra và thống kê kiến thức của học sinh Tạo hứng thú cho học sinh
Tạo tình huống có vấn đề để vào bài
Cách thức tiến hành hoạt động khởi động thường
Tổ chức thành hoạt động Dẫn dắt
Người thực hiện hoạt động khởi động
Giáo viên Học sinh Giáo viên và học sinh
Mức độ thu hút và hiệu quả
Đa số giáo viên thực hiện khởi động chủ yếu trong giờ thao giảng và dạy học minh họa, nhưng thường chỉ tập trung vào việc khai thác kiến thức mới mà chưa chú trọng định hướng bài học một cách sâu sắc Việc giới thiệu bài học thường chỉ qua vài câu dẫn dắt, dẫn đến cảm giác lúng túng trong tổ chức và làm cho giờ học trở nên nặng nề và nhàm chán Nhiều giáo viên chưa nắm rõ yêu cầu và mục tiêu cơ bản của hoạt động khởi động, ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy.
Một số giáo viên vẫn chỉ thực hiện các tình huống khởi động một cách hình thức, chưa thực sự liên kết với bài học, dẫn đến việc không kích thích được hứng thú và sự sáng tạo của học sinh Dù giáo viên bộ môn Lịch sử đã cố gắng triển khai trong giờ dạy, nhưng đôi khi họ vẫn còn lúng túng, chỉ làm cho xong mà không tạo ra hiệu quả thực sự.
2.2 Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong việc dạy học Lịch sử tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn huyện Nghi Lộc
Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi đã khảo sát việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học môn Lịch sử tại các trường THPT trên địa bàn Huyện Nghi Lộc, bao gồm Trường THPT Nguyễn Duy Trinh, Trường THPT Nghi Lộc 2, Trường THPT Nghi Lộc 3, Trường THPT Nghi Lộc 4 và Trường THPT Nghi Lộc 5 Tổng cộng có 5 trường và 17 giáo viên tham gia khảo sát, và kết quả thu được như sau:
Nội dung Số lượng Tỷ lệ %
Thực hiện hoạt động khởi động
Cơ sở tiến hành khởi động
Xuất phát từ nội dung
Từ các nội dung liên quan đến bài học
Từ nội dung liên quan đến tên bài học
Kiểm tra và thống kê kiến thức của học sinh Tạo hứng thú cho học sinh
Tạo tình huống có vấn đề để vào bài
Cách thức tiến hành hoạt động khởi động thường dùng
Tổ chức thành hoạt động Dẫn dắt
Người thực hiện hoạt động khởi động
Giáo viên Học sinh Giáo viên và học sinh
Mức độ thu hút và hiệu quả
Đa số giáo viên Lịch sử ở Huyện Nghi Lộc đã đổi mới phương pháp giảng dạy, nhưng vẫn còn một số ít gặp khó khăn trong việc áp dụng kỹ thuật dạy học tích cực, dẫn đến sự thụ động ở học sinh Thiếu dẫn chứng sinh động và dụng cụ trực quan khiến hoạt động khởi động trở nên khô khan, ảnh hưởng đến chất lượng tiết học Một số giáo viên xem môn Lịch sử là môn phụ, không đầu tư thời gian vào soạn giáo án và cập nhật kiến thức mới, làm cho bài giảng trở nên nhàm chán Thực tế, nhiều giáo viên vẫn sử dụng phương pháp dạy học truyền thống, không kích thích học sinh chủ động tìm hiểu kiến thức Do đó, giáo viên cần tìm tòi và đổi mới phương pháp, đặc biệt là thiết kế hoạt động khởi động hiệu quả, để thu hút sự chú ý và hứng thú của học sinh Lời vào bài mượt mà và nghệ thuật đòi hỏi giáo viên phải có hiểu biết sâu sắc về nội dung bài học và khả năng truyền đạt thuyết phục.
Mặc dù lời vào bài có thể thu hút, nhưng thực tế học sinh thường chỉ là người thụ động lắng nghe, cảm xúc và hứng thú chủ yếu đến từ giáo viên Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy còn hạn chế khiến nhiều giáo viên gặp khó khăn trong việc đổi mới phương pháp và thiết kế hoạt động khởi động Một số giáo viên chưa đáp ứng được nhu cầu học tập hiện tại, dẫn đến việc tổ chức hoạt động khởi động không phù hợp, như trò chơi hay hát múa không liên quan đến bài học Bên cạnh đó, nhiều bài học Lịch sử trong sách giáo khoa còn khô khan, khiến việc lựa chọn hình thức hoạt động dẫn dắt học sinh trở nên khó khăn Nhiều giáo viên không tổ chức hoạt động khởi động vì lo ngại về thời gian, cách thức tổ chức hay sợ gây ồn Do đó, việc lôi kéo sự tập trung của học sinh trở nên khó khăn, làm giảm hiệu quả giờ học Chính vì vậy, tôi luôn tìm kiếm giải pháp hiệu quả để tổ chức hoạt động khởi động, tạo hứng thú cho học sinh trong môn Lịch sử.
31 Kinh nghiệm thiết kế hoạt động khởi động trong một số bài dạy Lịch sử lớp2Ban cơ bản tại trường trung học phổ thông Nghi Lộc 5
3.1 Sử dụng phương pháp trò chơi khi thiết kế hoạt động khởi động
Trò chơi học tập đem lại hiệu quả cao trong dạy học, gây sự hứng thú trong
Trò chơi học tập không chỉ giúp truyền tải kiến thức một cách tự nhiên và dễ hiểu mà còn làm phong phú hình thức học tập, biến quá trình học trở thành hoạt động vui chơi hấp dẫn Qua đó, học sinh không chỉ tiếp thu bài học một cách tự giác và tích cực mà còn hình thành nhân cách vui vẻ, nhanh nhẹn và cởi mở Hoạt động này giúp các em yêu thích môn học hơn, rèn luyện thể lực và giác quan, đồng thời tạo cơ hội giao lưu và hợp tác với bạn bè Khi tham gia trò chơi, học sinh có thể thể hiện khả năng, trở nên tự tin hơn, giao tiếp tốt hơn và sống hòa nhã với mọi người, từ đó thử nghiệm các tình huống và lập luận để đạt kết quả cao trong học tập.
Trò chơi học tập mang đến không khí vui tươi và sinh động trong giờ học, giúp giảm bớt sự khô khan của môn Lịch sử Phương pháp này không chỉ giúp học sinh ghi nhớ sự kiện và nhân vật lịch sử một cách nhanh chóng, mà còn khuyến khích sự tiếp thu tri thức tích cực và tự giác Việc áp dụng trò chơi học tập trong môn Lịch sử và các môn học khác là một cách hiệu quả để phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, đồng thời bồi dưỡng lòng say mê và yêu thích môn học này.
Trò chơi là một hoạt động hấp dẫn đối với học sinh, giúp thu hút sự chú ý và khơi dậy hứng thú học tập Nhiều trò chơi không chỉ ôn tập kiến thức cũ mà còn dẫn dắt học sinh khám phá tri thức mới một cách tự nhiên Bên cạnh đó, một số trò chơi còn khuyến khích vận động, giúp cơ thể tỉnh táo và giảm bớt áp lực tâm lý từ các tiết học trước.
Sử dụng phương pháp trò chơi trong giảng dạy giúp giáo viên tổ chức các hoạt động vui nhộn liên quan đến nội dung bài học, từ đó kích thích hứng thú học tập của học sinh ngay từ đầu mỗi bài học mới.
Trò chơi học tập giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên và nhẹ nhàng, đồng thời phát triển tính tự giác Phương pháp này dựa trên việc tổ chức các hoạt động cho học sinh, với sự hướng dẫn của giáo viên, cho phép học sinh tự tham gia vào trò chơi Mục tiêu của trò chơi được thiết kế để chuyển tải nội dung bài học một cách hiệu quả.
Phương pháp trò chơi có một số ưu điểm và nhược điểm sau: Ưu điểm:
Trò chơi học tập là phương pháp giáo dục sáng tạo, giúp học sinh tham gia tích cực vào quá trình học tập Hình thức này không chỉ làm cho bài học trở nên thú vị hơn mà còn giữ cho sự chú ý của học sinh được duy trì lâu hơn.
Trò chơi giáo dục giúp biến đổi phương pháp học tập thông qua các hoạt động trí tuệ, từ đó giảm bớt căng thẳng trong giờ học, đặc biệt là trong các tiết học lý thuyết mới.
Trò chơi có nhiều học sinh tham gia sẽ tạo cơ hội rèn luyện kỹ năng học tập hợp tác cho HS.
+ Khó củng cố kiến thức, kỹ năng một cách có hệ thống.
+ Học sinh dễ sa đà vào việc chơi mà ít chú ý đến tính chất học tập của các trò chơi.
* Khi sử dụng phương pháp trò chơi, GVcần lưu ý một số điều sau:
- Mục đích của trò chơi phải thể hiện mục tiêu của bài học hoặc một phần của chương trình.
Hình thức chơi đa dạng mang lại cơ hội cho học sinh thay đổi các hoạt động học tập trong lớp học, đồng thời giúp các em kết hợp giữa hoạt động trí tuệ và vận động.
Luật chơi được thiết kế đơn giản, giúp học sinh dễ nhớ và thực hiện Cần phát triển các hình thức chơi để nhiều học sinh cùng tham gia, từ đó tăng cường kỹ năng học tập hợp tác giữa các em.
K inh nghiệm thiết kế hoạt động khởi động trong một số bài dạy Lịch sử lớp 12 Ban cơ bản tại Trường trung học phổ thông Nghi Lộc 5
Ví dụ 3 Khi khởi động bài 20 “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân
Trong bài học về "Pháp kết thúc (1953-1954)", tôi áp dụng phương pháp kênh hình kết hợp với kiến thức liên môn từ văn học để tạo sự hấp dẫn và sâu sắc cho nội dung Mục đích của phương pháp này là giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử, từ đó phát triển tư duy phản biện và khả năng phân tích sự kiện lịch sử một cách toàn diện.
Giáo viên cung cấp cho học sinh các kênh thông tin như lược đồ, bảng số liệu và đoạn thơ trong bài Việt Bắc của Tố Hữu, giúp các em nắm vững kiến thức cơ bản về giai đoạn lịch sử 1953-1954 Tuy nhiên, học sinh vẫn chưa hiểu rõ về những sự kiện ngoại giao quan trọng diễn ra trong thời kỳ này, từ đó kích thích sự tò mò và khát khao tìm hiểu những điều chưa biết, góp phần vào quá trình hình thành kiến thức mới trong bài học.
Giáo viên cung cấp cho học sinh đoạn thơ bài Việt Bắc của Tố Hữu:
Đêm đêm, những con đường Việt Bắc vang vọng, nơi quân đội hành quân trong ánh sao rực rỡ Dân công cầm đuốc, từng đoàn bước đi, tạo nên những bước chân mạnh mẽ trên đá, với muôn tàn lửa bay lên Trong không gian mờ ảo của sương dày, ánh đèn pha chiếu sáng, như báo hiệu một ngày mai tươi sáng đang đến.
1 Tên bài thơ và tác giả
2 Đoạn thơ phản ánh giai đoạn nào của lịch sử Việt Nam? Nêu những điều đã biết và muốn biết về giai đoạn đó? c Sản phẩm
Bài thơ Việt Bắc của nhà thơ Tố Hữu Giai đoạn kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. d Cách thức thực hiện
Học sinh hoạt động cá nhân
3.5 Khai thác khai thác kênh hình, xem phim tư liệu… trong việc thiết kế hoạt động khởi động
+Giải pháp tổ chức hoạt động khởi động bài học lịch sử từ việc khai thác kênh hình
Kênh hình đóng vai trò quan trọng trong việc tạo biểu tượng cho học sinh và cụ thể hóa các sự kiện lịch sử Nó là công cụ hiệu quả để hình thành những khái niệm lịch sử quan trọng, giúp học sinh hiểu rõ hơn về quy luật phát triển xã hội Đặc biệt, kênh hình còn hỗ trợ học sinh ghi nhớ và hiểu sâu hơn về những hình ảnh và kiến thức lịch sử, bởi hình ảnh trực quan thường được lưu giữ vững chắc trong trí nhớ.
Kênh hình phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ của học sinh, giúp các em nhận xét và hình dung quá khứ lịch sử một cách rõ ràng Qua việc sử dụng đồ dùng trực quan, học sinh có thể diễn đạt chính xác về bức tranh xã hội đã qua, từ đó nâng cao chất lượng dạy học lịch sử và tạo hứng thú học tập Kênh hình không chỉ làm cho quá trình học tập sinh động hơn mà còn rèn luyện tư duy phân tích, giúp học sinh nhận thức bản chất sự kiện và kích thích tính ham hiểu biết Đây là nguồn chủ yếu dẫn đến kiến thức mới trong quá trình giáo dục.
- Bước 1 Giáo viên cho học sinh quan sát kênh hình phù hợp và liên quan đến bài học
Học sinh cần tìm hiểu mối quan hệ giữa kênh hình, bao gồm tranh, ảnh và chân dung, với các địa danh thắng lợi tiêu biểu trong các cuộc cách mạng và khởi nghĩa Giáo viên sẽ cung cấp lược đồ câm liên quan đến bài học để hỗ trợ quá trình tìm hiểu này.
- Bước 3 Giáo viên nhận xét và dẫn dắt vào bài học.
Khi dạy bài 20 “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953-1954) (Tiết 2) - Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ 1954” trong chương trình Lịch sử 12, tôi áp dụng nhiều phương pháp khởi động bài học khác nhau để phù hợp với đặc điểm và đối tượng học sinh.
Hoặc yêu cầu học sinh quan sát tranh, ảnh và chỉ ra mối quan hệ.
Lá cờ chiến thắng trên nóc hầm Đơcatxtơri.
- Đoàn quân chiến thắng trở về
- Phó thủ tướng Phạm Văn Đồng đến Thụy Sĩ tham dự hội nghị Giơnevơ về Đông Dương, 1954
- Quang cảnh phiên họp hội nghị Giơnevơ, 1954
+ Hoặc yêu cầu học sinh đánh dấu, điền địa danh chiến thắng vào lược đồ câm.
Ví dụ 2: Khi khởi động bài 23 “Khôi phục và phát triển kinh tế- xã hội
Trong chương trình Lịch sử 12, tôi áp dụng kênh hình kết hợp với âm nhạc để tăng cường hứng thú học tập cho học sinh về sự kiện giải phóng miền Nam (1973-1975) ở miền Bắc Mục đích của phương pháp này là tạo ra một môi trường học tập sinh động và hấp dẫn, giúp học sinh dễ dàng tiếp thu kiến thức lịch sử.
Với việc cung cấp cho HS ảnh tư liệu về ngày giải phóng miền Nam, bài hát
Bài hát "Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng" của nhạc sĩ Phạm Tuyên gợi nhớ cho học sinh về ngày giải phóng miền Nam và thống nhất đất nước Tuy nhiên, nhiều em vẫn chưa nắm rõ các sự kiện lịch sử quan trọng diễn ra trong giai đoạn này Điều này sẽ khơi dậy sự tò mò và khát khao tìm hiểu, từ đó tạo điều kiện cho việc hình thành kiến thức mới trong bài học.
Đặt tên cho các bức ảnh tư liệu và phân tích mối liên hệ giữa chúng là một cách hiệu quả để hiểu rõ hơn về lịch sử Những bức ảnh này không chỉ đơn thuần là hình ảnh mà còn gợi nhớ đến các sự kiện trọng đại của dân tộc, như cuộc kháng chiến chống ngoại xâm hay những bước ngoặt trong quá trình xây dựng đất nước Mỗi bức ảnh đều mang trong mình câu chuyện và cảm xúc, giúp chúng ta kết nối với quá khứ và trân trọng giá trị của lịch sử.
Nêu những điều em đã biết và muốn biết về sự kiện đó?
Học sinh hoạt động cá nhân để tìm hiểu về những vấn đề đã nêu. c Sản phẩm:
Giáo viên yêu cầu hai học sinh trình bày sản phẩm của mình với các mức độ khác nhau Sau đó, giáo viên sẽ chọn một sản phẩm cụ thể để kết nối vào bài học mới.
Giáo viên yêu cầuhọc sinh quan sát các bức ảnh tư liệu và thực hiện yêu cầu
+ Ví dụ 3 : Khi khởi động bài 6 “Nước Mĩ” ở chương trình lịch sử 12, tôi sử dụng kênh hình để tạo hứng thú học tập cho học sinh. a Mục đích
Qua việc quan sát hình ảnh về nước Mỹ, học sinh có thể ôn lại kiến thức cơ bản về quốc gia này Tuy nhiên, các em vẫn chưa nắm rõ thời kỳ hoàng kim của Mỹ sau chiến tranh, điều này kích thích sự tò mò và khát khao tìm hiểu những điều chưa biết trong quá trình hình thành kiến thức mới của bài học.
Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh quan sát hình ảnh và trả lời các câu hỏi:
Tổng thống của nước Mĩ hiện nay?
Nền kinh tế và sức mạnh của Mĩ hiện nay trên trường thế giới? c Sản phẩm
Sau chiến tranh thế giới thứ hai, Mỹ đã trở thành cường quốc hàng đầu với nền kinh tế phát triển mạnh mẽ và sức mạnh quân sự vượt trội Sự thịnh vượng này không chỉ thể hiện qua sự giàu có mà còn qua tham vọng trở thành bá chủ thế giới Bài học hôm nay sẽ làm rõ những khía cạnh của sức mạnh Mỹ và liệu giới thống trị có thực sự đạt được mục tiêu này hay không.
Học sinh hoạt động các nhân, trong quá trình học sinh làm việc, giáo viên quan sát và hỗ trợ cho học sinh.
Giáo viên sẽ yêu cầu 2-3 học sinh trình bày sản phẩm của mình với các mức độ khác nhau, sau đó chọn 1 sản phẩm tiêu biểu để kết nối vào bài học mới.
+Giải pháp tổ chức hoạt độngkhởi động bài học lịch sử từ việc xem phim tư liệu
Việc sử dụng phim tài liệu trong dạy học lịch sử mang lại nhiều lợi ích quan trọng, giúp kích thích hứng thú học tập và thu hút sự chú ý của học sinh Phim tài liệu là công cụ hiệu quả cung cấp tư liệu và sự kiện một cách trực quan, hệ thống và logic, giúp tái hiện các sự kiện và hiện tượng lịch sử Điều này không chỉ bổ sung và cụ thể hóa kiến thức mà còn giáo dục tư tưởng, tình cảm và đạo đức, góp phần vào sự phát triển toàn diện của học sinh.
- Bước 1 Giáo viên cung cấp một đoạn phim tư liệu liên quan đến bài học. Bước 2 Yêu cầu học sinh rút ra nội dung vấn đề tìm hiểu
Bước 3.Giáo viên nhận xét, kết luận và dẫn dắt vào bài học.
Ví dụ 1 Khi khởi động bài 21 “Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc,
* đấu tranh chống đế quốc Mĩ và chính quyền Sài Gòn ở miền Nam (1954-
Hoạt động thực nghiệm
4.1 Các hoạt động khởi động đối với một số bài học lịch sử cụ thể
Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, đặc biệt là môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông, việc đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học là cần thiết để nâng cao chất lượng giảng dạy và giáo dục học sinh Đề tài nghiên cứu này tập trung vào việc phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh, chú trọng rèn luyện khả năng tự học Thông qua thực nghiệm sư phạm, kết quả thu được đã chứng minh tính khả thi của việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao hiệu quả dạy - học, bồi dưỡng kỹ năng tự học và hình thành khả năng học tập suốt đời cho học sinh Điều này cũng giúp học sinh phát hiện, đặt ra và giải quyết các vấn đề trong học tập cũng như trong cuộc sống cá nhân, gia đình và cộng đồng.
- Đối tượng và địa bàn thực nghiệm:
Tại trường THPT nơi tôi công tác, tôi đã thực hiện đề tài này thông qua việc tổ chức các hoạt động khởi động bài học Các kỹ thuật dạy học tích cực được áp dụng ở nhiều lớp học nhằm chú trọng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh.
Từ năm học 2019 - 2020 đến 2020 - 2021, tôi đã thực hiện thí điểm tổ chức hoạt động khởi động bài học nhằm nâng cao năng lực và phẩm chất cho học sinh, áp dụng trải nghiệm này ở tất cả các lớp mà tôi trực tiếp giảng dạy.
*Tại trường Trung học phổ thông khác:
Thông qua ban giám hiệu, tôi đã hợp tác với đồng nghiệp để triển khai các phương pháp và kỹ thuật dạy học, tổ chức các hình thức khởi động nhằm nâng cao năng lực và phẩm chất cho học sinh.
Đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông cần tập trung vào việc phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh Cụ thể, giáo viên nên chú trọng đến việc hình thành năng lực giao tiếp, hợp tác, tự học, sáng tạo, cũng như khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề Bên cạnh đó, việc sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông cũng rất quan trọng Trong quá trình tổ chức các hoạt động khởi động bài học, cần rèn luyện phẩm chất nhân ái, khoan dung, khả năng làm chủ bản thân và thực hiện nghĩa vụ học sinh.
Thực hiện trải nghiệm phương pháp này sẽ giúp tìm ra các biện pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả giảng dạy, giáo dục học sinh, đặc biệt là tại các trường trung học phổ thông.
Dựa vào phân phối chương trình và đặc điểm từng bài học, giáo viên có thể linh hoạt áp dụng các phương pháp giảng dạy Trong đề tài này, tôi tổ chức hoạt động khởi động cho học sinh trong khoảng thời gian từ 5 đến 7 phút cho mỗi tiết học.
+ Thực nghiệm: Đề tài tiến hành thực nghiệm ởchủ đề kiến thức:
Chủ đề: Truyền thống yêu nước của dân tộc Việt Nam Thực nghiệm tổ chức hoạt động khởi động bài học cho học sinh như sau:
+Bài 12: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm 1919 đến năm 1925 (Tiết 1)
+ Bài 14:Phong trào cách mạng 1930 - 1935(Tiết 1, Tiết 2)
+Bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc và tổng khởi nghĩa tháng Tám (1939
- 1945) Nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ra đời (Tiết 3, Tiết 5).
Bài 17: “Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa từ sau ngày 02/09/1945 đến trước ngày 19/12/1946”(Tiết 1)
+ Bài 18: “Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946- 1950)”(Tiết 2)
+ Bài 20:Cuộc kháng chiến toàn quốc chống Thực Dân Pháp kết thúc (1953 - 1954)(Tiết 2)
+ Bài 21 “Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh chống đế quốc
Mĩ và chính quyền Sài Gòn ở miền Nam (954- 1965)” (Tiết 1)
Bài 23: “Khôi phục và phát triển kinh tế- xã hội ở miền Bắc, giải phóng hoàn toàn miền Nam (1973- 1975)”(Tiết 2).
Trong các lớp thực nghiệm, tôi tổ chức hoạt động khởi động bài học dựa vào đối tượng và năng lực của học sinh Tôi áp dụng các mức độ nhận thức khác nhau nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho các em.
-Mức độ nhận biết: Dùng phương pháp thuyết trình kết hợp với khai thác lược đồ, tranh ảnh, thông tin khác, sử dụng công nghệ thông tin
Mức độ thông hiểu: Dùng phương pháp thuyết trình kết hợp với nêu vấn đề, trao đổi đàm thoại, giải thích về các sự kiện hiện tượng lịch sử.
Mức độ vận dụng : Sử dụng phương pháp phân tích, so sánh, trao đổi đàm
Trong lớp học, việc khởi động bài học thường dựa vào phương pháp truyền thống, thiếu sự đổi mới và sáng tạo Điều này dẫn đến việc ít liên hệ với thực tiễn và không rút ra được bài học lịch sử cần thiết Cần có sự khái quát hóa để nâng cao hiệu quả giảng dạy và tạo động lực cho học sinh.
4.2 Giáo án thực nghiệm thiết kếvà tổ chức hoạt động khởi động bài học nhằm phát triển năng lực học sinh
- Thực nghiệm tổ chức hoạt động khởi động bài học lịch sử về chủ đề truyền thống yêu nước dân tộc Việt Nam
* Giáo án thực nghiệm - Khối 12
Bài 20: CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC CHỐNG THỰC DÂN PHÁP KẾT THÚC 1953-1954 (Tiết 2)
1 Kiến thức: Giúp học sinh
- Thấy được âm mưu của Pháp-Mĩ tại Điện Biên Phủ 1954
- Nắm được những nét chính về diễn biến, kết quả và ý nghĩa nhiều mặt của chiến dịch Điện Biên Phủ 1954
Hiệp định Giơ-ne-vơ 1954 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong lịch sử Việt Nam, chấm dứt cuộc kháng chiến chống Pháp (1945-1954) Sự thắng lợi của cuộc kháng chiến này có nhiều nguyên nhân, nhưng nguyên nhân quan trọng nhất chính là tinh thần đoàn kết và quyết tâm của toàn dân tộc trong việc đấu tranh giành độc lập Hiệp định không chỉ phản ánh sự khẳng định quyền tự quyết của Việt Nam mà còn mở ra một kỷ nguyên mới cho sự phát triển của đất nước.
- Phân tích mối quan hệ giữa chiến thắng quân sự và ngoại giao trong kháng chiến chống Pháp.
- Rèn luyện kỹ năng phân tích, đánh giá rút ra nguyên nhân, ý nghĩa của các sự kiện lịch sử
- Củng cố kỹ năng khái quát, đánh giá, nhận định về những nội dung lớn của lịch sử
- Tiếp tục rèn luyện kỹ năng khai thác tranh ảnh, tư liệu lịch sử, sử dụng lược đồ, sơ đồ để nhận thức lịch sử.
- Rèn luyện kỹ năng sử dụng tư liệu tham khảo liên môn để nhận thức sâu sắc thêm kiến thức lịch sử
- Thấy được bản chất phản động của thực dân Pháp, bọn can thiệp Mĩ và bè lũ tay sai
- Khắc ghi niềm tin tưởng sâu sắc vào sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ trong sự nghiệp kháng chiến, xây dựng Tổ quốc.
Bồi dưỡng lòng quý trọng và tự hào về những chiến thắng vĩ đại của các anh hùng dân tộc trong cuộc kháng chiến chống Pháp là điều cần thiết Những thành tựu này không chỉ thể hiện tinh thần kiên cường của dân tộc mà còn là nguồn cảm hứng cho các thế hệ mai sau Việc ghi nhớ và tôn vinh những đóng góp của các vị anh hùng sẽ giúp chúng ta gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa, lịch sử dân tộc.
4 Định hướng các năng lực hình thành
- Năng lực chung: Năng lực tự học; năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác, năng lực ngôn ngữ.
Năng lực thực hành bộ môn bao gồm việc khai thác kênh hình, lược đồ và thông tin để trình bày rõ ràng diễn biến của chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ năm 1954 Việc sử dụng các công cụ trực quan này giúp người học hiểu sâu sắc hơn về sự kiện quan trọng trong lịch sử Việt Nam.
Năng lực tái hiện các sự kiện lịch sử.
Năng lực giải quyết mối quan hệ ảnh hưởng và tác động giữa các kiến thức liên môn giúp người học nhận thức sâu sắc hơn về nội dung bài học lịch sử Việc vận dụng kiến thức này không chỉ nâng cao khả năng phân tích mà còn làm phong phú thêm trải nghiệm học tập, tạo nền tảng vững chắc cho việc hiểu biết lịch sử một cách toàn diện.
II Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
- Các tư liệu tham khảo, hình ảnh và phim tư liệu Máy tính, máy chiếu
Học sinh Đọc và nghiên cứu nội dung bài học
Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ là một biểu tượng anh hùng trong lòng dân tộc, đặc biệt là ở quê hương em Những gương anh hùng trong chiến dịch này không chỉ thể hiện tinh thần kiên cường mà còn là nguồn cảm hứng cho các tác phẩm thơ ca và âm nhạc liên quan Các bài thơ và bài hát về Điện Biên Phủ luôn gợi nhớ về những hi sinh và chiến công vĩ đại, góp phần khắc sâu giá trị lịch sử và văn hóa của dân tộc.
III Tiến trình tổ chức hoạt động khởi động bài học nhằm phát triển năng lựchọc sinh
*Cách 1 Tổ chức hoạt động khởi động bài học vận dụng kiến thức Âm
-Nhiệm vụ 1 Giáo viên cho học sinh nghe nhạc không lời bài hát “Giải phóng nhạc Điện Biên” của Đỗ Nhuận.
Nhiệm vụ 2 Học sinh lắng nghe và suy nghĩ thảo luận câu hỏi.
Bản nhạc trên đã gợi cho em nhớ đến chiến thắng nào của nước ta trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954)
-Nhiệm vụ 3.Học sinh báo cáo kết quả làm việc với thầy, cô giáo.
Nhiệm vụ 4 Giáo viên nhận xét, đánh giá và chuyển tiếp vào bài học.
*Hoặc Học sinh đóng vai làm ca sĩ
Bước 1.Giáo viên cho học sinh đóng vai làm ca sĩ (bài hát đã chuẩn bị trước) về nhạc phẩm” Giải phóng Điện Biên” của nhạc sỹ Đỗ Nhuận.
Bước 2.Học sinh lắng nghe, thảo luận câu hỏi
Bài hát đó gợi cho em những cung bậc cảm xúc như thế nào về chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ 1954?
-Bước 3.Học sinh báo cáo kết quả làm việc.
-Bước 4.Giáo viên nhận xét, đánh giá và chuyển tiếp vào bài học.
*Cách 2 Tổ chức hoạt động khởi động bài học bằng cách thức khai thác và sử dụng kênh hình.
-Nhiệm vụ 1 Giáo viên cho học sinh quan sát kênh hình:
Lá cờ chiến thắng bay trên nóc hầm tướng Đơcatxtơri Đoàn quân chiến thắng Điện Biên Phủ trở về
Phó thủ tướng Phạm Văn Đồng đến Thụy Sĩ tham dự
Quang cảnh phiên họp Hội nghị Giơnevơ về Đông Dương, 1954
-Nhiệm vụ 2 Học sinh thảo luận các câu hỏi:
Các hình ảnh đó gợi cho em nhớ lại sự kiện lịch sử nào?
Các kênh hình trên có mối quan hệ gì với nhau?
Nhiệm vụ 3.Học sinhbáo cáo kết quả với giáo viên
-Nhiệm vụ 4 Giáo viên nhận xét, đánh giá và chuyển tiếp vào bài học.
*Cách3 Tổ chức hoạt động khởi động bài học từ việc xem phim tư liệu
Nhiệm vụ 1 Giáo viên cho học sinh xem 1 đoạn phim khoảng 3 đến 4 phút - về chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954(Phim đen trắng hoặc phim 3D).
- Nhiệm vụ 2 Học sinh suy nghĩ thảo luận câu hỏi
+ Đoạn phim trên nói về chiến thắng nào của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống thực dân pháp(1945 - 1954)?
+ Cảm nghĩ của em sau khi xem đoạn phim đó.
-Nhiệm vụ 3.Học sinh báo cáo kết quả làm việc với thầy cô giáo
-Nhiệm vụ 4.Giáo viên nhận xét, đánh giá và chuyển tiếp vào bài học.
* Giáo án đối chứng lớp 12
Bài 20: CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC CHỐNG THỰC DÂN PHÁP KẾT THÚC 1953-1954 (Tiết 2)
Thấy được âm mưu của Pháp-Mĩ tại Điện Biên Phủ 1954
- Nắm được những nét chính về diễn biến, kết quả và ý nghĩa nhiều mặt của chiến dịch Điện Biên Phủ 1954
Trình bày được nội dung của hiệp định Giơnevơ 1954
Hiểu được ý nghĩa lịch sử, nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Pháp (1945-1954).
- Rèn luyện kỹ năng phân tích, đánh giá rút ra nguyên nhân, ý nghĩa của các sự kiện lịch sử
- Củng cố kỹ năng khái quát, đánh giá, nhận định về những nội dung lớn của lịch sử
- Tiếp tục rèn luyện kỹ năng khai thác tranh ảnh, tư liệu lịch sử, sử dụng lược đồ, sơ đồ để nhận thức lịch sử.
- Rèn luyện kỹ năng sử dụng tư liệu tham khảo để nhận thức sâu sắc thêm kiến thức lịch sử
- Thấy được bản chất phản động của thực dân Pháp, bọn can thiệp Mĩ và bè lũ tay sai
- Khắc ghi niềm tin tưởng sâu sắc vào sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ trong sự nghiệp kháng chiến, xây dựng tổ quốc.
- Bồi dưởng lòng quý trọng và tự hào với những chiến thắng to lớn của các anh hung dân tộc về mọi mặt của cuộc kháng chiến chống Pháp
II Chuẩn bị của giáo viên và học sinh:
- Tranh ảnh, lược đồ có liên quan
- Các tư liệu tham khảo
Học sinh: Đọc và nghiên cứu nội dung bài học.
Sưu tầm những gương anh hùng trong chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ. Tìm hiểu vai trò của Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong chiến dịch lịch sử
III.Tiến trình tổ chức hoạt động khởi động bài học.
Giáo viên giới thiệu bài mới.
Tháng 12 năm 1953, khi thấy một bộ phận quân chủ lực của ta tiến công lên Tây Bắc, giải phóng Thị xã Lai Châu, uy hiếp Điện BiênPhủ Nava vội vàngđiều quân từ đồng bằng Bắc Bộ lên Điện Biên Phủ để chống giữ Tại sao Điện Biên Phủ không nằm trong kế hoạch của Nava giờ trở thành trung tâm của kế hoạch này và là điểm quyết chiến của Thực dân pháp đối với ta.Để biết được điều đó chúng ta tìm hiểu bài 20 (Tiết 2).
Như vậy, qua việc áp dụng các phương pháp khởi động có thể hệ thống qua bảng sau:
Các mức độ nhận thức
Nhận biết Thông hiểu Vận dụng
Vận dụng nghe nhạc, nghe
Hình thành năng lực, phẩm chất
