MỤC ĐÍCH, SỰ CẦN THIẾT
Để phát triển đất nước, cần đổi mới mạnh mẽ nền giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực và nâng cao khả năng cạnh tranh trong hội nhập quốc tế Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh đã trở thành xu thế quan trọng trong việc xác định nội dung dạy học tại các trường phổ thông và xây dựng chương trình môn học, phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống vào chương trình học cho học sinh ở các trường phổ thông Việc dạy học cần đảm bảo học sinh tiếp cận chương trình giáo dục kỹ năng sống phù hợp, và kỹ năng sống (KNS) nên được xem như một yếu tố quan trọng trong chất lượng giáo dục.
Công văn số 463/BGDĐT-GDTX ngày 28 tháng 01 năm 2015 của Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh tầm quan trọng của việc triển khai giáo dục Kỹ năng sống (KNS) tại các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên Văn bản yêu cầu các cơ sở giáo dục cần đẩy mạnh hoạt động giáo dục KNS nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh, đồng thời gắn kết với định hướng nghề nghiệp của các em.
Giáo dục kỹ năng sống trong dạy học đã chứng minh hiệu quả trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề phức tạp và làm cho việc học trở nên ý nghĩa hơn với học sinh Đây là một quan điểm giáo dục quan trọng nhằm nâng cao năng lực của người học, giúp họ trở thành những cá nhân có đủ phẩm chất và năng lực để đối mặt với các thách thức trong cuộc sống hiện đại Nhiều quốc gia ở châu Á và trên thế giới đã áp dụng giáo dục kỹ năng sống trong chương trình giảng dạy và nhận thấy những lợi ích rõ rệt từ phương pháp này.
Học sinh trung học phổ thông cần được trang bị kỹ năng sống để chuẩn bị cho tương lai Việc lồng ghép giáo dục kỹ năng sống vào hoạt động giáo dục là rất cần thiết, giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác và sáng tạo Thực hiện các hoạt động thực tiễn không chỉ tăng cường khả năng làm việc nhóm mà còn giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn Điều này mang lại niềm vui và hứng thú trong học tập, làm cho việc học trở nên nhẹ nhàng, thoải mái và hiệu quả hơn.
Sau thời gian nghiên cứu và thực hiện, tôi đã phát triển sáng kiến "Lồng ghép giáo dục kỹ năng sống qua các hoạt động giáo dục cho học sinh lớp chủ nhiệm" Sáng kiến này nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức và kỹ năng sống cơ bản, giúp các em chuẩn bị hành trang vững chắc cho cuộc sống tự lập và đạt được thành công trong tương lai.
PHẠM VI TRIỂN KHAI THỰC HIỆN
- Nội dung: Sáng kiến đề xuất một số giải pháp lồng ghép giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động giáo dục cho học sinh lớp chủ nhiệm
- Đối tượng áp dụng: Học sinh lớp 12A6 trường THPT Yên Thành 3
- Thời gian áp dụng: Năm học 2019-2020.
NỘI DUNG
TÌNH TRẠNG GIẢI PHÁP ĐÃ BIẾT
Theo Điều 2 của Luật Giáo dục năm 2005, mục tiêu giáo dục là phát triển toàn diện con người Việt Nam, bao gồm đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp Giáo dục cũng nhằm bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực công dân, đồng thời khuyến khích lòng trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Nội dung và phương pháp giáo dục hiện nay trong các trường học vẫn chủ yếu tập trung vào việc dạy chữ, chưa chú trọng đầy đủ đến giáo dục kỹ năng sống (KNS) cho học sinh Giáo viên thường chỉ quan tâm đến việc phát triển các kỹ năng kỹ thuật liên quan đến chuyên môn và các môn học cụ thể Tuy nhiên, việc hình thành kỹ năng sống cho học sinh thông qua các hoạt động giáo dục trong lớp và trường học là một mục tiêu quan trọng trong quá trình dạy học Kỹ năng sống này là cần thiết cho học sinh trong cuộc sống hàng ngày, giúp các em trở thành công dân có trách nhiệm và góp phần vào sự phát triển của xã hội hiện đại.
NỘI DUNG GIẢI PHÁP
1 Bối cảnh, động lực ra đời của giải pháp
1.1.1 Kĩ năng sống và giáo dục kĩ năng sống a) Quan niệm về kĩ năng sống
Kỹ năng sống đã được đưa vào giáo dục phổ thông tại Việt Nam từ năm 1995-1996 thông qua Dự án "Giáo dục KNS để bảo vệ sức khỏe và phòng chống HIV/AIDS cho thanh thiếu niên" Nhiều tổ chức trong và ngoài nước đã triển khai giáo dục KNS liên quan đến các vấn đề xã hội như phòng chống ma túy, mại dâm, buôn bán phụ nữ và trẻ em, tai nạn thương tích, và bảo vệ môi trường Trong những năm gần đây, giáo dục phổ thông đã được đổi mới về mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, liên kết với bốn trụ cột giáo dục thế kỷ XXI, bao gồm học để biết, học để làm, học để tự khẳng định và học để chung sống Rèn luyện KNS cho học sinh đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo xác định là một trong năm nội dung của phong trào "Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực" giai đoạn 2008-2013.
Có nhiều quan niệm khác nhau về KNS:
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Kỹ năng sống (KNS) là khả năng thực hiện hành vi thích ứng và tích cực, cho phép cá nhân ứng phó hiệu quả với những nhu cầu và thách thức trong cuộc sống hàng ngày.
Theo UNICEF, KNS là phương pháp hiệu quả để thay đổi hoặc hình thành hành vi mới, chú trọng vào việc cân bằng giữa tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và phát triển kỹ năng.
Theo UNESCO, KNS gắn với 4 trụ cột của giáo dục, đó là: Học để biết
Học cách nhận thức bao gồm các kỹ năng tư duy quan trọng như tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định, giải quyết vấn đề và nhận thức được hậu quả của hành động Đồng thời, việc học làm người cũng đóng vai trò thiết yếu trong quá trình phát triển cá nhân.
Học tập bao gồm các kỹ năng cá nhân như ứng phó với căng thẳng, kiểm soát cảm xúc, tự nhận thức và tự tin Đồng thời, học để sống với người khác cũng rất quan trọng, bao gồm các kỹ năng xã hội như giao tiếp, thương lượng, tự khẳng định, hợp tác và làm việc nhóm, cũng như thể hiện sự cảm thông Cuối cùng, học để làm liên quan đến việc phát triển kỹ năng thực hiện công việc và nhiệm vụ, chẳng hạn như đạt mục tiêu và đảm nhận trách nhiệm.
Kỹ năng sống (KNS) bao gồm nhiều kỹ năng cụ thể cần thiết cho cuộc sống hàng ngày, tập trung vào khả năng tự quản lý bản thân và kỹ năng xã hội KNS giúp cá nhân tự lực trong học tập và làm việc hiệu quả, đồng thời là khả năng làm chủ bản thân, ứng xử phù hợp với người khác và xã hội, cũng như ứng phó tích cực trước các tình huống trong cuộc sống.
Kỹ năng sống (KNS) không phải tự nhiên mà có, mà được hình thành qua quá trình học tập, tiếp thu và rèn luyện trong cuộc sống Quá trình này diễn ra cả trong và ngoài hệ thống giáo dục.
Kỹ năng mềm (KNS) vừa mang tính cá nhân, vừa mang tính xã hội Về mặt cá nhân, KNS thể hiện khả năng riêng của từng người Tuy nhiên, KNS cũng chịu ảnh hưởng từ các giai đoạn phát triển lịch sử xã hội, cũng như truyền thống và văn hóa của gia đình, cộng đồng và dân tộc.
Kỹ năng sống (KNS) được hiểu là năng lực tâm lý xã hội, cho phép cá nhân ứng phó hiệu quả với các yêu cầu và thách thức trong cuộc sống KNS không chỉ giúp duy trì trạng thái khỏe mạnh về thể chất và tinh thần, mà còn thể hiện qua hành vi tích cực khi tương tác với người khác và môi trường xung quanh Nó bao gồm khả năng phân tích tình huống và ứng xử hợp lý, chuyển đổi kiến thức thành hành động thực tế, từ đó biết “làm gì và làm cách nào” để đạt hiệu quả cao nhất KNS cũng là năng lực cá nhân cần thiết để tham gia đầy đủ vào cuộc sống hàng ngày, giúp kiểm soát và quản lý hiệu quả các nhu cầu và thách thức mà chúng ta gặp phải.
Có nhiều cách phân loại KNS, tùy theo quan niệm về KNS Ví dụ:
Theo UNESCO, WHO và UNICEF, có thể xem KNS gồm các kĩ năng cốt lõi sau:
Kĩ năng giải quyết vấn đề (proplem solving);
Kĩ năng suy nghĩ/ tư duy phê phán (critical thinking);
Kĩ năng giao tiếp hiệu quả (effective communication skills);
Kĩ năng ra quyết định (decision - making);
Kĩ năng tư duy sáng tạo (creative thinking);
Kĩ năng giao tiếp ứng xử cá nhân (interpersonal relationship skills);
Developing self-awareness, self-esteem, and self-confidence is essential for personal growth These skills enable individuals to understand their values and recognize their worth By enhancing self-awareness, one can identify strengths and areas for improvement, leading to increased self-esteem Cultivating self-confidence empowers individuals to pursue their goals and make informed decisions aligned with their values Overall, mastering these skills fosters a positive self-image and enhances overall well-being.
Kĩ năng thể hiện sự cảm thông (empathy);
Kĩ năng ứng phó với căng thẳng và cảm xúc (coping with stress and emotions)
Trong giáo dục ở vương quốc Anh, KNS được chia thành 6 nhóm chính là: Hợp tác nhóm;
Suy nghĩ/ tư duy bình luận, phê phán;
Nêu vấn đề và giải quyết vấn đề
Trong giáo dục ở nước ta những năm vừa qua, KNS thường được phân loại theo các mối quan hệ, bao gồm các nhóm sau:
Nhóm kỹ năng nhận biết và sống với chính mình bao gồm các kỹ năng như tự nhận thức, xác định giá trị, ứng phó với căng thẳng, tìm kiếm sự hỗ trợ, tự trọng và tự tin Những kỹ năng này còn thể hiện qua giao tiếp hiệu quả, giải quyết mâu thuẫn, thương lượng, từ chối, bày tỏ sự cảm thông và hợp tác.
Nhóm các kỹ năng ra quyết định hiệu quả bao gồm việc tìm kiếm và xử lý thông tin, tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, khả năng ra quyết định và giải quyết vấn đề Những kỹ năng này đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện quá trình ra quyết định và nâng cao hiệu suất cá nhân.
Việc phân loại kỹ năng sống (KNS) chỉ mang tính tương đối, vì các KNS có mối quan hệ chặt chẽ với nhau Trong các tình huống cụ thể, con người cần sử dụng nhiều kỹ năng khác nhau Dù được phân loại theo cách nào, một số kỹ năng vẫn được xem là cốt lõi, bao gồm kỹ năng xác định giá trị, giao tiếp, đương đầu với cảm xúc, giải quyết mâu thuẫn tích cực, tự nhận thức, ra quyết định và đạt được mục tiêu Do đó, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong trường phổ thông là vô cùng quan trọng để trang bị cho các em những kỹ năng cần thiết cho cuộc sống.
* Kĩ năng sống thúc đẩy sự phát triển cá nhân và xã hội
Có một khoảng cách rõ rệt giữa nhận thức và hành vi của con người; việc hiểu biết đúng không đồng nghĩa với hành động đúng Chẳng hạn, nhiều người nhận thức được rằng hút thuốc lá gây hại cho sức khỏe, có thể dẫn đến ung thư vòm họng và ung thư phổi, nhưng họ vẫn tiếp tục hút Thậm chí, những người có chuyên môn như luật sư, công an, hay thẩm phán, mặc dù hiểu biết rõ về pháp luật, vẫn có thể vi phạm Nguyên nhân chính là do họ thiếu kỹ năng sống (KNS).
Kỹ năng sống (KNS) là những cầu nối quan trọng giúp con người chuyển hóa kiến thức thành thái độ, hành vi và thói quen tích cực Những người sở hữu KNS phù hợp thường vững vàng trước thử thách, biết cách ứng xử và giải quyết vấn đề một cách tích cực, từ đó đạt được thành công và làm chủ cuộc sống Ngược lại, những người thiếu KNS dễ gặp thất bại và vấp váp trong cuộc sống Chẳng hạn, người không có kỹ năng ra quyết định thường mắc sai lầm và chậm trễ trong việc đưa ra lựa chọn, trong khi người thiếu kỹ năng ứng phó với căng thẳng thường có xu hướng phản ứng tiêu cực, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và công việc Hơn nữa, người không có kỹ năng giao tiếp sẽ gặp khó khăn trong việc xây dựng mối quan hệ và hợp tác hiệu quả với người khác.
