Luận văn được hướng dẫn bởi Tiến sĩ của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Luận văn bàn về một chủ đề của văn học trung đại Việt Nam - rất hữu ích cho những ai làm luận văn sau này.
Lịch sử vấn đề
2.1 Lịch sử vấn đề sưu tầm, dịch, giới thiệu văn bản thơ Nguyễn Hành
Nguyễn Hành là một tác giả quan trọng trong nền văn học trung đại Việt Nam, nhưng nghiên cứu về tác phẩm của ông vẫn còn hạn chế Qua quá trình tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy rằng trong khoảng 60 năm qua, các nhà nghiên cứu đã bắt đầu quan tâm, sưu tầm và giới thiệu tư liệu về tác giả và tác phẩm của Nguyễn Hành.
Trước năm 1958, thơ Nguyễn Hành hầu như không được chú ý, chỉ đến khi tủ sách nhà họ Cao Xuân ở Diễn Châu, Nghệ An được tập hợp, tập thơ Minh quyên thi tập của ông mới được quan tâm lưu trữ Năm 1958, tác phẩm này được sao chép lại bởi Hồ Trai Phạm Khắc Khoan, người quê ở Đức Thọ, Hà Tĩnh, và hiện nay bản sao này mang kí hiệu VHv.109 tại Thư viện Viện nghiên cứu Hán Nôm.
Năm 1959, nhóm tác giả Văn Tân, Nguyễn Hồng Phong, và Nguyễn Đổng Chi đã biên soạn cuốn "Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam, Quyển 3 – Thế kỷ thứ XVIII" (NXB Văn Sử Địa, H, 1959), trong đó nhấn mạnh ba tập thơ nổi bật của Nguyễn Hành.
Vào năm 1959, nhóm học giả Bùi Kỷ, Phan Võ và Nguyễn Khắc Hanh đã giới thiệu tập thơ chữ Hán gồm các tác phẩm Quan Đông hải, Minh quyên thi tập và Thiên địa nhân vật sự thi.
Nguyễn Du (NXB Văn hóa, H) đã được giới thiệu trong tập thơ với bốn câu thơ đầu từ bài "Văn thúc phụ Lễ bộ Hữu tham tri phó âm cảm tác" của Nguyễn Hành.
Năm 1963, cuốn Hợp tuyển thơ văn Việt Nam – Văn học thế kỷ XVIII đến giữa thế kỷ XIX (tập 3) được xuất bản bởi nhóm tác giả gồm Huỳnh Lý, Đỗ Đức Hiểu, Nguyễn Sĩ Lâm, Nguyễn Văn Phú, Lê Thước, Hoàng Hữu Yên, cùng sự cộng tác của Phạm Hữu Chính, Nguyễn Khắc Hanh, Lê Tư Thực và Phan Võ, đã giới thiệu một cách ngắn gọn về văn học Việt Nam trong giai đoạn này.
Nguyễn Hành là một tác giả nổi bật với hai tập thơ chữ Hán là Quan hải thi tập (còn gọi là Quan Đông hải) và Minh quyên phả Ông cũng được biết đến với một tác phẩm mang tên Thiên địa nhân vật, tuy nhiên quyển sách này hiện chưa được tìm thấy Dưới đây là 12 bài thơ của ông cùng với phần dịch thơ, giúp độc giả hiểu rõ hơn về tài năng và phong cách sáng tác của Nguyễn Hành.
Năm 1978, trong tuyển tập Hợp tuyển thơ văn Việt Nam – Văn học thế kỷ XVIII đến giữa thế kỷ XIX (tập 3) do Đặng Thanh Lê biên soạn, phiên bản in lần thứ hai đã bổ sung hai bài thơ mới và loại bỏ một bài cũ, nâng tổng số bài thơ của Nguyễn Hành lên 13 bài.
Năm 1981, cuốn Từ trong di sản do Nguyễn Minh Tấn biên soạn đã trích dẫn các ý kiến của Nguyễn Hành, trong đó nổi bật là tiêu đề "Mơ tưởng về người xưa, sao bằng mắt thấy tai nghe về đời nay" (trích từ Quan Đông hải tập; Thất cảm tập tự) và "Cảm xúc không giống nhau, thanh âm của tiếng kêu cũng khác" (trích trong Minh quyên thi tập).
Năm 2000, Tổng tập văn học Việt Nam (Tập 14) do Đặng Đức Siêu biên soạn đã giới thiệu 73 bài thơ của Nguyễn Hành cùng phần dịch Minh quyên phả trong bản VHv.109 Trong lời giới thiệu, Đặng Đức Siêu đã tham khảo các bản trong Hợp tuyển thơ văn Việt Nam – Văn học thế kỷ XVIII đến giữa thế kỷ XIX (tập 3) Qua việc đọc văn bản thơ của Nguyễn Hành trong cuốn Tổng tập, có thể nhận thấy rằng tài liệu chính được sử dụng là bản VHv.109.
Năm 2015, Trung tâm Nghiên cứu Quốc học đã cho ra mắt cuốn sách "Thơ Nguyễn Hành (tuyển)" nhằm kỷ niệm 250 năm ngày sinh của Nguyễn Du, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong nghiên cứu văn bản thơ Nguyễn Hành.
Nguyễn Du, một danh nhân văn hóa thế giới được UNESCO vinh danh, là tác giả nổi tiếng trong văn học Việt Nam Cuốn sách này do Mai Quốc Liên chủ biên, với sự tham gia dịch thuật của các tác giả Lê Quang Trường, Ngô Lập Chi, Nguyễn Ngọc Nhuận và Nguyễn Tiến Đoàn, được xây dựng từ nguồn Tổng tập văn học Việt.
Cuốn sách sưu tầm văn bản thơ Nguyễn Hành t.14 là tác phẩm lớn nhất từ trước đến nay, giới thiệu tổng cộng 222 bài thơ Trong đó, Minh quyên thi tập có 177 bài, còn Quan Đông hải gồm 45 bài.
2.2 Lịch sử vấn đề nghiên cứu thơ Nguyễn Hành
2.2.1 Những cuốn từ điển có giới thiệu về thơ Nguyễn Hành
Trong cuốn Từ điển văn học (tập 2, 1984), tác giả Nguyễn Hành được giới thiệu qua một mục từ, chủ yếu là bản rút gọn những đánh giá của Nguyễn Lộc trong công trình Văn học Việt Nam nửa cuối thế kỉ XVIII – nửa đầu thế kỉ XIX Đến thập niên 80 của thế kỉ XX, nghiên cứu về giá trị thơ văn của Nguyễn Hành vẫn chưa có nhiều tiến bộ đáng kể.
Cuốn Từ điển văn học Việt Nam (1994) do Lại Nguyên Ân và Bùi Văn Trọng Cường biên soạn vẫn giữ nguyên nội dung so với Từ điển văn học (Tập 2), chỉ bổ sung một số gợi dẫn về thơ Nguyễn Hành Tác phẩm chủ yếu được sáng tác trong thời kỳ nhà Nguyễn, nhưng lại phản ánh nhiều về nhà Tây Sơn với thái độ thù địch Ngoài ra, cuốn từ điển còn chứa nhiều bài thơ diễn tả nỗi khổ của bản thân và cư dân đương thời.
Mục đích nghiên cứu
Luận văn này nhằm khám phá thế giới thiên nhiên trong thơ của Nguyễn Hành, tập trung vào những đặc điểm nội dung và nghệ thuật độc đáo Qua đó, nghiên cứu sẽ làm sáng tỏ giá trị thơ ca của Nguyễn Hành cũng như vị trí của ông trong nền thơ trung đại Việt Nam và văn học Việt Nam nói chung.
Bài viết này nghiên cứu chủ đề thiên nhiên trong thơ Nguyễn Hành nhằm làm nổi bật những yếu tố phản ánh vẻ đẹp tâm hồn của tác giả Đồng thời, nghiên cứu sẽ góp phần làm phong phú thêm nội dung về thiên nhiên trong thơ trung đại Việt Nam, đặc biệt trong giai đoạn nửa cuối thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX.
Đối tượng nghiên cứu chính của luận văn này là thiên nhiên trong thơ Nguyễn Hành, được xem như một yếu tố thẩm mỹ và là phương tiện thể hiện cảm xúc cá nhân.
Cuốn sách "Thơ Nguyễn Hành" do Mai Quốc Liên chủ biên và Nguyễn Thị Hằng biên khảo, phát hành bởi Trung tâm Nghiên cứu Quốc học và NXB Văn học năm 2015, tập hợp 222 bài thơ, là công trình lớn nhất về thơ Nguyễn Hành hiện nay Văn bản trong sách bao gồm cả Hán văn, phiên âm, dịch nghĩa và một số bài có phần dịch thơ, mang lại kiến thức phong phú về diện mạo thơ của ông so với các tài liệu trước đây.
Chúng tôi mở rộng và so sánh chủ đề thiên nhiên trong thơ của Nguyễn Hành với các tác giả trước và cùng thời như Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Đoàn Nguyễn Tuấn, Nguyễn Đề và Nguyễn Du.
Qua việc khảo sát chủ đề thiên nhiên trong cả hai tập thơ Minh quyên thi tập và
Quan Đông Hải là một nhà thơ nổi bật, với những tác phẩm phản ánh sâu sắc bức chân dung của ông trước bối cảnh xã hội hỗn loạn Luận văn này làm rõ những đóng góp to lớn của thi nhân trong lĩnh vực thơ ca về thiên nhiên, khẳng định vị trí quan trọng của ông trong nền văn học Việt Nam.
Trên cơ sở xác định đối tượng, mục đích và phạm vi nghiên cứu, luận văn sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp văn học sử cho phép chúng tôi nghiên cứu tiểu sử nhà thơ, từ đó làm sáng tỏ nội dung sáng tác trong thơ Nguyễn Hành.
Phương pháp thi pháp học cho phép chúng tôi khám phá cách tư duy nghệ thuật của tác giả, từ đó làm nổi bật hình thức nghệ thuật độc đáo trong tác phẩm.
Phương pháp loại hình học giúp chúng ta nhận diện các loại hình khác nhau trong nghiên cứu thiên nhiên qua thơ chữ Hán của Nguyễn Hành.
Chúng tôi áp dụng các phương pháp thống kê, phân loại, phân tích và tổng hợp để khám phá những nét độc đáo trong hai tập thơ của Nguyễn Hành.
6 Đóng góp của luận văn
Luận văn nghiên cứu chủ đề thiên nhiên trong thơ Nguyễn Hành, làm nổi bật các đặc điểm đặc trưng của thiên nhiên trong tác phẩm của ông Bên cạnh đó, bài viết cũng phân tích những phương tiện nghệ thuật mà tác giả sử dụng hiệu quả để thể hiện chủ đề này.
Bài viết này so sánh và đối chiếu một số tác phẩm và luận văn, nhằm tái hiện diện mạo độc đáo của Nguyễn Hành, đồng thời khẳng định vị trí quan trọng của ông trong nền văn học trung đại Việt Nam.
Luận văn này mang đến cái nhìn sâu sắc về thơ trung đại Việt Nam, đặc biệt là khuynh hướng cảm hứng thiên nhiên trong thể loại thơ này.
7 Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm ba chương:
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG
CHƯƠNG 2: THIÊN NHIÊN TRONG THƠ NGUYỄN HÀNH NHÌN
TỪ PHƯƠNG DIỆN NỘI DUNG
CHƯƠNG 3: THIÊN NHIÊN TRONG THƠ NGUYỄN HÀNH NHÌN
TỪ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT
PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG
1.1 Thiên nhiên trong thơ chữ Hán trung đại Việt Nam
Trong thời trung đại, con người có mối quan hệ mật thiết với thiên nhiên, coi thiên nhiên như một người bạn thân thiết Quan niệm thiên nhân tương dữ và thiên nhân hợp nhất nhấn mạnh sự cần thiết phải tôn trọng và sống hòa hợp với thiên nhiên Cách ứng xử của con người đối với thiên nhiên xuất phát từ niềm tin rằng vạn vật đều có linh hồn, phản ánh sự hiểu biết sâu sắc về những bí ẩn và hiểm họa mà thiên nhiên mang lại Tín ngưỡng này giúp con người cảm thấy nhẹ nhõm và lạc quan hơn khi đối mặt với những thách thức trong cuộc sống.
Trong thơ ca trung đại, thiên nhiên đóng vai trò quan trọng với nhiều tác phẩm phong phú, được sáng tác bởi các tăng ni, phật tử và nhà nho Qua thời gian, đối tượng sáng tác về thiên nhiên ngày càng đa dạng, trở thành nguồn cảm hứng cho các thi nhân khám phá và thể hiện Thiên nhiên không chỉ là đối tượng thẩm mỹ mà còn là phương tiện để các nhà thơ truyền tải tư tưởng và tình cảm cá nhân, gắn liền với thực tế cuộc sống Trong thơ chữ Hán, hình ảnh thiên nhiên thường thể hiện sự giao thoa giữa cảnh và tình, tôn lên vẻ đẹp lẫn nhau, bên cạnh đó cũng có những khoảnh khắc đối lập giữa chúng.
