Những khái niệm liên quan
1.1.1 Vị trí, vai trò chức năng của gia đình
Gia đình được coi là tế bào của xã hội, một khái niệm "động" luôn thay đổi theo sự phát triển của điều kiện kinh tế - xã hội Nghiên cứu về gia đình đã thu hút sự quan tâm từ sớm, phản ánh sự thay đổi trong nhận thức về hôn nhân, tình yêu và các giá trị đạo đức.
Trong tác phẩm “Hệ tư tưởng Đức” (1845), C.Mác và Ph.Ăngghen nhấn mạnh rằng con người không chỉ tái tạo cuộc sống của bản thân mà còn tạo ra những thế hệ tiếp theo, thể hiện qua mối quan hệ gia đình như vợ chồng và cha mẹ con cái Tại Việt Nam, nhiều ngành khoa học cũng nghiên cứu về gia đình, với các học giả từ góc độ xã hội học đưa ra những quan niệm phong phú về vai trò và ý nghĩa của gia đình trong xã hội.
Trong cuốn "Gia đình học", GS Đặng Cảnh Khanh và PGS Lê Thị Quý khẳng định rằng gia đình là một thiết chế xã hội quan trọng, kết nối con người để duy trì nòi giống và chăm sóc con cái Các mối quan hệ gia đình, hay còn gọi là mối quan hệ họ hàng, bao gồm ít nhất hai người dựa trên huyết thống, hôn nhân hoặc việc nhận con nuôi, và những người này phải sống cùng nhau.
Từ góc độ tâm lý học, gia đình được xem là một nhóm xã hội có mối quan hệ gắn bó về hôn nhân hoặc huyết thống, cùng chia sẻ những giá trị vật chất và tinh thần Gia đình không chỉ là đơn vị nhỏ nhất của xã hội mà còn phản ánh những thành tựu và mâu thuẫn trong xã hội qua các thời kỳ lịch sử.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Quốc Tuấn dưới góc độ Luật học lại quan niệm:
Gia đình là một tập hợp các mối quan hệ hôn nhân, huyết thống và nuôi dưỡng, nơi mọi người gắn bó với nhau thông qua quyền lợi, nghĩa vụ và tài sản chung Trong gia đình, các thành viên hỗ trợ lẫn nhau, chia sẻ trách nhiệm kinh tế và cùng nhau nuôi dạy con cái.
Sự gắn bó về tình cảm là yếu tố quan trọng trong gia đình, nhưng khi nghiên cứu về gia đình, cần xem xét các yếu tố liên quan như quan hệ sở hữu, sản xuất, thu nhập, tiêu dùng, giáo dục, văn hóa và đạo đức Theo GS Lê Thi, nguyên giám đốc trung tâm nghiên cứu về phụ nữ và gia đình, những yếu tố này đều có vai trò quan trọng trong việc hình thành và duy trì mối quan hệ gia đình.
Khái niệm gia đình chỉ một nhóm xã hội hình thành từ quan hệ hôn nhân và huyết thống, bao gồm cha mẹ, con cái, ông bà và họ hàng, cùng chung sống Gia đình có thể bao gồm cả những người không có quan hệ huyết thống nhưng được nuôi dưỡng Các thành viên trong gia đình gắn bó với nhau qua trách nhiệm và quyền lợi về kinh tế, văn hoá, tình cảm, và mối quan hệ này được pháp luật công nhận và bảo vệ, theo quy định trong luật hôn nhân và gia đình Ngoài ra, trong gia đình cũng có những quy định rõ ràng về quyền và những cấm đoán liên quan đến quan hệ tình dục giữa các thành viên.
Theo giáo sư Lê Thi, gia đình là một nhóm xã hội đặc thù, nơi các thành viên gắn bó với nhau thông qua mối quan hệ hôn nhân, huyết thống và tình cảm Tình cảm gia đình không chỉ mang tính đặc biệt mà còn thể hiện sự yêu thương và trách nhiệm lẫn nhau Bên cạnh đó, gia đình còn đóng vai trò là một bộ phận cấu thành của xã hội, chịu sự chi phối và quản lý từ các yếu tố xã hội khác.
Như vậy, về cơ bản từ sự phân tích trên có thể rút ra những nhận xét cơ bản về gia đình như sau:
Gia đình được định nghĩa là một thiết chế xã hội hình thành từ quan hệ hôn nhân, là sự liên kết giữa nam và nữ theo quy định pháp luật Quan hệ này không chỉ dựa trên tình yêu mà còn là quá trình xây dựng một cuộc sống chung hạnh phúc.
Quan hệ huyết thống là mối liên hệ giữa những người có cùng dòng máu, phản ánh sự tiếp nối tự nhiên từ quan hệ hôn nhân Để phát triển tốt đẹp, quan hệ này cần được xây dựng trên nền tảng tình yêu và hôn nhân hợp pháp.
Quan hệ nuôi dưỡng là mối liên hệ giữa bố mẹ nuôi và con nuôi, được hình thành dựa trên tình thương, nhu cầu, trách nhiệm và quyền lợi Mối quan hệ này không chỉ được hỗ trợ bởi gia đình mà còn được pháp luật thừa nhận và bảo vệ.
Gia đình là một cộng đồng được hình thành từ các mối quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng Các thành viên trong gia đình có tình cảm gắn bó, yêu thương và sẵn sàng hy sinh cho nhau.
1.1.1.2 Vị trí, vai trò của gia đình
Gia đình là tế bào của xã hội, đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc xã hội và là chỉ số đánh giá sự phát triển của xã hội Quan hệ giữa các thành viên trong gia đình tương tự như quá trình trao đổi chất, duy trì sự sống trong cơ thể Một xã hội lành mạnh sẽ tạo điều kiện cho các gia đình hạnh phúc và tiến bộ, từ đó góp phần vào sự phát triển và phồn vinh của xã hội Từ xa xưa, các nhà tư tưởng và chính trị gia đã nhấn mạnh vai trò to lớn của gia đình, trong đó Khổng Tử đã đặt gia đình vào vị trí trung tâm của các quan hệ xã hội: cá nhân, gia đình và cộng đồng.
Mạnh Tử cho rằng gốc rễ của thiên hạ nằm ở quốc gia, và quốc gia lại bắt nguồn từ gia đình và từng cá nhân Quan điểm này nhấn mạnh vị trí quan trọng của gia đình trong xã hội Nho giáo quy định các mối quan hệ qua tam cương và ngũ thường, trong đó 3 cương bao gồm vua tôi, cha con và chồng vợ, cho thấy rằng hai trong ba mối quan hệ này hoàn toàn thuộc về gia đình, cụ thể là cha con và chồng vợ.
Trong xã hội, có năm mối quan hệ luân lý quan trọng bao gồm vua – tôi, cha – con, chồng – vợ, anh – em và bè – bạn Trong đó, ba mối quan hệ đầu tiên hoàn toàn thuộc về gia đình, cho thấy vai trò thiết yếu của gia đình trong đời sống xã hội và các mối quan hệ cá nhân.
TỈNH ĐIỆN BIÊN VÀ THỰC TRẠNG BẠO LỰC ĐỐI VỚI PHỤ NỮ TRONG GIA ĐÌNH Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN
Tình hình kinh tế xã hội và công tác phòng chống bạo lực đối với phụ nữ
2.1.1 Tình hình kinh tế xã hội ở tỉnh Điện Biên Điện Biên là một tỉnh miền núi nằm ở phía Tây Bắc tổ quốc, mới được phân tách từ tỉnh Lai Châu cũ, phía Bắc giáp với tỉnh Lai Châu, phía Đông và Đông Bắc giáp với tỉnh Sơn La, phía Tây và Tây Nam giáp với nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào và giáp với tỉnh Vân Nam - Trung Quốc tại khu vực xã Sín Thầu - huyện Mường Nhé
Điện Biên có địa hình phức tạp với vùng lòng chảo và một số cao nguyên như Mường Nhé, Tủa Chùa tương đối bằng phẳng, nhưng chủ yếu là núi dốc và hiểm trở Điều này gây khó khăn cho việc phát triển sản xuất, giao thông và tổ chức dân cư Ngoài ra, Điện Biên còn là đầu nguồn của các con sông lớn như Sông Đà và Sông Mã, với rừng tại đây đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ các công trình thủy điện và điều tiết dòng chảy cho khu vực hạ lưu.
Tỉnh Điện Biên bao gồm 9 đơn vị hành chính: Thành phố Điện Biên Phủ, các huyện Mường Nhé, Mường Chà, Điện Biên, Điện Biên Đông, Tuần Giáo, Mường Ẳng, Tủa Chùa, và thị xã Mường Lay, với tổng cộng 112 xã, phường, thị trấn, trong đó có 87 xã đặc biệt khó khăn và 23 xã biên giới Tỉnh có diện tích tự nhiên 9.554,11 km² và dân số khoảng 517.000 người Trên địa bàn tỉnh, có 21 dân tộc sinh sống, bao gồm Thái, H’Mông, Kinh, Dao, Khơ-mú, Hà Nhì, Giáy, La Hủ, Lào, Lự, Hoa, Kháng, Mảng, Tày, Cống, Xinh Mun, Lô Lô, Si La, Nùng, Mường và Phù Lá.
Dân tộc Thái chiếm tỷ lệ cao nhất tại Điện Biên với 42,2%, tiếp theo là dân tộc H’Mông 27,2%, dân tộc Kinh 19%, và dân tộc Khơ Mú 3,9%, cùng với các dân tộc khác Các dân tộc ở Điện Biên sở hữu nền văn hóa phong phú và đa dạng, thể hiện qua nhiều ngôn ngữ và phong tục tập quán đặc trưng, mang đậm bản sắc của khu vực Tây Bắc.
Vùng Tây Bắc và tỉnh Điện Biên đã đóng vai trò chiến lược quan trọng trong lịch sử bảo vệ đất nước Việt Nam, với các di tích lịch sử như thành Tam Vạn và thành Bản Phủ, đặc biệt là di tích Chiến thắng Điện Biên Phủ, nơi quân và dân ta đã đánh bại thực dân Pháp, buộc họ ký Hiệp định Giơnevơ Chiến thắng này không chỉ khẳng định vị trí chiến lược của Điện Biên mà còn ghi nhận sự đóng góp to lớn của phụ nữ trong sản xuất lương thực và phục vụ kháng chiến Mặc dù có nhiều tiến bộ, Điện Biên vẫn gặp khó khăn với tỷ lệ hộ đói nghèo trên 50% vào năm 2010, cùng với tình trạng canh tác lạc hậu và đời sống du canh du cư của một số đồng bào dân tộc Ngoài ra, tỉnh cũng là điểm nóng về buôn bán ma túy và các vấn đề liên quan đến trẻ em và phụ nữ, gây ra những tác động tiêu cực đến gia đình và gia tăng bạo lực đối với phụ nữ.
Tỉnh địa đầu của tổ quốc, nơi có nhiều dân tộc thiểu số sinh sống, vẫn còn tồn tại nhiều hủ tục ảnh hưởng tiêu cực đến vị trí của người phụ nữ, như tục bắt vợ của dân tộc H’Mông hay tục ngủ dạm của dân tộc Thái và La Hủ Nhận thức hạn chế về Luật Hôn nhân và Gia đình trong cộng đồng dẫn đến tình trạng tảo hôn và kết hôn cận huyết thống, gây ra những tác động xấu đến gia đình và phụ nữ.
Do tình trạng nghèo đói và thiếu hụt nhân lực lao động, nhiều trẻ em, đặc biệt là trẻ em gái, không được tiếp cận giáo dục đầy đủ Phụ nữ, với vai trò là lực lượng lao động chính trong gia đình, thường phải làm việc vất vả từ 16 đến 18 giờ mỗi ngày, đặc biệt là ở các dân tộc thiểu số tại Điện Biên.
Phụ nữ không chỉ đảm nhận công việc nội trợ và chăm sóc con cái mà còn là trụ cột kinh tế trong gia đình, đặc biệt tại Điện Biên, nơi họ thường là lao động chính Tuy nhiên, vai trò của họ chưa được công nhận do ảnh hưởng của tư tưởng phong kiến và gia trưởng, dẫn đến tình trạng nhiều đàn ông lạm dụng rượu, cờ bạc, gây ra bạo lực gia đình, trong đó phụ nữ và trẻ em là nạn nhân chính Điện Biên là một trong những tỉnh nghèo nhất Việt Nam, với đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số còn thấp, và nhiều phụ nữ không biết tiếng Kinh Điều này tạo ra thách thức trong công tác tuyên truyền pháp luật về bình đẳng giới và phòng chống bạo lực gia đình, đòi hỏi sự can thiệp từ Đảng, Nhà nước và các đoàn thể để nâng cao dân trí và cải thiện tình hình.
2.1.2 Công tác gia đình phòng chống bạo lực với phụ nữ trong gia đình ở Điện Biên
Trong thập kỷ qua, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã đặc biệt chú trọng đến công tác gia đình và phòng chống bạo lực gia đình, với mục tiêu xây dựng gia đình Việt Nam ấm no, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc Việc ban hành Luật Bình đẳng giới (2006) và Luật Phòng, chống Bạo lực gia đình (2008) thể hiện quyết tâm bảo vệ quyền lợi của phụ nữ Chính phủ đã chọn ngày 28 tháng 6 là Ngày Gia đình Việt Nam, nhắc nhở mọi người quan tâm đến gia đình Ngoài ra, Nhà nước còn triển khai nhiều chính sách nhằm bảo vệ phụ nữ và phòng chống bạo lực trong gia đình.
Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, và Ủy ban nhân dân tỉnh Điện Biên đã triển khai các biện pháp nghiêm túc nhằm thực hiện quan điểm của Đảng về xây dựng gia đình “ấm no, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc” Điều này bao gồm việc thực hiện Luật Bình đẳng giới và Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, với sự chỉ đạo kịp thời và sát sao trong công tác gia đình và phòng chống bạo lực gia đình trong những năm qua.
Theo chỉ đạo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Tỉnh Ủy và UBND tỉnh, các cơ quan chức năng đã phối hợp chặt chẽ trong việc triển khai Luật Bình đẳng giới và Luật Phòng, chống bạo lực gia đình Nhiều hoạt động tuyên truyền thiết thực đã được tổ chức, bao gồm hội thi, hội diễn và truyền thông pháp luật liên quan đến phụ nữ và gia đình, nhằm nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, công chức và nhân dân Những nỗ lực này không chỉ góp phần phát huy giá trị và truyền thống gia đình Việt Nam mà còn giúp xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời nâng cao trách nhiệm của các cấp ủy Đảng và chính quyền trong công tác phòng, chống bạo lực gia đình.
Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã hướng dẫn các Phòng Văn hóa và Thông tin ở các huyện, thị xã, thành phố tổ chức các hoạt động tuyên truyền nhằm kỷ niệm Ngày gia đình Việt Nam 28/6 và Ngày Thế giới xóa bỏ bạo lực với phụ nữ.
Vào ngày 25/11, chúng tôi tiến hành tuyên truyền về đạo đức và lối sống trong gia đình, cùng với việc phổ biến Luật phòng, chống bạo lực gia đình, Nghị định xử phạt hành chính trong lĩnh vực phòng chống bạo lực gia đình, và Luật Bình đẳng giới Các hình thức tuyên truyền bao gồm treo băng zôn, khẩu hiệu, và phát động thông tin qua các phương tiện truyền thông đại chúng từ cấp tỉnh đến các xã, phường Ngoài ra, thông tin cũng được phổ biến trực tiếp tại các buổi họp thôn, bản, tổ dân phố, cũng như trong các hoạt động sinh hoạt của CLB và nhóm phòng chống bạo lực gia đình.
Công tác tổ chức cán bộ Đến nay trên địa bàn toàn tỉnh hiện có:
- Cấp tỉnh: 02 cán bộ làm công tác gia đình (01 lãnh đạo và 01 chuyên viên)
- Cấp huyện: 21 cán bộ làm công tác gia đình (gồm cả lãnh đạo phụ trách)
- Cấp xã: 252 cán bộ làm công tác gia đình
Đội ngũ cán bộ làm công tác gia đình ngày càng trẻ hóa, sở hữu trình độ chuyên môn cao và được trang bị kiến thức cần thiết để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ tham mưu và triển khai tại cơ sở.
Công tác tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ
Trong những năm qua, công tác đào tạo và tập huấn cho cán bộ làm công tác gia đình đã nhận được sự quan tâm lớn từ các cấp, ngành Kể từ năm 2013, hàng năm 100% cán bộ phụ trách công tác gia đình được tham gia tập huấn về phòng, chống bạo lực gia đình, với số lượng người tham gia vượt mức chỉ tiêu đề ra là 50%.
